İldenizliler: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
322. satır:
=== Harzemşah Celaleddin'in seferi ===
Harezmşah Alaeddin Muhammed'in vefatından sonra oğulları belli bölgelerde güçlerini yeniden kazandılar. Bunların en güçlüsü Giyaseddin Pir Şah'dı. Ecem Irak'nı ele geçirdi ve diğer kardeşi [[Celâleddin Harezmşah|Celaleddin Mengüberti]]<ref group=q>Kaynaklarda bu hükümdarın adı "Mangburnu" bazen de "Mangü-Berti" olarak geçmektedir. Mangburnu eski Türkçede "koca burun" anlamına gelir. Mangü-Berti "ebedi kurt" demektir. Kaynaklarda bu iki isim arasındaki fark, Celaleddin'in isminin tam olarak okunmamasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca "mang", Türklerde boy adı anlamına gelir.</ref> Hindistan'a hareket etti. Bir süre Hindistan'da kaldıktan sonra Celaleddin İran'a gitti. Celaleddin'den önce kardeşi Pir Şah, İldenizliler'in mülklerine saldırmıştı. Atabay Özbek, Maraga'yı eline alan Pir Şah'a barış teklifinde bulundu ve ona kız kardeşi Celaliyya Hatunu onunla evlendirdi.<ref>Əkbər N. Nəcəf.s.47.</ref>
Bundan sonra Qiyaseddin Pir Şah birliklerini Rey'e çekti. Burada kendisi ile atabeyi ve kayınbiraderi İghan-Taisi arasında bir çatışma çıktı ve bunun sonucunda İğan-Taisi 50.000 kişilik bir orduyla geri çekildi. Aralarındaki anlaşmazlıktan yararlanan Özbek Pir, Şah'a boyun eğmeyi reddetti ve ona karşı çıktı. Aynı zamanda Pir Şah, İgan-Taisi'yi yendi ve onu Azerbaycan'a çekilmeye zorladı. Azerbaycan'a giren İgan-Taisi yağma ve katliama başladı.<ref>Süleyman Əliyarlı.s.139.</ref> Daha sonra Halife el-Nasır'ın emriyle diğer vilayetlerle birlikte Halife tarafından kendisine ikta adı olarak Hemedan'a doğru hareket etti. Burada İğan-Taisi, Hindistan'dan gelen Celaleddin Mengüberti'nin askerleri tarafından kuşatıldı ve yenildi ve kendisi esir alındı. Bundan sonra Celaleddin, [[Abbâsîler|Abbasilere]] saldırmaya hazırlandı.<ref>Ziya Bünyadov.s.105–106.</ref>
Halife birliklerini bozguna uğratan Celaleddin, 12 gün boyunca [[Bağdat]] çevresinde kaldı ve Maraga halkının daveti üzerine Azerbaycan'a doğru bir saldırı başlattı. Mayıs 1225'te [[Meraga|Maraga]], Celaleddin'e direnmeden teslim oldu. Bundan sonra Celaleddin, Moğollar tarafından harabeye çevrilen Uçan'ı geçerek Tebriz şehrini kuşattı. Şehrin reisi Nizam el-Din el-Tuğray liderliğindeki Tebriz ordusu, yedi günden fazla savunamadı. 25 Haziran 1225'te Harzemşah henüz Maraga'da iken Atabey Özbey'in terk ettiği Tebriz şehri Harezm birlikleri tarafından ele geçirildi.<ref>Azərbaycan tarixi.328–329.</ref><ref>Süleyman Əliyarlı.s.139–140.</ref>
İvane Mkhargrdzeli komutasındaki Gürcüler, Azerbaycan'daki kargaşadan yararlanarak 60.000 kişilik bir orduyla Azerbaycan'a saldırmak için [[Divin|Debil]] yakınlarındaki Garni kalesinde toplandılar. Gürcülerin asıl amacı Bağdat ve Tebriz'i ele geçirmekti. Birkaç hafta Tebriz'de kalan Celaleddin'in veziri Şeref el-Mülk'ü, buraya hakim olarak atadı ve Debil'e doğru ilerlemeye başladı.<ref>Əkbər N. Nəcəf.s.48.</ref> Celaleddin, Garni'deki Gürcü ordusuyla savaşa gitti. Meydana gelen muharebede Gürcüler yenildiler ve 20.000 kayıpla geri çekildiler.<ref>Süleyman Əliyarlı.s.142.</ref> Bu olaylar sırasında Azerbaycan Atabeylerinin eski vasalları - Sürmeli hakimleri Şerafeddin Uzdara ve Hüsameddin Hızır, Celaleddin'in emrinde görev yaptı.<ref>Ziya Bünyadov.s.109.</ref>
Bundan sonra Tiflis yönüne hareket eden Celaleddin, Beylegan, Berde, Gence, Şemkir şehirlerini ve Berde ile Gence arasında bulunan Şutur kalesini ele geçirdi. Padişahın bu yürüyüşü arifesinde Gence'de kalan Atabey Özbek, ondan Gence ve bölgelerinin mülkiyet haklarını aldı, ancak kısa süre sonra Nahçıvan yakınlarındaki Elince kalesine sığındı. Bu kaynaklara göre, eşi Maleyka'nın Sultan Celaleddin ile evlendiği haberi Atabey'e ulaştığında, ''"başını yastığa koydu, ateşi yükseldi ve birkaç gün sonra öldü"''.<ref>Süleyman Əliyarlı.s.143.</ref><ref name="Xamuş">Azərbaycan tarixi.330.</ref>
Azerbaycan Atabeyleri, ''Atabey Muzaffardin Ebu Nasr Özbek ibn Muhammed ibn Atabey Eldeniz el-Turki el-Selçuki el-Tuğrul'un'' ölümüyle varlıklarını kaybettiler. İldenizliler'in çocuklarının yönetimi altındaki topraklar - Azerbaycan, Arran, Şirvan - Harezmşah Celaleddin Mengüberti'nin egemenliğine girdi. Bu, Celaleddin'in birliklerinin Moğollar tarafından bozguna uğratıldığı ve kendisinin öldürüldüğü 1231 Ağustos ortasına kadar devam etti.<ref>Əkbər N. Nəcəf.s.49.</ref><ref>Süleyman Əliyarlı.s.112.</ref>
Atabay Özbey'in tek oğlu Kızıl Arslan Hamus, babasının ölümünden sonra Gence'ye gelerek Celaleddin'e hizmet etmek istediğini açıkladı. Doğuştan "sağır ve dilsiz" olan ve dolayısıyla "Hamush" lakapı alan melik, Aksunguri ailesinin soyundan Maragh hükümdarı Alaeddin Bebek Arslan el-Ahmadili'nin torunu Sülafe Hatun ile evlenmişti.<ref name="Xamuş" />
1226'da Atabey Özbey'in Memlükleri Beklik es-Sadidi ve Seyfeddin Sungurca, Sultan Celaleddin'e karşı ayaklandı. Ayaklanmaları başarısız oldu - Sultan Celaleddin onları [[Hoy şehristanı|Hoy]] bölgesinde kuşattı ve teslim olmaya zorladı. Mağlup Memlükler Sultan'a hizmet etmeye başladılar. Ancak 1229'da Baklik es-Sadidi ve Seyfeddin Sungurca, Nasiruddin Ağ Guş ve diğerleri de dahil olmak üzere Atabey'in diğer Memlükleri ile birlikte Hamuş'un oğlu Nusreddin'i hapishaneden çıkardı ve İldenizliler'in gücünü geri getirmek için bir ayaklanma başlattı. Ancak bu ayaklanma da başarısızlıkla sonuçlandı, Ağ Guş ve Bekli'yi çarmıha gerdiler.<ref>Ziya Bünyadov.s.112.</ref>
== Devlet yapısı ==
== Notlar ==
| |||