Mehmeti V
| Mehmed V محمد خامس | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kalifi Osman Emir el-Muminin Mbrojtësi i Dy Xhamive të Shenjta Kayser-i Rûm Han | |||||
 | |||||
| Sulltani i 35-të i Perandorisë Osmane (Padishah) | |||||
| Mbretërimi | 27 prill 1909 – 3 korrik 1918 | ||||
| Paraardhës | Abdyl Hamiti II | ||||
| Pasardhës | Mehmeti VI | ||||
| Vezirët e Mëdhenj | |||||
| Consort |
| ||||
| |||||
| Dinastia | Osman | ||||
| I ati | Abdylmexhiti I | ||||
| E ëma | Gülcemal Kadın (nëna biologjike) Servetseza Kadın (nëna birësuese) | ||||
| U lind | 2 nëntor 1844 Pallati i Vjetër Çırağan, Kostandinopojë, Perandoria Osmane | ||||
| Vdiq | 3 korrik 1918 (73 vjet) Pallati Jëlldëz, Stamboll, Perandoria Osmane | ||||
| Varrimi | Varri i Sulltan Mehmeti V Reshad, Eyüp, Stamboll | ||||
| Tugra |  | ||||
Mehmed V Reshad (Turqishtja osmane: محمد خامس, romanizuar: Meḥmed-i ẖâmis; Turqisht: V. Mehmed ose Mehmed Reşad; 2 nëntor 1844 - 3 korrik 1918) ishte sulltani i 35-të i Perandorisë Osmane. Ai ishte djali i Abdylmexhitit I.[2] Ai pasoi gjysmë-vëllain e tij Abdyl Hamiti II pas incidentit të 31 marsit. Ai u pasua nga gjysmëvëllai i tij Mehmeti VI.
Sundimi i tij nëntëvjeçar u shënua nga dorëzimi i territoreve të Afrikës Veriore të Perandorisë dhe Ishujve Dodekanez, duke përfshirë Rodosin, në Luftën italiano-turke, humbjen traumatike të pothuajse të gjitha territoreve evropiane të Perandorisë në perëndim të Kostandinopojës (tani Stamboll) në Lufta e Parë Ballkanike dhe hyrja e Perandorisë Osmane në Luftën e Parë Botërore në vitin 1914, e cila përfundimisht do të çonte në fundin e Perandorisë.
Jeta e hershme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Mehmeti V lindi më 2 nëntor 1844 në Pallatin Çirağan,[3] Stamboll.[4] Babai i tij ishte Sulltan Abdylmexhiti I, dhe nëna e tij ishte Gülcemal Kadın, një boshnjake etnike. Ai kishte dy motra më të mëdha, Fatma Sultan,[5] and Refia Sultan.[6] Pas vdekjes së nënës së tij në vitin 1851, atij dhe motrave të tij iu besua kujdesi i bashkëshortes së vjetër të babait të tij Servetseza Kadın. Ajo i kishte kërkuar Abdylmexhitit që t'i merrte fëmijët pa nënë nën krahun e saj, dhe t'i rriste si të sajat dhe të kryente detyrat e një nëne që kujdeset për fëmijët e saj me dhembshuri dhe shqetësim.
Në vitin 1856, në moshën dymbëdhjetëvjeçare, ai u rrethpre me ceremoni së bashku me gjysmëvëllezërit e tij më të vegjël, Şehzade Ahmed Kemaleddin, Şehzade Mehmed Burhaneddin, dhe Şehzade Ahmed Nureddin.[7][8]
Mehmeti u shkollua në pallat. Halid Ziya, nëpunësi kryesor i zyrës së Chamberlain midis viteve 1909-1912, e përshkroi këtë si një të varfër. Megjithatë, falë inteligjencës së tij relativisht të lartë, ai e përdori mirë arsimimin që kishte dhe e përdori atë për të shkuar më tej. Ai studionte arabishten dhe persishten dhe i fliste shumë mirë këto të fundit. Ai mori mësime pianoje nga një pianist italian dhe mësime kaligrafie nga një kaligraf i famshëm osman, Kazasker Mustafa Izzet Efendi (1801–1876), i cili projektoi medaljonet gjigante varëse të Ajasofjës.
Sundimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sundimi i tij filloi në përfundimin e Incidentit të 31 marsit më 27 prill 1909, por ai ishte kryesisht një figurë pa pushtet real politik, si pasojë e demonstrimit të fuqisë së CUP-së në Incidentin e 31 marsit dhe revolucionin xhonturk (i cili rivendosi Kushtetutën dhe Parlamentin Osman). Në vitin 1913, CUP ndërmori një grusht shteti, i cili solli në pushtet triumviratin diktatorial të Tre Pashallarëve. Në moshën 64-vjeçare, Mehmeti V ishte personi më i vjetër që hipi në fronin osman.
Në vitin 1911, ai nisi një turne perandorak në Selânik (sot Thessaloniki) dhe Manastir (sot Bitola), duke u ndalur në Follorinë gjatë rrugës. Ai gjithashtu vizitoi Üsküp (Shkupi) dhe Priştine (Prishtinë), ku mori pjesë në lutjet e së premtes në Tyrbenë e Sulltan Muratit. Vizita është regjistruar në film dhe fotografi nga vëllezërit Manaki. Së shpejti do të ishte vizita e fundit e një sulltani osman në provincat rumeliane përpara katastrofës së Luftërave Ballkanike vitin e ardhshëm.
Nën sundimin e tij, Perandoria Osmane humbi të gjithë territorin e saj të mbetur në Afrikën e Veriut (Tripolitani, Kirenaika dhe Fezzan) në Itali në Luftën Italiano-Turke dhe pothuajse të gjitha territoret e saj evropiane (përveç një rrip të vogël toke në perëndim të Kostandinopojës) në Luftën Parë Ballkanike. Osmanët arritën disa përfitime të vogla në luftën pasuese, duke rimarrë gadishullin që përfshin Trakinë Lindore deri në Edrene, por ky ishte vetëm një ngushëllim i pjesshëm për turqit: pjesa më e madhe e territoreve osmane që ata kishin luftuar për të mbajtur ishin humbur përgjithmonë.[9]
Humbja e papritur e këtyre zonave të mëdha toke, të cilat kishin qenë territor osman për shekuj dhe iu dorëzuan kundërshtarëve të saj brenda një harku kohor prej vetëm dy vjetësh, ishte thellësisht tronditëse për turqit osmanë dhe rezultoi në reagim masiv popullor kundër qeverisë, duke kulmuar në grushti shteti osman të vitit 1913.
Pavarësisht preferencës së tij që vendi të qëndronte jashtë konfliktit të mëtejshëm, akti më domethënës politik i Mehmetit V ishte shpallja zyrtarisht e luftës kundër Fuqive të Antantës (Aleatëve të Luftës së Parë Botërore) më 14 nëntor 1914, pas vendimit të qeverisë osmane për t'iu bashkuar Luftës së Parë Botërore në anën e Fuqive Qendrore. Thuhej se ai në fakt shikonte me disfavor politikën pro-gjermane të Enver Pashës, por mund të bënte pak për të parandaluar luftën për shkak të ndikimit të zvogëluar të sulltanatit që nga përmbysja e Abdyl Hamitit II në vitin 1909.
Ky ishte shpallja e fundit e vërtetë e luftës në histori nga një kalif, pasi Kalifati u shfuqizua në vitin 1924. Si rezultat i drejtpërdrejtë i shpalljes së luftës, britanikët aneksuan Qipron dhe Hidivllëkun e Egjiptit; këto krahina të paktën kishin qenë nën sundimin nominal turk. Shpallja nuk pati asnjë ndikim të dukshëm në luftë, pavarësisht se shumë myslimanë jetonin në territoret osmane. Disa arabë përfundimisht u bashkuan me forcat britanike kundër osmanëve me Kryengritjen Arabe më 1916.
Vdekja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Mehmeti V vdiq në Pallatin Jëlldëz më 3 korrik 1918 në moshën 73 vjeçare, vetëm katër muaj para përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Kështu, ai nuk jetoi për të parë rënien e Perandorisë Osmane. Ai e kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij në Pallatin Dolmabahçe dhe Sarajin Jëlldëz në Stamboll. Varri i tij ndodhet në lagjen Ejyp të Stambollit të sotshme.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Uluçay, M. Çağatay (2011). Padişahların kadınları ve kızları (në turqisht). Ötüken. ISBN 978-9-754-37840-5.
- Brookes, Douglas Scott (2010). The Concubine, the Princess, and the Teacher: Voices from the Ottoman Harem (në anglisht). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-78335-5.
- Brookes, Douglas S. (4 shkurt 2020). On the Sultan's Service: Halid Ziya Uşaklıgil's Memoir of the Ottoman Palace, 1909–1912 (në anglisht). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-04553-9.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Asian, Ceramics & Works of Art: Antiquities, Islamic & Pre-Columbian Art" (në anglisht). C.G. Sloan & Company. 2001.
- ^ Abdulmecid, Coskun Cakir, Encyclopedia of the Ottoman Empire, ed. Gábor Ágoston, Bruce Alan Masters, (Infobase Publishing, 2009), 9.
- ^ Uluçay 2011, f. 209.
- ^ The Encyclopædia Britannica, Vol.7, edited Hugh Chisholm, (1911), 3; "Constantinople, the capital of the Turkish Empire..".
- ^ Uluçay 2011, f. 218.
- ^ Uluçay 2011, f. 220.
- ^ Mehmet Arslan (2008). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri: Manzum sûrnâmeler (në turqisht). Sarayburnu Kitaplığı. fq. 329. ISBN 978-9944-905-63-3.
- ^ Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (në turqisht). Kültür Bakanlığı. 1993. fq. 72. ISBN 978-975-7306-07-8.
- ^ The Ottoman Empire: Three Wars in Three Years, 1911-13. New Zealand History. Retrieved 28 January 2020
.svg){kind=small}