Vikipedi

Çince

Çin ve çevresinde konuşulan bir dil
Bu madde genel olarak Çince hakkındadır. Çince lehçeleri için Çin dilleri sayfasına bakınız. Çin'in resmî dili için Standart Çince sayfasına bakınız.

Çince (Çince (basitleştirilmiş): 汉语; Çince (geleneksel): 漢語; pinyin: Hànyǔ; diğer adları: 中文, 國文, 华文, 华语), Çin anakarası ve çevresinde yaşayan bir milyardan fazla kişi tarafından konuşulan Eski Çinceden türemiş dillerin oluşturduğu diller grubudur. Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, lehçeleriyle birlikte dünyada en çok konuşulan dildir.[2] Çince ve lehçeleri Büyük Çin olarak adlandırılan Çin anakarası, Hong Kong, Makao, Tayvan ve Malezya,[3] Endonezya, Tayland, Singapur, Myanmar, Vietnam, Güney Kore gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde konuşulmaktadır.[4] Çince, dünyanın en çok konuşulan dil olmasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biridir. Aynı zamanda Çin, Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Makao'nun resmî dilidir.

Çince
汉语／漢語 ya da 中文
Çince karakterler
TelaffuzHànyǔ veya Zhōngwén
BölgeDoğu Asya
EtnisiteHan Ulusu
Konuşan sayısı(1.197.392.400 atıf 1984-2000)[1]
Dil ailesi
Çin-Tibet dilleri
  • Sinitik
    • Çince
Standart formlarStandart Çince
Diyalektler
Yazı sistemiÇince karakterler
Bopomofo
Hanyu Pinyin
Xiao'erjing
Resmî durumu
Resmî dil Çin
 Hong Kong
 Makao

 Tayvan
 Singapur

 Birleşmiş Milletler
Tanınmış azınlık dili Kanada
 Malezya
 ABD
Dil kodları
ISO 639-1zh
ISO 639-2chi (B)
zho (T)
ISO 639-3zho
  Birinci anadili olan ülkeler
  Çince konuşan nüfusun 5.000.000 olduğu yerler.
  Çince konuşan nüfusun 1.000.000 olduğu yerler.
  Çince konuşan nüfusun 500.000 olduğu yerler.
  Çince konuşan nüfusun 10.000 olduğu yerler.
  Önemli şekilde Çince konuşulan yerler.
Çince konuşulan dünyanın haritası.

Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, yüzlerce farklı yerel lehçeden oluşmaktadır. Bu noktada Çince, tüm lehçeleriyle birlikte toplu olarak Eski Çinceden türeyen farklı lehçe türlerini ifade etmektedir. Buna bağlı olarak Çincenin bir dil ailesi olduğu iddia edilmektedir. Çince lehçeleri arasında en çok konuşulanı Mandarin Çincesi yaklaşık 850 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Ardından Şanghay ve civarındaki 90 milyon insan tarafından konuşulan Wu Çincesi, Guangzhou ve çevresinde 90 milyon civarında kişi tarafından konuşulan Yue Çincesi,[5] Fujian ve Leizhou yarımadası çevresinde 70 milyondan fazla kişinin konuştuğu Min Çincesi[6] ve 50 milyona yakın kişi tarafından Güney Çin, Guangdong, Malezya, Endonezya Tayland gibi yerlerde konuşulan Hakka Çincesi[7] ve diğer Çince lehçeleri gelmektedir.

Göçmen topluluklarda en çok Kanton lehçesi kullanılır. Bu lehçe Yue Çincesinin bir parçası olarak 80 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.[7] Bunun sebebi göç eden Çinlilerin genelde güney kesimlerden olmasıdır. Bu dil, Çin-Tibet dilleri ailesinin koluna dahildir.

Etkileri

değiştir

6.000 yıldan uzun bir geçmişe sahip olduğu düşünülüp[8] ilk kayıtları 4.500-5.000[9] yıldan daha uzun bir süre önce ortaya Çince dünyanın konuşulan en eski dillerinden biridir.[10] Çinceye ait ilk kayıtlar bronz kaplar ve kemikler üzerinde bulunmuştur.[11][12] Çince gerek yazı sistemi, gerek dil yapısı ile birçok uzak doğu dilini etkilemiştir. Tarih boyunca Korece, Japonca, Vietnamca gibi dilleri geniş ölçüde etkilemiştir ve Çinceden aktarılan kelimeler bugün bu dillerin kelime dağarcığının yarısından fazlasını oluşturmaktadır.[13] Çincenin etkisine bağlı olarak Japonca moraik bir dil yapısı geliştirmiş[14] ve Korecede sesli harf uyumu bozulmuştur.[15] Vietnamca ise Latin harfleri ile yazılıyor olsa da Çince, modern Vietnamca sözlüğünün %60'ını oluşturur.

Japonca, Korece, Vietnamcanın her biri başlangıçta Çince karakterleri temel alan yazı sistemleri geliştirmiştir. Korece tarih boyunca Hança olarak adlandırılan Çin karakterleriyle yazılmıştır. Daha sonra Çin karakterlerinin yerini Hangıl alfabesi almıştır. Kore-Hangıl karakterleri yapı olarak Çinceye benzemekle birlikte bu benzerlik Japon dilindekinden biraz daha azdır. Yine de Korece kelimelerin çoğunun kökenini Çince kelimelerdir. Çin karakterleri Japoncada ise Kana heceleriyle desteklenmiştir. Japoncanın Kanji karakterleriyle Çince karakterler, anlamları ve okunuşları Çinceden çoğu zaman farklı olsa da şeklen birbirlerine çok benzerler. Vietnamca ise Çin karakterli chữ Nôm alfabesiyle yazılmaya devam etmekle birlikte eski Fransız sömürgeciliğinin bir sonucu olarak Latin temelli bir alfabeye geçmiştir.

Yazı sistemi

değiştir

Çin karakterleri

değiştir

Çin karakterleri bu dile has bir yazı sistemidir. Bu sistemin 4.500-5.000[9][10] yılı bulan bir tarihi vardır. Çin dilindeki karakterler yan yana gelerek bir kelimeyi meydana getirmez, her kelime için farklı bir karakter bulunmaktadır. Çincenin geleneksel ve Mao tarafından yaptırılan basitleştirilmiş karakterleri vardır. 1954 yılından önce Çince, geleneksel karakterler ile yazılıyordu.[16] Mao, bunların grafik olarak karmaşık olanlarını kolaylaştırmış ve basitleştirilmiş karakterlere dönüştürmüştür. Geleneksel karakterler bugün Tayvan'da kullanılır. İlkokulu bitirmek için 1.200 civarında karakter bilmek gerekirken eğitim almış bir Çinli okuyucu 5.000 ilâ 7.000 karakter bilir. Çince bir gazete okuyabilmek için en az 3.000 karakter öğrenilmelidir.

Romanizasyon

değiştir

Pinyin, Çincenin romanizasyonu için kullanılan en yaygın sistemdir ve Çin Halk Cumhuriyeti'nde kullanımdadır. Buna karşın Tayvan'da Wade-Giles adlı alternatif bir sistem kullanılmaktadır.

Çincenin lehçeleri

değiştir
Ana madde: Çin dilleri

Çin dili bölgelerine göre farklılık gösterir. Çin'de en popüler olan lehçe Mandarindir. Çin dilinin hangi bölgelerde ne kadar bir nüfus tarafından konuşulduğu şöyledir:

Ayrıca bakınız

değiştir

  Wikimedia Commons'ta Chinese languages ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Kaynakça

değiştir
  1. ^ http://www.ethnologue.com/language/zho 9 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. A macrolanguage of China
  2. ^ "Summary by language size". 2 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2018. 
  3. ^ Race, Ethnicity, and the State in Malaysia and Singapore (İngilizce). Kwen Fee Lian. 2006. ISBN 9789047409465. 
  4. ^ "Chinese Diaspora". Chinese Diaspora Across the World: A General Overview. Academy for Cultural Diplomacy. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  5. ^ a b "Chinese, Yue". Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  6. ^ a b 中国语言地图集(第2版):汉语方言卷 [Language Atlas of China (2nd edition): Chinese dialect volume]. Pekin: The Commercial Press Chinese Academy of Social Sciences. 2012. s. 110. 
  7. ^ a b c "Chinese, Hakka". Ethnologue. 2022. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  8. ^ Lin, Kathy. "Chinese Language". Ethnomed. 22 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  9. ^ a b Didi, Tang (12 Temmuz 2013). "5,000-year-old primitive writing generates debate in China". NBC News. 22 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  10. ^ a b Norman, Jerry (1998). Chinese (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29653-3. 
  11. ^ Kern, Martin (2010). ""Early Chinese literature, beginnings through Western Han". In Owen, Stephen (ed.)". Cambridge: Cambridge University Press. 
  12. ^ Bagley, Robert (2004). Anyang writing and the origin of the Chinese writing system. The First Writing: Script Invention as History and Process (İng). Cambridge University Press. ss. 190-249. 
  13. ^ Miyake, Marc Hideo (2004). Old Japanese: A Phonetic Reconstruction (İngilizce). Routledge–Curzon. ISBN 978-0-415-30575-4. 
  14. ^ Shibatani, Masayoshi (1990). The Languages of Japan (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 120-121. ISBN 978-0-521-36918-3. 
  15. ^ Sohn, Ho-Min (2001). The Korean Language (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36943-5. 
  16. ^ "zh:Requirements for Chinese Text Layout 中文排版需求". 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çince&oldid=33433195" sayfasından alınmıştır