Shihni burimin për Gjuha shqipe

{{Kutia gjuhë
|emri           = Shqipja
|emri origjinal = Gjuha Shqipe
|emri tjetër    = Shqip
|shqiptimi      = /ʃcip/
|shtetet        = {{flamuri|Shqipëria}} [[Shqipëria|Shqipëri]]<br>{{flamuri|Kosova}} [[Kosova|Kosovë]]<br>{{flamuri|Maqedonia e Veriut}}  [[Maqedonia e Veriut|Maqedoni të Veriut]]<br>{{flamuri|Mali i Zi}} [[Mali i Zi|Mal të Zi]]<br>{{flamuri|Serbia}} [[Serbia|Serbi]]<br>{{flamuri|Greqia}} [[Greqia|Greqi]]<br>{{flamuri|Italia}} [[Italia|Itali]]<br>{{flamuri|Turqia}} [[Turqi|
Turqia]]<br>{{flamuri|Bullgaria}} [[Bullgari|
Bullgaria]]<br>{{flamuri|Kroacia}} [[Kroacia|Kroaci]]

|krahina        = 
|vendi          = [[Ballkani|Ballkan]], [[Evropa|Evropë]]
|koha           = 4000 paK - sot
<!--Folësit-->
|njerëzit       = 15+ milionë
|njerëzitL1     = 
|njerëzitL2     = 
|rënditja       = 
<!--Familja gjuhësore (vetëm ato që duhën)-->
|fam1           = [[Gjuhët indo-evropiane|Indo-evropiane]]
|fam2           = [[Gjuhët paleo-ballkanike|Paleo-ballkanike]]
|fam3           = 
|dia1           = [[Gegërishtja]]
|dia2           = [[Toskërishtja]]
|dia3           = [[Arbërishtja (Itali)]]
|dia4           = [[Arbërishtja (Greqi)]]
|dia5           = [[Labërishtja]]
|dia6           = [[Dialekti çam|Çamërishtja]]
|sub1           = 
|shkrimi        = [[Shkrimi latin]] ([[Alfabeti shqip|alfabeti shqip]])
<!--Statusi zyrtar-->
|kombi          = {{flamuri|Shqipëria}} [[Shqipëria|Shqipëri]]<br/>{{flamuri|Kosova}} [[Kosova|Kosovë]]<br/>{{flamuri|Maqedonia e Veriut}} [[Maqedonia e Veriut|Maqedoni të Veriut]]<br/>{{flamuri|Mali i Zi}} [[Mali i Zi|Mal të Zi]]
|minoriteti     = {{flamuri|Italia}} [[Italia|Itali]]<br/>{{flamuri|Kroacia}} [[Kroacia|Kroaci]]<br/>{{flamuri|Rumania}} [[Rumania|Rumani]]<br/>{{flamuri|Serbia}} [[Serbia|Serbi]]
|institucioni   = [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë]]{{•}}[[Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës]]
<!--Kodet e klasifikimit gjuhësor-->
|iso1           = [https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?iso_639_1=sq sq]
|iso2           =[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?code_ID=14 alb] (B)<br/>[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?code_ID=14 sqi] (T) |iso3           = [http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=sqi sqi] – [https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_639_macrolanguage kodi gjithpërfshirës]<br/>Kodet individuale:<br/>[http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=aae aae] – <small>[[Arbërishtja (Itali)]]</small><br/>[http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=aat aat] – <small>[[Arbërishtja (Greqi)]]</small><br/>[http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=aln aln] – [[Gegërishtja|Gegërisht]]<br/>[http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=als als] – [[Toskërishtja|Toskërisht]]
|glotto         = [http://glottolog.org/resource/languoid/id/alba1267 alba1267]
|linguasphere   = 55-AAA-aaa — 55-AAA-ahe (25 shumëllojshmëri)
|figura         = [[Skeda:Dialektet e gjuhës shqipe.svg|280px|qendër]]
|përshkrimi     = Dialektet e gjuhës shqipe. Harta nuk tregon se ku gjuha është shumicë ose pakicë.
}}

'''Gjuha shqipe''' (ose thjesht '''shqipja''', historikisht ''gjuha arbëreshe'', ''arbërishtja'' ose ''gjuha'' ''arbërore'') është gjuhë dhe [[Gjuha e izoluar|degë e veçantë]] e [[Gjuhët indo-evropiane|familjes indo-evropiane]] që flitet nga rreth 15-25 milionë njerëz në botë,<ref>[http://www.ethnologue.com/18/language/sqi/ Gjuha shqipe] në ''[[Ethnologue]]'' (18th ed., 2015)

[http://www.ethnologue.com/18/language/aae/ Arbërishtja(Itali)] në ''[[Ethnologue]]'' (18th ed., 2015)

[http://www.ethnologue.com/18/language/aat/ Arbërishtja(Greqi)] në ''[[Ethnologue]]'' (18th ed., 2015)

[http://www.ethnologue.com/18/language/aln/ Gegërishtja] në ''[[Ethnologue]]'' (18th ed., 2015)

[http://www.ethnologue.com/18/language/als/ Toskërishtja] në ''[[Ethnologue]]'' (18th ed., 2015)
</ref>

Keto gjuhe kryesisht perdoret në [[Shqipëria|Shqipëri]], [[Kosova|Kosovë]] dhe [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]], por edhe në zona të tjera të [[Evropa Juglindore|Evropës Juglindore]] ku ka një [[Shqiptarët|popullsi shqiptare]], duke përfshirë [[Mali i Zi|Malin e Zi]] dhe [[Lugina e Preshevës|Luginën e Preshevës]]. Shqipja është [[gjuha zyrtare]] e [[Shqipëria|Shqipërisë]] dhe [[Kosova|Kosovës]], gjuhë bashkë-zyrtare e [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë së Veriut]] si dhe një nga gjuhët zyrtare e [[Mali i Zi|Malit të Zi]].

Komunitetet shekullore që flasin dialektet shqiptare mund të gjenden të shpërndara në [[Kroacia|Kroaci]] ([[Arbëreshët në Zarë]]), [[Greqia|Greqi]] ([[Arbëreshët në Greqi]], [[Çamëria|Çamëri]] dhe disa komunitete në rajonet e [[Maqedonia Perëndimore|Maqedonisë Perëndimore]] dhe [[Shqiptarët e Trakës|Trakës Perëndimore]])<ref>Euromosaic project (2006). [http://www.uoc.edu/euromosaic/web/document/albanes/fr/i2/i2.html "L'arvanite/albanais en Grèce"] (Në Frangjisht). Brussels: [[Komisioni Evropian|European Commission]]. Marrë 2016-12-05.</ref>, [[Italia|Itali]] ([[Arbëreshët në Itali|Arbëreshët]] në [[Gjeografia e Italisë|Italinë Jugore]],<ref>[https://web.archive.org/web/20120121173237/http://www.minorityrights.org/1617/italy/albanians.html "WEB Arkiva"]. Arkivuar nga [http://www.minorityrights.org/1617/italy/albanians.html the original] në 21 Janar 2012. Marrë 2012-01-02.</ref> [[Sicilia|Sicili]] dhe [[Kalabria|Kalabri]]) si dhe në [[Rumania|Rumani]] dhe [[Ukraina|Ukrainë]]<ref>[http://www.albanianlanguage.net/ "Robert Elsie"]. Gjuha Shqipe. 25 nëntor 1972. Marrë 17 Janar 2017.</ref>. Ekziston poashtu edhe një [[Mërgata shqiptare|diasporë e madhe shqiptare]].[[File:Idioma albanés.png|thumb|250px|Shpërndarja e gjuhës shqipe]]
Shqipja, si gjuhë moderne, përfaqëson një degë më vete në familjen e [[Gjuhët indo-evropiane|gjuhëve indo-evropiane]]. Shkruhet me [[Alfabeti latin|shkronja latine]]. Gjuha shqipe përfshin gjuhën standarde ose gjuhën e njësuar letrare shqipe, e cila u miratua në [[Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe|Kongresin e Drejtshkrimit të Shqipes]] në vitin 1972 në [[Tirana|Tiranë]], dhe të gjitha dialektet, nëndialektet e të folurat që fliten nga shqiptarët. Gjuha shqipe ka dy dialekte kryesore: [[Gegërishtja|gegërishten]], [[toskërisht]]en, dhe një kronolekt: arbërishten. Fjalori i shqipes ka huazime nga [[greqishtja e lashtë]], si dhe një numër shumë të lartë nga [[latinishtja]]; huazimet pastaj vazhdojnë nga [[Gjuhët sllave|gjuhët sllavo-jugore]], [[greqishtja]] dhe [[Turqishtja osmane|osmanishtja]], si dhe nga [[italishtja]] e [[frëngjishtja]] dhe gjuhët tjera.

Aktualisht gjithnjë vijnë duke u shtuar huazimet nga [[anglishtja]].

== Shpërndarja gjeografike ==
{{Kryesor|Shqiptarët|Shpërndarja e shqiptarëve}}
Është gjuha amtare e 2,765,610 njerëzve në [[Shqipëria|Shqipëri]] (v. 2011<ref>{{Cite web|url=http://www.instat.gov.al/media/180938/1.1.15.xls|title=Censusi në Shqipëri 2011|url-status=dead|language=sq|access-date=19 korrik 2016|archive-date=9 mars 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309072923/http://www.instat.gov.al/media/180938/1.1.15.xls}}</ref>), 1,644,865 në [[Kosova|Kosovë]] (v. 2011<ref>{{Cite web |url=http://ask.rks-gov.net/sq/rekos2011?download=333:te-dhenat-kryesore |title=Censusi në Kosovë 2011 |access-date=19 korrik 2016 |archive-date=7 korrik 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160707130744/https://ask.rks-gov.net/sq/rekos2011?download=333:te-dhenat-kryesore |url-status=dead }}</ref>), 507,989 në [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]] (v. 2002<ref>[http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf Censusi në Maqedoni 2002]</ref>), 176,293 në [[Zvicra|Zvicër]] (v. 2013<ref>{{cite web|url=http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/05/blank/key/sprachen.html|format=XLS|title=Ständige Wohnbevölkerung ab 15 Jahren 1) nach Hauptsprache, 2013|date=2015|publisher=Statistik Schweiz|location=Neuchâtel, Switzerland|accessdate=24 tetor 2015|language=de}}</ref>), rreth 66,000 në [[Turqia|Turqi]] (v. 2014<ref>[[ethnologue:als|Ethnologue – ALS]]</ref>), 63,835 në [[Serbia|Serbi]] (v. 2002<ref>[http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/Popis2011/Knjiga4_Veroispovest.pdf Censusi në Serbi 2002]</ref>), 32,671 në [[Mali i Zi|Mal të Zi]] (v. 2011<ref>[http://monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/saopstenje(1).pdf Censusi në Mal të Zi 2011]</ref>), 23,820 në [[Kanadaja|Kanada]] (v. 2011) 17,069 në [[Kroacia|Kroaci]] (v. 2011<ref>[http://www.dzs.hr/Hrv_Eng/publication/2012/SI-1469.pdf Censusi në Kroaci 2011]</ref>), rreth 10,000 në [[Rumania|Rumani]] (v. 2009<ref>[http://ec.europa.eu/languages/policy/language-policy/documents/euromosaic-romania_en.pdf Euromosaic Romania 2009]</ref>), 7,177 në Slloveni (v. 2002<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=9 |title=Population by mother tongue, Slovenia, Census 1991 and 2002 |access-date=19 korrik 2016 |archive-date=18 prill 2013 |archive-url=https://archive.today/20130418153814/http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=9 |url-status=dead }}</ref>), 4,925 në [[Bosnja dhe Hercegovina|Bosnjë dhe Hercegovinë]] (v. 1991<ref>[http://www.oscebih.org/documents/osce_bih_doc_2011022813425011cro.pdf Leonard Valenta NACIONALNE MANJINE U BOSNI I HERCEGOVINI]{{Lidhje e vdekur}}{{Lidhje e thyer}}</ref>), 1,740 në [[Ukraina|Ukrainë]] (v. 2001<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=0&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20&n_page=1 The distribution of the population by nationality and mother tongue] – UKRAINE 2001</ref>) e në [[Mërgata shqiptare|vende të tjera]] si dhe ka rreth 100,000 folës të [[arbërishtja (Itali)|arbërishtes]] në [[Italia|Itali]] dhe rreth 50,000 folës të [[arbërishtja (Greqi)|arbërishtes]] në [[Greqia|Greqi]] (v. 2007).<ref>[[ethnologue:aae|Arbërishtja e Italisë]] 2007</ref><ref>[[ethnologue:aat|Arbërishtja e Greqisë]] 2007</ref>

=== Ballkan ===
Shqipja është [[gjuha zyrtare]] e [[Shqipëria|Shqipërisë]],<ref>[http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/sq/al/al057sq.pdf KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË] – wipo.int</ref> dhe e [[Kosova|Kosovës]].<ref>[http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË KOSOVËS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170829043131/http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf |date=29 gusht 2017 }} – kryeministri-ks.net/</ref> Në [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]] shqipja është gjuhë zyrtare në [[Njësitë administrative e Maqedonisë së Veriut|komunat]] ku shqiptarët përbëjnë më shumë se 20% të popullsisë. Shqipja është gjuha e dytë më e folur në [[Greqia|Greqi]] ([[Arbërishtja (Greqi)|Arbërishtja]] dhe [[Dialekti Çam|Çamërishtja]]). Gjuha shqipe është në përdorim zyrtar në katër komuna në [[Mali i Zi|Mal të Zi]] ([[Ulqini|Ulqin]],<ref>{{Cite web|url=http://www.ul-gov.me/upload/document/20191206_statuti_i_komuns_s_ulqinit_2019_20191206_120238.pdf|title=Statuti i Komunës së Ulqinit|language=sq|access-date=16 maj 2020|archive-date=16 maj 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200516133049/http://www.ul-gov.me/upload/document/20191206_statuti_i_komuns_s_ulqinit_2019_20191206_120238.pdf|url-status=dead}}</ref> [[Tuzi|Tuz]],<ref>{{Cite web|url=https://tuzi.org.me/wp-content/uploads/2020/02/Statuti-i-Komunes-se-Tuzit.docx|title=Statuti i Komunës së Tuzit|language=sq}}</ref> [[Gucia|Guci]]<ref>{{Cite web|url=https://www.opstinagusinje.me/wp-content/uploads/2019/04/Statut-Op%C5%A1tine-Gusinje-novi-28-12-2018.docx|title=Statut Opstine Gusinje|language=cnr}}</ref> e [[Plava|Plavë]]<ref>{{Cite web|url=https://www.plav.me/tacka-custom/dokumenta/statut-opstine-plav.pdf|title=Statut Opstine Plav|language=cnr}}</ref>),<ref>[https://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/EvaluationReports/MontenegroECRML1_me.pdf �������Evropska Povelja o regionalnim i manjiskim jezicima u crnoj Gori����� �� ��] �– ''coe.int''</ref><ref>[http://www.minmanj.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=122181&rType=2&file=KUSHETUT%C3%8BN%20E%20MALIT%20T%C3%8B%20ZI.pdf KUSHETUTA E MALIT TË ZI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305021902/http://www.minmanj.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=122181&rType=2&file=KUSHETUT%C3%8BN%20E%20MALIT%20T%C3%8B%20ZI.pdf |date=5 mars 2016 }} – ''minmanj.gov.me''</ref> dhe tre në [[Serbia|Serbi]] ([[Presheva|Preshevë]], [[Bujanoci|Bujanoc]] dhe [[Medvegja|Medvegjë]]).<ref>[http://www.kas.de/upload/auslandshomepages/serbien/Gojkovic_pred.pdf SISTEM ZAŠTITE MANJINA U REPUBLICI SRBIJI – Nevena Gojković] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170630112306/http://www.kas.de/upload/auslandshomepages/serbien/Gojkovic_pred.pdf |date=30 qershor 2017 }} – ''kas.de''</ref> Kartës Europiane mbi gjuhët rajonale ose minoritare, gjuha shqipe është e mbrojtur në [[Serbia|Serbi]] (2006), [[Mali i Zi|Mal të Zi]] (2006), [[Rumania|Rumani]] (2007), [[Bosnjë dhe Hercegovinë]] (2010).<ref>[http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/AboutCharter/LanguagesCovered.pdf Languages covered by the European Charter for Regional or Minority Languages] – coe.int</ref>

=== Evropë ===
[[Arbërishtja (Itali)|Gjuha arbërishte]] është gjuha e [[Shqiptarët në Itali|shqiptarëve në Itali]], është e mbrojtur me ligj.<ref>Legge 15 Dicembre 1999, n. 482 "[http://www.camera.it/parlam/leggi/99482l.htm Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150512051856/http://www.camera.it/parlam/leggi/99482l.htm |date=12 maj 2015 }}" pubblicata nella ''Gazzetta Ufficiale'' n. 297 del 20 dicembre 1999</ref> Poashtu përafërsisht 1 milion [[Shqiptarët në Kosovë|shqiptarë]] nga [[Kosova]] janë shpërndarë në të gjithë [[Gjermania|Gjermaninë]], [[Zvicra|Zvicrën]] dhe [[Austria|Austrinë]]. Këto janë kryesisht refugjatë nga Kosova që kanë emigruar gjatë [[Lufta e Kosovës|Luftës së Kosovës]]. Në [[Zvicra|Zvicër]], gjuha shqipe është gjuha e shtatë më e folur me 176.293 folës amë.

=== Amerikë ===
Ka një numër të madh folësish shqiptarë në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Shtetet e Bashkuara]], [[Argjentina|Argjentinë]], [[Kili]], [[Uruguaji|Uruguaj]] dhe [[Kanadaja|Kanada]]. Disa nga shqiptarët e parë etnikë që mbërritën në Shtetet e Bashkuara ishin [[Arbëreshët në Itali|Arbëreshët]]. Arbëreshët kanë një ndjenjë të fortë identiteti, dhe janë unike në atë që flasin një dialekti [[Toskërishtja|Tosk]] arkaik të shqipes së quajtur [[Arbërishtja (Itali)|Arbëreshë]].

Në Amerikën e Veriut (Shtetet e Bashkuara dhe Kanada) ka rreth 250,000 folës shqiptarë. Shqipja flitet në zonën lindore të Shteteve të Bashkuara në qytete si [[New York City]], [[New Jersey]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[Ohio]] dhe [[Detroit]]. [[New Orleans|Greater New Orleans]] ka një komunitet të madh Arbëresh.Kudo që janë italianët, ka disa Arbëreshe të përzier me ta. Arbëreshët amerikanë,shpesh janë të padallueshëm nga amerikanët italianë për shkak të asimilimit në bashkësinë italiane amerikane.<ref>Edwin E. Jacques, ''The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present'', 1995 ( në Anglisht ) 
</ref>

Në [[Argjentina|Argjentinë]] janë pothuajse [[Argjentina|40,000 folës shqiptarë]] kryesisht në [[Buenos Aires]].<ref>[https://web.archive.org/web/20160916221528/http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003672/Albanianmigration.pdf "Arkivimi i kopjuar"](në Anglisjt) (PDF). Arkivuar nga  [http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003672/Albanianmigration.pdf the original](PDF) në 16 Shtator 2016.Marrë 2017-07-09.</ref>

=== Azi dhe Oqeania ===
Përafërsisht 5-7 milionë njerëz me prejardhje shqiptare jetojnë në [[Turqia|Turqi]] dhe më shumë se 500.000 njohin prejardhjen, gjuhën dhe kulturën e tyre. Ka megjithatë vlerësime të tjera që vendosin numrin e njerëzve në [[Turqi]] me prejardhje shqiptare dhe ose sfondin lart në 10-12 milionë. Megjithatë, shumica dërrmuese e kësaj popullate është e asimiluar dhe nuk ka më rrjedhshmëri me gjuhën, megjithëse një komunitet i gjallë shqiptar mban identitetin e saj të veçantë në [[Stamboll]] deri më sot.

Në [[Egjipti|Egjipt]] ekzistojnë rreth 18,000 shqiptarë, kryesisht toskërisht folës.<ref>Saunders 2011, f. 98. "Përveç emigrantëve të fundit, ka edhe komunitete më të vjetra diasporike në mbarë botën. Në Republikën Turke ka mbi [[Shqiptarët në Turqi|5 milionë shqiptarë etnikë]], megjithatë shumica dërrmuese e kësaj popullate është asimiluar dhe nuk ka më rrjedhshmëri në gjuhën, megjithëse një komunitet i gjallë shqiptar mban identitetin e saj të veçantë në [[Stambolli|Stamboll]] deri më sot. Egjipti gjithashtu pretendon rreth 18,000 shqiptarë, që mbeten mbetjet e ushtrisë së Muhammed Aliut ".</ref> Shumë prej tyre janë pasardhës të Janezarit të [[Mehmet Ali Pasha|Muhammed Ali Pashës]], një shqiptar që u bë [[Valiu]] dhe vetëdeklaruar Khedive i Egjiptit dhe [[Sudani]]t. Përveç dinastisë që ai krijoi, një pjesë e madhe e ish [[Aristokracia|aristokracisë]] egjiptiane dhe sudaneze ishte me origjinë shqiptare. Përveç emigrantëve të fundit, ka edhe komunitete më të vjetra diasporike në të gjithë botën.

Shqipja flitet edhe nga komunitetet e [[Mërgata shqiptare|diasporës shqiptare]] që banojnë në [[Australia|Australi]] dhe [[Zelanda e Re|Zelandë të Re]].

=== Dialektet ===
{{Kryesor|Gegë|Toskë}}
Dy dialektet kryesore të gjuhës shqipe janë [[Gegë]] në veri dhe [[Toskë]] në jug, të ndara afërsisht nga [[Lumi Shkumbin]]. Gegërishtja dhe Toskërishtja janë degëzuar për së paku një mijëvjeçar{{cito!}}, dhe format e tyre më pak ekstreme janë ndërsjellash të kuptueshme. Gegërishtja ka nën-variantet më të dallueshme, prerjet të cilat janë lloje më veriore dhe lindore, që përfshinë ato të qyteteve të Shkodrës, rajonin e [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë së Veriut]] verilindore, [[Kosova|Kosovën]], [[Mali i Zi|Malin e Zi]], [[Serbi]]në, dhe fshatin e izoluar Arbanasi (jashtë Zarës) të bregut të [[Kroacia|Kroacisë]], Dalmacisë. “Arbanasi” i themeluar në fillimin e [[Shekulli XVIII|shekullin XVIII]] nga refugjatët nga rajoni rreth qytetit bregdetar të [[Mali i Zi|Malit të Zi]], [[Tivari]]t, ka rreth 17.000 folës të gjuhës shqipe.

Toskërishtja dhe Gegërishtja kanë dallime fonetike, morfologjike apo dallime në fjalor. Dallimet fonetike janë të pakta dhe disa nga to janë: â hundore e gegërishtes me ë-në e Toskërishtes (nâna — nëna; bâni — bëri) n-ja e Gegërishtes me r-në e Toskërishtes (syni — syri) etj. Ato morfologjike Tosk - Gegë: të punoj — me punue etj. Disa nga dallimet në fjalor Toskërisht- Gegërisht janë: dhelpër — skile, gjalpë — tlyn, fshat — katund etj.

Të gjitha dialektet e folura shqipe në enklavat italiane dhe greke janë variantet e toskërishtes dhe duket se janë të lidhura më së afërmi me dialektin e [[Çamëria|Çamërisë]] dhe te [[Bregdeti]]t në jugun e [[Shqipëria|Shqipërisë]]. Enklavat Italiane — rreth 50 fshatra të shpërndarë — me siguri janë gjetur nga emigrantët nga sundimi i Turqisë në Greqi. Disa dialekte të largëta dhe të izoluara të origjinës jugore të Toskërishtes fliten në Bulgari dhe Trakinë Turke por nuk ka te dhëna të sakta. Gjuha ende përdoret në Madritsa, Bulgari, në kufirin afër Edirnesë, dhe në përfundim të këtij fshati që po mbijeton në Mandres, afër Kilkis në Greqi, që daton nga Lufta Ballkanike. Një enklavë Toskërisht afër Melitopolit në Ukrainë shfaqet vendosja e fundme nga [[Bullgaria]]. Dialektet Shqiptare nga [[Istria]], për të cilin ekziston një tekst, dhe nga Sreim, për të cilin nuk ekziston asnjë tekst janë zhdukur.

==Drejtshkrimi==
{{Kryesor|Alfabeti shqip|Braj shqiptarë}} 
[[Skeda:Albanian keyboard layout.jpg|parapamje|djathtas|Tastiera në gjuhën shqipe|212x212px]]Gjuha shqipe është shkruar duke përdorur shumë alfabete të ndryshme që nga regjistrimet më të hershme të shekullit të 14-të. Historia e ortografisë së gjuhës shqipe është e lidhur ngushtë me orientimin kulturor dhe njohuritë e disa gjuhëve të huaja midis shkrimtarëve shqiptarë. Të dhënat më të hershme të shkruara shqipe vijnë nga gegërishtja në alfafabete të improvizuara bazuar në karaktere italiane ose greke dhe nganjëherë në arabisht. Fillimisht, dialekti Tosk ishte shkruar në [[Alfabeti grek|alfabetin grek]] dhe dialekti Geg u shkrua në [[Shkrimi latin|sciptn latin]]. Të dy dialektet ishin shkruar edhe në versionin [[Gjuha osmane|turk të shkrimit]] [[Shkrimi arab|arab]], [[Alfabeti cirilik|cirilik]] dhe disa alfabete lokale ([[Alfabeti i Elbasanit|Elbasan]], [[Alfabeti i Vithkuqit|Vithkuqi]], Todhri, Veso Bej, Jan Vellara dhe të tjerë, shih [[Alfabeti shqip|alfabetin origjinal shqip]]). Më konkretisht, shkrimtarët nga Shqipëria e Veriut dhe nën ndikimin e Kishës Katolike përdorën letra latine, ata në Shqipërinë e Jugut dhe nën ndikimin e kishës ortodokse greke përdorën letra greke, ndërsa të tjerët në të gjithë Shqipërinë dhe nën ndikimin e Islamit përdorën shkronja arabe . Kishte përpjekje fillestare për të krijuar një alfabet origjinal shqiptar gjatë periudhës 1750-1850. Këto përpjekje u intensifikuan pas [[Lidhja e Prizrenit|Lidhjes së Prizrenit]] dhe kulmuan me [[Kongresi i Manastirit|Kongresin e Manastirit]] të mbajtur nga intelektualët shqiptarë nga 14 deri më 22 nëntor 1908, në [[Manastiri (qytet)|Manastir]] , i cili vendosi se cili alfabet do të përdorte dhe çfarë do të ishte drejtshkrimi standard shqiptar. Kështu mbetet gjuha letrare. Alfabeti është alfabeti latin me shtimin e shkronjave <[[ë]]>, <[[ç]]> dhe dhjetë digraphs: dh, th, xh, gj, nj, ng, ll, rr, zh dhe sh.

=== Tradita shkrimore ===
{{Kryesor|Kongresi i Manastirit}}
[[Skeda:Buzuku meshari.jpg|250px|thumb|Faqe nga [[Meshari]]. Libri i parë shqip 1555 ]]
Gjuha zyrtare, e shkruar me germa [[Latinishtja|latine]] dhe që u përvetësua në vitin [[1909]], ishte e bazuar në dialektin e Gegërishtes Jugore të qytetit të [[Elbasani]]t nga fillimi i shtetit të Shqipërisë deri në Luftën e dytë botërore. Deri në vitin 1968 shqiptarët e Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe Malit të Zi përdorën gegërishten letrare si gjuhë zyrtare. Në Shqipëri pas Luftës së Dytë Botërore gegërishtja letrare u mënjanua prej vitit [[1945]], me vendim më 1952 nga tekstet [[1967]] dhe de-fakto prej vitit [[1972]] deri sot. Gjuha e sotme zyrtare shqipe jo vetëm që bazohet në toskërisht letrare, por edhe fjalët e shprehjet qe huazohen prej gegërishtes trupëzohen në morfologjinë, fonologjinë dhe sintaksën e variantit letrar. Më 1968 një konferencë studiuesish kosovarë, të mbledhur në Prishtinë, vendosën të të përqafonin gjuhën zyrtare shqipe. Këtë kosovarët e bënë për të theksuar kombësinë e tyre shqiptare në formë proteste kundër refuzimit të Federatës Jugosllave për t'i dhënë Kosovës statusin e Republikës<ref name=":1">Pipa A., ''Politika e Gjuhës në Shqipërinë Socialiste,'' Tiranë: Princi, 2010, fq. 23. ISBN 978-99956-732-4-6</ref>. Ky vendim politik i marrë në Prishtinë në vitin [[1968]] sot po sfidohet nga shkrimtarë, gazetarë dhe sidomos rinia që shkruan në internet si jo frutdhënës dhe diskriminues ndaj folësve të dialektit gegë, në veçanti ndaj kosovarëve të cilët tingëllojnë si emigrantë kur flasin gjuhën standarde shqipe.

Libri i parë në gjuhën shqipe i gjetur deri më sot është [[Meshari]] i [[Gjon Buzuku]]t i shkruar nga data [[20 mars]] [[1554]] deri më [[5 janar]] [[1555]].

Vetëm disa të dhëna të shkruara shkurt janë ruajtur nga shekulli i 15-të. E para ishte një formulë pagëzimi e vitit [[1462]].  Shpërndarja e librave të prodhuar nga shekujt 16 dhe 17 kanë buruar shumë në zonën e gegërishtes (shpesh në gegërishten Shkodrane veriore) dhe pasqyruan veprimtaritë misionare të Katolicizmit Romak. Një rrymë shumë më e vogël e literaturës në shekullin e 19-të ishte prodhuar nga mërgimtarët. Ndoshta punimet e letërsisë më të hershme dhe të pastër të çfarëdo niveli është poezia e shekullit të 18-të të [[Jul Variboba|Jul Varibobës]], të enklavave në [[San Giorgio Albanese|S. Giorgio]] në [[Kalabria|Kalabri]]. Disa prodhime letrare vazhduan në shekullin e 19-të në enklavat [[italia]]ne, por asnjë veprimtari e ngjashme nuk është ruajtur në zonat e [[Greqia|Greqisë]]. Të gjitha këto dokumente të hershme historike tregojnë për një gjuhë e cila dallon pak nga gjuha e tanishme, sepse këto dokumente nga krahina dhe kohë të ndryshme paraqesin karakteristikat e shënuara të dialektit. Sidoqoftë, ato shpesh kanë një vlerë për studimet e gjuhësisë dhe janë shumë më të rëndësishme për vlerën e tyre letrare.

== Klasifikimi ==
[[Skeda:IndoEuropeanTree.svg|parapamje|Pema e [[Gjuhët indo-evropiane|gjuhëve indo-evropiane]].]]
Që shqipja është qartë me prejardhje [[Gjuhët indo-evropiane|indo-evropiane]] ishte e njohur nga filologu gjerman [[Franz Bopp]] në [[1854]]; hollësitë e ngjashmërive kryesore të shqipes me gjuhët indo-evropiane ishin përpunuar nga një filolog tjetër gjerman, [[Gustav Meyer]], në vitet e [[1880]]-[[1890]]. Përmirësimet e mëtejme gjuhësore ishin paraqitur nga gjuhëtari [[Danimarka|danez]] [[Holger Pedersen]] dhe [[Norbert Jokl]] nga [[Austria]]. Gjuha shqipe zë një degë të pavarur të pemës gjuhësore Indo-Europiane.<ref>Fortson, Benjamin W (2004). [https://books.google.com/books?id=5hOtPBF6XWwC&printsec=frontcover&dq=%27Indo-European+Language+and+Culture:++An+Introduction%27&cd=1#v=onepage&q&f=false ''Indo-European language and culture: an introduction''] (Gjuha indo-evropiane dhe kultura). Botime Blackwell. faqe 390. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/1-4051-0315-9|1-4051-0315-9]]. Marrë në 28 Maj 2010  ''Shqipja formon degën e saj të veçantë të gjuhve indo-evropiane; është dega e fundit që duhet të paraqitet në regjistrimet e shkruara''</ref> Shqipja u krahasua më parë nga disa linguistë indo-evropianë me [[gjuhët gjermanike]] dhe [[gjuhët balto-sllave]], të cilët ndajnë të gjitha anët me [[isogloss]] shqiptarë.<ref>Watkins, Calvert. "Protoindo-evropiane: Krahasimi dhe Rindërtimi", në Gjuhët Indo-Europiane, Anna Giacalone Ramat dhe Paulo Ramat, eds. Londër: Routledge, 1998.</ref> Përndryshe gjuhëtarët e lidhën gjuhën shqipe me [[Gjuha latine|latinishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha armene|armenishten]], ndërkohë që vendosnin gjuhët gjermanike dhe gjuhët balto-sllave në një degë tjetër indo-evropiane.<ref>[https://books.google.com/books?id=yfZZX1qjpvkC&printsec=frontcover#PPA111,M1 Google Books], Mallory, J. P. dhe Adams, D. Q.: Prezantimi i Oxford-it në botën Proto-Indo-Europiane dhe Proto-Indo-Europiane</ref><ref>[http://www.hjholm.de/SLRD.pdf JHholm.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171011121308/http://www.hjholm.de/SLRD.pdf |date=11 tetor 2017 }}, Holm, Hans J.: Shpërndarja e të dhënave në listat e fjalëve dhe ndikimi i tij në nëngrupimin e gjuhëve. Në: Christine Preisach, Hans Burkhardt, Lars Schmidt-Thieme, Reinhold Decker (eds.): Analiza e të Dhënave, Mësim Machine dhe Aplikacione. Proc. i Konferencës së 31-të Vjetore të Shoqërisë Gjermane të Klasifikimit (GfKl), Universiteti i Freiburgut, 7-9 mars 2007. Springer-Verlag, Heidelberg-Berlin</ref><ref>[http://www.hjholm.de/ HJholm.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190905220636/http://www.hjholm.de/ |date=5 shtator 2019 }} Një atdhe i mundshme i gjuhëve indo-evropiane dhe migrimet e tyre në dritën e metodës së rikuperimit të nivelit të ndarjes (SLRD) - Hans J. Holm</ref>

[[Etimologjia|Etimologjitë]] në vazhdim e ilustrojnë lidhjen e shqipes me gjuhët indo-evropiane (një yll që i paraprin fjalës<!-- ??? --> tregon të pavërtetuarat, fjala burimore indo-evropiane hipotetike):

* pesë (nga Geg. i lashtë ''pansë'' nga *''pénkʷe'');
* zjarr, zjarme (nga *''xherma'' nga *''gʷʰermós'');
* natë (nga *''nóktis'');
* dhëndër (nga *''xandor'' nga *''ǵomh₃-ter-'');
* gjarpër (nga *''sérpeno'');
* bjer (nga *''bʰere'');
* djeg (nga *''dʰégʷʰo'');
* kam (nga *''kagmi'');
* pata (nga *''pót-'');
* pjek (nga *''pékʷo'');
* thom, thotë (nga *''cāmi'', *''cāte'' nga *''ḱéh₁mi'', *''ḱéh₁te'').

Sistemi i foljes përfshin shumë tipare arkaike, si ruajtja e aktive e dallueshme dhe përfundimet mesatare personale (si në greqisht) dhe ndryshimi i zanores rrënjë "e" në të tanishmen në "o" në kohën e shkuar, një tipar i ndarë me gjuhët baltike. Për shembull, ekziston mbledh (kalimtare) dhe po ashtu mblidhet (jokalimtare), në kohën e shkuar, dhe mblodha me një "o" në të shkuarën. Për shkak të ndryshimeve sipërfaqësore në formën fonetike të gjuhës gjatë 2.000 vjetëve dhe për shkak të huazimit të fjalëve nga vendet fqinjë, vazhdimësia e trashëgimisë së indoevropianishtes në shqip ka qenë e nënvlerësuar.

=== Shqipja e vjetër ===
Sipas hipotezës qendrore të një projekti të ndërmarrë nga [[Fondi Austriak i Shkencës]], shqiptari i vjetër kishte një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e shumë gjuhëve në [[Gadishulli Ballkanik|Ballkan]]. Hulumtimi intensiv tani synon të konfirmojë këtë teori. Gjuha shqipe po hulumtohet duke përdorur të gjitha tekstet në dispozicion përpara se të kryhet një krahasim me [[Gjuhët e Ballkanit|gjuhët e tjera të Ballkanit]]. Rezultati i kësaj vepre do të përfshijë përpilimin e një leksikoni duke ofruar një pasqyrë të të gjitha foljeve të vjetra shqipe.<ref>[https://www.fwf.ac.at/en/research-in-practice/project-presentations-archive/2008/old-albanian-living-legacy-of-a-dead-language/ "FWF Austrian Science Fund – Press – (Old) Albanian – Living legacy of a dead language?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171011121316/https://www.fwf.ac.at/en/research-in-practice/project-presentations-archive/2008/old-albanian-living-legacy-of-a-dead-language/ |date=11 tetor 2017 }}.(Trashëgimia e gjallë e një gjuhe të vdekur) Fwf.ac.at. Marrë 2 Dhjetor 2017.</ref><blockquote>Si udhëheqës i projektit Dr. Schumacher shpjegon, hulumtimi tashmë po jep fryt: "Deri më tani, puna jonë ka treguar se Shqipëria e Vjetër përmbante nivele të shumta modale që lejonin folësin të shprehte një qëndrim të veçantë për atë që u tha.Në krahasim me njohuritë ekzistuese Ne kemi zbuluar gjithashtu një numër të madh të formave verbale që tani janë të vjetruara ose janë humbur përmes ristrukturimit - deri më tani, këto forma mezi janë njohur ose, në të njëjtën kohë, më të mirë, janë klasifikuar gabimisht. " Këto forma verbale janë vendimtare për të shpjeguar historinë gjuhësore të shqiptarëve dhe përdorimin e saj të brendshëm. Megjithatë, ata gjithashtu mund të hedhin dritë mbi marrëdhëniet reciproke midis gjuhës shqipe dhe gjuhëve fqinje. Hulumtuesit po ndjekin drejtime të ndryshme që sugjerojnë se Shqipëria luajti një rol kyç në Sprachbundin e Ballkanit. Për shembull, ka të ngjarë që gjuha shqipe është burimi i artikullit të caktuar të caktuar në gjuhën rumune, bullgare dhe maqedonase, pasi kjo ka qenë një tipar i shqiptarëve që nga kohërat e lashta.</blockquote>

== Historia ==
Mendohet se përmendja e parë me shkrim në shqip ishte më 14 korrik 1284 në ''Ragu'''s'''a'' ose ''Ragu'''z'''a'' ([[Dubrovniku]] i sotshëm) në [[Kroacia|Kroacinë]] moderne kur në hetimet për një vjedhje në shtëpinë e Petro de Volcio nga Belena, një farë Matheus, biri i Markut prej Mençe, i cili ishte, siç duket, një dëshmitar i krimit, raportoi kështu: Dëgjova një zë duke thirrur në mal në gjuhën shqipe ([[Gjuha latine|Latinisht]]: “''Audivi unam vocem clamantem in monte in lingua albanesca''”).<ref name=":0">[http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=3168 Një vjedhje në Dubrovnik dhe dalja në skenë e gjuhës dhe kulturës shqiptare] [[Robert Elsie]] (1996). 10 Tetor 2015. Marrë 4 Dhjetor 2017.</ref>

Rastin e dytë, njëzet e tre vjet më vonë, e gjejmë në një përshkim të Shqipërisë në një vepër anonime të quajtur ''Anonymi Descripto Europea Orientalis'' <ref>[https://books.google.mk/books?id=_sHmTRCEe7kC&pg=PA23&lpg=PA23&dq=Anonymi+Descripto+Europea+Orientalis&source=bl&ots=C5P_p9ACXA&sig=dT1vCvOws5MrLZe3twu1pTI9g-s&hl=mk&sa=X&ved=0ahUKEwjuo-aqoe_XAhUGuRQKHTCHAHkQ6AEIJTAA#v=onepage&q=Anonymi%20Descripto%20Europea%20Orientalis&f=false Anonymi Descripto Europea Orientalis] (Përshkrim: Anonim I Europës Lindore) faqe. 33,34. Marrë 4 Dhjetor 2017</ref>. Kjo vepër mesjetare latine e vitit 1308 trajton vendet dhe viset e [[Evropa lindore|Europës Lindore]], veçanërisht vendet e Gadishullit Ballkanik. Mendohet se autori ishte një prift frëng i urdhrit dominikan, i cili u dërgua nga kisha në Serbi.<ref>Teksti i ''Anonymi Descripto Europea Orientalis'' ekziston në disa dorëshkrime, si për shembull Ms. Lat 5515 dhe Ms. Lat 14693 në Bibliotekën Kombëtare të Parisit, Ms 263 në Bibliotekën e qytetit Poatie (Poitiers) në Francë dhe Cod. Lat. 66 në Bibliotekën Universitare të Laiden-it të Holandës.</ref>  Përshkrimi Anonim ka kapituj mbi viset e ndryshme të Greqisë bizantine, mbi Rashën, Bullgarinë, Ruteninë, Hungarinë, Poloninë, Boheminë si dhe një kapitull mbi Shqipërinë, një përshkrim të rrallë të këtij vendi dhe të këtij populli në shekullin e katërmbëdhjetë.<ref>Në tekst thuhet se Shqipëria ka “banorë me të vërtetë luftëtarë, të cilët janë harkëtarë dhe ushtarë të shkëlqyeshëm… të cilët nuk kanë qytete, kampe, fortifikime ose ferma, por jetojnë në [[çadra]] dhe janë gjithmonë në lëvizje nga një vend në tjetrin”. Kapitulli mbi Shqipërinë mbaron duke theksuar edhe këtu ekzistencën e gjuhës shqipe: “''Habent enim Albani prelati linguam distinctam a Latinis, Grecis et Sclavis ita quod in nullo se inteligunt cum aliis nationibus''” (Shqiptarët e lartpërmendur kanë një gjuhë të veçantë nga gjuha e latinëve, grekëve dhe sllavëve , kështu që nuk mund të komunikojnë fare me kombe të tjerë).</ref>

Rasti i tretë, ku gjuha shqipe përmendet gjendet në një vepër të shkruar nga një shtegtar i krishterë në udhëtimin për në Tokën e Shenjtë në vitin 1322.<ref>[https://celt.ucc.ie/published/L300002-001/ The journey of Symon Semeonis from Ireland to the Holy Land].celt.ucc.ie . Marrë 4 Dhjetor 2017</ref> Shkrimet e shtegtarëve në rrugën për Tokën e Shenjtë përbëjnë një burim kryesor informacioni mbi vendet e Mesdheut Lindor në gjysmën e parë të mijëvjeçarit të dytë. Në këtë rast, dy shtegtarë angloirlandezë me emrat Symeon Semeonis dhe Hugo Iluminator, që mund t’i quajmë shqip Simon Simoni dhe Hugo Iluminatori, kaluan në Shqipëri në vitin 1322 dhe Simoni shkroi përshtypjet e tij në një lloj udhëpërshkrimi.<ref name=":0" /><ref>Symon Simeonis [https://books.google.mk/books/about/Itinerarium_Symonis_Semeonis_ab_Hybernia.html?id=7hsgswEACAAJ&redir_esc=y Itinerarium Symonis Semeonis ab Hybernia ad Terram Sanctam].[https://www.google.mk/search?tbo=p&tbm=bks&q=bibliogroup:%22Scriptores+Latini+Hiberniae%22&source=gbs_metadata_r&cad=6 Bibliogroup:"Scriptores Latini Hiberniae"] Dublin Institute for Advanced Studies, 1960. 127 faqe.</ref>

Rastin e katërt ku përmendet ekzistenca e gjuhës shqipe e kemi në vitin 1332 në veprën e një murgu frëng të urdhrit dominikan me emrin Brokard (Lat. Brocardus monacus). Në traktatin e tij latin të quajtur ''Directorium ad passagiumfaciendum'' (Udhëzime për kapërcimin e detit), Brokardi shënon fjalinë tashmë të njohur në letërsinë shqipe: “''Licet Albaneses aliam omnio linguam a latina habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in uso et in omnibus suis libris''” (Shqiptarët kanë një gjuhë tjetër krejt të ndryshme nga latinishtja, megjithatë, përdorin shkronja latine në të gjithë librat e tyre). {{Citim i duhur}}<ref name=":0" />

Regjistrimi i parë audio i shqipes u bë nga [[Norbert Jokl]] më 4 prill 1914 në [[Vjena|Vienë]].<ref>[[Robert Elsie]] (2010). [https://books.google.com/books?id=6inIiCF_930C&pg=PA216 ''Historical Dictionary of Albania'']. Rowman & Littlefield. faqe. 216. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/978-0-8108-6188-6|978-0-8108-6188-6]]. Marrë 4 Dhjetor 2017</ref> Gjatë periudhës pesë shekullore të [[Shqipëria osmane|sundimit osman]] në [[Shqipëria|Shqipëri]], qeveria osmane ndaloi që më 1881 e deri më 1908 shkrimin dhe këndimin nëpër shkolla. Ky urdhër nuk ndaloi natyrisht ata që merreshin me letërsinë shqiptare të vazhdonin në punën e tyre, por pengoi arsimimin kombëtar për gati 30 vjet.<ref>[[Eqrem bej Vlora|Vlora E]]., ''Një vështrim mbi kulturën e popullit Shqiptar,'' Romë: Arti Grafiche Comm. A. Urbinati, “Shêjzat = [Le Pleiadi]: Vjeti VII, Nr. 05 - 06 - 07 - 08. fq. 215.</ref>

=== Afinitetet gjuhësore ===
{{Kryesor|Gjuha ilire|Gjuha Paleo-Sarde}}
Shqipja konsiderohet një [[Gjuha e izoluar|gjuhë e izoluar]] brenda familjes indo-evropiane; asnjë gjuhë tjetër nuk është e lidhur drejtpërdrejt me [[Familjet e Gjuhëve|degën]] e saj. Të vetmet gjuhë të tjera që janë anëtare të vetme mbijetuese të një dege të gjuhëve indo-evropiane janë [[Gjuha armene|armenishtja]] dhe [[greqishtja]].

Gjuha shqipe është pjesë e [[Familjet e Gjuhëve|grupit gjuhësor]] [[Gjuhët indo-evropiane|indo-evropian]] dhe konsiderohet të ketë evoluar nga një prej gjuhëve [[Gjuhët paleo-ballkanike|paleo-ballkanike]] të antikitetit,<ref>Fine, JA. ''Ballkani mesjetar i hershëm''. Universiteti i Michigan Press, 1991. f.11. [https://books.google.com/books?id=YbS9QmwDC58C&printsec=frontcover&dq=isbn:0472081497&cd=1#v=onepage&q=&f=false Google Books]</ref><ref>Në librin e tij të fundit, [[Eric P. Hamp|Eric Hamp]] mbështet tezën se gjuha ilire i përket grupit veriperëndimor, se gjuha shqipe rrjedh nga gjuha ilire dhe se shqipja është e lidhur me Messapic, e cila është dialekt i mëparshëm ilir (Studimet krahasuese në gjuhën shqipe, 2007) .</ref><ref>Gjuhët e lashta të Evropës - Roger D. Woodard "Gjuha moderne shqipe, që është konjektuar, është pasardhëse direkt nga ilirët e lashtë ..."</ref> megjithëse ende është e paqartë se cila gjuhë e veçantë paleo-ballkanike përfaqëson paraardhësin e gjuhës shqipe ose ku në Evropën Jugore jetonte popullata.<ref>Curtis, Matthew Cowan. [https://eric.ed.gov/?id=ED546136 "Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence"].(Kontakti i gjuhës sllavo-shqipe, konvergjenca dhe bashkëjetesa) ProQuest LLC. faqe 16. E pranuar më 31 mars 2017. Përgjithësisht pranohet se shqiptarët vazhdojnë një nga gjuhët e lashta të Ballkanit, ndonëse dijetarët nuk pajtohen se në cilën gjuhë ata flisnin dhe në cilën zonë të Ballkanit ata zunë përpara migrimit të sllavëve në Ballkan.</ref> Në përgjithësi nuk ka dëshmi të mjaftueshme për ta lidhur shqipen me një prej këtyre gjuhëve, qoftë një nga [[Gjuha ilire|gjuhët ilire]] (nga të cilat historianët më së shumti e konfirmojnë), ose [[Gjuha trake|trake]] dhe [[Gjuha dake|dake]].<ref>Curtis, Matthew Cowan. [https://eric.ed.gov/?id=ED546136 "Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence"]. (Kontakti i gjuhës sllavo-shqipe, konvergjenca dhe bashkëjetesa). ProQuest LLC. faqe 18. Marrjen e 31 marsit 2017. Pra, ndërsa gjuhëtarët mund të debatojnë për lidhjet midis gjuhës shqipe dhe atyre të vjetra të Ballkanit dhe ndërkohë që shumica e shqiptarëve mund të marrin lidhjen gjenealogjike me ilirishten si të pakundërshtueshme, mbetet fakti se ka dëshmi të pamjaftueshme për të lidhur ilirët , trakët, apo dakët me ndonjë gjuhë, përfshirë shqipen.</ref> Midis këtyre mundësive, ilirishtja zakonisht konsiderohet të jetë prova më e mundshme.<ref>Ranko Matasoviq (2012). "Një skemë gramatike shqiptare për studentët e gjuhëve indoeuropiane". Parardhësi më i mundshëm i shqiptarëve ishin ilirët, meqenëse shumë nga Shqipëria e sotme ishin të banuara nga ilirët gjatë antikitetit, por krahasimi i dy gjuhëve është i pamundur sepse pothuajse asgjë nuk dihet për ilirët ... Është më pak a priori mund të supozohet se një gjuhë e vetme flitej në të gjithë Ilirikumin, nga lumi Arsia në Istria, deri në Epir në Greqi, kur një uniformitet i tillë gjuhësor nuk gjendet askund tjetër në Evropë përpara pushtimit romak. Për më tepër, ekzaminimi i emrave personalë dhe toponimeve nga Illyricum tregon se disa zona onomastike mund të dallohen dhe këto zona onomastike mund të korrespondojnë me gjuhët e ndryshme të folura në Ilirikun e lashtë. Nëse ilirët në të vërtetë flasin disa gjuhë të ndryshme, lind pyetja - nga e cila zhvillohet shqipja gjuha 'ilire' dhe kjo pyetje nuk mund të përgjigjet derisa të zbulohen të dhëna të reja.</ref>

Edhe pse shqiptarët ndajnë [[isogloss]] leksik me [[Gjuha greke|greqishten]], [[gjuhët gjermanike]], dhe në një masë më të vogël me [[gjuhët baltike|balto]]-[[Gjuhët sllave|sllave]], fjalori i shqipes është mjaft i dallueshëm. Në vitin 1995, Taylor, Ringe dhe Warnow, duke përdorur teknika sasiore gjuhësore, gjetën se shqipja duket që përbën një "nëngrup me gjuhët gjermanike". Megjithatë, ata argumentuan se ky fakt nuk është i rëndësishëm, pasi shqipja ka humbur shumë nga fjalori dhe morfologjia e saj origjinale, dhe kështu kjo "lidhje që duket e ngushtë me gjuhët gjermanike mbështetet vetëm në disa ngjashmëri leksikore - pothuajse asnjë dëshmi fare"<ref>Ann Taylor, Donald Ringe and Tandy Warnow, 2000, "[https://books.google.com.au/books?id=RtsLKLhCZ0EC&pg=PA392&dq=Character+Based+Reconstruction+of+a+Linguistic+Cladogram+Albanian&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Albanian%20cognates&f=false Character Based Reconstruction of a Linguistic Cladogram]", ("Rindërtimi i Karakteri i një Cladogrami Gjuhësor"), në (eds) John Charles Smith, Delia Bentley Gjuhësi Historike 1995: Vëllimi 1: Çështje të përgjithshme dhe gjuhë jo-gjermanike. Dokumente të përzgjedhura nga Konferenca e 12-të Ndërkombëtare mbi Gjuhësinë Historike, Mançester, gusht 1995, Amsterdam, botimi i John Benjamins, f. 400.</ref>

=== Ndikimet e hershme gjuhësore ===
[[Fjala e huazuar|Huazimet]] më të hershme të certifikuara në gjuhën shqipe vijnë nga [[Dorishtja]],<ref>Huld, Martin E. (1986). "Shtrirja e theksuar e fjalëve të huaja greke në gjuhën shqipe". Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung (99,2): 245-253.</ref> ndërsa ndikimi më i fortë erdhi nga [[Gjuha latine|latinishtja]]. Sipas Mateu C. Curtis, huazimet nuk tregojnë domosdoshmërisht vendndodhjen gjeografike të paraardhësit të gjuhës shqipe.<ref>Curtis, Matthew Cowan. [https://eric.ed.gov/?id=ED546136 "Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence"]. ("Kontakti i gjuhës sllavo-shqipe, konvergjenca dhe bashkëjetesa") ProQuest LLC. faqe 16. Numri i huazimeve nuk është domosdoshmërisht një argument bindës për vendosjen gjeografike, pasi fjalët e huazuara mund të zëvendësohen në zhvillimet e mëvonshme të gjuhës (sidomos duke pasur parasysh huamarrjen e madhe që shqiptari më vonë ka bërë nga latinishtja dhe sllave para se të hartohet ndonjë leksik i shqipes) ... atdheu i shqiptarëve.</ref> Megjithatë, sipas gjuhëtarëve të tjerë, fjalët e huazuara mund të ndihmojnë për të marrë një ide rreth vendit të origjinës dhe evoluimit të gjuhës shqipe.<ref>Douglas Q. Adams (January 1997). [https://books.google.it/books?id=tzU3RIV2BWIC&pg=PA11 ''Encyclopedia of Indo-European Culture''] (Enciklopedia e Kulturës Indo-Europiane). Taylor & Francis. p. 11.[[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/978-1-884964-98-5|978-1-884964-98-5]]. <q>Fjalët e huazuara nga greqishtja dhe latinishtja datojnë para epokës së krishtit dhe sugjerojnë që paraardhësit e shqiptarëve duhet të kenë okupuar Shqipërinë deri atëherë të kenë zhytur huazime të tilla nga fqinjët e tyre historikë. Ndërsa ilirët pushtuan territorin shqiptar në këtë kohë, ata janë përfituesit më të mundshëm të këtyre huazimeve.</q></ref><ref>Vladimir Orel (2000). [https://books.google.com/books?id=xvKH56aT5mEC&pg ''A concise historical grammar of the Albanian language: reconstruction of Proto-Albanian''] (Një gramatikë e shkurtër historike e gjuhës shqipe: rindërtimi i proto-shqiptarëve.) BRILL. p. 23. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/978-90-04-11647-4|978-90-04-11647-4]]. <q>Huazimet latine janë të një rëndësie të jashtëzakonshme për historinë e fonologjisë shqiptare, sidomos të vocalizmit të saj. Kohëzgjatja e huamarrjes ishte aq e gjatë sa që huazimet reflektojnë disa faza kronologjike të dallueshme.</q></ref> Sipas një grupi tjetër të gjuhëtarëve, Shqipja vjen nga një zonë e vendosur në lindje të përhapjes së saj të tanishme gjeografike për shkak të disa artikujve të zakonshëm leksikor që gjenden midis gjuhës shqipe dhe asaj rumune.<ref>Curtis, Matthew Cowan. [https://eric.ed.gov/?id=ED546136 "Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence"]. ("Kontakti i gjuhës sllavo-shqipe, konvergjenca dhe bashkëjetesa"). ProQuest LLC. faqe 17. Një pikë tjetër që disa studiues bëjnë është fakti se shqiptarët dhe rumanët ndajnë shumë artikuj leksikorë; kjo ka bërë që disa të besojnë se shqiptarët kanë origjinën në lindje të përhapjes së tanishme gjeografike (Georgiev 1957; Hamp 1994).</ref>

Periudha gjatë së cilës ndërveprou proto-shqipja dhe latinishtja ishte e zgjatur dhe e tërhequr afërsisht nga shekulli i II para Krishtit deri në shekullin e 5-të.<ref>Mallory & Adams 1997, f. 9.</ref> Kjo mbështetet në afërsisht tre shtresa huamarrjesh, numri më i madh që i përket shtresës së dytë. E para, me huazimet më pak, ishte një kohë e ndërveprimit më pak të rëndësishëm. Periudha përfundimtare, ndoshta duke paraprirë pushtimeve sllave apo gjermane, gjithashtu ka një numër shumë më të vogël huamarrjesh. Çdo shtresë karakterizohet nga një trajtim i ndryshëm i shumicës së zanoreve, shtresa e parë që ka disa që ndjekin evolucionin e hershëm proto-shqip në gjuhën shqipe; shtresat e mëvonshme pasqyrojnë ndryshimet e zanoreve endemike në fund  Latine dhe me sa duket Proto-Romance. Ndryshime të tjera formuese përfshijnë sinkretizmin e disa përfundimeve të lëndëve të emrave, veçanërisht në shumës, si dhe një palatalizim në shkallë të gjerë.

Një periudhë e shkurtër pas shekujve 7 dhe 9, e cila u karakterizua nga huazime të rënda nga sllavët jugorë, disa prej të cilave paraprijnë ndryshimin "o-a" të përbashkët në format moderne të këtij grupi gjuhësor. Duke filluar në shekullin e 9-të, ka pasur një periudhë të karakterizuar nga kontakti i zgjatur me pro-rumunët ose vllehët, edhe pse huamarrja leksikore duket të ketë qenë kryesisht e njëanshëme - nga shqipja në rumanisht. Huamarrja e tillë tregon se rumunët migruan nga një zonë ku shumica ishte sllave (dmth. Bullgaria e Mesme) në një zonë me shumicën e folësve shqiptarë ([[Dardania]], ku vllehët regjistrohen në shekullin e 10-të). ndoshta lidhur me zgjerimin e Perandorisë Bullgare në Shqipëri rreth asaj kohe.

=== Influenca latine ===
[[Jernej Kopitar]] (1780-1844) ishte i pari që vuri në dukje ndikimin e latinishtes në gjuhën shqipe dhe pretendonte se "fjalë latine në gjuhën shqipe kishin shqiptimin e kohës së perandorit August".<ref>Kopitar 1829, faq. 254.</ref> Kopitar dha shembuj të tillë si ''qiqer'' shqip nga latinisht ''cicer'' (që do të thotë bizele), ''qytet'' nga ''civitas'', peshk nga piscis dhe shigjetë nga sagitta . Shprehjet e ashpra të latinishtes ⟨c⟩ dhe ⟨g⟩ mbahen si ndalesa palatare dhe velare në huazimet e gjuhës shqipe. Gustav Meyer (1888)<ref>Meyer 1888, faqe. 805.</ref> dhe [[Wilhelm Meyer-Lübke]] (1914)<ref>Meyer-Lübke 1914, faqe. 32</ref> më vonë e vërtetuan këtë. Meyer vuri në dukje ngjashmërinë midis foljeve në gjuhën shqipe: ''shqipoj'' dhe ''shqiptoj''  dhe fjala latine excipio (që do të thotë të mirëevini). Prandaj, ai besonte se fjala ''shqiptar'' rrjedh nga ''shqipoj'', e cila nga ana e saj rrjedh nga fjala latine excipio. [[Johann Georg von Hahn]], një gjuhëtar austriak, kishte propozuar të njëjtën teori në 1854.<ref>Bardhyl Demiraj (2010). ''Wir sind die Deinen. Studien zur albanischen Sprache, Literatur und Kulturgeschichte, dem Gedenken an Martin Camaj (1925–1992) gewidmet''. Harrassowitz Verlag.(në gjermanisht)  [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/978-3-447-06221-3|978-3-447-06221-3]].</ref>

[[Eqrem Çabej]] gjithashtu vuri re, ndër të tjera, elementet arkaike latine në shqip:<ref>Çabej 1962, faqe. 13–51</ref>
# Latinisht / au / bëhet në gjuhën shqipe /a/ në huazimet më të hershme: aurum → ''ar''; ''gaudium'' → ''gaz''; ''lauri'' → ''lar''. Latinisht / au / është ruajtur në huazimet e mëvonshme, por ndryshohet në një mënyrë të ngjashme me greqishten: ''causa'' → ''kafshë'';''laud'' → ''lavd''.
# Latinisht / ō / bëhet në gjuhën shqipe /e/ në huazimet më të vjetra latine: ''pōmum'' → ''pemë''; ''hōra'' → ''herë''. Një mutacion analog i ndodhur nga proto-indo-evropiane në shqip; PIE * ''nōs'' u bë shqipe, PIE * ''oḱtō'' + ''suffix'' -''ti''- u bë tetë shqipe etj.
# Shprehjet e brendshme dhe fillestare të pazgjidhura latine humbasin në shqip: ''cubitus'' → ''kub''; ''medicus'' → ''mjek''; ''paludem''> V. latine ''padule'' → ''pyll''. Një mutacion analoge ka ndodhur nga proto-indo-evropiane në shqip. Në të kundërt, në huazimet e mëvonshme latine, ruhet rrokje e brendshme: ''paganus'' → ''pagan''; ''plaga'' → ''plagë'' etj.
# Latine / tj /, / dj /, / kj / palatalized për shqip / s /, / z /, / c /: ''vitius'' → ''ves'';''ratio'' → ''arsye'' ; ''radius'' → ''rreze'' ; ''facies'' → ''faqe'' ;''socius'' → ''shoq'' etj. Nga ana tjetër, latinisht  /s/ u ndryshua në / ʃ / në shqip.
Haralambie Mihăescu demonstoi se:
* Rreth 85 fjalë latine kanë mbijetuar në gjuhën shqipe, por jo (si të trashëguara) në asnjë gjuhë romance. Disa shembuj janë:''bubulcus'' → ''bujk'', ''hibernalia'' → ''mërrajë'', ''sarcinarius'' → ''shelqëror'',
*  ''trifurcus'' → ''tërfurk'', ''accipiter'' → ''skifter'', ''chersydrus'' →''kuçedër'', ''spleneticum'' → ''shpretkë'', ''solanum'' → ''shullë''<ref>Mihaescu 1966, faqe. 1, 30.</ref>
* 151 fjalë shqipe me origjinë latine nuk ishin trashëguar në gjuhën rumune. Disa shembuj përfshijnë  ''mik'' në shqip nga latinisht ''amicus'', ose ''armik'' nga ''inimicus'', ''arsye'' nga ''rationem'', ''bekoj'' nga ''benedicere'', ''qelq'' nga ''calix'' (''calicis''), ''kështjellë'' nga ''castellum'', ''cent'' nga ''centum'', ''gjel'' nga ''gallus'', ''gjymtyrë'' nga ''iunctura'', ''mjek'' nga ''medicus'', ''rrjetë'' nga ''rete'', ''shpresë'' nga ''sperare'', ''vullnet'' nga ''voluntas'' (''voluntatis'')<ref>Mihaescu 1966, faqe. 1, 21.</ref>
* Disa terminologji të kishës shqiptare kanë tipare fonetike që tregojnë huamarrjen e tyre të hershme nga latinishtja. Disa shembuj përfshijnë altarin shqiptar nga altari latin, ''engjëll'' nga ''angelus'', ''bekoj'' nga ''benedicere'', ''i krishterë'' nga  ''christianus'', ''kryq'' nga ''crux'' (''crucis''), ''kishë'' nga ''ecclesia'', ''ipeshkv'' nga ''episcopus'', ''ungjill'' nga ''evangelium'',  ''mallkoj'' nga ''maledicere'', ''meshë'' nga ''missa'', ''murg'' nga ''monacus'', ''pagan'' nga ''paganus''<ref>Mihaescu 1966, faqe. 1–2.</ref>
Autorët e tjerë<ref>Rosetti 1986, faqe. 195–197.</ref> kanë zbuluar huazimet latine në gjuhën shqipe me një model të lashtë të shëndoshë që nga shekulli i 1 para Krishtit,{{Citim i duhur}} për shembull, ''qingëlë'' shqip nga ''cingula'' latine dhe shqipj e ''vjetër'' nga latine ''vetus / veteris''. Gjuhët Romance trashëguan këto fjalë nga Latinishtja Vullgare: Vulgar Latinisht * ''cingla'' u bë N. Chinga rumune, që do të thotë "barku i barkut, qafa e shtratit", dhe Vulgar Latinisht ''vetrānus''> ''vatrānus'' u bë N. Romanisht ''bătrân'', që do të thotë "''i vjetër''".

Shqip, [[Gjuha baske|Baske]] dhe gjuhët mbijetuese [[Gjuhët keltike|keltike]] si [[Gjuha bretoneze|Breton]] dhe [[Gjuha e Uellsit|Uellsisht]], janë gjuhët jo-Romance që sot kanë këtë lloj gjërësish të gjerë latine që datojnë nga kohët e lashta romake, të cilat kanë pësuar ndryshime të shëndosha të lidhura me gjuhët. Gjuhë të tjera në ose pranë zonës së dikurshme romake ose erdhën në vendin e ngjarjes më vonë (turqisht, gjuhët sllave, arabisht) ose hidheshin pak nga latinishtja pavarësisht bashkëjetesës me të (greke, gjermane), edhe pse gjermanishtja ka disa huazime latine të lashta (''Fenster'', ''Käse'', ''Köln'').

Studiuesit rumunë, të tillë si Vatasheku dhe Mihaesku, duke përdorur analizat leksikore të gjuhës shqipe, kanë arritur në përfundimin se shqipja u ndikua shumë nga një gjuhë romance e zhdukur, e cila ishte e dallueshme nga rumanishtja dhe [[gjuha dalmate]]. Për shkak se fjalët latine të përbashkëta vetëm me gjuhën rumune dhe shqipe janë dukshëm më të vogla se ato që janë të përbashkëta vetëm me romancën shqipe dhe perëndimore, Mihaesku argumenton se gjuha shqipe ka evoluar në një rajon me kontakt shumë më të madh me rajonet e romances perëndimore sesa me rajonet rumune, dhe e vendosi këtë rajon në Shqipërinë e tanishme, Kosovë dhe Maqedoninë Perëndimore, që përfshin në lindje deri në [[Manastiri (qytet)|Manastir]] dhe [[Prishtina|Prishtinë]].<ref>Madgearu, Alexandru and Gordon, Martin. ''The Wars of the Balkan ('' Luftërat e Gadishullit Ballkanik: Origjina e tyre Mesjetare). Faqet 146-147.

</ref>

=== Prania dhe vendndodhja historike ===
Vendi dhe koha kur u formua gjuha shqipe është e pasigurtë.<ref>[https://balkanologie.revues.org/2272 "Mythifying the Albanians : A Historiographical Discussion on Vasa Efendi's "Albania and the Albanians""]. ("Mitifikimi i shqiptarëve: Një diskutim historik mbi" Shqipërinë dhe shqiptarët "të Vasa Efendisë".) ''balkanologie.revues.org''.</ref> Gjuhëtari amerikan [[Eric P. Hamp|Eric Hamp]] deklaroi se gjatë një periudhe kronologjike të panjohur një popullsi para-shqiptare (e quajtur "Albanoid" nga Hamp) zona të banuara që shtrihen nga [[Polonia]] në Ballkanin Jugperëndimor.<ref>Curtis, Matthew Cowan. [https://eric.ed.gov/?id=ED546136 "Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence"].("Kontakti i gjuhës sllavo-shqipe, konvergjenca dhe bashkëjetesa"). ProQuest LLC. faqe 17. për shembull, argumenton që nga një kohë e papërcaktuar një popullsi para-shqiptare (Albanoid në termin Hamp,) populluar zona që shtrihen nga Polonia në zonën aktuale</ref> Analiza të mëtejshme kanë sugjeruar se ajo ishte në një rajon malor dhe jo në një kodër ose bregdet:<ref>Hamp 1963.</ref> ndërkohë që fjalët për bimët dhe kafshët karakteristike të rajoneve malore janë tërësisht origjinale, emrat për peshk dhe për aktivitetet bujqësore (si [[Parmenda|lërim]]) janë marrë hua nga gjuhë të tjera.<ref>Fine 1991, faqe. 10.</ref>

Një analizë më e thellë e fjalorit, megjithatë, tregon se kjo mund të jetë pasojë e një dominimi të tejzgjatur të latinishtes të zonave bregdetare dhe të thjeshtë të vendit, dhe jo dëshmi e mjedisit origjinal ku u formua gjuha shqipe. Për shembull, fjala për 'peshk' është huazuar nga latinishtja, por jo fjala për "gushat", e cila është vendase. Indigjenët janë gjithashtu fjalët për "anije", "trap", "lundrim", "raft detar" dhe disa emra të llojeve të peshkut, por jo fjalët për "vela", "radhë" dhe "port" objekte që kanë të bëjnë me vetë navigacion dhe një pjesë të madhe të faunës së detit. Kjo më tepër tregon se proto-shqiptarët u larguan nga zonat bregdetare në kohë të hershme (ndoshta pas pushtimit latin të rajonit) duke humbur kështu pjesë të mëdha (ose shumica) të leksikut të mjedisit detar. Një fenomen i ngjashëm mund të vërehet me terma bujqësorë. Ndërsa fjalët për "tokën e punueshme", "misri", "gruri", "drithërat", "vreshtin", "zgjedha", "korrja", "mbarështimi i gjedhëve" etj janë lindje, fjalët për "lërim" 'fermë' dhe 'fermeri', praktikat bujqësore dhe disa mjete të korrjes janë të huaja. Kjo, përsëri, tregon për kontakt të ngushtë me gjuhët dhe njerëzit e tjerë, në vend që të sigurojë dëshmi për një Urheimat të mundshëm.{{Citim i duhur}}

Qendra e vendbanimit shqiptar mbeti [[Lumi i Matit|lumi Mat]]. Në vitin 1079, ata u regjistruan më larg në jug në luginën e [[Shkumbini|lumit Shkumbin]].<ref>Kazhdan 1991, pp. 52–53.</ref> Shkumbin, një lumë sezonal që shtrihet pranë rrugës së vjetër [[Via Egnatia|Egnatia]], është përafërsisht kufiri i divizionit dialektik parësor për gjuhën shqipe, [[Toskërishtja|Toskërishtes]] dhe [[Gegërishtja|Gegërishtes]]. Karakteristikat e Toskërishtes dhe Gegërishtes në trajtimin e gjuhës amtare dhe fjalëve të huaja nga gjuhë të tjera janë dëshmi se ndarja dialektale parapriu migrimin sllav në Ballkan,<ref>Brown & Ogilvie 2008, p. 23.</ref><ref>Fortson 2004, p. 392</ref><ref>Mallory & Adams 1997, faqe. 9.</ref> që do të thotë se në atë periudhë (nga Shek. 5 deri në Shekulli i 6-të pas Krishtit), shqiptarët po pushtonin pothuajse të njëjtën zonë rreth lumit Shkumbin, i cili shtrihej në [[Linja e Jireçekut|linjën e Jireçekut]].<ref>Demiraj 1999.</ref>

Referimet për ekzistencën e gjuhës shqipe si gjuhë të dallueshme mbijetojnë nga shekulli i 14-të, por nuk është cituar ndonjëgjë specifike. Dokumentet më të vjetra të mbijetuara të shkruara në shqip janë "[[Formula e pagëzimit]]", ''Un'te paghesont 'pr'emenit t'Atit e t'Birit e t'Spertit Senit''. ("Unë të pagëzoj në emër të Atit, Birit dhe Shpirtit të Shenjtë") të regjistruara nga Pal Engjelli, Peshkopi i Durrësit në vitin 1462 në dialektin gegë dhe disa vargje të [[Besëlidhja e Re|Dhiatës së Re]] nga ajo periudhë.

Libri më i vjetër i njohur shqiptar i shtypur, [[Meshari]], u shkrua në vitin 1555 nga [[Gjon Buzuku]], një klerik [[Kisha Katolike|katolik]]. Në 1635, [[Frang Bardhi]] shkroi fjalorin e parë latinisht-shqip. Besohet se shkolla e parë shqipe është hapur nga françeskanët në vitin 1638 në [[Pllanë]].

Një nga fjalorët më të hershëm të gjuhës shqipe u shkrua në vitin 1693, i cili ishte një dorëshkrim i [[Gjuha italiane|gjuhës italiane]] i shkruar nga kapiten i detit malazez [[Julije Balović]] ''Pratichae Schrivaneschae'' dhe përmban një fjalor shumëgjuhësh me qindra fjalë të përdorura më shpesh në jetën e përditshme në italisht, Slavo-Illiririsht , Greqisht, shqipe dhe [[Gjuha turke|turke]].<ref>Pantić, Miroslav (1990). [https://books.google.com/books?id=G5FiAAAAMAAJ ''Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka'']. Srpska književna zadruga. p. 98</ref>

=== Karakteristikat Proto-IE ===
Edhe pse shqipja është përmendur si "motra e çuditshme" për disa fjalë që nuk korrespondojnë me të afërmit e IE, ajo ka ruajtur shumë karakteristika proto-IE: për shembull, përemri demonstrative *''*ḱo-'' është stërgjyshor shqiptar ''ky/kjo'' dhe Anglisht ''he'', por jo në anglisht ''this'' apo rusisht ''etot.''

Shqipja krahasohet me gjuhët e tjera indo-evropiane më poshtë, por thekson se shqipja ka shfaqur disa raste të dukshme të domethënies semantike (si ''motër'' në vend të "nënës" ose kreditë latine, ''gjelbër'' dhe ''verdhë'' që janë kthyer në kuptim).
{| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" cellpadding="4"
|+Krahasimi me gjuhët tjera indo-evropiane
!Shqip !! muaj !! i ri / e re !! nënë !! motër !! natë !! hundë !! tre !! i zi /e zezë !! i kuq / e kuqe !! i/e gjelbër/blertë !! i/e verdhë  !!  ujk
|-
! colspan="13" style="text-align:center; background:#dedede" | Tjera [[Gjuhët indo-evropiane|Gjuhë indo-evropiane]]
|-
| '''[[Sanskrit]]''' || māsa|| nava || mātṛ || svasṛ || nakti || nasa || tri || kāla || rudhira || hari || pīta || vṛka
|-
| '''[[Gjuha perse|Persisht]]''' || māh|| nou || mādar || xāhar || shab || damāg || se || siāh || sorkh || sabz || zard || gorg
|-
| '''[[Gjuha angleze|Anglisht]]''' || month || new || mother || sister || night || nose || three || black || red || green || yellow  || wolf
|-
| '''[[Gjuha frënge|Frëngjisht]]''' || mois || nouveau || mère || sœur || nuit || nez || trois || noir || rouge || vert || jaune  || loup
|-
| '''[[Gjuha latine|Latinisht]]''' || mēnsis || novus || māter || soror || nox || nasus || trēs || āter, niger || ruber || viridis || flāvus, gilvus || lupus
|-
| '''[[Gjuha rumune|Rumanisht]]''' || luna || nou/noi || mamă || soră || noapte || nas || trei || negru || roşu || verde || galben || lup
|-
| '''[[Gjuha italiane|Italisht]]''' || mese || nuovo || madre/mamma || sorella || notte || naso || tre || nero || rosso || verde || giallo || lupo
|-
| '''[[Gjuha irlandeze|Irlandisht]]''' || mí || nua || máthair || deirfiúr || oiche || srón || trí || dubh || dearg || glas, uaine || buí || mac tíre, faolchú
|-
| '''[[Gjuha uellsisht|Uellsisht]]''' || mis || newydd || mam || chwaer || nos || trwyn || tri || du (/di/) || coch, rhudd || gwyrdd, glas || melyn || blaidd
|-
| '''[[Gjuha letoneze|Letonisht]]''' || mēnesis || jauns || māte || māsa || nakts || deguns || trīs || melns || sarkans || zaļš || dzeltens || vilks
|-
| '''[[Gjuha greke|Greqishtja antike]]''' || μήν<br /> <small>mēn</small> || νέος<br /> <small>néos</small> || μήτηρ<br /> <small>mētēr</small> || αδελφή<br /> <small>adelphē</small> || νύξ<br /> <small>núx</small> || ῥίς<br /> <small>rhís</small> || τρεῖς<br /> <small>treĩs</small> || μέλας<br /> <small>mélas</small> || ἐρυθρός<br /> <small>eruthrós</small> || χλωρός<br /> <small>khlōrós</small> || ξανθός<br /> <small>xanthós</small> || λύκος<br /> <small>lúkos</small>
|-
| '''[[Gjuha bullgare|Bullgarisht]]''' || месец<br /> <small>mesec</small> || нов<br /> <small>nov</small> || майка<br /> <small>majka</small> || сестра<br /> <small>sestra</small> || нощ<br /> <small>nošt</small> || нос<br /> <small>nos</small> || три<br /> <small>tri</small> || черен<br /> <small>čeren</small> || червен<br /> <small>červen</small> || зелен<br /> <small>zelen</small> || жълт<br /> <small>žălt</small> || вълк<br /> <small>vălk</small>
|-
| '''[[Gjuha serbe|Serbisht]]''' || месец<br /> <small>mesec</small> || нов<br /> <small>nov</small> || мајка<br /> <small>majka</small> || сестра<br /> <small>sestra</small> || ноћ<br /> <small>noć</small> || нос<br /> <small>nos</small> || три<br /> <small>tri</small> || црн<br /> <small>crn</small> || црвен<br /> <small>crven</small> || зелен<br /> <small>zelen</small> || жут<br /> <small>žut</small> || вук<br /> <small>vuk</small>
|-
| '''[[Gjuha kroate|Kroatisht]]''' || mjesec || nov || majka || sestra || noć || nos || tri || crn || crven || zelen || žut || vuk
|-
| '''[[Gjuha lituane|Lituanisht]]''' || mėnesis/mėnuo|| naujas || mama || sesuo/sesė || naktis || nosis || trys || juoda || raudona || žalia || geltona || vilkas
|}

=== Korrespondencat fonologjike shqiptare-PIE ===
Fonologjikisht, shqipja nuk është aq konservatore. Ashtu si shumë aksione të IE, ajo ka shkrirë dy seri të ndalimeve të shprehura (p.sh., të dyja * d dhe * dʰ u bënë d). Përveç kësaj, ndalesa zanore tentojnë të zhduken midis zanoreve. Ekziston humbja pothuajse e plotë e rrokjeve përfundimtare dhe humbja shumë e gjerë e rrokjeve të tjera të padëshiruara (p.sh mik, "mik" nga Lat. Amicus). PIE * o shfaqet si (gjithashtu si e nëse një zanore e përparme e lartë vijon), ndërsa * ē dhe * ā bëhen o, dhe PIE * ō shfaqet si e. Të palatet, velaret dhe labiovelarët të gjitha mbeten të dallueshme përpara zanoreve të para, një ruajtje e gjetur ndryshe në gjuhët Luvian dhe në lidhje me Anatolinë. Kështu PIE, * k, dhe * kʷ bëhen th, q dhe s, përkatësisht (para mbrapa zanoreve * ќ bëhet th, ndërsa * k dhe * kʷ shkrihen si k) Një tjetër ruajtje e shquar është ruajtja e fillimit * h4 si Alb. h (të gjitha laringjet e tjera zhduken krejtësisht).<ref>Enciklopedia e kulturës indo-evropiane Nga J. P. Mallory, Douglas Q. Adams Botim: ilustruar Publikuar nga Taylor & Francis, 1997 [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BurimeteLibrave/1-884964-98-2|1-884964-98-2]], [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BurimeteLibrave/978-1-884964-98-5|978-1-884964-98-5]]</ref>
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e plosives bilabial Proto-Indo-Europiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*p
|p
|''*'''p'''ékʷo''
|'''''p'''jek'' 
|-
|*b
|b
|''*sor'''b'''éi̯e/o''"
|''gjer'''b''''' 
|-
|*bʰ
|b
|''*'''bʰ'''aḱeh₂''
|'''''b'''athë''
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e pllakave koronale Proto-Indo-Europiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Albanian
|-
|*t
|t
|''*'''t'''úh₂''
|'''''t'''i'' 
|-
|*d
|d
|''*'''d'''iHtis''
|'''''d'''itë'' 
|-
|
|dh
|''*pér'''d'''e/o''
|''pjer'''dh''''' 
|-
|
|g
|''*'''d'''l̥h₁gʰós''
|'''''g'''jatë'' (Tosk. dial. ''glatë'')
|-
|*dʰ
|d
|''*'''dʰ'''égʷʰe/o''
|'''''d'''jeg'' 
|-
|
|dh
|''*gʰór'''dʰ'''os''
|''gar'''dh''''' 
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e plosives palatare Proto-Indo-Europiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Albanian
|-
|*ḱ
|th
|''*'''ḱ'''éh₁mi''
|'''''th'''em''
|-
|
|s
|''*'''ḱ'''uk''
|'''''s'''utë'' 
|-
|
|k
|''*'''ḱ'''reh₂u''
|'''''k'''rah'' 
|-
|
|ç/c
|''*'''ḱ'''entro''
|'''''ç'''andër'' 
|-
|*ǵ
|dh
|''*'''ǵ'''ómbʰos''
|'''''dh'''ëmb''
|-
|
|d
|''*'''ǵ'''ēusnō''
|'''''d'''ua'' 
|-
|*ǵʰ
|dh
|''*'''ǵʰ'''edi̯e/o''
|'''''dh'''jes'' 
|-
|
|d
|''*'''ǵʰ'''r̥sdʰi''
|'''''d'''rithë''
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondenca e plosive velare proto-indo-evropiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*k
|k
|''*'''k'''ágʰmi''
|'''''k'''am'' 
|-
|
|q
|''*'''k'''lau-ei̯e/o''
|'''''q'''aj'' (Geg ''qanj'', Salamis ''kla'')
|-
|*g
|g
|''*h₃lí'''g'''os''
|''li'''g'''ë''  
|-
|
|gj
|''*h₁reu'''g'''e''
|''re'''gj'''''  
|-
|*gʰ
|g
|''*'''gʰ'''órdʰos''
|'''''g'''ardh'' 
|-
|
|gj
|''*'''gʰ'''édni̯e/o''
|'''''gj'''ej''  (Geg ''gjêj'')
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e plosive velar labializuar Proto-Indo-Europiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*kʷ
|k
|''*'''kʷ'''eh₂sleh₂'' 
|'''''k'''ollë''  
|-
|
|s
|''*'''kʷ'''éle/o'' 
|'''''s'''jell''  
|-
|
|q
|''*'''kʷ'''ṓd'' 
|'''''q'''ë'' 
|-
|*gʷ
|g
|''*'''gʷ'''r̥'' 
|'''''g'''ur''  
|-
|
|z
|''*'''gʷ'''ērHu'' 
|'''''z'''or''
|-
|*gʷʰ
|g
|''*dʰé'''gʷʰ'''e/o'' 
|''dje'''g'''''  
|-
|
|z
|''*h<sub>1</sub>en-dʰo'''gʷʰ'''éi̯e/o'' 
|''nde'''z''''' 
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondenca e proto-indo-evropiane * në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*s
|gj
|''*'''s'''éḱstis'' 
|'''''gj'''ashtë''  
|-
|
|h
|''*no'''s'''ōm'' 
|''na'''h'''e'' 
|-
|
|sh
|''*bʰreu'''s'''inos'' 
|''bre'''sh'''ër''
|-
|
|th
|''*gʷé'''sd'''os'' 
|''gje'''th''''' 
|-
|
|h
|''*'''sḱ'''i-eh₂'' 
|'''''h'''ije''
|-
|
|f
|''*'''sp'''élnom'' 
|'''''f'''jalë''  
|-
|
|sht
|''*h₂o'''st'''i''  
|''a'''sht''''' 
|-
|
|th
|''*'''s'''uh₁s'' 
|'''''th'''i''  
|-
|
|∅
|''h₁é'''s'''mi'' 
|''jam'' 
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e sonorantëve proto-indo-evropiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*i̯
|gj
|''*'''i̯'''ése/o'' 
|'''''gj'''esh''  
|-
|
|j
|''*'''i̯'''uHs'' 
|'''''j'''u''  
|-
|
|∅
|''*bʰér'''i̯'''ō'' 
|''bie(r)'' 
|-
|
|h
|''*streh₂'''i̯'''eh₂'' 
|''stro'''h'''ë''  
|-
|*u̯
|v
|''*'''u̯'''oséi̯e/o'' 
|'''''v'''esh'' 
|-
|*m
|m
|''*'''m'''eh₂tr-eh₂'' 
|'''''m'''otër'' 
|-
|*n
|n
|''*'''n'''ōs'' 
|'''''n'''e'' 
|-
|
|nj
|''*e'''n'''i-h₁ói-no'' 
|'''''nj'''ë''  
|-
|
|∅/^
|''*pé'''n'''kʷe'' 
|''p'''e'''së'', Geg. ''p'''ê'''s'' 
|-
|
|r
|''*ǵʰeime'''n''''' 
|''dimë'''r''''' (Geg. ''dimën'')
|-
|*l
|l
|''*h₃'''l'''ígos'' 
|'''''l'''igë'' 
|-
|
|ll
|''*kʷé'''l'''e/o'' 
|''sje'''ll''''' 
|-
|*r
|r
|''*'''r'''epe/o'' 
|'''''r'''jep'' 
|-
|
|rr
|''*u̯'''r'''h₁ḗn'' 
|'''''rr'''unjë'' 
|-
|*n̥
|e
|''*h₁'''n̥'''men'' 
|'''''e'''mër'' 
|-
|*m̥
|e
|''*u̯iḱ'''m̥'''ti'' 
|(''një'')''z'''e'''t'' 
|-
|*l̥
|uj
|''*u̯'''ĺ̥'''kʷos'' 
|''ujk''  
|-
|*r̥
|ri, ir
|''*ǵʰ'''r̥'''sdom'' 
|''d'''ri'''thë'' 
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e laryngeals proto-indo-evropiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*h1
|∅
|''*'''h₁'''ésmi'' 
|''jam'' 
|-
|*h2
|∅
|''*'''h₂'''r̥tḱos'' 
|''ari'' 
|-
|*h3
|∅
|''*'''h₃'''ónr̥'' 
|''ëndërr'' 
|-
|*h4
|h
|''*'''h<sub>4</sub>'''órǵʰii̯eh₂'' 
|'''''h'''erdhe'' 
|}
{| class="wikitable"
|+Korrespondencat e zanoreve Proto-Indo-Europiane në shqip
!PIE
!Shqip
!PIE
!Shqip
|-
|*i
|i
|''*s'''í'''nos'' 
|''gj'''i''''' 
|-
|
|e
|''*du̯'''i'''gʰeh₂'' 
|''d'''e'''gë''  
|-
|*ī
|i
|''*d'''īH'''tis'' 
|''d'''i'''të'' 
|-
|*e
|e
|''*p'''é'''nkʷe'' 
|''p'''e'''së'' (Gheg ''pês'')
|-
|
|je
|''*u̯'''é'''tos'' 
|''v'''je'''t'' 
|-
|*ē
|o
|''*ǵʰ'''ē'''sreh₂'' 
|''d'''o'''rë'' 
|-
|*a
|a
|''*bʰ'''a'''ḱeh₂''- 
|''b'''a'''thë'' 
|-
|
|e
|''*h₂'''é'''lbʰit'' 
|'''''e'''lb'' 
|-
|*o
|a
|''*gʰ'''ó'''rdʰos'' 
|''g'''a'''rdh'' 
|-
|*ō
|e
|''*h₂oḱt'''ō'''tis'' 
|''t'''e'''të''  
|-
|*u
|u
|''*s'''u'''pnos'' 
|''gj'''u'''më'' 
|-
|*ū
|y
|''*s'''uH'''sos'' 
|''gj'''y'''sh'' "
|-
|
|i
|''*m'''ū'''s'' 
|''m'''i''''' 
|}

== Shqipja standarde ==
[[Skeda:AlbaniaPeriodical.jpg|parapamje|Gazeta Albania, botim i [[tetor]] [[1899]]]]Formimi i gjuhës letrare kombëtare të njësuar (gjuha standarde), si varianti më i përpunuar i gjuhës së popullit shqiptar, ka qenë një proces i gjatë, që ka filluar që në shekujt XVI-XVIII, por përpunimi i saj hyri në një periudhë të re, në shekullin XIX, gjatë [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]].

Në vitin 1824 [[Naum Veqilharxhi]] filloi punën për të krijuar [[Alfabeti shqip|alfabetin shqip]] dhe në vitin [[1844]] dhe 1845 u botua “[[Ëvetari|Evetar]]”-i.  Vaqilharxhi ishte i pari që shprehu qëllimet e [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare Shqiptare]] nëpërmjet traktatit të tij, parathënies së “Evetar”-it të parë dhe shumë shkrimeve të tjera.<ref>[http://www.panorama.com.al/veqilharxhi-babai-i-alfabetit-dhe-abetares-shqiptare/ Veqilharxhi,Babai i alfabetit dhe gjuhës shqipe]</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kosovarimedia.com/index.php/personalitete/37552-naum-veqilharxhi-1797-1846.html|title=Naum Veqilharxhi 1797-1846|url-status=dead|language=sq|access-date=7 dhjetor 2017|archive-date=19 mars 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170319144133/http://kosovarimedia.com/index.php/personalitete/37552-naum-veqilharxhi-1797-1846.html}}</ref>

Në programin e Rilindjes, mësimi dhe lëvrimi i gjuhës amtare, përpjekjet për pasurimin e saj dhe pastrimin nga fjalët e huaja dhe të panevojshme, zinin një vend qendror. Gjatë kësaj periudhe, u zhvillua një veprimtari e gjerë letrare, kulturore dhe gjuhësore.

Në vitin 1879, u krijua “[[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|Shoqata e të shtypurit shkronja shqip]]”, që i dha një shtysë të re kësaj veprimtarie.<ref>[https://www.shqiperia.com/Shoqeria-e-te-Shtypurit-Shkronja-Shqip-(Shoqeria-e-Stambollit-1879).313/ Shoqeria e te Shtypurit Shkronja Shqip (Shoqeria e Stambollit 1879)]</ref> U hartuan gramatikat e para me synime normative dhe u bë hapi i parë për hartimin e një fjalori kombëtar i gjuhës shqipe, që është “[[Kostandin Kristoforidhi#Përkthime dhe vepra|Fjalori i Gjuhës Shqipe]]” i [[Kostandin Kristoforidhi]]t, i botuar pas vdekjes së autorit, më 1904.

Gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare, u përvijuan dy variante letrare të kombit shqiptar<ref>http://modersmal.skolverket.se/albanska/index.php/component/content/article?id=76:prof-dr-bahri-beci-qmbi-disa-pikalpamje-palr-shqipaln-e-shkruarq{{Lidhje e vdekur}}{{Lidhje e thyer}}</ref>, varianti letrar jugor dhe varianti letrar verior.  U bënë gjithashtu, përpjekje për afrimin e këtyre varianteve dhe për njësimin e gjuhës letrare. Detyra e parë që duhej zgjidhur, ishte njësimi i alfabetit. Deri atëherë, shqipja ishte shkruar në disa alfabete: [[alfabeti latin]], [[alfabeti grek]], alfabeti turko-arab dhe alfabete të veçanta. Këtë detyrë e zgjidhi [[Kongresi i Manastirit]], i mbledhur më 14 deri më 22 nëntor të vitit 1908, në qytetin e [[Manastiri (qytet)|Manastirit]], që sot ndodhet në [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]]. Ne këtë Kongres, pas shumë diskutimesh, u vendos që të përdorej një alfabet i ri, i mbështetur tërësisht në alfabetin latin, i plotësuar me nëntë digrame ('''dh''', '''g'''j, '''ll''', '''nj''', '''rr''', '''sh''', '''th''', '''xh''', '''zh'''), dhe me dy shkronja me shenja diakritike ('''ç''', '''ë'''), është alfabeti që ka edhe sot në përdorim gjuha shqipe. Kongresi e la të lire edhe përdorimin e alfabetit të Stambollit, që kishte mjaft përhapje, por koha ja lëshoi vendin alfabetit të ri, që u paraqit në Kongres, pra alfabetit të sotëm.

Një hap tjetër për njehsimin e gjuhës letrare shqipe, bëri [[Komisia Letrare Shqipe]], që u mblodh në [[Shkodra|Shkodër]] në vitin 1916. Komisioni nënvizoi si detyrë themelore lëvrimin e gjuhës letrare shqipe dhe zhvillimin e letërsisë shqiptare. Ky komision [[gjuhëtar]]ësh e [[Shkrimtarë shqiptar|shkrimtarësh]], krijuar nën pushtim-administrimin austro-hungarez, për të ndihmuar në formimin e një gjuhe letrare të përbashkët përmes afrimit të dy varianteve letrare në përdorim, vlerësoi të adaptojë idiomën gego-jugore të Elbasanit<ref name=":1" />, si një urë në mes [[Toskërishtja|toskërishtes]] dhe [[Gegërishtja|gegërishtes]] dhe përcaktoi disa rregulla për drejtshkrimin e tij, të cilat ndikuan në njësimin e shqipes së shkruar.

Vendimet e Komisionit letrar shqip për gjuhën letrare e për drejtshkrimin e saj, u miratuan më vonë edhe nga Kongresi Arsimor i Lushnjës më 1920<ref>Zerdelia E., ''Kongresi arsimor i Lushnjës'', Tiranë : Morava, 2012.</ref> dhe vijuan te zbatoheshin duke fituar terren në zyrat e shtetit dhe në shkolla (sidomos shkollat fillore - Xhuvani për një kohë të gjatë ishte sekretar i përgjithshëm i Ministrisë së Arsimit)<ref name=":1" /> deri në [[Lufta e Dytë Botërore|Luftën e Dytë Botërore]].

Pas Luftës së Dytë Botërore, puna për njësimin e gjuhës letrare kombëtare (gjuhës standarde) dhe të drejtshkrimit të saj, nisi të organizohet nga [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë|Instituti i Shkencave]]. U krijuan komisione të posaçme për hartimin e projekteve të drejtshkrimit. Kështu, u hartuan disa projekte në vitet 1948, 1951, 1953 e 1956. U organizuan gjithashtu, dy konferenca shkencore në vitin 1952, për të diskutuar për problemin e gjuhës letrare.<ref>http://www.gazetatema.net/2017/11/14/analiza-shqipja-dhe-zhvillimi-i-saj-konferenca-ne-jena-ja-cfare-i-terheq-te-huajt-tek-ajo/</ref> Më 1952, [[Lidhja e Shkrimtarëve (Tiranë)|Lidhja e Shkrimtarëve]] e vendosi që botimet të dilnin vetëm toskërisht, duke ngushtuar qerthullin e gegërishtes letrare vetëm tek letërsia artistike.

Më [[1967]], u botua nga Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë, projekti i ri “[[Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe|Rregullat e drejtshkrimit të shqipes]]”. Ky projekt filloi të zbatohet në të gjithë hapësirën shqiptare, në [[Shqipëria|Republikën e Shqipërisë]], në [[Kosova|Kosovë]] dhe në [[Mali i Zi|Mal të Zi]]. Ndërkohë, përpjekje për njehsimin e gjuhës letrare dhe për drejtshkrimn e saj bëheshin edhe në Kosovë.

Në vitin 1968, u mblodh Konsulta Gjuhësore e Prishtinës<ref>{{Cite web |url=http://www.njekomb.com/?p=3715 |title=Kopje e arkivuar |access-date=7 dhjetor 2017 |archive-date=28 tetor 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191028234212/http://www.njekomb.com/?p=3715 |url-status=dead }}</ref>, e cila, e udhëhequr nga parimi “'''një komb-një gjuhë letrare'''”, vendosi që projekti i ortografisë i vitit 1968, posa të miratohej e të merrte formën zyrtare në [[Shqipëria|Republikën e Shqipërisë]], do të zbatohej edhe në Kosovë. Vendimet e kësaj Konsulte kanë qenë me rëndësi të jashtëzakonshme për njësimin e gjuhës letrare kombëtare shqipe.

Projekti "[[Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe#Pika I e Rezolutës|Rregullat e drejtshkrimit të shqipes" i vitit 1967]], pas një diskutimi publik, ai u paraqit për diskutim në Kongresin e Drejtshkrimit të Shqipes, që u mblodh në [[Tirana|Tiranë]], në vitin 1972, i cili ka hyrë në historinë e gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare, si Kongresi i njësimit të gjuhës letrare kombëtare.

Kongresi i Drejtshkrimit të Shqipes, në të cilin morën pjesë delegatë nga të gjitha rrethet e Shqipërisë, nga Kosova, nga Maqedonia e Veriut dhe nga Mali i Zi dhe nga arbëreshët e Italisë, pasi analizoi të gjithë punën e bërë deri atëherë për njësimin e gjuhës letrare, miratoi një rezolutë, në të cilën përveç të tjerash, pohohet se “populli shqiptar ka tashmë një gjuhë letrare të njësuar”.

Gjuha letrare kombëtare e njësuar (gjuha standarde), mbështetej kryesisht në variantin letrar të jugut, sidomos në sistemin fonetik por në të janë integruar edhe elemente të variantit letrar të veriut.

Pas Kongresit të Drejtshkrimit, janë botuar një varg vepra të rëndësishme, që përcaktojnë normat e gjuhës standarde, siç janë "Drejtshkrimi i gjuhës shqipe" (1973), “Fjalori i gjuhës së sotme letrare" (1980), "[[Fjalor i shqipes së sotme|Fjalori i shqipes së sotme]]" (1984), "[[Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe (2011)|Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe]]" (1976), "Gramatika e gjuhës së sotme shqipe, I Morfologjia" (1995), "Gramatika e gjuhës së sotme shqipe, II Sintaksa" (1997).

== Fonologjia ==
Standardi shqiptar ka 7 [[Zanoret|zanore]] dhe 29 [[Bashkëtingëlloret|bashkëtingëllore]]. Ashtu si [[gjuha angleze]], shqipja ka frikative dhëmbore / θ ð /, të cilat janë të rralla ndër-gjuhësore. Ato janë shkruar si th dhe dh, dhe të ngjashme me bashkëtingëlloret në fillim të anglishtes të hollë dhe kjo.

Gegërishtja përdor zanoret e gjata dhe hundore, të cilat mungojnë në [[Toskërishtja|Toskërisht]] dhe zanorja e mesit qendrore është e humbur në fund të fjalës. [[Theksi në gjuhën shqipe|Theksi]] është i ngulitur kryesisht në rrokjen e fundit.

== Gramatika ==
Kategoritë e gramatikës së shqipes janë shumë të afërme me gjuhët e tjera evropiane. Emrat tregojnë dukshëm gjininë, numrin, dhe pesë rasa. Një tipar i pazakonshëm është që emrat ndryshohen më tutje me prapashtesa për të treguar domethënien e caktuar apo pacaktuar: bukë, buka. Mbiemrat-përveç numëror dhe disa shprehje të caktuara sasie-dhe emrat e varur përcjellin emrin të cilin e modifikojnë; dhe ata janë të shquar në kërkimin e pjesëzës që i përcjell ata që pajtohen me emrin. Andaj, në “një burrë i madh, modifikohet nga i madh, i cili paraprihet nga i, i cili pajtohet me termin për “njeri”; gjithashtu në “dy burra të mëdhenj”, mëdhenj, forma mashkullore e shumësit nga i madh, përcjellë emrin burra dhe paraprihet nga një pjesëz që pajtohet me emrin.

Foljet kanë numrin dhe një llojllojshmëri të formave të gjetura në Frëngjisht apo Italisht dhe janë mjaft të parregullta në formimin e rrënjëve të tyre.  Shumësat e emrit po ashtu janë të dukshëm për parregullsitë në një numër të madh të tyre. Kur të përcaktohet një emër apo një i marrur si i njohur është kundrinori i drejtë, një përemër në rastin e vërtetë që përsëritë këtë informacion po ashtu duhet të futet në shprehjen e foljes; p.sh. I-a dhashë librin atij drejtpërdrejtë është “him-it I-gave the-book to-him, e cila në anglishten standarde do të ishte “I gave the book to him.”Në përgjithësi, gramatika dhe dallimet formale të shqipes na kujtojnë greqishten moderne dhe gjuhët romane, veçanërisht atë rumune. Tingujt sugjerojnë hungarishten apo greqishten, por gegërishtja me zanoret e saj hundore tingëllon më karakteristike.

Gramatika e gjuhës shqipe është mjaft e komplikuar në krahasim me gjuhët e tjera indoevropiane. Gjuha shqipe ka 6 ose 5 rasa, emërore, gjinore, dhanore, kallëzore, rrjedhore dhe  thirrore, e cila është hequr. Foljet janë mjaft të parregullta. Disa folje si "jap" e "ha", në kohën e shkuar dhe në pjesore ndryshojnë plotësisht në "dhënë" dhe "ngrënë". Foljet të cilat mbarojnë me "t" në vetën e tretë njejës, të kohës së kryer të thjeshtë, marrin dy "tt" p.sh ai "hesht" bëhet "ai heshtte", që shpesh gabimisht shkruhet "heshte".

Fjalët në gjuhën shqipe ndiqen nga nyje të shumta, gjë që e bën të komplikuar edhe për folësit e gjuhës shqipe. Ka 27 forma të shumësit. Shumësi i emrave ndiqet nga prapashtesat por, edhe nga ndryshie brenda emrit, p.sh dash-desh, kal-kuaj,djalë-djemë etj. Disa emra asnjëjës nuk ndryshojnë fare, si p.sh nxënës-nxënës, fëmijë-fëmijë etj.

== Fonetika ==
{{Kryesor| pronunciation}}

Transkriptimin në pasoj të përdorimit e '''[[Alfabeti Fonetik Ndërkombëtar|Alfabetit Fonetik Ndërkombëtar]]'''.

{| class="wikitable" style="text-align:center""
|+ Alfabeti
|-
| [[A]] || [[B]] || [[C]] || [[Ç]] || [[D]] || [[DH]] || [[E]] || [[Ë]]
| [[F]] || [[G]] || [[Gj]] || [[H]] || [[I]] || [[J]] || [[K]] || [[L]] || [[Ll]] || [[M]]
| [[N]] || [[Nj]] || [[O]]
| [[P]] || [[Q]] || [[R]] || [[Rr]] || [[S]] || [[Sh]] || [[T]] || [[Th]] || [[U]] || [[V]] || [[X]]
| [[Xh]] || [[Y]] || [[Z]] || [[Zh]]
|-
| [[a]] || [[b]] || [[c]] || [[ç]] || [[d]] || [[dh]] || [[e]] || [[ë]]
| [[f]] || [[g]] || [[gj]] || [[h]] || [[i]] || [[j]] || [[k]] || [[l]] || [[ll]] || [[m]]
| [[n]] || [[nj]] || [[o]]
| [[p]] || [[q]] || [[r]] || [[rr]] || [[s]] || [[sh]] || [[t]] || [[th]] || [[u]] || [[v]] || [[x]]
| [[xh]] || [[y]] || [[z]] || [[zh]]
|-
| {{SAPI|a}} || {{SAPI|b}} || {{SAPI|ʦ}} || {{SAPI|ʧ}} || {{SAPI|d}} || {{SAPI|ð}} || {{SAPI|ɛ}} || {{SAPI|ə}}
| {{SAPI|f}} || {{SAPI|g}} || {{SAPI|ɟ}} || {{SAPI|h}} || {{SAPI|i}} || {{SAPI|j}} || {{SAPI|k}} || {{SAPI|l}} || {{SAPI|ɫ}} || {{SAPI|m}}
| {{SAPI|n}} || {{SAPI|ɲ}} || {{SAPI|ɔ}}
| {{SAPI|p}} || {{SAPI|c}} || {{SAPI|ɾ}} || {{SAPI|r}} || {{SAPI|s}} || {{SAPI|ʃ}} || {{SAPI|t}} || {{SAPI|θ}} || {{SAPI|u}} || {{SAPI|v}} || {{SAPI|ʣ}}
| {{SAPI|ʤ}} || {{SAPI|y}} || {{SAPI|z}} || {{SAPI|ʒ}}
|}

== Fjalori dhe kontaktet me gjuhët e tjera ==
Edhe pse shqipja ka pranuar huazime nga fqinjët, po ashtu tregon jashtëzakonisht disa dëshmi të kontaktit me Greqishten e lashtë; Si e tillë është Gegërisht mokën (Toskërisht mokër), nga Greqishtja mekhane’.  Kontaktet e afërta me Romakët japin shumë huazime latine — mik nga Latinishtja amicus, këndoj nga cantare.  Përveç kësaj, huazimet e tilla të fjalëve në Shqip vërtetohen nga ngjashmëritë në zhvillimin e Latinishtes së folur në Ballkan dhe Rumani, një gjuhë e Romantizmit Ballkanik. Për shembull, Latinisht paludem u kthye në padulem dhe pastaj padure në Rumani dhe pastaj pyll në Shqip, të dyja me kuptim të modifikuar.

Anasjelltas, rumanishtja po ashtu i ndan disa terma vendorë jo-latinishte me Shqipen — p.sh. Rumanisht brad, Shqip bredh. Andaj këto dy gjuhë reflektojnë kontakte të veçanta historike të kohëve të hershme. Komunikimet e hershme me barbarët me sa duket kontribuuan fjalën "tirq" (nga bashkimi i vjetër “thigh-breech), përderisa huazimet me  kontaktet e hershme Sllave mund të atribuojnë në kontaktet kulturore gjatë 500 viteve të kaluara me Venedikasit, Osmanët, Grekët (deri në jug), dhe Sllavët (deri në lindje).

Një numër i favorshëm i tipareve — p.sh. formimi i kohës së ardhshme dhe shprehjes së emrit – janë të ndara nga gjuhët tjera të Ballkanit por kanë një origjinë dhe zhvillim të pakuptueshëm, ku ndoshta ne te ardhmen mund të nxirët sekreti kodik i ndërtimit të tyre; Shqipja apo forma e sajë e hershme, shumë lehtë mund të jetë burimi për të zbërthyer mënyrën e ndërtimit te gjuhës se pare universale para çarjeve të mëdha dialektore dhe me vone shendrimit te tyre ne gjuhe te veçanta.  Studimi i tipareve të tilla regjionale në Ballkan është bërë një rast klasik për hulumtimi mbi fenomenin e përhapjes së gjuhës.

== Alfabeti ==
[[Alfabeti shqip]] ka tridhjetë e gjashtë shkronja dhe nga to shtatë zanore: A, E, Ë, I, O, U, Y, dhe 29 [[Bashkëtingëlloret|bashkëtingëllore]]: B, C, Ç, D, Dh, F, G, Gj, H, J, K, L, Ll, M, N, Nj, P, Q, R, Rr, S, Sh, T, Th, V, X, Xh, Z, Zh.

Rreshtat e mësiperme i përkasin versionit zyrtar të përkufizimit të Alfabetit Shqip. Versioni i saktë është dhe duhet të jetë ky: [[Alfabeti shqip]] ka 27 shkronja dhe 9 grupshkronja ([[digrafi]]) bashkëtingëlluese që së bashku përbëjnë 36 tingujt e Gjuhës Shqipe të folur. Ndahen në: shtatë zanore: A, E, Ë, I, O, U, Y, në 20 bashkëtingëllore: B, C, Ç, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, X, Z, dhe në 9 tinguj: Dh, Gj, Ll, Nj, Rr, Sh, Th, Xh, Zh. Këta 36 tinguj studiohen së bashku në Shkollën Fillore dhe njihen gjithshmërisht që aty e tutje si [[Alfabeti shqip]].

[[Alfabeti]] modern, i vendosur në [[Kongresi i Manastirit|Kongresin e Manastirit]] në vitin [[1908]], është i bazuar në atë [[Alfabeti Latin|Latin]].

[//upload.wikimedia.org/wikipedia/sq/d/d3/Alfabeti_Shqip.ogg Dëgjoni shqiptimin e alfabetit] (Skedar ne formatin [[Ogg Vorbis]], madhësia 146KB).

== Veçori tipologjike të shqipes së sotme standarde ==
Nga ana strukturore, paraqitet sot si një gjuhë sintetiko-analitike, me një mbizotërim të tipareve sintetike dhe me një prirje drejt analitizmit. Një pjesë e mirë e tipareve të saj fonetike dhe gramatikore, janë të trashëguara nga një periudhë e lashtë indoevropiane, një pjesë tjetër janë zhvillime te mëvonshme.

Shqipja ka sot një sistem fonologjik të vetin, që përbëhet nga shtatë fonema zanore dhe 29 fonema bashkëtingëllore. Shkruhet me alfabet latin të caktuar në vitin 1908 në Kongresin e Manastirit.

Alfabeti i shqipes ka 36 shkronja, nga të cilat 25 janë të thjeshta (a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, x, y, 9 janë bigrame (dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh)) dhe 2 me shkronja diakritike (ë, ç).

Shqipja ka theks intensiteti dhe përgjithësisht të palëvizshëm gjate fleksionit. Në shumicën e rasteve, sidomos në sistemin emëror, theksi bie në rrokjen e parafundit.

Shqipja ka një sistem të zhvilluar (të pasur) formash gramatikore, ka një sistem lakimi binar: lakimin e shquar dhe të pashquar, ruan ende mirë format rasore (ka pesë rasa), sistemin prej tri gjinish (mashkullore, femërore dhe asnjanëse), kjo e fundit po shkon drejt zhdukjes, mbahet vetëm në një kategori të veçantë emrash foljorë, të tipit: të shkruarit, të menduarit, etj.

Sistemi emëror ka trajtë të shquar dhe të pashquar dhe për pasojë, edhe lakim të shquar e të pashquar; nyja shquese është e prapavendosur si në rumanisht dhe në bullgarisht; ka nyje të përparme te emrat në rasën gjinore (i, e malit) dhe te mbiemrat e nyjshëm (i mirë, i vogël, etj)., te emrat asnjanës të tipit të folurit, etj. Përvec fleksionit me mbaresa të veçanta, shqipja njeh edhe fleksionin e brendshëm (dash ~ desh, marr ~ merr); ka dy tipe strukturorë mbiemrash të ngjashëm (i madh, i ndershëm) dhe të panyjshëm (trim, besnik). Te numërorët përdor kryesisht sistemin decimal (dhjetë, tridhjetë, pesëdhjetë), por ruan edhe sistemin vigezimal (njëzet, dyzet); numërorët e përberë nga 11-19, formohen duke vënë numrin e njësheve përpara, parafjalën mbë dhe pastaj dhjetëshet (njëmbëdhjetë, dymbëdhjetë, etj) si në rumanisht dhe në gjuhët sllave.

Sistemi foljor paraqitet mjaft i larmishëm. Shqipja ka një sistem të pasur formash mënyrore dhe kohore, një pjesë të e cilave janë të trashëguara nga një periudhë e hershme, një pjesë janë kryer gjatë evolucionit të saj historik. Folja ka gjashtë mënyra; (dëftore, lidhore, kushtore, habitore, dëshirore, urdhërore) dhe tri forma të pashtjelluara (pjesore, paskajore dhe përcjellore). Koha e ardhshme ndërtohet në mënyre analitike, me dy forma: me do (forma e foljes dua) + lidhore (do të punoj) dhe me foljen ndihmëse kam + paskajore (kam për të punuar).

Rendi i fjalëve në fjali është përgjithësisht i lirë, por më i zakonshmi është rendi: kryefjalë + folje + objekt.

Leksiku përbëhet nga fjalë me preardhje vendase e nga fjalë të huazuara. Fjalët me burim vendas trashëgohen nga periudha e lashtë indoevropiane (ditë, natë, dimër, motër, jani, etj.), ose janë formuara më vonë, me mjete të shqipes (ditor, dimëror, i përnatshëm).

Për fjalët e huazuara qe disa mendojnë vijnë nga gjuhët e popujve me të cilët shqiptarët kanë pasur marrëdhënie gjatë shekujve, greqishtja e vjetër dhe e re, latinishtja e gjuhët romane, gjuhët sllave, turqishtja, frëngjishtja, është një proces i gjate ne diskutim dhe analizim. Kjo për arsyen e thjeshte sepse burimi i pare i tyre dyshohet se është përsëri gjuha shqipe e folur. Metodat e krahasimit ne shkencën e Entomologjisë nuk janë akoma ne nivelin e saktësisë se duhur përderisa nuk arrihet te zbërthehet ne njësinë minimale kuptimi logjik i simbolo-shkronjave te alfabetit grek dhe atij latin.

== Përhapja e gjuhës shqipe ==
Shqipja flitet sot nga më se gjashtë milionë vetë në Republikën e Shqipërisë, në Kosovë, në viset shqiptare të Maqedonisë së Veriut, të Malit të Zi, të Serbisë jugore, si dhe në viset e Çamërisë në Greqi. Shqipja flitet gjithashtu, në ngulimet shqiptare në Itali, në Greqi, në Bullgari, në Ukrainë, si dhe në shqiptarë të mërguar në viset e ndryshme të botës para Luftës se Dytë Botërore dhe në këtë dhjetëvjeçarin e fundit.

Gjuha shqipe mësohet dhe studiohet në disa universitete dhe qendra albanologjike në bote, si në Paris, Romë, Napoli, Kozencë, Palermo, Shën Pjetërburg (Leningrad), Pekin, München, Bukuresht, Selanik, Sofie, etj.

== Studimet për gjuhën shqipe ==
Gjuha dhe kultura e shqiptarëve, lashtësia dhe karakteri origjinal i tyre, kanë tërhequr prej kohësh vëmendjen e studiuesve të huaj dhe shqiptarë që në shekullin XVIII dhe më parë. Në mënyrë të veçantë, gjuha, historia dhe kultura e shqiptarëve, tërhoqi vëmendjen e botës gjermane. Me të u mor edhe një filozof i madh, siç ishte [[Gotfried Leibniz]], që punoi një shekull para lindjes së gjuhësisë krahasimtare. Ai mendonte, se studimi krahasues i gjuhëve ishte themelor për të ndërtuar një histori universale të botës, për ta kuptuar dhe për ta shpjeguar atë. Në disa letra, qe ai i shkruante një bibliotekari të Bibliotekës Mbretërore të Berlinit, në fillim të shekullit XVIII, shprehet edhe për natyrën dhe prejardhjen e gjuhës shqipe dhe pas disa luhatjeve, arriti në përfundimin, se shqipja është gjuha e ilirëve të lashtë.

Megjithatë, studimet shkencore për gjuhën shqipe, si dhe për shumë gjuhë të tjera, nisën pas lindjes së gjuhësisë historike-krahasuese nga mesi i shekullit XIX.  Një nga themeluesit e kësaj gjuhësie, dijetari gjerman Franz Bopp, arriti të provonte që në vitin 1854, se shqipja bënte pjesë në familjen e gjuhëve indoevropiane dhe se zinte një vend të veçantë në këtë familje gjuhësore. Pas tij, studiues të tjerë, si G. Meyer, H. Pedersen, N. Jokli, studiuan aspekte të ndryshme të leksikut dhe të strukturës gramatikore të gjuhës shqipe. G. Meyer do të hartonte që në vitin 1891 një Fjalor etimologjik të Gjuhës shqipe (Etymologisches Wörterbuch der albanesischen Sprache, Strasburg 1891), i pari fjalor i këtij lloji për shqipen. Përveç këtyre, një varg i madh gjuhëtarësh të huaj, si F. Miclosich, G. Weigand, C. Tagliavini, St. Man, E. Hamp, A. Desnickaja, H. Ölberg, H. Mihaescu, W. Fredler, O. Bucholtz, M. Huld, G. B. Pellegrini, etj. kanë dhënë kontribute të shënuara për studimin e historisë së gjuhës shqipe, të problemeve që lidhen me prejardhjen e saj, me etimologjinë, fonetikën dhe gramatikën historike, si edhe në studimin e gjendjes së sotme të shqipes.

Ndërkohë, krahas studimeve për gjuhën shqipe të albanologëve të huaj, lindi dhe u zhvillua edhe gjuhësia shqiptare. Ajo i ka fillimet e saj që në shekullin XVII, kur Frang Bardhi botoi të parin fjalor të gjuhës shqipe “Dictionarium Latino-Epiroticum” (1635). Gjatë Rilindjes Kombëtare u botuan disa gramatika të gjuhës shqipe. Kështu, në vitin 1864, Dhimitër Kamarda, nga arbëreshët e Italisë, botoi veprën “Laggio della grammatica comparata sulla lingua albanese”, Livorno 1864, vëll.II “L’Apendice al saggio dalla gramatica comparata sulla lingua albanese”, Prato 1866. Më 1882, Kostandin Kristoforidhi botoi “Gramatikën e gjuhës shqipe” dhe më 1806, Sami Frashëri botoi “Shkronjëtoren e gjuhës shqipe”, dy vepra gjuhësore të rëndësishme të shekullit XIX për gramatologjinë e gjuhës shqipe. Nga fundi i shekullit XIX, Kostandin Kristoforidhi përgatiti edhe një “Fjalor të gjuhës shqipe”, i cili u botua në vitin 1904 dhe përbën veprën më të rëndësishme të leksikografisë shqiptare, që u botua para Luftës se Dytë Botërore. Në vitin 1909, botohet Fjalori i shoqërisë “Bashkimi”.

Pas shpalljes së Pavarësisë, u botuan një varg gramatikash dhe fjalorë dygjuhësh, për të plotësuar nevojat e shkollës dhe të kulturës kombëtare. Në fushën e gramatikës u shqua sidomos Prof. Dr. Aleksandër Xhuvani. Aleksandër Xhuvani (1880-1961) kreu studimet e larta në Universitetin e Athinës. Veprimtaria e tij për studimin e gjuhës shqipe dhe arsimin kombëtar, e nisi që gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare. Bëri një punë të madhe për pajisjen e shkollës sonë me tekste të gjuhës shqipe, të letërsisë, të pedagogjisë dhe të psikologjisë. Drejtoi e punoi për hartimin e udhëzuesve drejtshkrimorë në vitet 1949, 1951, 1954, 1956.
Pati një veprimtari të gjerë në fushën e pastërtisë së gjuhës shqipe e të pasurimit të saj dhe botoi veprën “Për pastërtinë e gjuhës shqipe” (1956). Bashkëpunoi me profesorin Eqrem Çabej, për hartimin e veprave “Parashtesat” (1956) dhe “Prapashtesat e gjuhës shqipe” (1962), trajtesa themelore në fushën e fjalëformimit të gjuhës shqipe. Ai botoi gjithashtu edhe një varg punimesh monografike për pjesoren, paskajoren dhe parafjalët e gjuhës shqipe.

Ai ishte njohës i mirë dhe mbledhës i pasionuar i visarit leksikor të gjuhës së popullit. Fjalët dhe shprehjet e mbledhura, u botuan pjesërisht pas vdekjes, në formën e një fjalori. Përgatiti një botim të dytë të “Fjalorit të gjuhës shqipe” të Kristoforidhit (1961).
Vepra e plotë e tij, e projektuar në disa vëllime, ende nuk është botuar. Në vitin 1980 është botuar vëllimi i parë.

Një zhvillim më të madh njohu gjuhësia shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit XX, kur u krijuan edhe institucione shkencore të specializuara, si Universiteti i Tiranës, Universiteti i Prishtinës dhe Akademia e Shkencave, Universiteti i Shkodrës, më vonë, Universiteti i Elbasanit, Universiteti i Gjirokastrës, Universiteti i Vlorës, Universiteti i Tetovës, etj. Gjatë kësaj periudhe, u hartuan një varg veprash përgjithësuese nga fusha të ndryshme të gjuhësisë. Në fushën e leksikologjisë dhe të leksikografisë, përveç studime leksikologjike, u hartuan edhe një varg fjalorësh të gjuhës shqipe dhe fjalori dygjuhësh, nga të cilët, më kryesorët janë: “Fjalori i gjuhës shqipe” (1954), “Fjalori i gjuhës së sotme shqipe” (1980), “Fjalori i shqipes së sotme” (1984), “Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe” (1976), “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” (1973), etj. Kohët e fundit kanë dalë edhe “Fjalor frazeologjik i gjuhës shqipe” (2000) dhe “Fjalor frazeologjik ballkanik” (1999).

Në fushën e dialektologjisë është bërë përshkrimi e studimi i të gjithë të folurave të shqipes dhe është hartuar “Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe”, një vepër madhore që pritet të dalë së shpejti nga shtypi. 
Është bërë gjithashtu, studimi i fonetikës dhe i strukturave gramatikore të gjuhës shqipe përmes studimeve të veçanta dhe përmes gramatikave të ndryshme, niveleve të ndryshme, nga të cilat, më e plota është “Gramatika e gjuhës shqipe” I Morfologjia (1995), II Sintaksa (1997), hartuar nga Akademia e Shkencave, në bashkëpunim me Universitetin e Tiranës, me kryeredaktor Mahir Domin.

Një vend të gjerë në studimet gjuhësore të këtij gjysmëshekulli, kanë zënë problemet e historisë së gjuhës shqipe, problemet e etnogjenezës së popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, të etimologjisë, të fonetikës dhe të gramatikës historike, etj. Disa nga veprat themelore në këto fusha janë: "Studime etimologjike në fushë të shqipes” në 7 vëllime, nga E.Çabej; “Meshari” i Gjon Buzukut (E.Çabej); “Gramatika historike e gjuhës shqipe” (Sh. Demiraj); “Fonologjia historike e gjuhës shqipe” (Sh. Demiraj); “Gjuhësia ballkanike” (Sh. Demiraj), etj.

Eqrem Çabej (1908-1980). Studiuesi më i shquar i historisë së gjuhës shqipe dhe një nga personalitetet më në zë të kulturës shqiptare.

Pasi bëri studimet e para në vendlindje (Gjirokastër), studimet e larta i kreu në Austri, në fushën e gjuhësisë së krahasuar indoevropiane. Pas mbarimit të studimeve, kthehet në atdhe dhe fillon veprimtarinë shkencore e arsimore në vitet ’30 të këtij shekulli dhe punoi në këto fusha për një gjysëm shekulli, duke lënë një trashëgimi të pasur shkencore.

Eqerem Çabej solli dhe zbatoi në gjuhësinë shqiptare metodat dhe arritjet shkencore të gjuhësisë evropiane, duke kontribuar shumë në ngritjen e nivelit shkencor të studimeve gjuhësore shqiptare. Eqerem Cabej punoi shumë në disa fusha të dijes, por u shqua sidomos në fushën e historisë së gjuhës, në trajtimin e problemeve të origjinës së gjuhës shqipe, të autoktonisë së shqiptarëve e të etimologjisë dhe të filologjisë së teksteve të vjetra.

Veprat themelore të tij janë: “Studime etimologjike në fushë të shqipes”, në shtatë vëllime, I “Hyrje në historinë e gjuhës shqipe”, II “Fonetikë historike” (1958), “Meshari i Gjon Buzukut” (1968), “Shqiptarët midis perëndimit dhe lindjes” (1944).

Ai është bashkautor edhe në një varg veprash në fushën e gjuhës së sotme, siç janë: “Fjalor i gjuhës shqipe” (1954), “Rregullat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe” (1972), “Fjalori drejtshkrimor”.

Përveç veprave, ai ka botuar një varg studimesh në revista shkencore brenda e jashtë vendit dhe ka mbajtur dhjetëra referate e kumtesa në kongrese e konferenca kombëtare e ndërkombëtare, të cilat kanë bërë të njohura arritjet e gjuhësisë shqiptare në botë, duke rritur kështu prestigjin e saj.

Veprat e Prof. Eqrem Çabej janë botuar në tetë vëllime, në Prishtinë, me titullin “Studime gjuhësore”.
Me veprimtarinë e shumanshme shkencore e me nivel të lartë, Eqrem Çabej ndriçoi shumë probleme të gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare, duke argumentuar lashtësinë dhe origjinën ilire të saj, vitalitetin e saj ndër shekuj dhe marrëdhëniet me gjuhët dhe kulturat e popujve të tjerë.

Gjatë kësaj periudhe, gjuhësia shqiptare zgjidhi edhe problemin e gjuhës shqipe letrare kombëtare, të njësuar me çështjet teorike të së cilës është marrë veçanërisht prof. Androkli Kostallari.  
Në kuadrin e punës që është bërë në fushën e gjuhësisë normative dhe të kulturës së gjuhës, janë hartuar dhe një numër i madh fjalorësh terminologjikë për degë të ndryshme të shkencës e të teknikës.

Përveç veprave të shumta që janë botuar në fushën e gjuhësisë, veprimtaria e gjuhësisë studimore e studiuesve shqiptarë pasqyrohet në botimin e disa revistave shkencore, nga të cilat më kryesoret sot, janë: “Studime filologjike” (Tiranë); “Gjuha shqipe” (Prishtinë); “Studia albanica” (Tiranë); “Jehona” (Shkup); etj.

Studime te rëndësishme mbi gjuhën shqipe janë bërë nga gjuhëtarë në Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Mal i Zi, ku janë botuar një numër i konsiderueshëm veprash mbi historinë e gjuhës shqipe, fonetikën, gramatikën, leksikun etj. Prof. Idriz Ajeti shquhet për kontributin e veçantë që ka dhënë në këtë fushë.

Kontribut të veçantë për gjuhen shqipe kanë dhenë edhe shqiptaret e vendosur në Itali, të njohur si “[[arbëreshë|Arbëresh]]”. 
Disa nga figurat më të shquara të gjuhësisë shqiptare të këtyre dy shekujve të fundit, janë: [[Dhimitër Kamarda]] (arbëresh i Italisë), [[Kostandin Kristoforidhi]], [[Sami Frashëri]], Aleksandër Xhuvani, [[Eqerem Çabej]], [[Selman Riza]], [[Kostaq Cipo]], [[Mahir Domi]], [[Shaban Demiraj]], [[Androkli Kostallari]], [[Idriz Ajeti]], [[Gjovalin Shkurtaj]] etj.

Ekziston një qasje e re studimore që tregon origjinën e lashtë te gjuhes duke përdorur së bashku logjikën, filozofinë dhe etimologjinë. Pionieri në këtë qasje të re është [[Petro Zheji]] i cili përfundoi punën e tij unike me librin e tij të fundit "Roli mesianik i shqipes" botuar në vitin 2015. Ai prezanton një mënyrë të re të klasifikimit të gjuhëve, në semantike dhe simbolike. Ai mendon se gjuha e vetme simbolike e mbijetuar është gjuha shqipe, me ane te simboleve te gjuhes shqipe ne mund të copëtojmë secilen fjale te cdo gjuhe dhe të gjejmë kuptimin e saj motivues në të. Për të demonstruar teorinë e tij ai merr 863 shembuj në shumë gjuhë: Kineze, Sanskritishte, Anglishte, Rusishte, Hindishte, Turqishte, Greqishte, Latinishte, Hebraishte, Gjermanishte, proto-gjermanishte, italishte, japoneze, indonezishte dhe persishte. Rrënjët primordiale të gjuhës shqipe u mbuluan edhe në librin e tij "Libri i aforizmave" i botuar në vitin 2012.<ref>Balliu, Suadela (2015-03-21), [http://www.arberianews.com/petro-zheji-nje-profet-per-gjuhen-shqipe/ Petro Zheji, një profet për gjuhën shqipe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180127083900/http://www.arberianews.com/petro-zheji-nje-profet-per-gjuhen-shqipe/ |date=27 janar 2018 }}, Arberia News</ref>

=== Bibliografia ===
* Ajeti, Idriz. “La présence de l’albanais dans les parlers des populations slaves de la Péninsule balkanique à la lumière de la langue et de la toponymie”, ''[[Studia Albanica]]'' 2 (1968): 131–6.
* Ajeti, Idriz. “Për historinë e marrëdhënieve të hershme gjuhësore shqiptare-sllave”, ''[[Studime Filologjike]]'' 4 (1972): 83–94 (reprint in ''Gjurmime albanologjike – Seria e shkencave filologjike II – 1972''. Pristina: 1974, pp.&nbsp;33–44).
* Arapi, Inna. ''Der Gebrauch von Infinitiv und Konjunktiv im Altalbanischen mit Ausblick auf das Rumänische''. Hamburg: Kovač, 2010.
* Banfi, Emanuele. ''Linguistica balcanica''. Bologna: Zanichelli, 1985.
* Banfi, Emanuele. ''Storia linguistica del sud-est europeo: Crisi della Romània balcanica tra alto e basso medioevo''. Milan: Franco Angeli, 1991.
* Bonnet, Guillaume. ''Les mots latins de l’albanais''. Paris–Montréal: L'Harmattan, 1998.
* [[Franz Bopp|Bopp, Franz]]. “Über das Albanesische in seinen verwandtschaftlichen Beziehungen”, in ''Königliche Preußische Akademie der Wissenschaften. Abhandlungen der philosophisch-historischen Klasse''. Berlin: J. Stargardt, 1855, pp.&nbsp;459–549.
* Boretzky, Norbert. ''Der türkische Einfluss auf das Albanische''. 2 vols. vol. 1: ''Phonologie und Morphologie der albanischen Turzismen''; vol. 2: ''Wörterbuch der albanischen Turzismen''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1975.
* Buchholz, Oda & Wilfried Fiedler. ''Albanische Grammatik''. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1987.
* [[Eqrem Çabej|Çabej, Eqrem]]. “Disa probleme themelore të historisë së vjetër të gjuhës shqipe”, ''Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore'' 4 (1962): 117-148 (In German''Studia Albanica'' 1 (1964))
* Çabej, Eqrem. “Zur Charakteristik der lateinischen Lehnwörter im Albanischen”, ''Revue roumaine de linguistique'' 7, vol. 1 (1962): 161–99 (In Albanian “Karakteristikat e huazimeve latine të gjuhës shqipe”, ''Studime Filologjike'' 2 (1974): 14-51)
* Çabej, Eqrem. “Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe”, ''Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore'' 3 (1963): 69-101. (In Romanian ''Studii și cercetări lingvistiche'' 4 (1954))
* Çabej, Eqrem. “Mbi disa rregulla të fonetikës historike të shqipes”, ''Studime Filologjike'' 2 (1970): 77-95 (In German “Über einige Lautregeln des Albanischen”, ''[[Die Sprache]]'' 18 (1972): 132–54)
* Çabej, Eqrem. “L'ancien nom national des albanais”, ''Studia Albanica'' 1 (1972): 1-40.
* Çabej, Eqrem. “Problemi i vendit të formimit të gjuhës shqipe”,''Studime Filologjike'' 4 (1972): 3-27.
* Çabej, Eqrem. ''Studime etimologjike në fushë të shqipes''. 7 vols. Tirana: Akademia et Shkencave e Republikës Popullore të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, 1976–2014.
* Camaj, Martin. ''Albanische Wortbildung''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1966.
* Camaj, Martin. ''Albanian Grammar''. Trans. Leonard Fox. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1984.
* Camarda, Demetrio. ''[https://books.google.com/books?id=YWQCAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Saggio+di+grammatologia+comparata+sulla+lingua+albanese&cd=2#v=onepage&q&f=false Saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese]''. Livorno: Successore di Egisto Vignozzi, 1864.
* Camarda, Demetrio. ''[https://books.google.com/books?id=syYTAAAAYAAJ&pg=PT238&dq=Appendice+al+Saggio+di+grammatologia+sulla+lingua+albanese&cd=2#v=onepage&q&f=false Appendice al saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese]''. Prato, 1866.
* Campbell, George L., ed. ''Compendium of the World's Languages'', 2nd edn. Vol. 1: ''Abaza to Kurdish'', s.v. “Albanian”. London–NY: Routledge, 2000, pp. 50–7.
* [[Wacław Cimochowski|Cimochowski, Wacław]]. “Recherches sur l'histoire du sandhi dans la langue albanaise”, ''Lingua Posnaniensis'' 2 (1950): 220–55.
* Cimochowski, Wacław. “Des recherches sur la toponomastique de l'Albanie”, ''Lingua Posnaniensis'' 8 (1960): 133–45.
* Cimochowski, Wacław. “Pozicioni gjuhësor i ilirishtes ballkanike në rrethin e gjuhëve indoevropiane”, ''Studime Filologjike'' 2 (1973).
* Demiraj, Bardhyl. ''Albanische Etymologien: Untersuchungen zum albanischen Erbwortschatz''. Amsterdam–Atlanta: Rodopi, 1997.
* [[Shaban Demiraj|Demiraj, Shaban]]. “Albanian”, in ''[https://books.google.com/books?id=vwUMNCYbLL0C&printsec=frontcover&dq=The+Indo-European+Languages,+Anna+Giacalone+Ramat+and+Paolo+Ramat&hl=en&ei=RoLuS4jZL4T78Ab9x9D9Cg&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=1&ved=0CCkQ6wEwAA#v=onepage&q&f=false The Indo-European Languages]''. Edited by Anna Giacalone Ramat & Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp. 480–501.
* Demiraj, Shaban. ''Gramatikë historike e gjuhës shqipe''. Tirana: 8 Nëntori, 1986.
* Demiraj, Shaban. ''Gjuha shqipe dhe historia e saj''. Tirana: Shtëpia botuese e librit universitar, 1988.
* Demiraj, Shaban. ''Fonologjia historike e gjuhës shqipe''. (Akademia e Shkencave e Shqiperise. Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise). Tirana: TOENA, 1996.
* Demiraj, Shaban. ''Prejardhja e shqiptarëve në dritën e dëshmive të gjuhës shqipe''. Tirana: Shkenca, 1999.
* De Simone, Carlo. “Gli illiri del Sud. Tentativo di una definizione”, ''Iliria'' 1 (1986).
* Desnickaja, Agnija. ''Albanskij jazyk i ego dialekty''. Leningrad: Nauka, 1968.
* Desnickaja, Agnija. “Language Interferences and Historical Dialectology”, ''Linguistics'' 113 (1973): 41–57.
* Desnickaja, Agnija. ''Osnovy balkanskogo jazykoznanija''. Leningrad: Nauka, 1990.
* [[Mahir Domi|Domi, Mahir]]. “Prapashtesa ilire dhe shqipe, përkime dhe paralelizma”, ''Studime Filologjike'' 4 (1974).
* Domi, Mahir. “Considérations sur les traits communs ou parallèles de l'albanais avec les autres langues balkaniques et sur leur étude”, ''Studia Albanica'' 1 (1975).
* Fortson IV, Benjamin W. “Albanian”, in ''[https://books.google.com/books?id=5hOtPBF6XWwC&printsec=frontcover&dq=%27Indo-European+Language+and+Culture:++An+Introduction%27&cd=1#v=onepage&q&f=false Indo-European Language and Culture: An Introduction]'', 2nd edn. Malden: Wiley-Blackwell, 2010, pp. 446–58 (1st edn. 2004, pp.&nbsp;390–9).
* Gjinari, Jorgji. “Për historinë e dialekteve të gjuhës shqipe”,''Studime Filologjike'' 4 (1968).
* Gjinari, Jorgji. “Mbi vazhdimësinë e ilirishtes në gjuhën shqipe”,''Studime Filologjike'' 3 (1969).
* Gjinari, Jorgji. “Struktura dialektore e shqipes e parë në lidhje me historinë e popullit”, ''Studime Filologjike'' 3 (1976).
* Gjinari, Jorgji. “Dëshmi të historisë së gjuhës shqipe për kohën dhe vendin e formimit të popullit shqiptar”, ''Studime Filologjike''3 (1982).
* Gjinari, Jorgji. ''Dialektologjia shqiptare''. Pristina: Universiteti, 1970.
* Gjinari, Jorgji, Bahri Beci, Gjovalin Shkurtaj, & Xheladin Gosturani. ''Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe'', vol. 1. Naples: Università degli Studi di Napoli L’Orientali, 2007.
* [[Eric P. Hamp|Hamp, Eric P.]] “Albanian”, in ''Encyclopedia of Language and Linguistics''. 2 vols. Edited by R. E. Asher. Oxford: Pergamon, 1994, pp.&nbsp;1:65–7.
* Huld, Martin E. ''Basic Albanian Etymologies''. Columbus, OH: Slavica Publishers, 1984.
* Katičić, Radoslav. ''Ancient Languages of the Balkans''. 2 vols. The Hague–Paris: Mouton, 1976.
* Kopitar, Jernej K. “Albanische, walachische und bulgarische Sprache”, ''Jahrbücher der Literatur (Wien)'' 46 (1829): 59–106.
* [[Paul Kretschmer|Kretschmer, Paul]]. ''[https://books.google.com/books?id=f00TAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Einleitung+in+die+Geschichte+der+griechischen+Sprache&cd=1#v=onepage&q&f=false Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache]''. Göttingen, 1896.
* Kretschmer, Paul. “Sprachliche Vorgeschichte des Balkans”,''Revue internationale des études balkaniques'' 2, no. 1 (1935): 41–8.
* Lloshi, Xhevat. “Substandard Albanian and Its Relation to Standard Albanian”, in ''Sprachlicher Standard und Substandard in Südosteuropa und Osteuropa: Beiträge zum Symposium vom 12.-16. Oktober 1992 in Berlin''. Edited by Norbert Reiter, Uwe Hinrichs & Jirina van Leeuwen-Turnovcova. Berlin: Otto Harrassowitz, 1994, pp.&nbsp;184–94.
* Lloshi, Xhevat. “Albanian”, in ''Handbuch der Südosteuropa-Linguistik''. Edited by Uwe Hinrichs. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1999, pp.&nbsp;277–99.
* Lloshi, Xhevat. ''[https://books.google.com/books?id=9_gXTda0HS8C&pg=PA191&dq=gjuha+letrare+dhe+gjuha+standarde#v=onepage&q&f=false Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit]''. Skopje–Pristina–Tirana: Logos-A, 2008.
* [[Maximilian Lambertz|Lambertz, Maximilian]]. ''Lehrgang des Albanischen''. 3 vols., vol. 1: ''Albanisch-deutsches Wörterbuch''; vol. 2: ''Albanische Chrestomathie''; vol. 3: ''Grammatik der albanischen Sprache''. Berlin: [[Deutscher Verlag der Wissenschaften]] 1954; Berlin 1955; Halle an der Saale 1959.
* [[J. P. Mallory|Mallory, J.P.]] & [[Douglas Q. Adams|D. Q. Adams]]. “Albanian language”, in''Encyclopedia of Indo-European Culture''. London: Fitzroy Dearborn, 1997, pp.&nbsp;8–11.
* Matzinger, Joachim. “Die Albaner als Nachkommen der Illyrier aus der Sicht der historischen Sprachwissenschaft”, in''Albanische Geschichte: Stand und Perspektiven der Forschung''. Edited by Oliver Jens Schmitt & Eva Frantz. Munich: R. Oldenburg Verlag, 2009, pp.&nbsp;13–35.
* Matzinger, Joachim. “Der lateinisch-albanische Sprachkontakt und seine Implikationen für Vorgeschichte des Albanischen und der Albaner”, in ''Südosteuropäische Romania: Siedlungs-/Migrationsgeschichte und Sprachtypologie''. Edited by Wolfgang Dahmen et al. Tübingen: Narr Verlag, 2012, pp.&nbsp;75–103.
* Mayer, Anton. ''Die Sprache der alten Illyrier''. 2 vols. Vienna: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 1957/1959.
* Mann, Stuart E. ''An Albanian Historical Grammar''. Hamburg: Helmut Buske, 1977.
* [[Gustav Meyer|Meyer, Gustav]]. “[https://books.google.com/books?id=E-IGAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Albanesische+Studien&cd=1#v=onepage&q&f=false Albanesische Studien I. Die Pluralbildungen der albanesischen Nomina]”, in ''Sitzungsberichte der philosophisch-historischen Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften'' 104 (1883): 257–362.
* [[Franc Miklošič|Miklošič, Franz]]. ''Albanische Forschungen''. 2 vols., vol. 1: ''Die slavischen Elemente im Albanischen''; vol. 2: ''Die romanischen Elemente im Albanischen''. Vienna: Karl Gerold's Sohn, 1870.
* Mihăescu, Haralambie. “Les éléments latins de la langue albanaise”, ''Révue des études sud-est européennes'' 4 (1966): 5–33, 323–53.
* Mihăescu, Haralambie. ''La langue latine dans le sud-est de l’Europe''. Bucharest: Editura Academiei; Paris: Les Belles Lettres, 1978.
* Newmark, Leonard, Philip Hubbard, & Peter Prifti. ''Standard Albanian: A Reference Grammar for Students''. Stanford: Stanford University Press, 1982.
* Ölberg, Hermann. “Einige Uberlegungen zur Autochtonie der Albaner auf der Balkanhalbinsel”, in ''Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl''. Edited by Hermann M. Ölberg. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1977.
* Ölberg, Hermann. “Kontributi i gjuhësisë për çështjen e atdheut ballkanik të shqiptarëve”, ''Studime Filologjike'' 3 (1982).
* Pedersen, Holger. “Bidrag til den albanesiske Sproghistorie”, in''Festskrift til Vilhelm Tomsen''. Kopenhagen: Gyldendal, 1894, pp.&nbsp;246–57.
* Pedersen, Holger. “Albanesisch”, ''Kritischer Jahrbericht'' 9, vol. 1 (1905): 206–17. Erlangen (1909).
* Pellegrini, Giovan Battista. “I rapporti linguistici interadriatici e l’elemento latino dell’albanese”, ''Abruzzo'' 19 (1980): 31-71.
* Pellegrini, Giovan Battista. “Disa vëzhgime mbi elementin Latin të shqipes” [Some observations on the Latin element of the Albanian language], ''Studime Filologjike'' 3 (1982); (in Italian) “Alcune osservazioni sull’elemento latino dell’albanese”, ''Studia Albanica'' 1983: 63–83.
* Pellegrini, Giovan Battista. ''Avviamento alla linguistica albanese''. Edizione rinnovata. Rende: Università degli studi della Calabria, Centro editoriale e librario, 1997.
* Pisani, Vittore. “L’albanais et les autres langues indo-européennes”, in ''Mélanges Henri Grégoire II''. Brussels, 1950, pp.&nbsp;519–38; reprint in ''Saggi di linguistica storica: Scritti scelti''. Torino: Rosenberg & Sellier, 1959, pp.&nbsp;96–114.
* Pisani, Vittore. “Les origines de la langue albanaise, questions de principe et de méthode”, ''Studia Albanica'' 1 (1964): 61–8.
* Pisani, Vittore. “Sulla genesi dell'albanese”, in ''Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl''. Edited by Hermann M. Ölberg. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1977, pp.&nbsp;345–66.
* [[Vladimir Orel|Orel, Vladimir]]. ''Albanian Etymological Dictionary''. Leiden: Brill, 1998.
* Orel, Vladimir. ''[https://books.google.com/books?id=xvKH56aT5mEC&printsec=frontcover&dq=Concise+Historical+Grammar+of+the+Albanian+Language&cd=1#v=onepage&q&f=false A Concise Historical Grammar of the Albanian Language: Reconstruction of Proto-Albanian]''. Leiden: Brill, 2000.
* Price, Glanville, ed. ''Encyclopedia of the Languages of Europe'', s.v. “Albanian”. Oxford: Blackwell, 1998, pp. 4–8.
* Riza, Selman. ''Studime albanistike''. Pristina 1979.
* Rusakov, Alexander. “Albanian”, in ''The Indo-European Languages'', 2nd edn. Edited by Mate Kopović. London–NY: Routledge, 2014, pp.&nbsp;552–608.
* Schumacher, Stefan & Joachim Matzinger. ''Die Verben des Altalbanischen: Belegwörterbuch, Vorgeschichte und Etymologie''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 2013.
* Svane, Gunnar. ''Slavische Lehnwörter im Albanischen''. Århus: Aarhus University Press, 1992.
* Tagliavini, Carlo. ''La stratificazione del lessico albanese: Elementi indoeuropei''. Bologna: Casa editrice Prof. Riccardo Pàtron, 1965.
* Thumb, Albert. “Altgriechische Elemente des Albanesischen”,''[[Indogermanische Forschungen]]'' 26 (1909): 1–20.
* von Hahn, Johann Georg. ''Albanesische Studien''. 3 vols. Jena: F. Mauko, 1854.
* [[Calvert Watkins|Watkins, Calvert]]. “Proto-Indo-European: Comparison and Reconstruction”, in ''The Indo-European Languages''. Edited by Anna Giacalone Ramat & Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp. 25–73.
* Ylli, Xhelal. ''Das slawische Lehngut im Albanischen''. 2 vols., vol. 1: ''Lehnwörter''; vol. 2: ''Ortsnamen''. Munich: Verlag Otto Sagner, 1997/2000.
* Ylli, Xhelal & Andrej N. Sobolev. ''Albanskii gegskii govor sela Muhurr''. Munich: Biblion Verlag, 2003. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/3-932331-36-2|3-932331-36-2]]
* Zheji, Petro. "Roli mesianik i shqipes". UET Press, 2015. ISBN 978-9928-190-24-6.
* Zheji, Petro. "Libri i aforizmave". Media Print, 2012. ISBN 9789928080813.

== Referime ==
{{Reflist|3}}

== Shiko dhe këtë ==
{{Wiktionary}}
{{Libri|Gjuha jonë|Gjuha jonë}}– Libër didaktik për mësimin e gjuhës shqipe
* [[SQ Spell Checker]]
* [[Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe]]
* [[Toskërishtja]]
* [[Gegërishtja]]
* [[Arbërishtja (Itali)]]
* [[Arbërishtja (Greqi)]]
* [[Gjuha ilire]]

== Vegla elektronike ==
* [http://www.fjalori.shkenca.org/ Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe, online me rreth 40.000 fjalë.]
* [https://web.archive.org/web/20180601063511/http://drejtshkrimi.net/ Drejtshkrimi i gjuhës shqipe]
* [http://www.shkenca.org/k6i/index_sq.html Fjalor i gjuhës shqipe për programet Aspell dhe Ispell]
* [http://vargmal.org/shqip Prektora 1 - Përshtatje shqip e tastierës për Windows XP (ë, ç, é, â, ô)]
* [http://www.learnalbanianlanguage.com/ Mësoni gjuhen shqipe online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080517030921/http://www.learnalbanianlanguage.com/ |date=17 maj 2008 }}
* [https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/5485/ Fjalor drejtshkrimor i gjuhës shqipe për Firefox dhe Thunderbird (530.000 fjalë e trajta fjalësh)]
* [https://web.archive.org/web/20110403021518/http://www.portashqipe.com/gjuha_shqipe/ Porta Shqipe | Gjuha Shqipe]

[[Kategoria:Gjuha shqipe| ]]
[[Kategoria:Gjuhë në Shqipëri]]
[[Kategoria:Gjuhë në Kosovë]]
[[Kategoria:Gjuhë në Maqedoni të Veriut]]
[[Kategoria:Gjuhë në Mal të Zi]]
[[Kategoria:Gjuhë në Turqi]]
[[Kategoria:Gjuhë në Itali]]
[[Kategoria:Gjuhë indo-evropiane|Shqip]]
[[Kategoria:Gjuhë të Evropës]]