Jakup Mato

Stampa:Kutia Shkrimtar Jakup Mato (Fterrë, 16 shtator 1934 - Tiranë, 30 gusht 2005) ka qenë arsimtar, akademik, kritik dhe estet shqiptar.

Jeta

U lind në Fterrë, i biri i Halil Matos; në vendlindje kreu shkollimin fillor. Shkollën shtatëvjeçare dhe të mesme (1950-1954) i kreu në Gjirokastër dhe më pas bëhet mësues e drejtor shkolle në Kuçi të Vlorës (1954-1955). Pas përfundimit të studimeve të larta në Universitetin e Tiranës pranë Fakultetit të Histori-Filologji 1959, punoi në Institutin e Studimeve Pedagogjike. Me pas punoi në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, (sot Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Shqipërisë) në fillim si specialist i letërsisë, dhe pastaj si kryeredaktor i gazetës "Mësuesi" dhe drejtor i arteve 1970.

Prof. Dr. Jakup Mato ka kryer detyra që lidheshin me artet. Midis të tjerave ka qenë drejtor i Institutit të Lartë të Arteve (sot: Akademia e Arteve). Nga 1991 deri 1993 dhe nga 1997 deri 1998 drejtor i Qendrës për Studimin e Arteve të Akademisë së Shkencave. Për shumë vite ka dhënë leksionet e Estetikës në Universitetin e Tiranës dhe në Institutin e Lartë të Arteve. Anëtar i bordit të Enciklopedisë së Artit Shqiptar. Sekretar shkencor i redaksisë së artit dhe kulturës të Fjalorit enciklopedik shqiptar.

Krijimtaria

Që në vitet gjashtëdhjetë ka botuar një numër të madh artikujsh shkencorë e kritikë dhe ka mbajtur dhe botuar një sërë kumtesash për arsimin, letërsinë dhe artet.

Libra

Ka botuar monografitë :

• "Risi të letërsisë shqipe", shtëpia botuese "Naim Frasheri" 1983 Bv dhe Bm 891 983.01
• "Paradokset e satirës dhe të humorit", shtëpia botuese Toena 2000 ISBN 99927-1-267-8 / 9992712678
• "Imazhe, kode, kumte",[1] Botim i Akademisë se Shkencave 2001 ISBN 99927-761-8-8 / 9992776188
• "Rrjedhave të artit paraprofesionist", Botim i Akademisë se Shkencave 2004 ISBN 99943-614-2-2
• "Poetika e dramaturgjisë dhe mendimi estetik", Botim i Akademisë së Shkencave 2005 99943-763-330-2-2

Artikuj

• Mato, Jakup „Shënime mbi vëllimin me tregime. ’Era e tokës’“, Zëri i rinisë 13 gusht 1966
• Mato, Jakup „Shënime mbi vëllimin me tregime. ’Një pushkë më shumë’“, Nëntori Nr 9 1967 f 128–139 (Edhe tek „Artikuj dhe studime për letërsinë e sotme shqipe“. V II Tiranë 1974 335–374)
• "Për një pasqyrim më të thellë dhe më të gjerë të dukurive tipike Nëntori, 1969, Nr. 9, S. 147–159.
• Prozë e shkurtër, probleme të mëdha. Drita (gazetë), 1967, 5. mars
• Mato, Jakup „Kronikë në gur dhe disa tendenca të romanit tonë“ tek Nëntori Nr 7 1972 f 28–39
• 654. Mato, Jakup. Ansambli Shtetëror i Këngëve dhe i Valleve Popullore Shqiptare në Suedi e Norvegji .-Shqiptarja e re, 1976, nr.5, f.32-33.
• 655. Mato, Jakup. Sukses i madh i artit tonë në vendet skandinave /Aktivitet i Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore/ .-Zëri i popullit, 1976, 12 shtator.
• Mato, Jakup „Romani Komisari Memo“ në „Artikuj dhe studime mbi romanin“ Tirana 1980 f. 81–88
• "Tipare të reja në lëvrimin e një lloji letrar" Nëntori 6/1981
• Mato, Jakup „Humori dhe satira në poezinë e I. Kadaresë“ Studime Filologjike Nr 4 1987 f 103–120
• Disa tipare të satirës se Migjenit Millosh Gjergj Nikolla). Studime filologjike, 1988, Nr. 3
• Mato, Jakup “Poetika e komikes (Vlera ideoestetike të humorit e të satirës ne veprën e D. Agollit) nëntori Nr 6 1988 f 31-49
• Mato, Jakup „Përmes botës së brendshme të personazheve. Balada e Kurbinit“ Drita 27. mars 1988 f. 6
• Satire kundër dhunës nacionale (Mbi veprën e R. Kelmendit) „Rilindja“ 17. August 1995
• „Instituti shqiptar për studime dhe arte“ „Aks“ Nr 19–20 1995
• "Instituti shqiptar për studime dhe arte", "Aks" Nr 19-20 1995
• Mato, Jakup „Gjergj Fishta për artin“ sesion shkencor „Vepra e Gjergj Fishtës“ në Seminari XVIII Tirana 1996
• Mato, Jakup „Rreth komedive të Kristo Floqit’“ në “Letërsia si e tillë“ A Sh Inst Gj-Let Kof shkencore am 28.-29. März Tiranë 1996 f. 373–379
• "Polemika : Konica -Noli ne vitet 1920-30" "Pajtimi" Nr f.35-49 1997
• "Vështrim historik mbi institucionet shkencore shqiptare. Nga idetë dhe projektet e para deri ne vitin 1944" "Studime historike" Nr 3-4 1998
• "Migrimi i te qeshurës, ose kur popujt qeshin njëlloj" "Perla" 4(12) f 39-50 1998
• "Vepra e artit në procesin e njëmendësimit krijues", "Studime për artin" 5/1999
• "Fiqret Fterra – bir i fshatit tonë " ,gazetën "Fterra jone", 16 tetor,.http://fteriotet.tripod.com/id32.html,5.06.2015
• Mato, Jakup "Misioni anglez ne Fterre" gazeta "Fterra jonë" Nr 2 korrik viti 2001
• "Vjershëtori - Dervish Hasan Zyko Kamberi"Urtësia. - Nr. 29, f. 11 - 14;dhjetor, 2001
• Mato, Jakup 'Dalan Shapllo sjell ca "tragjikë të jetës së tyre" : [Dalan Shapllo "Si nuk u prish bukuria"]Reportazh (Suplement i "Gazeta shqiptare"). -f. 14 Nr. 74, 10 - 16 nëntor, 2002
• Mato, Jakup "Kozmosi estetik i antikitetit në vizionin e një studjuesi erudit :(Alfred Uçi "Kozmosi estetik i antikitetit") Studime për artin. - Nr. 9, f. 296 - 300., 2003,
• Mato, Jakup 'Imazhet piktorike në optikën e studiuesit : Rreth monografisë së Hivzi Muharremit për piktorin Muslim Mulliqi Drita. - 12 janar,f. 6 2003.

Artikuj në gjuhë të huaj

• ”Folklordaki mizah ve hiciv artistik araclarinin niteligi” bei IV Milleterasi tuerk halk kueltuerue kongresi program ve bildiri oezetleri Ankara Turqi 1991 f 77 [2]
• Emigrants involved in approaching and opposing attitudes to the albanian and italinan cultures në www.afcr-al.org
• Mato,Jakup "The cultural paradoxes and the influneces on emigrants live"(About the book of Dr. Zyhdi Dervishi, "The crossed glimpses on the sea Krahu i shqiponjës[3] 2008

Libra shkollore

Mato Jakup,Qemal Xhaka,Vangjush Ziko,Anastas Kapurani 'Letërsia e huaj 2' : për shkollat e mesme 163 f. ; 20 cm. Tiranë : SHBLSH, 1990

Burim i të dhënave

• Fjalori enciklopedik shqiptar (botimi i ri) botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë Tirana 2008 vëllimi i dytë f 1657 ISBN 978-99956-10-29-9
• Nasip Meçaj, Xhemil Çelaj, Fatmir Toçi "Enciklopedia e Kurveleshit" Toena ISBN : 978 - 99943 - 1 - 496 - 6
• Hasan Hasani "Leksikoni i shkrimtareve shqiptare nga 1500-2001", S 294, Shtëpia botuese Faik Konica Prishtina 2003 ISBN 9951-06-034-X (ose ISBN-13 9789951060349)
• Apostol Pango "Enciklopedia e Delvinës dhe Sarandës" Toena f 243 ISBN 99927-1-597-9
• Dalan Shapllo "Shikim tërësor i problematikes se satirës dhe te humorit" "Koha jone" e mërkure 11. tetor 2000 Tirana
• Josif Papagjoni "Mato tregon pardokset e satirës dhe te humorit", "Shekulli" e marte 23 janar 2001 Tirana
• Muzafer Korkuti " Jakup Mato (1934-2005)" Perla 2005/3 Tiranë

Shih edhe

• Per J. MATO [4]
• Fterra jonë
• Ku është përmendur http://www.infoarkiv.com/lajme/artikull/iden/367118/titulli/Cilet-intelektuale-ndiqeshin-nga-UDB-ja Arkivuar 29 tetor 2019 tek Wayback Machine
• https://web.archive.org/web/20200417145026/http://bksh.al/adlib/scripts/wwwopac.exe?DATABASE=catalo&OPAC_URL=%2Fadlib%2Fbeginner%2Findex_al.html&LANGUAGE=1&l1=Mato%2C%2BJakup&LIMIT=50&STARTFROM=51
• https://web.archive.org/web/20150227144559/http://www.akti.gov.al/kerkimishkencor/institucione_ash/qsa.html

Lidhje të jashtme

• "On emigrants live"
• "Krahu gjermanisht"

• https://www.uart.edu.al/media/Fjala_Rektori_45Vjet_UART.pdf
• http://www.worldcat.org/identities/lccn-n88104236/
• https://www.shtepiaelibrit.com/blog/dy-studime-artistike-nga-prof-dr-jakup-mato/

Literaturë

• Hamilton,Caroline; Kelly,Michele; Minor,Ellaine; Nonaan,Will " The politics and Aestetics of refusals" Cambridge Scholars Publishing f 63 Newcastle 2007.
• Terziu,Fatmir 'Writting the dictatorship: reuse of myth in ISMAIL KADARE’S novels A thesis submitted in partial fulfilment of the requirements of London South Bank University for the degree of Doctor in Philosophy https://openresearch.lsbu.ac.uk/download/e76e259d163ee96d69933863adca83dacc9d3ea50b8d4947c179fec15592bac1/1258199/201.pdf