Çeçenler: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
Fotoğraf değiştirildi |
||
| (25 kullanıcı tarafından yapılan 37 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
2. satır:
|grup=Çeçenler
|resim=
Chechense. Match. a wedding match. George Kennan. 1870-1886.jpg
|başlık =Bir grup Çeçen erkek, 1870
|toplam nüfus= 1.7 milyon
|bölge1 = {{bayrakülke|Rusya}}
|nüfus1 = 1,431,360<ref>[http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls Russian Census 2010: Population by ethnicity] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20181224234849/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm |tarih=24 Aralık 2018 }} {{Rus}}</ref>
|bölge2 = {{nbsp|4}}[[Çeçenistan]]
|nüfus2 = 1,031,647<ref name="census">[http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 Russian Census of 2002] {{Webarşiv|url=https://
|bölge3 = {{nbsp|4}}[[İnguşetya]]
|nüfus3 = 95,403<ref name="census"/>
43. satır:
|bölge19 = {{bayrakülke|Ukrayna}}
|nüfus19 = 2,877<ref>{{Web kaynağı | url = http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/nationality/ | başlık = About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001 | çalışma = Ukraine Census 2001 | yayıncı = State Statistics Committee of Ukraine | erişimtarihi = 17 Ocak 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304195805/http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/nationality | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref>
|dinler= '''Çoğunluk:'''<br />[[İslam]] ([[Şafiilik|Şafii]] [[Sünnilik]])<br />'''Azınlık:'''<br />[[Hristiyanlık]], [[dinsizlik]]
|
|ilgili etnik gurplar= [[Nahlar]] ([[İnguşlar]], [[Batslar]], [[Kistler]])
}}
'''Çeçenler''' ({{Dil|ce|
== Adın kökeni ==
[[Dosya:Наибы.jpg|sağda|küçükresim|Çeçen topçular.]]
Çeçen adı ilk kez 8. yüzyıl [[Araplar (halk)|Arap]] kaynaklarında geçer. Yaygın bir geleneğe göre [[Rusça]]daki Çeçen terimi, Çeçenler'in 1732’de Rus askerlerini yenilgiye uğrattığı Çeçen-aul köyüne dayanır. Ancak bunun yanlış olduğu, 1692’den önce Rus kaynaklarında Çeçen teriminin bulunmadığı, bu terimin muhtemelen [[Kabardeyce]]deki “Şaşen” adından geldiği ileri sürülür..
== Coğrafi dağılım ==
Çeçenler, [[Rusya]]'ya bağlı bulunan [[Çeçenistan]]’ın yerli halkıdır. Ülke, 1994-1996 arasındaki kanlı savaşta büyük zarar görmüş ve kentler yıkıma uğramıştır. 1996 yılında Çeçen direnişçiler ve [[Ruslar]] arasında ateşkes imzalanmıştır. Ateşkese rağmen Rusya bölgeden elini çekmemiş, ekonomik ambargo uygulamış, gizli servisi vasıtasıyla çeşitli eylemler gerçekleştirmiştir.
Çeçen nüfusunun önemli bir bölümü [[Rusya]]'nın başka bölgelerinde (özellikle [[Dağıstan]] ve [[Moskova]]’da) yaşamaktadır. Rusya dışında, [[Gürcistan]], [[Türkiye]], [[Ürdün]] ve [[Suriye]]’de de büyük ölçekli Çeçen nüfusu bulunmaktadır. Bu nüfus, 1850’lerdeki Kafkas savaşları sırasında [[Çeçenistan]]’dan göç edenlerin torunlarıdır. Bu dönemde [[Ruslar]]ın ele geçirdiği ve [[Çeçenistan]] ile [[Kuzey Osetya]] topraklarının bir bölümünü de içeren yerler [[İnguşetya]] olarak adlandırılmıştır. Çeçenler, 1944 yılında [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] lideri [[Josef Stalin|Stalin]]’nin emriyle topraklarından sürülmüşlerdir. Ülkelerine ancak Stalin’in ölümünden sonra dönebilmişlerdir.
Satır 61 ⟶ 62:
== Dil ==
{{Ana|Çeçence}}
Çeçenlerin konuştuğu dil Çeçence'dir. Çeçenler kendi dillerini ''Nohçi Matt'' olarak adlandırırlar. Kafkas dil grubu içerisinde Nakh bölümünde yer alır. Nakh dil grubuna ait diller şunlardır:▼
[[Dosya:Serlo.png|alt=|küçükresim|Korenizatsiya döneminde Çeçen Latin alfabesi ile yazılan Çeçen-Sovyet gazetesi Serlo (''hafif'').]]
▲Çeçenlerin konuştuğu dil Çeçence'dir. Çeçenler kendi dillerini ''Nohçi
1. Çeçen (Nohçi) <br />
2. İnguş (Ğalğay) <br />
3. Tuş-Kist (Batsoy)
Edebi Çeçence orta ova diyalekti üzerinde gelişmiştir. Çeçenler tarihlerinin çeşitli dönemlerinde [[Gürcü alfabesi|Gürcü]], [[Arap harfleri|Arap]] ve [[Latin harfleri|Latin]] alfabelerini kullanmışlar; 2008 itibarıyla resmi olarak [[Kiril]] alfabesi kullanılmaktadır. Vainah endoetnimi 20. yüzyılın başında ortaya çıkmadan önce geleneksel olarak, dilbilimciler hem İnguşça ve hem de Batsça'yı Çeçence'nin lehçeleri olarak kabul etmişlerdir.<ref>{{Web kaynağı | tarih = | diğerleri = V. A. Shnirel'man. Byt' alanami. Intellektualy i politika na Severnom Kavkaze v XX veke. | başlık = But after their unification in 1934 into a single Chechen-Ingush Autonomous Region (Chechen-Ingush Autonomous Soviet Socialist Republic since 1936), the authorities did their best to ensure the merger of the Chechens and Ingush into a single people, for which a new name was created "Veinakhs / Vainakhs". In the 1960s-1980s. this identity was actively introduced into the consciousness of the Chechens and Ingush and gradually gained more and more popularity. | url = https://www.klex.ru/pbz | ölüurl = hayır | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210118174034/https://www.klex.ru/pbz | arşivtarihi = 18 Ocak 2021 | erişimtarihi = | website = | sayfa = 279}}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı = | ad = | tarih = | başlık = Yazyki i narechiya Rossiyskoy Imperii, Statisticheskiy atlas Rossii A.F. Marksa, prilozheniye 14, Sankt-Peterburg, 1907 god. | url = http://hisdoc.ru/editions/24571/ | ölüurl = hayır | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171210091927/http://hisdoc.ru/editions/24571/ | arşivtarihi = 10 Aralık 2017 | erişimtarihi = | website = }}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı = | ad = | başlık = Kavkazskiy tolmach: (perevodchik s russkogo na glavnѣyshiye kavkazskiye yazyki) | url = https://books.google.com/books?id=_gs1HK14VFgC&pg=PA680 | ölüurl = hayır | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210428224127/https://books.google.com/books?id=_gs1HK14VFgC&pg=PA680 | arşivtarihi = 28 Nisan 2021 | erişimtarihi = | website = | yıl = 1891 | sayfa = 681 | arşivengelli = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı = | ad = | tarih = | başlık = N. YA. Marr. Izbrannyye raboty | url = http://apsnyteka.org/489-marr_izbrannye_raboty.html | ölüurl = hayır | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141211004658/http://apsnyteka.org/489-marr_izbrannye_raboty.html | arşivtarihi = 11 Aralık 2014 | erişimtarihi = | website = }}</ref>
Anavatanlarında yaşayan Çeçenlerin çoğu İnguşça'yı kolaylıkla anlayabilir. İki dil tam olarak karşılıklı anlaşılabilir değildir ancak bir süre dili dinledikten sonra Çeçenler için İnguş dilinin anlaşılması ve öğrenmesi kolaydır. 1989'da, Çeçenlerin %73.4'ü [[Rusça]] konuşuyordu<ref>Mikhailov, Valentin. ''Chechnya and Tatarstan''</ref> ancak bu rakam savaşlardan kaynaklanan çok sayıda nedenden dolayı (uygun eğitim eksikliği, dil öğrenmeyi reddetme ve Çeçen diasporasının çeşitli nedenlerle kitlesel olarak dağılması dahil) azaldı. Diasporadaki Çeçenler genellikle yaşadıkları ülkenin dilini ([[İngilizce]], [[Fransızca]], [[Almanca]], [[Arapça]], [[Lehçe]], [[Gürcüce]], [[Türkçe]] vb.) konuşurlar.
Nah dilleri Kuzeydoğu Kafkas dillerinin bir alt grubudur ve bu nedenle [[Avarca]], [[Dargince]], [[Lezgice]], [[Lakça]] ve diğer Kuzeydoğu Kafkas dilleri de dahil olmak üzere Naho-Dağıstan ailesi ile ilişkilidir. Ancak bu ilişki yakın değildir: Naho-Dağıstan dil ailesi, [[Hint-Avrupa dil ailesi]] ile kıyaslanabilir veya daha fazla tarihi derinliğine sahiptir, yani Çeçence, Fransızcanın Rusça veya Farsça ile dilsel akraba olduğu kadar Avarca veya Dargince ile akrabadır.
== Kültür ==
Çeçenlerin [[İslam]]’dan önce tamamen kendine özgü dinsel gelenekleri ve inançları vardı. Tarımla ilgili çeşitli törenler düzenliyorlardı. Bunlar, yağmur törenleri, Gök Tanrısı Sela ve Tanrıça Tuşoli adına düzenlenen kutlamalar gibi törenlerdi. Çeçen toplumu, ''tukkhum'' adı altında örgütlenmiş, ''taeyp'' denilen 131 klandan oluşuyordu. ''Taeyp'', Arapça kökenli bir sözcük olup ''ta'ife'' den geliyordu.''Taeyp''ler, paylaşılan toprak, kan bağı ve mevcut sıradan ilişiklere dayanıyordu; ancak savaş sırasında birkaç klan birleşebiliyordu. ''Taeyp''ler, daha küçük topluluklara, yani ''gar''lara, garlar da ''nakiye''lere ayrılıyordu.
Çeçenler Rusya Federasyonu içinde en az kentleşmiş topluluktur. Çeçen-İnguşya'nın yalnızca yüzde 39'u kentleşmiştir. Çeçenlerin yalnızca yüzde 24'ü şehirlerde yaşamaktadır. Grozni'nin çoğunluğunu oluşturan Ruslar ve İnguşlar daha fazla kentleşmiştir.<ref name=":0">Ezgi Köse, [https://www.academia.edu/9869005/%C3%87E%C3%87EN%C4%B0STAN_B%C4%B0R_VAR_OLMA_M%C3%9CCADELES%C4%B0 Çeçenistan: Bir var olma mücadelesi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210111120025/https://www.academia.edu/9869005/%C3%87E%C3%87EN%C4%B0STAN_B%C4%B0R_VAR_OLMA_M%C3%9CCADELES%C4%B0 |tarih=11 Ocak 2021 }}, Gazi Üniversitesi Ankara 2012</ref>
Çeçenlerde aile yapısı genelde kalabalıktır. Tüm ailelerin yüzde 46'sı beş veya daha fazla çocuğa sahiptir. Dzhabrail Gakayev'e göre Çeçenler çocuk sayısı ve özellikle erkek çocuklarıyla gururlanırlar. Çeçen ailelerde büyüklere saygı ve anne, babaya değer vermek en önemli iki değer sayılır. Evlilikler genellikle görücü usulü ile yapılır. Kadınlar yüzlerini kapatmazlar ve ev içinde baskın bir role sahiptir.<ref name=":0" />
== Din ==
[[Dosya:Мечеть в Толстой-Юрте.jpg|küçükresim|Çeçen Camii Mimarisi]]
İslamiyet öncesi Gürcü etkisiyle kısmen
== Antropolojik özellikler ==
Satır 94 ⟶ 103:
== Kaynakça ==
{{
<!--kategori-->
| |||