Amonyak

Amonyak
Amonyak molekülünün top-çubuk modeli	Amonyak molekülünün uzay dolgu modeli
Adlandırmalar
	IUPAC adı Ammonia
	Sistematik IUPAC adı Azane
	Diğer adlar Hidrojen nitrür; R-717; R717 (soğutucu madde); Amidin; Hidrojen amin; Azot hidrür;
Tanımlayıcılar
CAS numarası	7664-41-7 ;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü;
3DMet	B00004;
Beilstein Referansı	3587154
ChEBI	CHEBI:16134 ;
ChEMBL	ChEMBL1160819 ;
ChemSpider	217 ;
ECHA InfoCard	100.028.760
EC Numarası	231-635-3;
Gmelin Referansı	79
KEGG	D02916 ;
MeSH	Ammonia
PubChem CID	222;
RTECS numarası	BO0875000;
UNII	5138Q19F1X ;
UN numarası	1005
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID0023872 ;
	InChI InChI=1S/H3N/h1H3 Key: QGZKDVFQNNGYKY-UHFFFAOYSA-N ; InChI=1/H3N/h1H3 Key: QGZKDVFQNNGYKY-UHFFFAOYAF;
	SMILES N;
Özellikler
Molekül formülü	NH3
Molekül kütlesi	17.031 g/mol
Görünüm	Renksiz gaz
Koku	Güçlü acı koku
Yoğunluk	0.86 kg/m³ (kaynama noktasında 1.013 bar); 0.769 kg/m³ (Standart koşullarda); 0.73 kg/m³ (15 °C 1.013 ); 681.9 kg/m³ at −33.3 °C (sıvı); 817 kg/m³ at −80 °C (şeffaf katı)
Erime noktası	−77.73 °C (−107.91 °F; 195.42 K)
Kaynama noktası	−33.34 °C (−28.01 °F; 239.81 K)
Çözünürlük (su içinde)	47% kütle/kütle (0 °C); 31% kütle/kütle (25 °C); 18% kütle/kütle (50 °C)
Çözünürlük	Kloroform, eter, etanol ve metanolde çözünür.
Buhar basıncı	8573 h Pa
Asitlik (pKa)	32.5 (−33 °C), 10.5 (DMSO)
Baziklik (pKb)	4.75
Tehlikeler
	GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar
Tehlike ifadeleri	H280, H314, H331, H410
Önlem ifadeleri	P260, P273, P280, P303+P361+P353, P304+P340+P311, P305+P351+P338+P310
NFPA 704; (yangın karosu)	3 1 0 COR
Parlama noktası	Yanıcı gaz
Kendiliğinden tutuşma; sıcaklığı	651 °C (1.204 °F; 924 K)
Patlama sınırları	%15,0–33,6
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	350 mg/kg (sıçan, oral)
LC50 (medyan konsantrasyon)	40.300 ppm (sıçan, 10 d); 28.595 ppm (sıçan, 20 d); 20.300 ppm (sıçan, 40 d); 11.590 ppm (sıçan, 1 sa); 7338 ppm (sıçan, 1 sa); 4837 ppm (fare, 1 sa); 9859 ppm (tavşan, 1 sa); 9859 ppm (kedi, 1 sa); 2000 ppm (sıçan, 4 sa); 4230 ppm (fare, 1 sa);
LCLo (yayınlanan en düşük)	5000 ppm (memeli, 5 d); 5000 ppm (insan, 5 d)
	NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen)	50 ppm (25 ppm ACGIH- TLV; 35 ppm STEL)
REL (tavsiye edilen)	TWA 25 ppm (18 mg/m3) ST 35 ppm (27 mg/m3)
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Amonyak, formülü N H₃ olan; azot atomu ve hidrojen atomundan oluşan renksiz, keskin ve rahatsız edici kokulu bir bileşiktir. OH^- iyonu içermediği hâlde suda zayıf baz özelliği gösterir. Bir amonyak molekülü, bir azot ve üç hidrojen atomundan oluşur. Oda sıcaklığında gaz hâlde bulunan bileşiğin ticari formu sulu çözeltiyi içermektedir.

Yapısı

Amonyak, kovalent bağlı bir bileşiktir. Molekülleri polar olduğundan su içinde yüksek oranda çözünür. Amonyak molekülleri kendi aralarında olduğu gibi su molekülleri ile de zayıf hidrojen bağı oluşturur ve suda çözünür.

Yaptığı bileşikte, sp³ hibritleşmesi yapmıştır.
Bağ yapmamış bir çift elektronu olduğundan molekül şekli üçgen piramittir, bu yüzden polar bir moleküldür.
Gazlaşma gizli ısısı çok yüksektir, bu nedenle sanayi tesislerinde soğutucu madde olarak da kullanılır.

Sudaki çözünürlüğü

Oda koşullarında doymuş amonyak çözeltisi %34'lük olup, yoğunluğu 0,88 g/ml'dir.
1 atm basınç ve 0 °C de 1300 litre, 1 atm basınç ve 20 °C'de 700 litre amonyak çözünür.
1 atm basınçta kaynama noktası -33,33 °C (239,82 K)'dir. -77,73 °C (195,42 K) donduğundan, oda koşullarında gaz hâlinde bulunur.

Geçmişi

İsmin kökeni Eski Mısır'a dayanır. Amon tapınağını ısıtmada kullanılan deve tezeklerinden çıkan gazlardan, tapınağın duvarlarında, tavanında sofra tuzu gibi beyaz kristaller hâlindeki amonyum klorür yani nişadır birikmiştir. Buna da o dönemde "Amon'un Tuzu" denilmiştir.

Günlük hayatta kullanımı

Amonyak; gübre, ilaç, boya, parfüm gibi maddelerin sentezlenmesinde ilk aşamada kullanılmaktadır. Amonyak canlılar için zehirli bir maddedir, kullanılırken dikkat edilmesi gerekir. Piyasada amonyak adı altında satılan maddeler amonyağın sulu çözeltisi olan amonyum hidroksittir.

Kullanım alanları

Temizlik malzemelerinde, patlayıcı ve gübre yapımında, kimya sanayiinde, nitrik asidin, boyaların, parfümlerin, plastiklerin ve ürenin üretiminde ve endüstriyel soğutma sistemlerinde kullanılır.

Kaynakça

^ "NOMENCLATURE OF INORGANIC CHEMISTRY IUPAC Recommendations 2005" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
^ "Gases - Densities". 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2016.
^ Yost, Don M. (2007). "Ammonia and Liquid Ammonia Solutions". Systematic Inorganic Chemistry. READ BOOKS. s. 132. ISBN 1-4067-7302-6.
^ Blum, Alexander (1975). "On crystalline character of transparent solid ammonia". Radiation Effects and Defects in Solids. 24 (4). s. 277. doi:10.1080/00337577508240819.
^ Budavari, Susan, (Ed.) (1996). The Merck Index: An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals (12. bas.). Merck. ISBN 0-911910-12-3.
^ Perrin, D. D., Ionisation Constants of Inorganic Acids and Bases in Aqueous Solution; 2nd Ed., Pergamon Press: Oxford, 1982.
^ "Sigma-Aldrich,Ammonia". Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
^ "Ammonia, Anhydrous Safety Data Sheet" (PDF). University of Florida. Erişim tarihi: 19 Nisan 2024.
^ ^a ^b "Ammonia". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).

[1] "NOMENCLATURE OF INORGANIC CHEMISTRY IUPAC Recommendations 2005" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).

[2] "Gases - Densities". 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2016.

[3] Yost, Don M. (2007). "Ammonia and Liquid Ammonia Solutions". Systematic Inorganic Chemistry. READ BOOKS. s. 132. ISBN 1-4067-7302-6.

[4] Blum, Alexander (1975). "On crystalline character of transparent solid ammonia". Radiation Effects and Defects in Solids. 24 (4). s. 277. doi:10.1080/00337577508240819.

[5] Budavari, Susan, (Ed.) (1996). The Merck Index: An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals (12. bas.). Merck. ISBN 0-911910-12-3.

[6] Perrin, D. D., Ionisation Constants of Inorganic Acids and Bases in Aqueous Solution; 2nd Ed., Pergamon Press: Oxford, 1982.

[7] "Sigma-Aldrich,Ammonia". Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.

[8] "Ammonia, Anhydrous Safety Data Sheet" (PDF). University of Florida. Erişim tarihi: 19 Nisan 2024.

[IDLH-9] "Ammonia". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]