Jump to content

Isère

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
Isera
Isera (Arpitanisht)

Isèra (Ocitanisht)

Isère (Frëngjisht)
Lart poshtë: Resorti i skive Les Deux Alpes, Ndërtesa e prefekturës në Grenoble, Notre-Dame-de-Commiers
Flamuri i Isera
Stema Isera
Vendndodhja e Iserës në Francë
Vendndodhja e Iserës në Francë
ShtetiFranca
RajoniAuvernja-Rona-Alpet
PrefekturaGrenoble
NënprefekturatLa Tour-du-Pin
Vienne
Sipërfaqja
 • Gjithsej7.431 km2 (2,869 sq mi)
Lartësia mbidetare
846 m (2,776 ft)
Lartësia më e lartë
4.088 m (13,412 ft)
Lartësia më e ulët
134 m (440 ft)
Popullsia
 (Janar 2020)
 • Gjithsej1.277.513
 • Dendësia170/km2 (450/sq mi)
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)
Numri i departamentit38
Qarqet3
Kantonet29
Komunat512

Isère (Frëngjisht: [izɛʁ]  ( dëgjoni); Arpitanisht: Isera Ocitanisht: Isèra ,shqiptimi Oksitan: [iˈsɛɾa] ; Shqip: Isera) është një departament pa dalje në det në rajonin juglindor francez të Auvernjës-Ronës-Alpeve . I emëruar pas lumit Isère, ai kishte një popullsi prej 1,271,166 banorësh në 2019. [1] Prefektura e saj është Grenoble . Kufizohet me Rhône në veriperëndim, Ain në veri, Savoie në lindje, Hautes-Alpes në jug, Drôme dhe Ardeche në jugperëndim dhe Loire në perëndim.

Historia

Isera është një nga 83 departamentet origjinale të krijuara gjatë Revolucionit Francez më 4 mars 1790. Ajo u krijua nga pjesa kryesore e ish-provincës së Dauphiné . [2] Territori i saj u zvogëlua dy herë, në 1852 dhe përsëri në 1967, në të dyja rastet duke humbur territor ndaj departamentit të Rhône .

Château de Vizille, e cila ishte selia e Asamblesë së Vizille që pasoi Ditën e Pllakave të vitit 1788 në Grenoble, tani strehon Muzeun e Revolucionit Francez .

Në 1852, në përgjigje të zhvillimit të shpejtë urban rreth skajeve të Lionit, komunat (deri në Isère) Bron, Vaulx-en-Velin, Vénissieux dhe Villeurbanne u transferuan në Rhône . [3] Në vitin 1967, rihartimi i kufijve të qeverisjes vendore çoi në krijimin e Komunitetit Urban të Lionit (i njohur së fundmi thjesht si Lioni i Madh ose Grand Lyon). Në atë kohë grupimet ndërkomunale të kësaj natyre nuk lejoheshin të kalonin kufijtë e departamenteve, dhe në përputhje me rrethanat 23 komuna të tjera Iserës (së bashku me gjashtë komuna nga Ain ) u transferuan në Rhône. Komunat e prekura të Isère ishin Chaponnay, Chassieu, Communay, Corbas, Décines-Charpieu, Feyzin, Genas, Jonage, Jons, Marennes, Meyzieu, Mions, Pusignan, Saint-Bonnet-de-Mure,Saint-Laurent-de-Mure, Saint-Pierre-de-Chandieu, Saint-Priest, Saint-Symphorien-d'Ozon, Sérézin-du-Rhône, Simandres, Solaize, Ternay dhe Toussieu .

Isère ishte gjithashtu emri i anijes franceze që dorëzoi 214 kutitë që përmbanin përbërësit e Statujës së Lirisë .

Gjeografia

Isera përfshin një pjesë të Alpeve Franceze . Pika më e lartë në departament është nënmaja Pic Lory në 4088 metra, vartëse e 4,102 metrave të Barre des Écrins në departamentin fqinj Hautes-Alpes . Maja e La Meije në 3,988 metra është gjithashtu e njohur. Rrafshnalta Vercors dominon estetikisht pjesën perëndimore të departamentit.

Qytetet kryesore

Komuna më e populluar është Grenoble, prefektura. Që nga viti 2019, ka 7 komuna me më shumë se 20,000 banorë: [1]

Komuna Emri në shqip Popullsia (2019)
Grenoble Grenobël 158,198
Saint-Martin-d'Hères Shën-Martini-i Herës 37,935
Échirolles Ekirol 36,932
Vienne Vjenë 29,993
Bourgoin-Jallieu Burgo-Zhalu 28,834
Fontaine Shatërvan 23,211
Voiron Vojron 20,372

Demografia

Banorët e departamentit quhen Isérois (meshkujt) dhe Iséroises (femrat).

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1801:

Popullsia në vite
VitiPop.±%
1801435,888—    
1806471,66+8.2%
1831550,258+16.7%
1841588,66+7.0%
1851603,497+2.5%
1861577,748−4.3%
1872575,784−0.3%
1881580,271+0.8%
1891572,145−1.4%
1901568,693−0.6%
1911555,911−2.2%
1921525,522−5.5%
1931584,017+11.1%
1936572,742−1.9%
1946574,019+0.2%
1954626,116+9.1%
1962729,789+16.6%
1968768,49+5.3%
1975860,339+12.0%
1982936,771+8.9%
19901,016,228—    
19991,094,006—    
20061,169,491—    
20111,215,212—    
20161,252,912—    

Kultura

Grande Chartreuse

Grande Chartreuse është abacia mëmë e rendit Kartuzian . Ndodhet 22 km në veri të Grenoblit.

Në shekullin e XIII-të, banorët e pjesëve veriore dhe qëndrore të Iserës flisnin një dialekt të Arpitanishtes të quajtur Dauphinois, ndërsa ata në pjesët jugore flisnin dialektin Vivaro-AlpinOcitanishtes. Të dyja vijuan të fliteshin në zonat rurale të Iserës deri në shekullin e XX-të.

Turizmi

Isera përmban shumë vendpushime skish, duke përfshirë Alpe d'Huez, Les Deux Alpes, vendpushimet Olimpike Dimërore 1968Chamrousse, Villard de Lans, Autrans . Vendpushimet e tjera të njohura përfshijnë Les 7 Laux, Méaudre, Saint-Pierre-de-Chartreuse, Alpe du Grand Serre dhe Gresse-en-Vercors . Në nivel departamenti, Isère është destinacioni i tretë më i madh për ski dhe dimër në Francë, pas Savoie dhe Haute-Savoie . Ai gjithashtu pret Coupe Icare, një festival vjetor i fluturimeve falas, të tilla si paragliding dhe hang-gliding, i mbajtur në vendin e njohur botëror të paragliding në Lumbin .

Grenoble ka një duzinë muzesh, duke përfshirë më të famshmit e tij, të themeluar në 1798, Muzeun e Grenoblit . Impianti Evropian i Rrezatimit Sinkotron (ESRF), një strukturë kërkimore ndërkombëtare në Grenobël, është gjithashtu e hapur për vizitorët.

Referime

  1. ^ a b Populations légales 2019: 38 Isère, INSEE
  2. ^ Frederick Converse Beach; George Edwin Rines (1912). The Americana: a universal reference library, comprising the arts and sciences, literature, history, biography, geography, commerce, etc., of the world. Scientific American compiling department. fq. 741. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Revue du Lyonnais (në frëngjisht). L. Boitel. 1865. fq. 197.