Izmir

Mahalli aholinişin
Izmir
tur. İzmir
Kişvar	[[|]]
Rohbar	Cemil Tugay[d]
Ta'rix va çuƣrofijo
Ta'sis	hazorsolai 3 to m.
Masohat	944 km²
Balandiji markaz	9 m
Nav'i iqlim	hot-summer Mediterranean climate[d]
Mintaqai zamonī	UTC+03:00
Aholī
Aholī	▼2 948 609 tan (31 dekabr 2023)
Şinosahoi adadī
Peşşumorai telefon	232
Nişonai pocta	35000–35999
Kodi moşin	35
izmir.bel.tr​(tur.)
Parvandaho dar Vikianbor

Izmir (tur. İzmir; incunin Smirna, jun. Σμύρνη) — şahr va bandar dar qismi ƣarbiji Turkija, markazi ma'muriji vilojati Izmir. Dar sohili xaliçi Izmir, bahri Egej çojgir ast. Aholiaş 4,2 mln nafar (2018) (az çihati aholī sevvumin şahri buzurgi Turkija). Şohrohi xudravgard, bandargohi bahrī (miqdori borkaşoniaş dar jak sol 11 mln t) va furudgohi bajnalmilalī dorad.

Nom

Qadimtarin nomi şahr Zamurno meboşad, ki ba zaboni lurī mansub ast (dar hazorai 2 to m. aqvomi lur dar in ço mezistand). Junoniho onro Smirno navişta, Zamurno mexondand. Rumiho Smirna meguftand. In voƶaro bizoniho Zamirnī va sipas junoniho ba Izmirnī tabdil dodand, ki tadriçan dar zaboni turkī Izmir xonda şud. Şahr ba iftixori malikai omozunho, ki binoi avvali şahrro guzoştaast, nomguzorī şudaast.

Ta'rix

Tibqi ma'lumoti ma'xazhoi bostonşinosī dar Izmir odamon 3000 sol to m. maskun şudaand. Bar asari zaminlarzai şadid dar asri 12 to m. Izmir osebi zijod did va qisme az mardumaş muhoçirat kardand. Dar asri 4 to m. dubora dar qismi çanubu ƣarbiji şahri kuhna şahri nav bunjod gardid, ki on harifi tiçoratiji Efes va Pergam bud. Dar zamoni hukmroniji Kuruşi Kabir Izmir ba hajati imperijai Haxomanişiho daromad. Davrai hukmroniji forsho dar Izmir bo huçumi Iskandar ba in mintaqa ba oxir rasid. Soli 395 hangomi taqsimi imperijai Rum Izmir ba hajati Rumi Şarqī doxil şud. Barobari qabuli dini masehī az tarafi rumiho Izmir jake az markazhoi muhimmi masehī şud. Dar Vizantija barobari Konstantinopol (hozira Istanbul) pojtaxti duvvum e'tirof şuda bud. Hangomi hukmroniji Justinian dar Izmir ma'badi buzurgi masehī dar pahlui oromgohi Juhano soxta şud, ki to ba hol har sol dar in ço mohi sentjabr mavludi Juhano çaşn girifta meşavad. Dar davrai xilofati Umar ibni Xattob Izmir az tarafi musulmonon zabt şuda, minba'd dar asri 11 ba tasarrufi Salçuqijon daromad va az hamin davra muhoçirati turkho ba Izmir oƣoz şud. Dar asri 12 Izmir az çonibi sipohijoni salibī işƣol gardid. Dar oxiri asri 13 va mijonahoi asri 14 salçuqiho va genuiho baroi ba dast ovardani Smirna muboriza burdand. Soli 1389 Smirnaro sultoni Imperijai Usmonī Bojazidi I zabt namud. Solhoi 1402-03 Temur onro az dasti usmoniho girift. Soli 1425 Smirna komilan tobei Imperijai Usmonī gardida, Izmir nom girift. Dar asrhoi 17-18 Izmir jake az markazhoi muhimmi iqtisodivu farhangiji Osijoi Xurd bud. Soli 1866 tavassuti r. o. bo Ajdin pajvast. Dar zamoni Çangi Junonu Turkija (1919-22) neruhoi junonī Izmirro işƣol namuda (15.9.1919), nuqtai takjagohiji laşkari xudro dar Turkija qaror dodand. 9.9.1922 sipohijoni Turkija bo sarvariji M. K. Otaturk onro ozod namudand. Muvofiqi Sozişnomai Turkijavu Junon (1923) qismi zijodi aholiji junoniji Izmir ba Junon kūconda şud. Şahr dar natiçai sūxtori 13-17 sentjabri 1922 saxt xarob gardid. Ba'di Çangi duvvumi çahonī Izmir ba pojgohi buzurgi harbiji bahrī tabdil joft.

Dar Izmir sitodi farmondehiji neruhoi xuşkigardi Sozmoni Ahdnomai Atlantikai Şimolī (dar qismi çanubu şarqiji Avrupo) voqe' ast. Izmir ba şahri kuhna va nav çudo meşavad. Dar şahri kuhna masçidhoi asrimijonagiji turkiji Hisor-çome' (1598), Şodirvon-çome' (1636-37), Xotun-çome' (1640), Hoçī Husajn-çome' (1652), kalisoi Polikarpi Muqaddas (1630; soli 1890 bozsozī va soli 1898 vase' karda şud) mavçudand. Şahri nav kūcahoi rostu farox va boƣu gulgaştho doşta, dar on manorai soatdor (1901), masçidi Salepci-çome' (1906), binoi birƶa va Bonki usmonī (1920), mehmonxonai «Bjuk-Efes» (1965), muçassamai M. K. Otaturk (1933), Donişgohi Egej (1955), Donişgohi 9-umi sentjabr (1982), Donişkadai texnologī (1992), Donişgohi iqtisodī (2001), Osorxonai milliji Izmir (1912), Osorxonai bostonşinosī (1927) çojgirand. Izmir şahri buzurgi tiçorativu sanoatī va markazi buzurgi kişovarziji Turkija (tamoku, paxta, angur, mevavu sabzavot, zajtun, ƣalla, rustanihoi donagī) ba hisob meravad. Dar Izmir az soli 1987 mintaqai ozodi tiçoratiji Egej va az soli 1997 mintaqai ozodi savdoi carmi Izmir-Menemensk fa'olijat mekunand. Soli 1971 dar Izmir Bozihoi bahrimijonazaminī (az rūi 17 namudi varziş) barguzor şud. Klubhoi futboli maşhuraş «Altaj» va «Gjozdepe». Sohahoi sanoati moşinasozī, naftu kimijo, tab'u naşr, texnikai elektronī, dorusozī, nassoçī, carmu pojafzor, istehsoli tamoku, taçhizoti xona (mebel), masolehi binokorī, xūrokvorī, az çumla istehsoli mahsuloti ƣizoī (mahsuloti gūştī, şirī, nonī, mohī) ruşd kardaand. Soli 2004 dar Izmir filmi hunariji «Troja» ba navor girifta şud va aspi buzurgi cūbini baroi film soxtaşuda («Aspi trojanī») az tarafi filmsozon ba şahr taqdim şud, ki holo baroi didani on sajjohoni zijode meojand.

Nigoriston

• 
  Istgohi Basmane
• 
  Birƶai fondī
• 
  Ippodrom
• 
  Namoişi xaliçe az burçi lifti Asansor
• 
  Burçi soat dar majdoni Konak

Donistanihoi çolib

• Izmir (Smirna) — jake az şahrhoest baroi huquqi giriftani şahr, zodgohi Homer .
• Bisjore az kūcahoi Izmir nom nadorand va bo raqamho nişon doda şudaand. Masalan: 3046 Sokak (tur. Sokak Sokak — kūca).
• Soli 2014 dar Izmir manorai Folkart Towers soxta şud, ki ba panç balandtarin manorahoi dugonik doxil karda şud.

Adabijot

• Izmir // Zamin — Illja. — D. : SIEMT, 2018. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 7). — ISBN 978-99947-33-89-9.

• Izmir // Bolьşaja sovetskaja entsiklopedija : [v 30 t.] / gl. red. A. M. Proxorov. — 3-e izd. — M. : Sovetskaja entsiklopedija, 1969—1978.
• G. G. Anpetkova-Şarova, V. S. Durov. Castь I. Gretsija // Anticnaja literatura. — SPb: Filologiceskij fakulьtet SPbGU, 2004. — T. I. — ISBN 5-8465-0191-5.