Ovtâstum staatah
Ovtâstum staatah (eŋgâlâskielân United States) teikkâ Amerik ovtâstum staatah (eŋgâlâskielân United States of America, uán. USA) láá vuáđulavâlâš littostaatâ iänááš Tave-Amerik-nannaam koskâuásist. Ovtâstum staatâi uáivikaavpug lii Washington, D.C.
| Amerik ovtâstum staatah United States of America (eŋgâlâskielân) |
|
|---|---|
 lippu |
.svg) vaakun |
 |
|
| Staatâhäämi | vuáđulavâlâš littostaatâ |
| President | Joe Biden |
| Uáivikaavpug | Washington, D.C. |
| Eres kaavpugeh |
New York (8 622 698 äs.), Los Angeles (3 928 864 äs.), Chicago (2 722 389 äs.) |
| Vijđodâh | 9 826 630 km² |
| Aalmuglâšlaavlâ | The Star-Spangled Banner |
|
|
|
Historjá
muteOvdâhistorjá
muteOvdil eurooplij asâiduttem Amerikân, assii meid tááláin Ovtâstum staatâin maaŋgah sierâ algâaalmugeh, kiäid kuhháá kočodii indiaanin. Taah algâässeeh vajâldii Amerikân Aasiast Beringčuálmi peht suulân 20 000–35 000 ihheed tassaaš. Beringčuálmi saajeest lâi talle kuátku, mon mield sij pessii jotteeđ. Maaŋgâ tuhháát ive ääigi algâässeeh vijđánij ubâ Amerik nannaamân.[1] Tave-Amerik nubbe algâaalmug lii inuiiteh, kiäh ääsih tááláá Alaska kuávlust sehe meid Kanadast, já kiäh vajâldii toho váhá maŋeláá.
Euroop sirdokodeh
muteChristopher Columbus lâi vuosmuš eurooplâš, kii purjâstij Atlant rasta Amerikân ive 1492, já nuuvt euroopliih šoddii tiettiđ uđđâ nanamist. Vuosmuuh sirdokodeh lijjii espanjalij vuáđudem sirdokodeh Pensacolast já Fort Carolinest. Vuosmuu pišteváá sirdokode vuáđudij espanjalâš Pedro Menéndez de Avilés ive 1565 St. Augustinen, Floridan.[2][3]
Brittiliih irâttii meid vuáđudiđ sirdokuudijd Tave-Amerikân vuosmuu tove jo ive 1585 tast luhostuuhánnáá. Ive 1607 luhostuvvii sij viijmâg, já šoodâi sirdokodde Jamestownist, Virginiast. Tastoo Amerikân varrii ain eenâb já eenâb siirdâliih.[4]
Ovtâstum staatâi jiečânâsvuotâ
muteIve 1760 Ovtâstum staatâin lijjii jo 1 500 000 eurooplâžžâd. Eŋland čovgâdij viäruttem. Ive 1773 asâttui tejâlaahâ. Tot suttâdij uđâsässeid já ilâttij ovdánem, mii tuálvui vääldikoomeetmân. Vistig nuuvt kočodum Boston tejâpovdiimijn ive 1773 sirdokodáliih leggistii tuulist luovâsmittum tejâlaastâ meerân.[5]
Syeinimáánu 4. peeivi 1776 Ovtâstum staatah kulluuttii jiečânâsvuođâs, já rijjâvuođâsuáti Britannia vuástá jotkui ain ive 1783 räi.[6][7]
Haldâttâh já politiik
muteKuávlulâš jyehim
muteOvtâstum staatâin láá 50 uásistaatâd.[8] Toi lasseen Ovtâstum staatâin láá Columbia littopirrâdâh (eŋgâlâskielân District of Columbia) já territorioh Karibia- já Kuálhismeerâst.
Viehâdâh
muteÄsseeloho
muteÄsseelovo peeleest Ovtâstum staatah láá maailm kuálmádin stuárráámus eennâm.[8]
Kielah
muteOvtâstum staatâin ij lah virgálâš kielâ teikkâ aalmuglâškielâ, mut amerikeŋgâlâskielâ kiävttoo de facto -kiellân. Ton sajan jyehi uásistaatâ uážžu meridiđ jieijâs virgálâš kielâ teikkâ kielâid. Koskâttuvvâi amerikliih savâstâleh eŋgâlâskielâst virgálâžžân kiellân, mut maaŋgâs vuástálisteh jurduu täst.
Škovlâlijd
mute- Lasetiäđuh Ovtâstum staatâin láá siijđoin 99–131 (pitáh 18-23) oppâkirjeest ŠE Amerik.
Fáádást eres soojijn
mute
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Ovtâstum staatah.
Käldeeh
mute- ↑ United States - Early history of the United States | Britannica www.britannica.com. Čujottum 4.3.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Kiger, Patrick J.: How St. Augustine Became the First European Settlement in America History.com. 29.9.2020. Čujottum 4.3.2023.
- ↑ United States profile - Timeline BBC News. 27.1.2012. Čujottum 4.3.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ United States History - The First Europeans countrystudies.us. Čujottum 4.3.2023.
- ↑ United States History - Boston "Tea Party" countrystudies.us. Čujottum 4.3.2023.
- ↑ American Revolution www.britannica.com. Čujottum 6.3.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ History.com Editors: Revolutionary War History.com. Čujottum 6.3.2023.
- ↑ 8,0 8,1 Leinonen, Matti, Nyberg, Teuvo, Veistola, Simo já Jortikka, Sanna. Jurgâlâm: Mattus, Ilmari, (2013) Škoovlâ eennâmtiätu Amerik. Sämitigge: Aanaar. ISBN 978-952-441-259-9. s. 100