Kamonvarī
Kamonvarī, kamonbozī, tirandozī, nişonzanī — jake az nav'hoi maşhuri varzişi millī, ki ta'rixi qadimī dorad. Dar sarosari kişvar nimfa'ol ast[1].
Asbobi asosiji in nav'i varzişi sunnatī kamon meboşad, ki onro az cūbi xamidai abruşakl va zeh mesozand. Cūbi xamidaro az daraxtoni zarbed, bed, sançid jo gaz soxta, du nūgi onro bo ustuxon jo filizzoti ranga oro medodand. Zehi kamonro az resmoni abreşim jo rūdai hajvonhoi xonagī mesoxtand.
Ta'rix
[viroiş | edit source]Kamonvarī dar davrahoi xele qadim ba vuçud omadaast va tasviru işorahoi on dar kitobhoi bostonī bisjor ba nazar merasand. Dar Avesto, dar «Mehrjaşt» gufta şudaast, ki: «Dar gardunai Mehri faroxcarogoh hazor kamoni xuşsoxt hast, base az onho ba zehi Gavasna orostaast. Tir az in kamonho ba şitobi nerui xajol partob şavad va ba şitobi nerui xajol ba sūji sari devon parvoz girad…».
Dar asotiri Eroni boston Oraşi pahlavon tirandozi behamto buda, ramzi kamonvarī ba şumor meraft. Vaqte ki şohi eronijon Manucehr bo Afrosijobi tūronī qarori sulh va taqsimi marzhoro mekunand, Manucehr pahlavon Oraşro ba nazdaş xonda, az ū xohiş mekunad, ki ba sūji Turon tir andozad. Qaror in bud, ki to ba on çoe, ki tir rafta ba zamin nişinad, marzi Eron donista şavad. Oraş baroi sobit kardani nerui xud, bo tamomi quvva kamonro kaşida, ba samti Turon tir meandozad. Ū barobari tir andoxtan na'rai balandi şerona kaşida, badanaş pora-pora meşavad va pas az partobi tir ba zamin aftoda halok megardad. Tir ba masofai xele dur parvoz karda, ba daraxti girdakone dar pahlui darjoi Faroxkart menişinad va marzi Eronu Turon hamon ço muqarrar meşavad.
Harcand in tasvirho asotirī boşand ham, daleli qadimī budani hunari kamonvarī dar bajni aqvomi orijoī ba şumor meravand. Dar manobei ta'rixī niz işorai bisjor roçe' ba ruşdi kamonvarī dar bajni eronijon zikr şudaand. Muvarrixi Junoni Qadim Herodot naviştaast, ki xalqhoi Osijoi Mijona ba farzandoni xud az sinni pançsolagī aspsavorī va kamonvariro meomūxtaand.
Mardumi toçik kamonvariro bo du maqsad istifoda meburdand. Naxust bo maqsadi şikori parandagonu çonvaroni kūhī va dujum hamcun hunari çangī baroi difoi Vatan. Tirandozī va nişonzanī, xususan, baroi mardumi kūhiston xele zarur bud, zero çavononi dehot kasbi şikorro hamcun kasbi açdodī az xurdsolī meomūxtand va ba on dilbastagiji bisjor doştand.
Dar guzaşta tarbijai varzişiji kūdakonro ba se marhala taqsim namuda, maşƣulijathoi har jak marhalaro muajjan mekardand. Marhalai jakum davrai kūdakī buda, maşƣulijathoi odī az dusolagī to 5-7-solagī idoma mejoft. Marhalai duvvum jo xud davrai navrasī az 7 to 15-16-solagī, marhalai sevvum — davrai çavonī — 16-20-solagī buda, maşqu maşƣulijatho beş az peş duşvortar meşudand. Dar in davraho navrasonu çavonon aspsavorī, tirandozī, najzaandozī, cavgonbozī, gūştingirī, şikor va ƣajraro meomūxtand. Çavonon bojad ba garmoju sarmo va kamxūrokī tobovar meşudand. Onho dar marosimu çaşnu surhoi ommavī, dar musobiqahoi xalqī iştirok karda, hunari xudro namoiş medodand. Dar bajni mardum namudhoi gunoguni ozmunhoi xalqī oid ba nav'hoi varziş, az çumla, K, surat megiriftand. Cunonci, zarbuzī jak nav'i tirandozī buda, pahlavonon sari zonu nişasta ba sūji nişona tir meandoxtand. Nav'i digari musobiqai kamonvarī saraspa nom doşt. Tirandozho dar boloi asp nişasta, dar davi asp ba sūji nişona az kamon tir xolī mekardand. Dar vodiiji Xuf kamonvarho nişoni harakatkunandaro bo tir mezadand. Onho çonvare (buz jo murƣ)-ro az pojaş ba resmon basta, sar medodand va aspro davonida ba on tir partob mekardand.
Namudhoi kamonvarī dar bajni toçikon
[viroiş | edit source]Dar bajni toçikon du namudi kamonvarī ma'mul bud: kamonvariji pijoda va kamonvariji savora. Şaxsone, ki ba kamonvariji pijoda maşƣul budand, az kamoni buzurgtar istifoda burda, hangomi tirandozī zonui xudro ba zamin takja doda, tirro ba nişon merasonidand. Tiri kamonvaroni pijoda daroztar bud. Kamonvaroni mohir az masofai 200 qadam ba hadafe, ki barobari caşmi gov bud, bexato tirro merasonidand. Kamoni savoragon xurdtar va sabuktar bud. Onho kamondoni maxsus doştand, ki onro dar zini asp ovexta, dar on tiru kamonro nigoh medoştand. Kamonvariji savora nisbat ba kamonvariji pijoda murakkab buda, nozukihoi xudro doşt. Tarzi taşkil va barguzoriji musobiqai kamonvaroni savora cunin bud: Dar majdoni baraş 40-50 m va daroziaş 80-100 m jak sutuni balandiaş 5-6-metriro rost ba zamin ustuvor karda, dar nūgi on nişon meguzoştand. Muvofiqi qur'a jo ta'jinoti dovar jake az kamonvaron aspro az çoji muqarrarşuda davonida omada, ba nişon tir meandoxt. Sipas savorahoi digar az pasi ū omada, bo navbat ba hadaf tir mezadand. Natiçai musobiqa az rūji tirhoi ba nişon rasida muajjan karda meşudand.
Kamoni kūdakonu navrason du zeh doşta, dar bajni onho jak porca carmi muloim jo lattai badoştro medūxtand. Bacagon ba çoji tir sangcahoro ba daruni carm guzoşta, ba sūji nişon meparonidand. Kamoni bacagonro «kamonƣūlak» jo «ƣūlak» niz menomidand.
Kamonvaron va şikorcijon bovaru e'tiqodhoi xudro doştand. Dar guzaşta onho risolai kasbiji xudro doşta, Pahlavon Ahmadi Zamciro piri kasbi xud meşumoridaand. Dar asrhoi oxir nav'i mexanikiji kamon — tufang ixtiro' şuda, mavqei kamoni zehdorro jak andoza tang namud. Dar bisjor nav'hoi musobiqaho va şikori çonvaron holo ba çoji kamon tufang istifoda meşavad.
Ezoh
[viroiş | edit source]- ↑ Fehristi milliji fahangi ƣajrimoddī /Natioal list of intangible cultural hertage/ Paƶūşihgohi ilmī-tadqiqotiji farhang va ittilooti Vazorati farhangi ÇT — Duşanbe: «Arƶang» 2016, — S. 182
Adabijot
[viroiş | edit source]- Safarov Ş. Bozihoi millī hamcun tamadduni xalqi toçikamonvarī D., 2011;
- Sujarqulov T., Tursunov N. Sporti xalqi toçikamonvarī D., 1963;
- Tursunov N. Bozihoi milliji toçikī. D., 1983.
Sarcaşma
[viroiş | edit source]- Kamonvarī / D. Rahimov // A — M. — D. : SIEMT, 2015. — (Donişnomai farhangi mardumi toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2017, ç. 1). — ISBN 978-99947-33-79-8.