Tingnan ang wikitext ng Organismong henetikong binago

[[File:GRNA-Cas9.svg|thumb|CRISPR-Cas9|[[Pagbabago ng gene na CRISPR]]]]
Ang '''organismong henetikong binago''' o '''genetically modified organism''' ('''GMO''')  ay isang organismo na ang materyal na [[gene|henetiko]] ay binago gamit ang mga pamamaraan ng [[inhinyeryang henetiko]]. Ang mga organismong henetikong binago ay kinabibilangan ng mga bakterya at yeast, mga insekto, mga halaman, mga hayop at mga [[mammal]]. Ang mga GMO ang pinagmumulan ng mga [[pagkaing henetikong binago]] at malawak na ginagamit sa pagsasaliksik siyentipiko at upang lumikha ng mga kalakal maliban sa pagkain. Ang terminong GMO ay napakalapit sa [[Technical terminology|technical legal term]] na 'living modified organism' na inilarawan sa [[Cartagena Protocol on Biosafety]] na nagreregula ng kalakalang internasyonal sa mga nabubuhay na GMO(spesipikong "anumang buhay na organismo na nag-aangkin ng nobelang kombinasyon ng materyal na henetiko sa pamamagitan ng paggamit ng modernong bioteknolohiya"). 
==Produksiyon==
Ang pagbabago sa [[gene]] ay kinasasangkutan ng [[mutasyon]], [[insersiyon ng gene]] o [[pagbura ng gene]]. Kapag ipinasok ang mga gene, ito ay karaniwang mula sa ibang species na isang uri ng [[horizontal gene transfer]]. Sa kalikasan, ito ay nangyayari kapag ang nasa labas na [[DNA]] ay pumapasok sa membrano ng selula sa anumang kadahilanan. Upang gawin ito ng artipisyal ay mangangailangan ng pagkakabit ng mga gene sa isang virus o pisikal na pagpasok ng ekstra DNA sa nukleyo ng pinupuntiryang host na may isang napakaliit na siringhe o napakaliit na mga partikulo na pinalabas mula sa baril ng gene. Gayunpaman, ang ibang mga paraan ay gumagamit ng mga natural na anyo ng paglipat ng gene gaya ng kakayahan ng [[Agrobacterium]] na maglipat ng materyal na henetiko sa mga halaman o mga kakayahan ng lentivrius na maglipat ng mga gene sa mga maliliit na selula. Ang pangkalahatang prinsipyo ng paglikha ng GMA ang pagbabago ng materyal na henetiko sa [[genome]] ng organismo. Ito ay maaaring kasangkutan ng mutasyon, pagbura, o pagdagdag ng materyal na henetiko. Kapag ang materyal na henetiko ay idinagdag, ang nagreresultang DNA ay tinatawag na [[recombinant DNA]] at ang organismong ito ay tinatawag na organismong transheniko. Ang mga unang rekombinanteng molekula ay nilikha ni [[Paul Berg]] noong 1972.

==Pagsasaliksik==
===Mga halaman===
Ang mga halamang transheniko ay henetikong inihinyero para sa pagsasaliksik na siyentipiko, para lumikha ng mga bagong kulay sa halaman o lumikha ng iba't ibang mga panananim. 
[[File:Blue Rose APPLAUSE.jpg|thumb|right|200px|Suntory rosas na "asul"]]
Pagkatapos ng 13 taon pakikipagtulungang pagsasaliksik ng isang kompanyang Australyano na Florigene at kompanyang Hapones na Suntory ay lumikha ng isang [[asul na rosas]](aktuwal na lavender o mauve) noong 2004.<ref>Nosowitz, Dan (15 Setyembre 2011) [http://www.popsci.com/science/article/2011-09/suntory-creates-mythical-blue-or-um-lavender-ish-rose Suntory Creates Mythical Blue (Or, Um, Lavender-ish) Rose] Popular Science, Retrieved 30 Agosto 2012</ref>  Ang inhinyeryang henetiko ay kinasangkutan ng tatlong pagbabago, pagdaragdag ng dalawang gene at paggambala sa isa pa. Ang isa sa mga idinagdag na gene ay para sa pigmentong asul ng halaman na [[delphinidin]] na nai-clone mula sa [[pansy]].<ref name=physorg>Phys.Org website. 4 Abril 2005 [http://www.physorg.com/news3581.html Plant gene replacement results in the world's only blue rose]</ref> Ginamit ng mga mananaliksik ang teknolohiyang [[RNA interference]] (RNAi) upang paliitin ang lahat ng produksiyon ng labas na mga gene sa pamamagitan ng pagharang ng isang mahalagang protina sa produksiyon ng kulay na tinatawag na [[dihydrokaempferol 4-reductase|dihydroflavonol (4-reductase)]] (DFR) at pagdaragdag ng isang variant ng protinang ito na hindi mahaharang ng  RNAi ngunit papayag sa delphinidin na gumana.<ref name=physorg/> Ang mga rosas na ito ay ipinagbili sa buong mundo.<ref>Kyodo (11 Setyembre 2011) [http://www.japantimes.co.jp/text/nb20110916a5.html Suntory to sell blue roses overseas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122063637/http://www.japantimes.co.jp/text/nb20110916a5.html |date=2012-11-22 }} The Japan Times, Retrieved 30 Agosto 2012</ref><ref>[http://www.wired.com/wiredscience/2011/09/blue-roses-for-sale/ Wired Report 2011]</ref>

===Mga pananim===
Sa agrikultura, ang mga inihinyerong henetikong mga pananim ay nilikha upang mag-angkin ng ilang mga kanais nais na katangian gaya ng hindi pagtalab ng mga peste, mga herbisidyo o mga kondisyong pangkalapigiran na malupit, napabuting buhay sa shelf, tumaas na halaga sa nutrisyon o produksiyon ng mga mahahalagang kalakal gaya ng mga gamot. Simula ng unang pangkalakalan ''(commercial)'' na kultibasyon ng mga halamang henetikong binago noong 1996, ang mga ito ay binago upang makaya ang mga herbisidyong glufosinate at glyphosate, at hindi talaban ng pinsala ng virus gaya ng sa Ringspot virus-resistant GM papaya na pinalaki sa Hawaii at lumikha ng Bt toxin na insektisidyong nadokumento sa mga hindi nakalalasong hayop. Ang mga halaman gaya ng algae, mais, at ibang mga halaman ay binago ng henetiko upang lumikha ng panggatong na biofuel.

===Mga mammal===
[[Image:GFP Mice 01.jpg|thumb|right|Dalawang transhenikong daga(kanan at kaliwa) na naghahayag ng [[green fluorescent protein]] sa ilalim ng liwanag na asul. Ang gitnang daga ay hindi transheniko.]]
Ang mga hayop na transheniko ay ginagamit bilang mga modelong pang-eksperimento upang magsagawa ng [[phenotype|phenotypic]] at para sa pagsusubok sa pagsasaliksik biomedikal.<ref name="pmid10434294">{{Cite journal|author=Sathasivam K, Hobbs C, Mangiarini L, ''et al.'' |title=Transgenic models of Huntington's disease |journal=[[Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci.]] |volume=354 |issue=1386 |pages=963–9 |year=1999 |month=June |pmid=10434294 |pmc=1692600 |doi=10.1098/rstb.1999.0447 |url=http://journals.royalsociety.org/openurl.asp?genre=article&issn=0962-8436&volume=354&issue=1386&spage=963}}</ref>

Ang mga hayop na henetikong binago ay nagiging mas mahalaga sa pagtuklas at pagpapaunlad ng mga gamot para sa maraming mga malalang sakit. Sa pamamagitan ng pagbabago ng [[DNA]] o paglilipat ng DNA sa isang hayop, makakapagpaunlad ng ilang mga protina na magagamit sa paggamot medikal. Ang mga matatag na ekspresyon ng mga protinang pantao ay pinaunlad sa maraming mga hayop kabilang ang tupa, mga baboy at mga daga. Ang Human-alpha-1-antitrypsin,<ref>{{cite journal|last=Spencer|first=L|author2=Humphries, J; Brantly, M. |title=Antibody Response to Aerosolized Transgenic Human Alpha1-Antitrypsin| journal=New England Journal of Medicine|date=12 Mayo 2005|volume=352|pages=19|url=http://www.nejm.org|accessdate=28 Abril 2011}}</ref> na sinubok sa tupa at ginagamit para gamutin ang mga tao na may kakulangan nito at mga baboy na transheniko na may human-histo-compatibility ay pinag-aralan sa pag-asang ang mga organo ay angkop para sa [[transplant]] na may kaunting mga tsansa ng pagtakwil sa mga ito. Ayon sa mga siyentipiko, ang mga baboy ay maaaring makapagpalago ng mga organo ng tao sa kanilang katawan para itransplant sa mga tao.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/8584443/Pigs-could-grow-human-organs-in-stem-cell-breakthrough.html |access-date=2013-04-01 |archive-date=2011-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110622051844/http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/8584443/Pigs-could-grow-human-organs-in-stem-cell-breakthrough.html |url-status=dead }}</ref>

Nagawa ng mga siyentipiko na baguhin ng henetiko o iinhinyero ng henetiko ang ilang mga organismo kabilang ang ilang mga mammal upang magsama ng [[green fluorescent protein]] (GFP) para sa mga layuning pagsasaliksik na pangmedisina. Sina [[Martin Chalfie]], [[Osamu Shimomura]], at [[Roger Y. Tsien]] ay ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel]] noong 2008 para sa GFP<ref>{{cite web | title=The Nobel Prize in Chemistry 2008 | url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2008/press.html | publisher=The Official Web Site of the Nobel Foundation | accessdate=2012-08-31}}</ref>.  Halimbawa, ang mga baboy na fluorescent ay ipinangank sa US noong 2000,<ref>{{Cite pmid|11808636}}</ref> sa Korea noong 2002,<ref>{{Cite doi|10.1002/mrd.10146}}</ref> sa Taiwan noong 2006,<ref name=Hogg2005>Hogg, Chris (12 Enero 2006) [http://news.bbc.co.uk/2/hi/4605202.stm Taiwan Breeds Green-Glowing Pigs] BBC, Retrieved 31 Agosto 2012</ref> at sa Tsina noong 2008<ref name = China>Staff (8 Enero 2008) [https://web.archive.org/web/20070609092458/http://afp.google.com/article/ALeqM5gD153Far0aX56T2SBS5HjSM9sBlQ Fluorescent Chinese pig passes on trait to offspring] AFP, Retrieved 31 Agosto 2012</ref> at [[Hapon]] noong 2009.<ref name = Japan>{{Cite pmid|19895119}}</ref> Ang mga baboy na ito ay pinarami upang pag-aralan ang [[transplantasyon ng mga organo]] sa tao,<ref name = China/> muling paglikha ng mga ocular [[photoreceptor cell]],<ref name = Randall>Randall S. et al (2008) [http://www.nottingham.ac.uk/ncmh/BGER/pdf/volume_25/11-Prather.pdf Genetically Modified Pigs for Medicine and Agriculture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140326024622/http://www.nottingham.ac.uk/ncmh/BGER/pdf/volume_25/11-Prather.pdf |date=2014-03-26 }} Biotechnology and Genetic Engineering Reviews – Vol. 25, 245–266, Retrieved 31 Agosto 2012</ref> [[regenerative medicine]] sa pamamagitan ng mga [[stem cell]]<ref>Staff (2006) [http://www.roc-taiwan.org/uk/TaiwanUpdate/nsl150106u.htm NTU produces green fluorescent pigs for medical research]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Taiwan Central News Agency, Retrieved 31 Agosto 2012</ref> [[tissue engineering]],<ref name = Japan/> at iba pang karamdaman. Noong 2011, ang isang pangkat Hapones-Amerikano ay lumikha ng mga pusang green-fluorescent upang makahanap ng mga terapiya para sa [[HIV]]/[[AIDS]] at iba pang mga karamdaman<ref name=Wongsrikeao_2011>{{cite journal |author=Wongsrikeao P, Saenz D, Rinkoski T, Otoi T, Poeschla E |title=Antiviral restriction factor transgenesis in the domestic cat |journal=Nature Methods |year=2011 |url=http://www.nature.com/nmeth/journal/vaop/ncurrent/full/nmeth.1703.html |doi=10.1038/nmeth.1703 |volume=8 |issue=10 |pages=853–9 |pmid=21909101}}</ref> dahil ang [[Feline immunodeficiency virus]] (FIV) ay nauugnay sa HIV.<ref>Staff (3 Abril 2012) [http://www.niaid.nih.gov/topics/hivaids/understanding/biology/Pages/biology.aspx Biology of HIV] National Institute of Allergy and Infectious Diseases, Retrieved 31 Agosto 2012.</ref>

Noong 2009, ang mga siyentipiko sa [[Hapon]] ay naganunsiyo na kanilang matagumpay na nailipat ang isang gene sa isang species ng primado(mga [[marmoset]]) at lumikha ng isang matatag na linya ng mga nagpaparaming mga transhenikong primado sa unang pagkakataon.<ref>{{Cite doi|10.1038/nature08090}}</ref><ref>{{Cite doi|10.1038/459515a}}</ref> Ang kanilang unang pinpuntiryang pagsasaliksik para sa mga marmoset na ito ang [[Parkinson's disease]] ngunit nagsasaalang-alang rin sa [[Amyotrophic lateral sclerosis]] at [[Huntington's disease]].<ref>{{Cite doi|10.1038/459492a}}</ref>

Ang Enviropig na henetikong binago na mga linya ng [[baboy na Yorkshire]] ay lumilikha ng ensaym na [[phytase]] na sumisira ng hindi madidigest na mga phosphorus sa kanilang laway. Ang ensaym na ito ay nagbibigay kakayahan sa enviropig na madigest ang cereal grain [[phosphorus]] kaya hindi na kailangang dagdagan ang diyeta ng mga baboy na ito ng mga [[mineral na phosphate]] o pangkalakalan ''(commercial)'' na nalilikhang phytase at kaunting phosphorus ang nawawala sa dumi nito.<ref name="Guelph">Guelph(2010). Enviropig. Canada: http://www.uoguelph.ca/enviropig/index.shtml/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150908065153/http://www.uoguelph.ca/enviropig/index.shtml/ |date=2015-09-08 }}.</ref>

Noong 2011, nilikha ng mga siyentipikong Tsino ang mga panggatas na baka na henetikong ininhinyero ng mga gene ng mga tao upang lumikha ng gatas na katulad ng gatas ng tao.<ref name="stevenson">stevenson, heidi(2011). Scientists Use Human Genes in Animals, So Cows Produce Human-Like Milk—Or Do They? USA:http://www.gaia-health.com/articles401/000433-human-genes-cows-produce-human-milk.shtml/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130419123936/http://www.gaia-health.com/articles401/000433-human-genes-cows-produce-human-milk.shtml |date=2013-04-19 }}.</ref> Ito ay makapagbibigay benepisyo sa mga ina na hindi makalikha ng gatas sa mga suso nito ngunit nais na painumin ng gatas galing sa suso ng tao ang kanilang mga sanggol kesa sa pormulang gatas.
==Tingnan din==
[[Pagbabago ng gene na CRISPR]]

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Biyolohiyang molekular]]