Isda

Isda o Fish Temporal range: 535–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Gitnang Kambriyano - Kasalukuyan
	Giant grouper swimming among schools of other fish
	Head-on view of a red lionfish
Scientific classification
Dominyo:	Eukaryota
Kaharian:	Animalia
Kalapian:	Chordata
Klado:	Olfactores
Subpilo:	Vertebrata
Groups included
	Jawless fish †Armoured fish †Spiny sharks Cartilaginous fish Bony fish Ray-finned fish Lobe-finned fish
Cladistically included but traditionally excluded taxa
	Tetrapods †Conodonts

Ang Isda (Ingles: Fish) ay mga hayop na naninirahan sa tubig, craniata, may hasang na walang mga biyasna may mga digit o daliri. Kabilang sa mga isda ang nabubuhay na hagfish, lamprey, at cartilaginoso at mabutong isda gayundin ang mga ekstinkt na kaungyan na pangkat. Ang tinatayang 95% ng mga isda ay Actinopterygii na ang 99% ay mga teleost.

Ang pinakamaagang organismo na inuri bilang isda ay may mga katawang malambot na chordate na unang lumitaw sa panahong Kambriyano. Bagaman wala silang tunay na espina, sila ay nag-aangkin ng mga notochord na pumapayag sa kanilang mas makagalaw ng mabilis at madali kesa sa mga imbertebrado. Ang mga isda ay patuloy na nag-ebolb sa panahong Paleosoiko at sumangay sa iba't ibang mga anayo. Ang maraming isda sa Paleosoiko ay nag-ebolb ng placodermi na pumpoprotekta sa kanila laban sa mga predator. Ang unang isda na may panga ay unang lumitaw noong panahong Siluriyano kung saan ang marami gaya ng mga pating ay mga malalakas na predator sa halip na mga prey lamang ng mgaarthropod. Ang karamihan sa isda ay ektotermo (malamig ang dugo) na pumapayag sa kanilang katawan na umangkop sa nagbabagong temperatura bagaman ang mga isdang gaya ng puting pating at tuna ay maaaring magkaroon ng mataas na temperatura.^[1]^[2] Fish can acoustically communicate with each other, most often in the context of feeding, aggression or courtship.^[3]

Ang mga isda ay nakatira sa tubig ngunit hindi may mga isda na nabubuhay sa parehong tubig at lupa gaya ng mudskipper.Ang ilang isda ay nakatira sa matataas na mga tubigan sa kabundukan gaya ng char at ang gudgeon) ay sa kalaliman at kahit sa mga lalim na hadal ng pinakakalaliman ng mga karagatan. (e.g., cusk-eels and [.^[4] Ang isda ay naglalaman ng 34,300 inilarawang espesye at may pinakamalaking pagkakaiba kesa sa anumang pangkat ngmga bertebrado.^[5]

Ang mga isda ay mahalagang pagkain ng mga tao sa buong mundo. Ang ilang isda ay ginagawang alagang hayop. Ang mga Tetrapod (amphibian, reptile, mga ibon at mga mamalya ay lumitaw mula sa lob ng mga isdang Sarcopterygii gaya sa usaping kladistiko, ang mga ito ay mga isda rin. Gayunpaman, sa tradisyon, ang isda (pisces o ichthyes) ay ginawang paraphyletiko sa pamamagitan ng hindi pagsasama ng mga tetrapod at kaya ay hindi itinturing na isang pormal na taksonomikong pagpapangkat sa kahulugang sistematikang biyolohiya maliban na lamang kung ito ay ginagamit sa kahulugang kladistiko kabilang ang mga tetrapods^[6]^[7] bagaman ang karaniwang bertebrado ay mas pinipili at sa halip ay ginagamit para sa layuning ito (isda kasama ng tetrapod). Ang mga cetacean gaya ng mga balyena at dolphin bagaman mga mamalya ay itinuturing ng ilang kultura sa mga sinaunang panahong bilang isang isda.

Ebolusyon ng isda

Vertebrate classes

Isang diagrama ng ebolusyon ng isda at ibang mga klase ng bertebrado batay kay Michael Benton, 2005.^[8]

Ang kombensiyal na klasipikal lay binubuo ng mga nabubuhay na bertebrado bilang subphylum na pinangkat sa walong klase batay sa interpretasyon ng mga katangiang pang anatomiya at pisiolohiya. Ang mga ito ay pinangkat sa mga bertebrado na may apat na biyas o hita(mga tetrapod) at mga wala nito o mga isda. Ang mga umiiral na klaseng bertebrado ang :^[9]

Isda:

Tetrapod:

amphibian (Amphibia)
reptile (Reptilia)
ibon (Aves)
mamalya (Mammalia)

Piloheniya

Vertebrata/

Agnatha/

	Hyperoartia (lampreys)

	Myxini (hagfish)

†Euconodonta

†Pteraspidomorphi

†Thelodonti

†Anaspida

†Galeaspida

†Pituriaspida

†Osteostraci

Gnathostomata

"†Placodermi" (armoured fishes, paraphyletic)^[10]

"†Acanthodii" ("spiny sharks", paraphyletic or polyphyletic)^[11]

Chondrichthyes

"†Acanthodii" ("spiny sharks", paraphyletic or polyphyletic)

	Holocephali (ratfish)

	Euselachii (sharks, rays)

Euteleostomi/

"†Acanthodii" ("spiny sharks", paraphyletic or polyphyletic)

Actinopterygii

Cladistia (bichirs, reedfish)

	Chondrostei (sturgeons, paddlefish)

	Neopterygii (includes Teleostei, 96% of living fish species)

Sarcopterygii

†Onychodontiformes

Actinistia (coelacanths)

Rhipidistia

	†Porolepiformes

	Dipnoi (lungfishes)

†Tiktaalik

	†Ichthyostega

	crown-group tetrapods

Taksonomiya

Klase Myxini (hagfish)
Klase Pteraspidomorphi † (maagang walang pangang isda)
Klase Thelodonti †
Klase Anaspida †
Klase Petromyzontida o Hyperoartia
- Petromyzontidae (lampreys)
Klase Conodonta (conodonts) †
Klase Cephalaspidomorphi † (maagang walang pangang isda)
- (walang ranggo) Galeaspida †
- (walang ranggo) Pituriaspida †
- (walang ranggo) Osteostraci †
Imprphylum Gnathostomata (may pangang bertebrado)
- Klase Placodermi † (isdang may armour)
- Klase Chondrichthyes (cartilaginosong isda)
- Klase Acanthodii † (spiny sharks)
- Superklase Osteichthyes (mabutong isda)
  - Klase Actinopterygii (may palikpik na fin na isda)
    - Subklase Chondrostei
      - Orden Acipenseriformes (sturgeon at paddlefishes)
      - Orden Polypteriformes (reedfish at bichirs).
    - Subklase Neopterygii
      - Impraklase Holostei (gar at bowfin)
      - Impraklase Teleostei (maraming Orden ng karaniwang isda]]
  - Klase Sarcopterygii (lobe-finned fish)
    - Subklase Actinistia (coelacanths)
    - Subklase Dipnoi (lungfish, kapatid na pangkat ng mga tetrapod)

Galeriya

Reproduksiyon

Ang ilang isda ay hermaphrodite, nagpapaarami ng aseksuwal o nagbabago ng kasarian.

Babaeng grouper nagbabago ng kasarian mula babae tungo sa lalake kung walang lalakeng mahahanap.

Isang Isdang anemone. Kapag ang babae ay namatay, ang lalake ay nagbabago ng kasarian mula lalake tungo sa kasariang babae.

Ang Partenohenesis o pagpaparami ng aseksuwal ay unang inilarawan sa mga isdang Amazon molly

Mga sanggunian

↑ Goldman, K.J. (1997). "Regulation of body temperature in the white shark, Carcharodon carcharias". Journal of Comparative Physiology. B Biochemical Systemic and Environmental Physiology. 167 (6): 423–429. doi:10.1007/s003600050092. S2CID 28082417. Inarkibo mula sa orihinal noong 6 Abril 2012. Nakuha noong 12 Oktubre 2011.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Carey, F.G.; Lawson, K.D. (Pebrero 1973). "Temperature regulation in free-swimming bluefin tuna". Comparative Biochemistry and Physiology A. 44 (2): 375–392. doi:10.1016/0300-9629(73)90490-8. PMID 4145757.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (Pebrero 2017). "Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination". Bioacoustics. 27 (1): 87–102. doi:10.1080/09524622.2017.1286263. S2CID 89625932.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Yancey, PH; Gerringer, ME; Drazen, JC; Rowden, AA; Jamieson, A (2014). "Marine fish may be biochemically constrained from inhabiting the deepest ocean depths". Proc Natl Acad Sci U S A. 111 (12): 4461–4465. Bibcode:2014PNAS..111.4461Y. doi:10.1073/pnas.1322003111. PMC 3970477. PMID 24591588.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "FishBase Search". FishBase. Marso 2020. Inarkibo mula sa orihinal noong 3 Marso 2020. Nakuha noong 19 Marso 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Zoology" (PDF). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2021-06-28. Nakuha noong 2022-08-07.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Greene, Harry W. (1998-01-01). "We are primates and we are fish: Teaching monophyletic organismal biology". Integrative Biology: Issues, News, and Reviews (sa wikang Ingles). 1 (3): 108–111. doi:10.1002/(sici)1520-6602(1998)1:3<108::aid-inbi5>3.0.co;2-t. ISSN 1520-6602.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Benton, M. J. (2005) Vertebrate Palaeontology Naka-arkibo 2020-06-09 sa Wayback Machine. John Wiley, 3rd edition, page 14. ISBN 9781405144490.
↑ Romer 1970.
↑ Padron:Closed access Giles, Sam; Friedman, Matt; Brazeau, Martin D. (2015-01-12). "Osteichthyan-like cranial conditions in an Early Devonian stem gnathostome". Nature. 520 (7545): 82–85. Bibcode:2015Natur.520...82G. doi:10.1038/nature14065. ISSN 1476-4687. PMC 5536226. PMID 25581798.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Davis, S; Finarelli, J; Coates, M (2012). "Acanthodes and shark-like conditions in the last common ancestor of modern gnathostomes". Nature. 486 (7402): 247–250. Bibcode:2012Natur.486..247D. doi:10.1038/nature11080. PMID 22699617. S2CID 4304310.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1] Goldman, K.J. (1997). "Regulation of body temperature in the white shark, Carcharodon carcharias". Journal of Comparative Physiology. B Biochemical Systemic and Environmental Physiology. 167 (6): 423–429. doi:10.1007/s003600050092. S2CID 28082417. Inarkibo mula sa orihinal noong 6 Abril 2012. Nakuha noong 12 Oktubre 2011.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[2] Carey, F.G.; Lawson, K.D. (Pebrero 1973). "Temperature regulation in free-swimming bluefin tuna". Comparative Biochemistry and Physiology A. 44 (2): 375–392. doi:10.1016/0300-9629(73)90490-8. PMID 4145757.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Bioacoustics-3] Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (Pebrero 2017). "Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination". Bioacoustics. 27 (1): 87–102. doi:10.1080/09524622.2017.1286263. S2CID 89625932.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[4] Yancey, PH; Gerringer, ME; Drazen, JC; Rowden, AA; Jamieson, A (2014). "Marine fish may be biochemically constrained from inhabiting the deepest ocean depths". Proc Natl Acad Sci U S A. 111 (12): 4461–4465. Bibcode:2014PNAS..111.4461Y. doi:10.1073/pnas.1322003111. PMC 3970477. PMID 24591588.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] "FishBase Search". FishBase. Marso 2020. Inarkibo mula sa orihinal noong 3 Marso 2020. Nakuha noong 19 Marso 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[6] "Zoology" (PDF). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2021-06-28. Nakuha noong 2022-08-07.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[7] Greene, Harry W. (1998-01-01). "We are primates and we are fish: Teaching monophyletic organismal biology". Integrative Biology: Issues, News, and Reviews (sa wikang Ingles). 1 (3): 108–111. doi:10.1002/(sici)1520-6602(1998)1:3<108::aid-inbi5>3.0.co;2-t. ISSN 1520-6602.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[8] Benton, M. J. (2005) Vertebrate Palaeontology Naka-arkibo 2020-06-09 sa Wayback Machine. John Wiley, 3rd edition, page 14. ISBN 9781405144490.

[FOOTNOTERomer1970-9] Romer 1970.

[Giles_et_al_2015-10] Padron:Closed access Giles, Sam; Friedman, Matt; Brazeau, Martin D. (2015-01-12). "Osteichthyan-like cranial conditions in an Early Devonian stem gnathostome". Nature. 520 (7545): 82–85. Bibcode:2015Natur.520...82G. doi:10.1038/nature14065. ISSN 1476-4687. PMC 5536226. PMID 25581798.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[davis-11] Davis, S; Finarelli, J; Coates, M (2012). "Acanthodes and shark-like conditions in the last common ancestor of modern gnathostomes". Nature. 486 (7402): 247–250. Bibcode:2012Natur.486..247D. doi:10.1038/nature11080. PMID 22699617. S2CID 4304310.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]