Pumunta sa nilalaman

Malaybalay: Pagkakaiba sa mga binago

Mga koordinado: 8°09′23″N 125°08′00″E / 8.1564°N 125.1333°E / 8.1564; 125.1333
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaiba
Nilalaman na inalis Nilalaman na idinagdag
VisualWikitext
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
 
(hindi ipinakita ang 36 (na) agarang pagbabago ng 19 (na) tagagamit)
Linya 3: Linya 3:
| official_name =
| official_name =
| native_name = Siyudad sa Malaybalay
| native_name = Siyudad sa Malaybalay
| nickname = ''South Summer Capital of the Philippines''; ''City in the Forest''
| nickname =
| motto =
| motto =
| image_skyline =
| image_skyline =
Linya 9: Linya 9:
| image_caption =
| image_caption =
| sealfile =
| sealfile =
| locatormapfile = Ph_locator_bukidnon_malaybalay.png
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| caption = Mapa ng [[Bukidnon]] na pinapakita ang lokasyon ng Lungsod ng Malaybalay
| caption = Mapa ng [[Bukidnon]] na pinapakita ang lokasyon ng Lungsod ng Malaybalay
| region = [[Hilagang Mindanao|Rehiyon X]]
| region = [[Hilagang Mindanao|Rehiyon X]]
Linya 17: Linya 17:
| class =
| class =
| language =
| language =
| mayor = Florencio T. Flores, Jr.
| mayor =
| vice_mayor = Ignacio W. Zubiri
| vice_mayor =
| representative_link =
| representative_link =
| representative =
| representative =
| founded =
| founded =
| founded_town = [[Oktubre 19]], [[1907]]
| founded_town = 19 Oktubre 1907
| cityhood = [[Pebrero 11]], [[1998]]
| cityhood = 11 Pebrero 1998
| areakm2 = 984.38
| areakm2 = 984.38
| pop2000 = 123672
| pop2000 = 123672
Linya 43: Linya 43:
}} <!-- Infobox ends -->
}} <!-- Infobox ends -->


'''Malaybalay''', opisyal bilang '''Lungsod ng Malaybalay''', ({{lang-ceb|Dakbayan sa Malaybalay}}; [[Wikang Binukid|Bukid]]: ''Banuwa ta Malaybalay''), o sa simpleng tpangalan bilang '''Malaybalay City''', ay isang 1st class na [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] at kabisera ng mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng {{PH wikidata|province}}, {{PH wikidata|country}}. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.{{PH census|current}}


Ito ay dating bahagi ng lalawigan ng [[Misamis Oriental]] bilang isang munisipal na distrito sa huli ika-19 siglo. Nang ang mga espesyal na lalawigan ng Agusan (ngayon [[Agusan del Norte]] at [[Agusan del Sur]]) at ang mga lalawigan (Bukidnon) ay nilikha noong 1907, ang Malaybalay ay itinalaga bilang ang kabisera ng Bukidnon. Ito ay pormal na naitatag bilang isang bayan sa 19 Oktubre 1907 at naging  isang lungsod noong 11 Pebrero 1998 sa bisa ng ''Republic Act 8490''.<ref name="webprofile">[http://elgu.ncc.gov.ph/ecommunity/malaybalay/index.php?option=content&task=view&id=11&Itemid=33 Malaybalay City Profile]{{dead link|date=January 2018|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>
Ang '''Lungsod ng Malaybalay''' ay isang pangatlong uring (''3rd class'') lungsod sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Bukidnon]], [[Pilipinas]]. Ito ang [[kabisera]] ng Bukidnon at sang-ayon sa sensus noong [[2000]], mayroon itong [[populasyon]] na 123,672 katao sa 23,522 mga sambahayanan.


Ang Lungsod ng Malaybalay  ang sentro ng pagdaraus  ng Kaamulan Festival, na ginaganap taun-taon mula sa kalagitnaan ng Pebrero-Marso 10.<ref name="events">[https://archive.today/20071024212151/http://elgu.ncc.gov.ph/ecommunity/malaybalay/index.php?option=content&task=view&id=16&Itemid=39 Cultural and Historical Sites & Events]</ref>
==Barangays==


== Pinagmulan ng salita ==
Nahahati ang Malaybalay sa 46 mga [[barangay]].
Ang Malaybalay ay mula sa isang [[Wikang Sebwano|Cebuano]] na parirala na kung saan ay nangangahulugang "bahay ng mga [[Mga Malay|Malay]]".  


== Heograpiya ==
<table border=0><tr>
<!-- [[Talaksan:Malaybalay_City_Highway.jpg|left|thumb|300x300px| Ang view ng Sayre Highway at ang bayan ng Malaybalay mula Sumpong - Poblacion hangganan.]] -->
<td valign=top>
Ang Lungsod ng Malaybalay na kabisera ng lungsod ng [[Bukidnon]], ay nasa gitnang bahagi ng lalawigan. Ito ay napapalibutan sa silangan ng bayan ng [[Cabanglasan, Bukidnon|Cabanglasan]] at ang Pantaron Range, na naghihiwalay sa Bukidnon mula sa lalawigan ng Agusan del Sur at [[Davao del Norte]]; sa  kanluran ang munisipalidad ng [[Lantapan, Bukidnon|Lantapan]] at Bundok ng Kitanglad; sa hilaga ang munisipalidad ng [[Impasugong]]; at sa timog ay ang [[Valencia, Bukidnon|Valencia City]] at ang munisipalidad ng [[San Fernando, Bukidnon|San Fernando]].<ref name="popcom">{{Cite web|url=http://www.popcom.gov.ph/regions/10/Malaybalay%20%20Profile.htm|title=Commission on Population - Malaybalay City Profile|access-date=2008-04-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20080828205446/http://www.popcom.gov.ph/regions/10/Malaybalay%20%20Profile.htm#Physical|archive-date=2008-08-28|dead-url=yes|df=}}</ref><ref name="iaea">{{cite web|last=Sombrito|first=Elvira|title=Soil Redistribution Studies Using Fallout 137Cs|url=http://www.iaea.org/programmes/nafa/d1/mtc/report-180804-ii-3.4.pdf|publisher=International Atomic Energy Agency|accessdate=9 September 2010}}{{dead link|date=January 2018|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>
* Aglayan
* Bangcud
* Busdi
* Cabangahan
* Caburacanan
* Canayan
* Capitan Angel
* Casisang
* Dalwangan
* Imbayao
* Indalaza
* Kalasungay
* Kibalabag
* Kulaman
* Laguitas
* Patpat (Lapu-lapu)
</td><td valign=top>
* Linabo
* Apo Macote
* Miglamin
* Magsaysay
* Maligaya
* Managok
* Manalog
* Mapayag
* Mapulo
* Barangay 1 (Pob.)
* Barangay 2 (Pob.)
* Barangay 3 (Pob.)
* Barangay 4 (Pob.)
* Barangay 5 (Pob.)
* Barangay 6 (Pob.)
</td><td valign=top>
* Barangay 7 (Pob.)
* Barangay 8 (Pob.)
* Barangay 9 (Pob.)
* Barangay 10 (Pob.)
* Barangay 11 (Pob.)
* Saint Peter
* San Jose
* San Martin
* Santo Niño
* Silae
* Simaya
* Sinanglanan
* Sumpong
* Violeta
* Zamboanguita
</td></tr></table>


Ang pinakamalapit na pier at mga paliparan sa [[Cagayan de Oro|Cagayan de Oro City]], na kung saan ay 91 kilometro ang layo.


=== Klima ===
[[Kaurian:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas|Malaybalay]]
{{Weather box
|location = Malaybalay, Bukidnon (1981–2010, ekstrima 1949–2012)
|metric first = Yes
|single line = Yes
|width = auto
| Jan record high C = 34.0
| Feb record high C = 35.2
| Mar record high C = 35.5
| Apr record high C = 36.2
| May record high C = 36.2
| Jun record high C = 34.0
| Jul record high C = 33.0
| Aug record high C = 33.5
| Sep record high C = 34.0
| Oct record high C = 34.0
| Nov record high C = 34.8
| Dec record high C = 33.6
|year record high C = 36.2
| Jan high C = 29.0
| Feb high C = 29.4
| Mar high C = 30.6
| Apr high C = 31.7
| May high C = 31.2
| Jun high C = 29.8
| Jul high C = 29.0
| Aug high C = 29.1
| Sep high C = 29.5
| Oct high C = 29.6
| Nov high C = 30.0
| Dec high C = 29.5
|year high C = 29.9
| Jan mean C = 23.4
| Feb mean C = 23.5
| Mar mean C = 24.1
| Apr mean C = 24.9
| May mean C = 25.1
| Jun mean C = 24.5
| Jul mean C = 24.0
| Aug mean C = 23.9
| Sep mean C = 24.1
| Oct mean C = 24.2
| Nov mean C = 24.3
| Dec mean C = 23.9
|year mean C = 24.2
| Jan low C = 17.9
| Feb low C = 17.6
| Mar low C = 17.6
| Apr low C = 18.1
| May low C = 19.1
| Jun low C = 19.2
| Jul low C = 18.9
| Aug low C = 18.8
| Sep low C = 18.7
| Oct low C = 18.9
| Nov low C = 18.6
| Dec low C = 18.3
|year low C = 18.5
| Jan record low C = 11.7
| Feb record low C = 10.0
| Mar record low C = 12.0
| Apr record low C = 12.5
| May record low C = 14.0
| Jun record low C = 12.6
| Jul record low C = 14.2
| Aug record low C = 15.0
| Sep record low C = 15.3
| Oct record low C = 14.9
| Nov record low C = 13.1
| Dec record low C = 12.5
|year record low C = 10.0
| rain colour = green
| Jan rain mm = 142.5
| Feb rain mm = 106.1
| Mar rain mm = 112.5
| Apr rain mm = 115.6
| May rain mm = 224.8
| Jun rain mm = 313.5
| Jul rain mm = 323.3
| Aug rain mm = 294.4
| Sep rain mm = 315.7
| Oct rain mm = 314.7
| Nov rain mm = 176.1
| Dec rain mm = 130.7
|year rain mm = 2569.9
| unit rain days = 0.1 mm
| Jan rain days = 16
| Feb rain days = 13
| Mar rain days = 13
| Apr rain days = 12
| May rain days = 18
| Jun rain days = 23
| Jul rain days = 24
| Aug rain days = 22
| Sep rain days = 24
| Oct rain days = 23
| Nov rain days = 18
| Dec rain days = 16
|year rain days = 222
| Jan humidity = 85
| Feb humidity = 84
| Mar humidity = 81
| Apr humidity = 80
| May humidity = 83
| Jun humidity = 86
| Jul humidity = 88
| Aug humidity = 88
| Sep humidity = 88
| Oct humidity = 88
| Nov humidity = 86
| Dec humidity = 85
|year humidity = 85
| source 1 = [[Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration|PAGASA]]<ref name=PAGASAnormals>
{{cite web
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20181018043345/https://data.gov.ph/sites/default/files/pagasanormvalmalaybukid1981-2010.csv
| archivedate = 18 October 2018
| url = https://data.gov.ph/?q=dataset/climatological-normal-values/resource/d251612b-274e-40af-ba35-61a7bd08a3ab
| title = Malaybalay City, Bukidnon Climatological Normal Values
| publisher = Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration
| accessdate = 18 October 2018}}</ref><ref name=PAGASAextremes>
{{cite web
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20181018043425/https://data.gov.ph/sites/default/files/pagasaclimextrmalaybukidnon.csv
| archivedate = 18 October 2018
| url = https://data.gov.ph/?q=dataset/climatological-extremes/resource/b45e86b3-434a-4314-9aae-6cfb6933af23
| title = Malaybalay City, Bukidnon Climatological Extremes
| publisher = Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration
| accessdate = 18 October 2018}}</ref>
}}


=== Lupain ===
[[ceb:Dakbayan sa Malaybalay]]
Ang kabuuang lawak ng lungsod ay 96,919 hectares (239,490 acres), kung saan 13% ng kabuuang lugar ng Bukidnon ang nasasakupan. Tinatayang 65% kalupaan ay nauuri bilang forestland/timberland at ang natitirang 35% ay hindi maaring gamitin sa agrikultura o para sa industriya.
[[de:Malaybalay City]]

[[en:Malaybalay]]
==Demograpiko==
[[ilo:Ciudad ti Malaybalay]]
[[Talaksan:Ph_bukidnon_malaybalay_city_historical_pop_growth1918-2007.PNG|right|280px|thumb|Pangkasaysayan paglago ng populasyon ng Malaybalay City, 1918-2007]]
[[it:Malaybalay]]
[[Wikang Sebwano|Cebuano]] at ang [[Wikang Binukid|Bukid]] ay ang mga umiiral na medium ng komunikasyon sa lungsod. Higit sa kalahati ng populasyon ng lungsod ay mga katutubong nagsasalita ng wikang ito. Iba pang mga mga wika tulad ng mga [[Wikang Mëranaw|Maranao]] ay sinasalita sa pamamagitan ng ang mga Maranao ng mga tao. [[Wikang Hiligaynon|Ang Hiligaynon]] ay ginagamit din sa pamamagitan ng kanyang katutubong nagsasalita ng pamumuhay sa lungsod.
[[nl:Malaybalay]]

[[no:Malaybalay City]]
{{Populasyon}}
[[pam:Malaybalay Lakanbalen]]

[[ru:Малайбалай]]
=== Relihiyon ===
[[sv:Malaybalay]]
[[Talaksan:Malaybalay_Grand_Mosque.jpg|thumb|Ang Malaybalay Grand Mosque na matatagpuan sa Barangay 9 naghahain din bilang ang Islamic Center sa Bukidnon.]]
[[war:Malaybalay]]
Ang karamihan ng populasyon sundin ang Kristiyanismo, na kung saan ay tungkol sa 77% ng populasyon. [[Simbahang Katolika Romana|Romano Katolisismo]] ay ang pinakamalaking Kristiyano sekta sa lungsod.<ref name="cbcponline.net">{{cite web|url=http://www.cbcponline.net/jurisdictions/malaybalay.html|title=Archived copy|accessdate=2008-05-09|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080509084415/http://www.cbcponline.net/jurisdictions/malaybalay.html|archivedate=2008-05-09|df=}}CS1 maint: Archived copy as title ([//en.wikipedia.org/wiki/Category:CS1_maint:_Archived_copy_as_title link])
<templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles></ref> Malaybalay ay ang sentro ng Diyosesis ng Malaybalay na kung saan ay sumasaklaw sa mga lalawigan ng Bukidnon (maliban para sa mga ang bayan ng Malitbog na kung saan ay sa ilalim ng Archdiocese ng Cagayan de Oro), ang bayan ng Wao, Lanao del Sur, at Brgy. Buda sa Davao City. Ito ay sumasaklaw sa isang lugar ng 8, 294 square kilometro. San Isidro ang mga Magsasaka Cathedral ay ang pinakamalaking simbahan sa lungsod na kung saan ay matatagpuan sa tabi ng Plaza Rizal. Iba pang mga Christian faiths ay Bautismo, Ikapitong-Araw Adventists, Born Again, Protestante, at iba pa.

== Ekonomiya ==

Ang Lungsod ay higit sa lahat isang pang-agrikultura na lugar, at ang kanyang mga produkto isama ang bigas, mais, tubo, mga gulay, munggo, root crops at komersyal na mga pananim tulad ng goma, kape, saging at pinya. Sa panahon ng nakaraang taon, mais ginamit upang maging ang mga pre-nangingibabaw na pag-crop sa lungsod. Ngunit bilang ang mais sa lugar na nagbigay ng paraan upang sugarcane, agri-bukid (manok, baboy), at mga lugar ng tirahan, sugarcane (306,600 metric tons) at kanin (30,318 MT) ay dumating out ngayon bilang ang nangingibabaw na mga pananim sa mga tuntunin ng produksyon ng dami. Ang mga produkto ay karaniwang ibinebenta sa lokal na merkado, o sa kalapit na bayan ng lalawigan. Mayroon ding mga magsasaka sa paggawa ng mas malaking dami ng mais at bigas na ibenta ang kanilang mga produkto sa Cagayan de Oro.
Agri-based na industriya lalo na ang mga poultry at babuyan, ngayon ay umunlad sa Lungsod. Ang mga bukid ay tinulungan sa pamamagitan ng malalaking mga korporasyon tulad ng San Miguel, Purefoods, Monterey at Mabilis. Iba pang agri-based na industriya sa Lungsod isama ang mga Asyano Hybrid Pilipinas (feed processing), Goma Tex (goma sapatos manufacturing), at Monasteryo ng mga Sakahan (mani at iba pang mapangalagaan ang mga pagkain). Gayundin kapansin-pansing ay ang 12 mga baka ranches na makagawa ng isang average ng 470 ulo taun-taon.

== Lokal na pamahalaan ==
{| class="infobox" style="margin-bottom: 10px;"
|+Mayors ng Malaybalay City
|Juan Melendez
|1906-1908
|-
|Fernando Damasco
|1909-1913
|-
|Jose Ruiz
|1914-1918
|-
|Juan Melendez
|1924-1936
|-
|Faustino Caterial
|1936-1937
|-
|Catalino Damasco
|1937-1939
|-
|Gerardo Pimentel
|1940-1941
|-
|Salvador Alberto
|1943-1947
|-
|Teofilo Salcedo
|1948-1951
|-
|Fortunato Carbajal, Sr.
|1951-1954
|-
|Lorenzo S. Dinlayan
|1955-1971
|-
|Timoteo C. Ocaya
|1972-1979
|-
|Edilberto B. Mamawag
|1979-1980*
|-
|Reginaldo N. Tilanduca
|1980-1986
|-
|Violeta T. Labaria
|1986*
|-
|Almaco A. Villanueva
|1987*
|-
|Rogelio M. Bides
|1988*
|-
|Reginaldo N. Tilanduca
|1988-1992
|-
|Bob Tabios-Casanova
|Abril 1992-Hunyo 1992
|-
|Nicolas C. Jurolan
|1992-2001
|-
|Florencio T. Flores, Jr.
|2001-2010
|-
|Ignacio W. Zubiri
|2010 hanggang kasalukuyan
|-
| colspan="2" |<nowiki>*</nowiki> - Itinalaga
|}

=== Mga barangay ===
[[Talaksan:Malaybalay_Political_Map.png|border|center|600x600px|Pampulitika mapa ng Malaybalay City na nagpapakita ng 46 na mga barangay sa ilalim ng hurisdiksiyon nito. Poblacion district ay pinalaki sa ibaba kaliwa.]]
{| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;"
!Barangay
!Geographic District
!Type
!Population (2015){{PH census|2015}}
|-
|Aglayan
|South Highway
|Urban
| align="center" |7,594
|-
|Bangcud
|South Highway
|Urban
| align="center" |5,111
|-
|Busdi
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |2,377
|-
|Cabangahan
|South Highway
|Rural
| align="center" |3,015
|-
|Caburacanan
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |1,150
|-
|Can-ayan
|North Highway
|Rural
| align="center" |5,870
|-
|Capitan Angel
|North Highway
|Rural
| align="center" |1,160
|-
|Casisang
|South Highway
|Urban
| align="center" |25,696
|-
|Dalwangan
|North Highway
|Rural
| align="center" |7,004
|-
|Imbayao
|North Highway
|Rural
| align="center" |1,833
|-
|Indalasa
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |1,690
|-
|Kalasungay
|North Highway
|Urban
| align="center" |8,272
|-
|Kibalabag
|North Highway
|Rural
| align="center" |1,158
|-
|Kulaman
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |1,341
|-
|Laguitas
|South Highway
|Rural
| align="center" |3,233
|-
|Patpat
|North Highway
|Rural
| align="center" |3,833
|-
|Linabo
|Basakan
|Urban
| align="center" |6,933
|-
|Apo Macote
|Basakan
|Rural
| align="center" |4,903
|-
|Miglamin
|Basakan
|Rural
| align="center" |3,188
|-
|Magsaysay
|South Highway
|Rural
| align="center" |3,001
|-
|Maligaya
|Basakan
|Rural
| align="center" |2,113
|-
|Managok
|Basakan
|Rural
| align="center" |7,200
|-
|Manalog
|North Highway
|Rural
| align="center" |969
|-
|Mapayag
|South Highway
|Rural
| align="center" |979
|-
|Mapulo
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |1,260
|-
|Barangay 1 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |5,293
|-
|Barangay 2 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |969
|-
|Barangay 3 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |788
|-
|Barangay 4 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |456
|-
|Barangay 5 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |186
|-
|Barangay 6 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |741
|-
|Barangay 7 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |2,298
|-
|Barangay 8 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |675
|-
|Barangay 9 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |9,022
|-
|Barangay 10 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |2,942
|-
|Barangay 11 (Poblacion)
|Poblacion
|Urban
| align="center" |3,209
|-
|Saint Peter
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |2,324
|-
|San Jose
|South Highway
|Urban
| align="center" |6,856
|-
|San Martin
|Basakan
|Rural
| align="center" |3,088
|-
|Santo Niño
|Basakan
|Rural
| align="center" |1,675
|-
|Silae
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |2,629
|-
|Simaya
|Basakan
|Rural
| align="center" |4,161
|-
|Sinanglanan
|Basakan
|Rural
| align="center" |3,262
|-
|Sumpong
|North Highway
|Urban
| align="center" |9,302
|-
|Violeta
|Basakan
|Rural
| align="center" |2,199
|-
|Zamboanguita
|Upper Pulangi
|Rural
| align="center" |1,667
|-
! colspan="3" |Total
!174,625
|}

== Edukasyon ==
[[Talaksan:College_of_Law_and_College_Library,_Bukidnon_State_University.jpg|thumb|Bukidnon State University]]

=== Sa mga kolehiyo at unibersidad ===

* [[Pamantasang Estatal ng Bukidnon|Bukidnon State University]] (BSU)
* San Isidro College (TAMA)
* Mindanao Sining at Teknolohiko Institute (MATI)
* STI College-Malaybalay

=== Pangunahing at sekundaryong mga paaralan ===
Ang lungsod ay may 64 mga pangunahing/elementarya at 13 [[Mataas na paaralan|sekundaryong paaralan]], sa ilalim ng ang Division ng Malaybalay City. Halos bawat barangay ay may hindi bababa sa isang pangunahing/mababang paaralan, habang ang pangalawang paaralan ay madiskarteng matatagpuan sa mga lugar na may mas mataas na populasyon. Karamihan ng mga pangunahing at sekundaryong mga paaralan ay tatakbo sa pamamagitan ng pamahalaan sa pamamagitan ng [[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]].<ref>[http://www.philcom.ph/gov/malaybalay/services.html City of Malaybalay - Basic Services] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080502132613/http://www.philcom.ph/gov/malaybalay/services.html|date=2008-05-02}}</ref> Ang kasamang mga talahanayan ay naglilista ng mga elementarya at sekundaryong mga paaralan sa Dibisyon ng Malaybalay City.<ref>{{Cite web|url=http://www.depedmalaybalay.net/about-us/masterlist-of-schools|title=Division of Malaybalay City Map|date=2012-10-20|language=en-US|access-date=2016-09-27|archive-date=2016-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913100648/http://www.depedmalaybalay.net/about-us/masterlist-of-schools|url-status=dead}}</ref>

== Mga kapatid na lungsod ==
'''Lokal na'''

* [[File:Flag_of_the_Philippines.svg|link=Philippines|alt=Philippines|border|23x23px]] [[Valencia, Bukidnon]], Philippines
* [[File:Flag_of_the_Philippines.svg|link=Philippines|alt=Philippines|border|23x23px]] [[Tandag]], Pilipinas
* [[File:Flag_of_the_Philippines.svg|link=Philippines|alt=Philippines|border|23x23px]] [[Marawi]], Pilipinas
* [[File:Flag_of_the_Philippines.svg|link=Philippines|alt=Philippines|border|23x23px]] [[Tagum]], Pilipinas
* [[File:Flag_of_the_Philippines.svg|link=Philippines|alt=Philippines|border|23x23px]] [[Baguio]], Pilipinas
* [[File:Flag_of_the_Philippines.svg|link=Philippines|alt=Philippines|border|23x23px]] [[Iligan|Iligan City]], Pilipinas

'''International'''

* [[File:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|link=China|alt=China|border|23x23px]] [[Ürümqi]], China
* [[File:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|link=China|alt=China|border|23x23px]] Lhasa, China

==Mga sanggunian==
{{reflist|30em}}

== Panlabas na mga link ==

* [https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code]
* [https://web.archive.org/web/20131004104825/http://census.gov.ph/ Philippine Census Impormasyon]

Kasalukuyang pagbabago noong 12:31, 31 Agosto 2024

Malaybalay

Siyudad sa Malaybalay

Lungsod ng Malaybalay
Lungsod
Mapa ng Bukidnon na pinapakita ang lokasyon ng Lungsod ng Malaybalay
Mapa ng Bukidnon na pinapakita ang lokasyon ng Lungsod ng Malaybalay
Map
Malaybalay is located in Pilipinas
Malaybalay
Malaybalay
Lokasyon sa Pilipinas
Mga koordinado: 8°09′23″N 125°08′00″E / 8.1564°N 125.1333°E / 8.1564; 125.1333
Bansa Pilipinas
RehiyonHilagang Mindanao (Rehiyong X)
LalawiganBukidnon
DistritoPangalawang Distrito ng Bukidnon
Mga barangay46 (alamin)
Pagkatatag15 Hunyo 1877
Ganap na Bayan19 Oktubre 1907
Ganap na Lungsod11 Pebrero 1998
Pamahalaan
 • Manghalalal115,928 botante (2022)
Lawak
 [1]
 • Kabuuan969.19 km2 (374.21 milya kuwadrado)
Taas
1,200 m (3,937 tal)
Populasyon
 (Senso ng 2020)
 • Kabuuan190,712
 • Kapal200/km2 (510/milya kuwadrado)
 • Kabahayan
43,839
Ekonomiya
 • Kaurian ng kitaika-1 klase ng kita ng lungsod
 • Antas ng kahirapan22.30% (2021)[2]
 • Kita₱1,815,650,587.51 (2020)
 • Aset₱4,578,586,773.18 (2020)
 • Pananagutan₱808,462,304.76 (2020)
 • Paggasta₱1,461,356,409.07 (2020)
Sona ng orasUTC+8 (PST)
Kodigong Pangsulat
8700
PSGC
101312000
Kodigong pantawag88
Uri ng klimaTropikal na kagubatang klima
Mga wikaWikang Binukid
Sebwano
Websaytmalaybalaycity.gov.ph

Malaybalay, opisyal bilang Lungsod ng Malaybalay, (Sebwano: Dakbayan sa Malaybalay; Bukid: Banuwa ta Malaybalay), o sa simpleng tpangalan bilang Malaybalay City, ay isang 1st class na lungsod at kabisera ng mga lalawigan ng Bukidnon, Pilipinas. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 190,712 sa may 43,839 na kabahayan.

Ito ay dating bahagi ng lalawigan ng Misamis Oriental bilang isang munisipal na distrito sa huli ika-19 siglo. Nang ang mga espesyal na lalawigan ng Agusan (ngayon Agusan del Norte at Agusan del Sur) at ang mga lalawigan (Bukidnon) ay nilikha noong 1907, ang Malaybalay ay itinalaga bilang ang kabisera ng Bukidnon. Ito ay pormal na naitatag bilang isang bayan sa 19 Oktubre 1907 at naging  isang lungsod noong 11 Pebrero 1998 sa bisa ng Republic Act 8490.[3]

Ang Lungsod ng Malaybalay  ang sentro ng pagdaraus  ng Kaamulan Festival, na ginaganap taun-taon mula sa kalagitnaan ng Pebrero-Marso 10.[4]

Pinagmulan ng salita

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Malaybalay ay mula sa isang Cebuano na parirala na kung saan ay nangangahulugang "bahay ng mga Malay".  

Heograpiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Lungsod ng Malaybalay na kabisera ng lungsod ng Bukidnon, ay nasa gitnang bahagi ng lalawigan. Ito ay napapalibutan sa silangan ng bayan ng Cabanglasan at ang Pantaron Range, na naghihiwalay sa Bukidnon mula sa lalawigan ng Agusan del Sur at Davao del Norte; sa  kanluran ang munisipalidad ng Lantapan at Bundok ng Kitanglad; sa hilaga ang munisipalidad ng Impasugong; at sa timog ay ang Valencia City at ang munisipalidad ng San Fernando.[5][6]

Ang pinakamalapit na pier at mga paliparan sa Cagayan de Oro City, na kung saan ay 91 kilometro ang layo.

Klima

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Datos ng klima para sa Malaybalay, Bukidnon (1981–2010, ekstrima 1949–2012)
Buwan Ene Peb Mar Abr May Hun Hul Ago Set Okt Nob Dis Taon
Sukdulang taas °S (°P) 34.0
(93.2) 		35.2
(95.4) 		35.5
(95.9) 		36.2
(97.2) 		36.2
(97.2) 		34.0
(93.2) 		33.0
(91.4) 		33.5
(92.3) 		34.0
(93.2) 		34.0
(93.2) 		34.8
(94.6) 		33.6
(92.5) 		36.2
(97.2)
Katamtamang taas °S (°P) 29.0
(84.2) 		29.4
(84.9) 		30.6
(87.1) 		31.7
(89.1) 		31.2
(88.2) 		29.8
(85.6) 		29.0
(84.2) 		29.1
(84.4) 		29.5
(85.1) 		29.6
(85.3) 		30.0
(86) 		29.5
(85.1) 		29.9
(85.8)
Arawang tamtaman °S (°P) 23.4
(74.1) 		23.5
(74.3) 		24.1
(75.4) 		24.9
(76.8) 		25.1
(77.2) 		24.5
(76.1) 		24.0
(75.2) 		23.9
(75) 		24.1
(75.4) 		24.2
(75.6) 		24.3
(75.7) 		23.9
(75) 		24.2
(75.6)
Katamtamang baba °S (°P) 17.9
(64.2) 		17.6
(63.7) 		17.6
(63.7) 		18.1
(64.6) 		19.1
(66.4) 		19.2
(66.6) 		18.9
(66) 		18.8
(65.8) 		18.7
(65.7) 		18.9
(66) 		18.6
(65.5) 		18.3
(64.9) 		18.5
(65.3)
Sukdulang baba °S (°P) 11.7
(53.1) 		10.0
(50) 		12.0
(53.6) 		12.5
(54.5) 		14.0
(57.2) 		12.6
(54.7) 		14.2
(57.6) 		15.0
(59) 		15.3
(59.5) 		14.9
(58.8) 		13.1
(55.6) 		12.5
(54.5) 		10.0
(50)
Katamtamang pag-ulan mm (pulgada) 142.5
(5.61) 		106.1
(4.177) 		112.5
(4.429) 		115.6
(4.551) 		224.8
(8.85) 		313.5
(12.343) 		323.3
(12.728) 		294.4
(11.591) 		315.7
(12.429) 		314.7
(12.39) 		176.1
(6.933) 		130.7
(5.146) 		2,569.9
(101.177)
Araw ng katamtamang pag-ulan (≥ 0.1 mm) 16 13 13 12 18 23 24 22 24 23 18 16 222
Katamtamang kahalumigmigang relatibo (%) 85 84 81 80 83 86 88 88 88 88 86 85 85
Sanggunian: PAGASA[7][8]

Lupain

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang kabuuang lawak ng lungsod ay 96,919 hectares (239,490 acres), kung saan 13% ng kabuuang lugar ng Bukidnon ang nasasakupan. Tinatayang 65% kalupaan ay nauuri bilang forestland/timberland at ang natitirang 35% ay hindi maaring gamitin sa agrikultura o para sa industriya.

Demograpiko

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangkasaysayan paglago ng populasyon ng Malaybalay City, 1918-2007

Cebuano at ang Bukid ay ang mga umiiral na medium ng komunikasyon sa lungsod. Higit sa kalahati ng populasyon ng lungsod ay mga katutubong nagsasalita ng wikang ito. Iba pang mga mga wika tulad ng mga Maranao ay sinasalita sa pamamagitan ng ang mga Maranao ng mga tao. Ang Hiligaynon ay ginagamit din sa pamamagitan ng kanyang katutubong nagsasalita ng pamumuhay sa lungsod.

Senso ng populasyon ng
Malaybalay
TaonPop.±% p.a.
1918 16,428—    
1939 18,816+0.65%
1948 16,458−1.48%
1960 32,522+5.84%
1970 47,074+3.76%
1975 65,198+6.75%
1980 60,779−1.39%
1990 94,722+4.54%
1995 112,277+3.24%
2000 123,672+2.09%
2007 144,065+2.13%
2010 153,085+2.23%
2015 174,625+2.54%
2020 190,712+1.75%
Sanggunian: PSA[9][10][11][12]


Relihiyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Malaybalay Grand Mosque na matatagpuan sa Barangay 9 naghahain din bilang ang Islamic Center sa Bukidnon.

Ang karamihan ng populasyon sundin ang Kristiyanismo, na kung saan ay tungkol sa 77% ng populasyon. Romano Katolisismo ay ang pinakamalaking Kristiyano sekta sa lungsod.[13] Malaybalay ay ang sentro ng Diyosesis ng Malaybalay na kung saan ay sumasaklaw sa mga lalawigan ng Bukidnon (maliban para sa mga ang bayan ng Malitbog na kung saan ay sa ilalim ng Archdiocese ng Cagayan de Oro), ang bayan ng Wao, Lanao del Sur, at Brgy. Buda sa Davao City. Ito ay sumasaklaw sa isang lugar ng 8, 294 square kilometro. San Isidro ang mga Magsasaka Cathedral ay ang pinakamalaking simbahan sa lungsod na kung saan ay matatagpuan sa tabi ng Plaza Rizal. Iba pang mga Christian faiths ay Bautismo, Ikapitong-Araw Adventists, Born Again, Protestante, at iba pa.

Ekonomiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Lungsod ay higit sa lahat isang pang-agrikultura na lugar, at ang kanyang mga produkto isama ang bigas, mais, tubo, mga gulay, munggo, root crops at komersyal na mga pananim tulad ng goma, kape, saging at pinya. Sa panahon ng nakaraang taon, mais ginamit upang maging ang mga pre-nangingibabaw na pag-crop sa lungsod. Ngunit bilang ang mais sa lugar na nagbigay ng paraan upang sugarcane, agri-bukid (manok, baboy), at mga lugar ng tirahan, sugarcane (306,600 metric tons) at kanin (30,318 MT) ay dumating out ngayon bilang ang nangingibabaw na mga pananim sa mga tuntunin ng produksyon ng dami. Ang mga produkto ay karaniwang ibinebenta sa lokal na merkado, o sa kalapit na bayan ng lalawigan. Mayroon ding mga magsasaka sa paggawa ng mas malaking dami ng mais at bigas na ibenta ang kanilang mga produkto sa Cagayan de Oro. Agri-based na industriya lalo na ang mga poultry at babuyan, ngayon ay umunlad sa Lungsod. Ang mga bukid ay tinulungan sa pamamagitan ng malalaking mga korporasyon tulad ng San Miguel, Purefoods, Monterey at Mabilis. Iba pang agri-based na industriya sa Lungsod isama ang mga Asyano Hybrid Pilipinas (feed processing), Goma Tex (goma sapatos manufacturing), at Monasteryo ng mga Sakahan (mani at iba pang mapangalagaan ang mga pagkain). Gayundin kapansin-pansing ay ang 12 mga baka ranches na makagawa ng isang average ng 470 ulo taun-taon.

Lokal na pamahalaan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mayors ng Malaybalay City
Juan Melendez 1906-1908
Fernando Damasco 1909-1913
Jose Ruiz 1914-1918
Juan Melendez 1924-1936
Faustino Caterial 1936-1937
Catalino Damasco 1937-1939
Gerardo Pimentel 1940-1941
Salvador Alberto 1943-1947
Teofilo Salcedo 1948-1951
Fortunato Carbajal, Sr. 1951-1954
Lorenzo S. Dinlayan 1955-1971
Timoteo C. Ocaya 1972-1979
Edilberto B. Mamawag 1979-1980*
Reginaldo N. Tilanduca 1980-1986
Violeta T. Labaria 1986*
Almaco A. Villanueva 1987*
Rogelio M. Bides 1988*
Reginaldo N. Tilanduca 1988-1992
Bob Tabios-Casanova Abril 1992-Hunyo 1992
Nicolas C. Jurolan 1992-2001
Florencio T. Flores, Jr. 2001-2010
Ignacio W. Zubiri 2010 hanggang kasalukuyan
* - Itinalaga

Mga barangay

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pampulitika mapa ng Malaybalay City na nagpapakita ng 46 na mga barangay sa ilalim ng hurisdiksiyon nito. Poblacion district ay pinalaki sa ibaba kaliwa.
Pampulitika mapa ng Malaybalay City na nagpapakita ng 46 na mga barangay sa ilalim ng hurisdiksiyon nito. Poblacion district ay pinalaki sa ibaba kaliwa.
Barangay Geographic District Type Population (2015)[9]
Aglayan South Highway Urban 7,594
Bangcud South Highway Urban 5,111
Busdi Upper Pulangi Rural 2,377
Cabangahan South Highway Rural 3,015
Caburacanan Upper Pulangi Rural 1,150
Can-ayan North Highway Rural 5,870
Capitan Angel North Highway Rural 1,160
Casisang South Highway Urban 25,696
Dalwangan North Highway Rural 7,004
Imbayao North Highway Rural 1,833
Indalasa Upper Pulangi Rural 1,690
Kalasungay North Highway Urban 8,272
Kibalabag North Highway Rural 1,158
Kulaman Upper Pulangi Rural 1,341
Laguitas South Highway Rural 3,233
Patpat North Highway Rural 3,833
Linabo Basakan Urban 6,933
Apo Macote Basakan Rural 4,903
Miglamin Basakan Rural 3,188
Magsaysay South Highway Rural 3,001
Maligaya Basakan Rural 2,113
Managok Basakan Rural 7,200
Manalog North Highway Rural 969
Mapayag South Highway Rural 979
Mapulo Upper Pulangi Rural 1,260
Barangay 1 (Poblacion) Poblacion Urban 5,293
Barangay 2 (Poblacion) Poblacion Urban 969
Barangay 3 (Poblacion) Poblacion Urban 788
Barangay 4 (Poblacion) Poblacion Urban 456
Barangay 5 (Poblacion) Poblacion Urban 186
Barangay 6 (Poblacion) Poblacion Urban 741
Barangay 7 (Poblacion) Poblacion Urban 2,298
Barangay 8 (Poblacion) Poblacion Urban 675
Barangay 9 (Poblacion) Poblacion Urban 9,022
Barangay 10 (Poblacion) Poblacion Urban 2,942
Barangay 11 (Poblacion) Poblacion Urban 3,209
Saint Peter Upper Pulangi Rural 2,324
San Jose South Highway Urban 6,856
San Martin Basakan Rural 3,088
Santo Niño Basakan Rural 1,675
Silae Upper Pulangi Rural 2,629
Simaya Basakan Rural 4,161
Sinanglanan Basakan Rural 3,262
Sumpong North Highway Urban 9,302
Violeta Basakan Rural 2,199
Zamboanguita Upper Pulangi Rural 1,667
Total 174,625

Edukasyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Bukidnon State University

Sa mga kolehiyo at unibersidad

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Bukidnon State University (BSU)
  • San Isidro College (TAMA)
  • Mindanao Sining at Teknolohiko Institute (MATI)
  • STI College-Malaybalay

Pangunahing at sekundaryong mga paaralan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang lungsod ay may 64 mga pangunahing/elementarya at 13 sekundaryong paaralan, sa ilalim ng ang Division ng Malaybalay City. Halos bawat barangay ay may hindi bababa sa isang pangunahing/mababang paaralan, habang ang pangalawang paaralan ay madiskarteng matatagpuan sa mga lugar na may mas mataas na populasyon. Karamihan ng mga pangunahing at sekundaryong mga paaralan ay tatakbo sa pamamagitan ng pamahalaan sa pamamagitan ng Kagawaran ng Edukasyon.[14] Ang kasamang mga talahanayan ay naglilista ng mga elementarya at sekundaryong mga paaralan sa Dibisyon ng Malaybalay City.[15]

Mga kapatid na lungsod

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Lokal na

International

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ "Province: Bukidnon". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Malaybalay City Profile[patay na link]
  4. ↑ Cultural and Historical Sites & Events
  5. ↑ "Commission on Population - Malaybalay City Profile". Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-08-28. Nakuha noong 2008-04-30. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Sombrito, Elvira. "Soil Redistribution Studies Using Fallout 137Cs" (PDF). International Atomic Energy Agency. Nakuha noong 9 Setyembre 2010.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)[patay na link]
  7. ↑ "Malaybalay City, Bukidnon Climatological Normal Values". Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration. Inarkibo mula sa orihinal noong 18 Oktubre 2018. Nakuha noong 18 Oktubre 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ "Malaybalay City, Bukidnon Climatological Extremes". Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration. Inarkibo mula sa orihinal noong 18 Oktubre 2018. Nakuha noong 18 Oktubre 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ 9.0 9.1 Census of Population (2015). "Region X (Northern Mindanao)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ Census of Population and Housing (2010). "Region X (Northern Mindanao)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Censuses of Population (1903–2007). "Region X (Northern Mindanao)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)
  12. ↑ "Province of Bukidnon". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ "Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-05-09. Nakuha noong 2008-05-09. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link)CS1 maint: Archived copy as title (link)
  14. ↑ City of Malaybalay - Basic Services Naka-arkibo 2008-05-02 sa Wayback Machine.
  15. ↑ "Division of Malaybalay City Map" (sa wikang Ingles). 2012-10-20. Inarkibo mula sa orihinal noong 2016-09-13. Nakuha noong 2016-09-27.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Malaybalay&oldid=2128064"