Sociologjia
Sociologjia është një studim i shoqërisë, modeleve të marrëdhënieve shoqërore, bashkëveprimit shoqëror dhe kulturës së jetës së përditshme.[1][2][3][4] Është një shkencë shoqërore që përdor metoda të ndryshme të hetimit empirik dhe analiza kritike[5] për të zhvilluar një organ të njohurive për rendin shoqëror, pranimin dhe ndryshimin ose evolucionin shoqëror. Sociologjia përcaktohet gjithashtu si shkencë e përgjithshme e shoqërisë. Ndërsa disa sociologë kryejnë kërkime që mund të zbatohen drejtpërdrejt në politikën sociale dhe mirëqenien, të tjerët përqendrohen kryesisht në rafinimin e të kuptuarit teorik të proceseve sociale. Tempat e lëndës ndryshojnë nga niveli mikro-sociologjik i veprimit individual (agjenti) dhe ndërveprimi në nivelin makro të sistemeve dhe strukturës shoqërore.[6]
Fokusimet e ndryshme tradicionale të sociologjisë përfshijnë shtresimin shoqëror, klasën shoqërore, lëvizjen sociale, fenë, shekullarizimin, ligjin, seksualitetin, gjininë dhe devijimin. Ndërsa të gjitha sferat e veprimtarisë njerëzore preken nga ndërveprimi midis strukturës sociale dhe veprimit individual, sociologjia gradualisht e ka zgjeruar fokusin e saj në lëndë të tjera, siç janë shëndetësia, mjekësia, ekonomia, institucionet ushtarake dhe penale, interneti, arsimi, kapitali shoqëror, etj. roli i veprimtarisë shoqërore në zhvillimin e njohurive shkencore.
Gama e metodave shkencore sociale është zgjeruar gjithashtu. Studiuesit social mbështesin një larmi teknikash cilësore dhe sasiore. Kthesat gjuhësore dhe kulturore të mesit të shekullit XX çuan në qasje gjithnjë e më interpretuese, hermeneutike dhe filozofike drejt analizës së shoqërisë. Në të kundërt, fundi i viteve 1990 dhe fillimi i viteve 2000 kanë parë ngritjen e teknikave të reja analitike, matematikore, dhe llogaritëse, si modelimi i bazuar në agjentë dhe analiza e rrjetit social.[7][8]
Hulumtimi shoqëror informon politikanët dhe hartuesit e politikave, edukatorët, planifikuesit, ligjvënësit, administratorët, zhvilluesit, biznesmenët, menaxherët, punonjësit socialë, organizatat joqeveritare, organizatat jofitimprurëse dhe njerëzit e interesuar për zgjidhjen e çështjeve sociale në përgjithësi. Shpesh ekziston një marrëveshje e madhe ndërmjet kërkimeve shoqërore, hulumtimit të tregut dhe fushave të tjera statistikore.[9]
Historia dhe zanafilla e Sociologjisë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Si shkencë e vecantë, sociologjia zyrtarisht njihet aty nga fundi i shekullit të 19. Ajo u shkëput si shkencë e veçantë në atë kohë nga Filozofia, Shkencat ekonomike, Etnografia. Zanafila e krijimit të saj si shkencë është e lidhur ngushtë me zhvillimet e shoqërisë qytetare në Europën e shekullit të 19. si dhe me industrializimin progresiv. Mendimtarët e hershëm dhe ato të mesit të shekullit të 19. si Henri de Saint-Simon, Karl Marx, Herbert Spencer, edhe sot e kësaj dite llogariten si mendimtarët klasik të sociologjisë.
Emërtues i sociologjisë ishte shkencëtari francez Auguste Comte me librin e tij (Système de politique positive, ou Traité de sociologie, instituant la religion de l'humanité, 4 Bde., 1851-1854).
Përkufizime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Nga shpjegimi i kuptimit dhe i përmbajtjes se sociologjisë buron edhe vetë përkufizimi i saj. Disa nga këto përkufizime janë:
- "Sociologjia është studim i jetës së grupeve shoqërore" (Earl Babbie, 1983);
- "Sociologjia është studim sistematik i shoqërisë njerëzore" (John Macionisin & Ken Plummerin, 1998);
- "Sociologjia është shkencë, në kuptimin që ajo nënkupton metodat sistematike te studimit dhe vlerësimit te teorive nën driten e fakteve dhe argumenteve logjike" (Anthony Giddens);
- "Sociologjia është një studim sistematik i jetës shoqërore, grupeve shoqërore dhe shoqërive, me theks te veçantë në shoqëritë moderne" (N.Fanuko 1997).
Ndarja e Sociologjisë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sociologjia në një ndarje të thjeshtë ndahet në:
Sociologjia e përgjithshme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Temat kryesore të Sociologjisë së përgjithshme janë psh: Veprimi social,Interaksioni social, Shkëmbimi social,Ndryshimi social, Mobiliteti social, Struktura sociale, Pushteti, Hegjemonia, Elitat, Grupet, Rolet sociale, Klasat, Socializimi etj.
Sociologjitë e veçanta
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ndër më të rëndësishmet nga sociologjitë e veçanta janë: sociologjia e Punës, sociologjia e Familjes, sociologjia Politike, sociologjia juridike. Nga diferencimi i vazhdueshëm edhe i vet sociologjisë, dita ditës formohen edhe sociologji të tjera të veçanta.
Metodat Sociologjike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Numëri i madhë i instrumenteve metodike të sociologjisë empirike ndahet si vijon:
- Metodat Kualitative;
- Metodat Kuantitative;
- Metodat Historiko-Krahasuese (komparative).
Shumë shpesh përdoren kombinime të këtyre 3 Metodave (Metodat mixe/të përziera).
Ndarja e Sociologjisë sipas Temës që trajton
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Sociologjia Marxiste
- Strukturalizmi
- Funksionalizmi
- Strukturfunksionalizmi
- Teoritë Kritike
- Teoritë Sistemore
- Teoritë Kulturore
- Sociologjia e Konfliktit
- Interaksionizmi Simbolik
- Dinamika e Situates
- Sociologjia e Fenomenit
- Individualizmi Metodologjik
- Sociologjia Figurative
- Etnometodologjia
Ky nocion është shumë pak i definuar dhe përshkruan psh. Sociologjinë e Institucioneve, të Ritualeve dhe Organizatave.
Sociologë të rëndësishëm
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Theodor W. Adorno
- Auguste Comte
- Émile Durkheim
- Norbert Elias
- Michel Foucault
- Jürgen Habermas
- Paul Lazarsfeld
- C Wright Mills
- Karl Marx
- Vilfredo Pareto
- Talcott Parsons
- Georg Simmel
- Herbert Spencer
- Ferdinand Tönnies
- Max Weber
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Social Network Analysis: An Introduction". orgnet.com (në anglisht).
- ^ "sociology. (n.d.). The American Heritage Science Dictionary". Dictionary.com (në anglisht). Marrë më 13 korrik 2013.
- ^ "Sociology: A 21st Century Major" (PDF) (në anglisht). American Sociological Association. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 18 tetor 2017. Marrë më 19 korrik 2017 – nëpërmjet Colgate.edu.
- ^ "An Introduction to Sociology". asanet.org (në anglisht).
- ^ Ashley D, Orenstein DM (2005). Sociological theory: Classical statements (6th ed.) (në anglisht). Boston: Pearson Education. fq. 169.
- ^ Giddens, Anthony; Duneier, Mitchell; Applebaum, Richard (2007). "1". Introduction to Sociology (në anglisht) (bot. VI). New York: W.W. Norton and Company.
- ^ Macy, Michael W.; Willer, Robert (2002). "From Factors to Actors: Computational Sociology and Agent-Based Modeling". Annual Review of Sociology (në anglisht). 28: 143–66. doi:10.1146/annurev.soc.28.110601.141117. JSTOR 3069238.
- ^ Lazer, David; Pentland, Alex; Adamic, L; Aral, S; Barabasi, AL; Brewer, D; Christakis, N; Contractor, N; etj. (6 shkurt 2009). "Computational Social Science". Science (në anglisht). 323 (5915): 721–23. doi:10.1126/science.1167742. PMC 2745217. PMID 19197046.
- ^ Lynn R. Kahle; Pierre Valette-Florence (2012). Marketplace Lifestyles in an Age of Social Media (në anglisht). New York: M.E. Sharpe, Inc. ISBN 978-0-7656-2561-8.