Space Shuttle
Space Shuttle, Space Shuttle programının bir parçası olarak NASA tarafından 1981-2011 yılları arasında faaliyet gösteren, kısmen yeniden kullanılabilir alçak Dünya yörüngesi uzay aracıdır. Amacı uzaya gönderilen aracın tekrar tekrar kullanılarak maliyetini azaltmaktı. Zira ABD Uzay Mekiği 120'den fazla uçuş yapmıştır. Fakat daha sonra yapılan araştırmalar tekrar kullanılabilir uzay mekiklerinin eski tip roketlere göre daha maliyetli olduğunu gösterdi. Bunun sebebi uzay mekiklerinin kullanıldıktan sonra uzun ve pahalı bakımlara ihtiyaç duymasıydı.
 | |
| Amaç | Mürettebatlı yörüngeye fırlatma ve atmosfere yeniden giriş |
|---|---|
| Üretici | |
| Menşei ülke | ABD |
| Proje maliyeti | 211 milyar $ (2012) |
| Fırlatma başına maliyet | 450 milyon $ (2011)[1] |
| Boyut | |
| Yükseklik | 56,1 m (184 ft) |
| Çap | 8,7 m (29 ft) |
| Ağırlık | 2.030.000 kg (4.480.000 lb) |
| Kademeler | 1,5[2]:126, 140 |
| Kapasite | |
| Alçak Dünya yörüngesi (LEO) (204 km (127 mi)) için yük | |
| Ağırlık | 27.500 kg (60.600 lb) |
| Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) (407 km (253 mi)) için yük | |
| Ağırlık | 16.050 kg (35.380 lb) |
| Yer durağan aktarım yörüngesi (GTO) için yük | |
| Ağırlık | 10.890 kg (24.010 lb) (Atalet üst kademe)[3] |
| Jeostatik yörünge (GEO) için yük | |
| Ağırlık | 2.270 kg (5.000 lb) Atalet üst kademesi ile birlikte[3] |
| Dünya, dönüş için yük | |
| Ağırlık | 14.400 kg (31.700 lb)[4] |
| Fırlatma geçmişi | |
| Durum | Hizmet dışı |
| Fırlatma yerleri |
|
| Toplam fırlatmalar | 135 |
| Başarı(lar) | 133 |
| Başarısızlık(lar) | 2 |
| İlk uçuş | 12 Nisan 1981 |
| Son uçuş | 21 Temmuz 2011 |
| Ek motorlar – Katı roket güçlendiricisi | |
| Ek motor sayısı | 2 |
| Gücünü veren | 2 katı yakıtlı roket motoru |
| Maksimum itme kuvveti | Her biri deniz seviyesinde 13.000 kN (3.000.000 lbf), (2.650.000 kalkış) |
| Özgül itici kuvvet | 242 s (2,37 km/s)[5] |
| Yanma süresi | 124 saniye |
| Yakıt | Katı (amonyum perklorat kompozit yakıt) |
|
| |
| Birinci kademe – Yörünge aracı + harici tank | |
| Gücünü veren | 3 RS-25 (yörünge aracında bulunan) |
| Maksimum itme kuvveti | 5.250 kN (1.180.000 lbf) toplam, deniz seviyesinden kalkış[1] |
| Özgül itici kuvvet | 455 s (4,46 km/s) |
| Yanma süresi | 480 saniye |
| Yakıt | LH2 / LOX |
| Taşıdığı yolcu veya kargo türü |
|
ABD uzay mekikleri
değiştir- Columbia Uzay Mekiği (1981 - 2003 - kazada tahrip oldu)
- Challenger Uzay Mekiği (1983 - 1986 - kazada tahrip oldu)
- Discovery Uzay Mekiği (1984-2010)
- Atlantis Uzay Mekiği (1985-2011)
- Endeavour Uzay Mekiği (1991-2011)
Uzay mekiğinin bölümleri
değiştirKatı yakıt iticiler (Solid Rocket Booster's SRB)
değiştirBunlar yandaki resimde uzay mekiğinin iki yanında bulunan roketlerdir. Kalkışta kullanılırlar; çünkü kalkış sırasında ilk hareketin verilmesi için büyük bir itme gerekir ve bu da katı yakıtlı roketlerle yapılabilir. Roketler bırakıldıktan sonra baş kısımlarında bulunan paraşüt açılır ve yavaşça okyanusa düşerler. Okyanustan alınıp tekrar kullanılırlar. Üretildikleri yerden kara yoluyla Kennedy Hava Üssü'ne taşındıkları için parça şeklinde taşınırlar. İlk başta yedi olan parça sayısı fabrikada kaynak yapılmasıyla dörde düşer. Daha sonra üsse taşınan bu dört parça Lockheed firması tarafından birbirine monte edilir, kaynak gibi bir eritme işlemi yapılmaz.
Yakıt Sarnıcı (External Tank ET)
değiştirBu da resimde kırmızı olarak görünen objedir. İçerisinde mekiğin belli bir hız ve yüksekliğe ulaşıncaya kadar kullandığı hidrojen bulunur. Mekik, atmosferden çıkıncaya ve yörüngeye oturma hızına gelinceye kadar kendi içindeki yakıtı kullanmaz. Hidrojen tankı roketler gibi tekrar kullanılmaz. Düştüğü yerde parçalanır.
Yörünge aracı (orbiter)
değiştirUzay mekiğinin kullanılma amacı sadece uydu taşımak değildir. Aynı zamanda içerisinde bulunan laboratuvarlarda yerçekimsiz ortamda deneyler yapılır. Ayrıca mekiklerin sıradan roketlere üstünlüğü uzaktan kumandalı kol ile kargosunda bulunan bir yükü istediği yüksekliğe bırakabilmesidir.
Ana Motorlar
değiştirUzay mekiklerinin 3 adet ana motoru vardır. Bunlar dış yakıt tankından gelen hidrojeni oksijen ile yakmaktadır ve uzay mekiğinin atmosferden çıkmasına yardımcı olmaktadır. Bugüne kadar tasarlanan en verimli motorlardır. Bir ana motorun ömrü 7 saattir ve her bir görevde yaklaşık 8 dakika kullanılırlar.
Ön kontrol iticileri
değiştirMekiği yörüngeye oturtmak için geri gitmesi gerektiğinde kullanılırlar.
Yıldız takipçisi (yıldızlara göre yön)
değiştirYıldızların yeri ve aralarındaki açı değişimine göre mekiğin uzaydaki yerini kesin bir şekilde belirler. Bir nevi pusuladır.
Uzaktan kumandalı kol
değiştirMekiğin kargosunda bulunan uyduyu gereken yörüngeye taşıyan mekanik koldur.
Elevonlar (kanat parçaları)
değiştirMekiğin Dünya'ya dönüşü sırasında yukarı aşağı hareketini sağlayan kanat parçalarıdır.
Dümen
değiştirMekiğin Dünya'ya dönüşü sırasında sağ sol hareketini sağlayan parçadır.
Gövde flapları
değiştirMekiğin Dünya'ya dönüşü sırasında gerektiğinde yavaşlamasını sağlayan (aerodinamik fren) parçadır.
Mekik uzaydaki görevini bitirdikten sonra normal bir uçak gibi yere iner. İndiği yerden büyük Boeing jetleriyle alınır ve tekrar fırlatma üssüne getirilir. Burada da büyük paletlerle fırlatma rampasına taşınır.
Son uçuş
değiştirABD Uzay Mekikleri tasarımlarının hatalı olduğu ve güvenli olmadıkları gerekçesiyle eleştirilmiştir. Mekiklerde bir kaza durumunda personeli kurtaracak bir tahliye sistemi yoktur (bu sistem Soyuz, Apollo ve diğer insanlı uzayaraçlarında vardır). Hizmete alınan beş Uzay Mekiği'nden ikisi kazalar sonucunda yok olmuş ve personeli hayatlarını kaybetmiştir. Bunun sonucunda Uzay Mekikleri, uzay tarihinin en riskli projesi halini almıştır. Bu nedenle yeni mekikler üretilmemekte olup, var olanlar 2012 yılından itibaren kullanımdan kaldırılmıştır.
Tipik uzay mekiği alt sistemleri
değiştirYükseklik denetimi
değiştirUzay gemisi kendini doğru yönlendirebilmek ve dış torklara ve kuvvetlere gerektiği gibi yanıt verebilmek için yükseklik denetimi sistemine ihtiyaç duyar. Yükseklik denetimi alt sistemi, alıcılar ve harekete geçiriciler (aktüatör) ile birlikte denetim algoritmalarından oluşur.
Kaynakça
değiştir- ^ a b Kyle, Ed. "STS Data Sheet". spacelaunchreport.com. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2018.
- ^ Jenkins, Dennis R. (2001). Space Shuttle: The History of the National Space Transportation System. Voyageur Press. ISBN 978-0-9633974-5-4.
- ^ a b "Inertial Upper Stage". Rocket and Space Technology. Kasım 2017. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2020.
- ^ Woodcock, Gordon R. (1986). Space stations and platforms. Orbit Book co. ISBN 978-0-89464-001-8. Erişim tarihi: 17 Nisan 2012.
- ^ Dunbar, Brian (5 Mart 2006). "Solid Rocket Boosters". NASA. 6 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021.