ابن خلدون

ابن خلدون دا برونز دا مجسمہ

ابن خلدون (پیدائش: 1332ء -وفات: 1406ء) عالم اسلام دے مشہور و معروف مورخ، فقیہ، فلسفی تے سیاستدان ہن۔ انہاں دا مکمل ناں ابوزید عبد الرحمن بن محمد بن محمد بن خلدون ولی الدین التونسی الحضرمی الاشبیلی المالکی ہئی ۔ اوہ تیونس وچ پیدا تھئے تے تعلیم توں فراغت دے بعد تیونس دے سلطان ابوعنان دے وزیر مقرر تھئے۔ لیکن درباری سازشاں توں تنگ آ کے حاکم غرناطہ دے کوـ چلے گئے۔ ایہ سر زمین وی راس نہ آئی تاں مصر آ گئے تے جامعہ الازہر وچ درس و تدریس تے مامور تھئے۔

مصر وچ انہاں کوں فقہ مالکی دا منصبِ قضا تفویض کیتا گیا۔ ہیں عہدے تے انہاں نے وفات پاتی۔ ابن خلدون کوں تاریخ تے عمرانیات دا بانی تصور کیتا ویندا ہے۔ انہاں نے العبر دے ناں توں ہسپانوی عرباں دی تاریخ لکھی ہئی جیہڑی ݙو جلداں وچ شائع تھئی۔ لیکن اس دا سب توں وݙا کارنامہ مقدمتہ فی التاریخ ہے جیہڑا مقدمہ ابن خلدون دے ناں توں مشہور ہے۔ ایہ تاریخ، سیاست، عمرانیات، اقتصادیات تے ادبیات دا گراں مایہ خزانہ ہے۔

مقدمہ تے تاریخ ابن خلدون دا اردو ترجمہ

مقدمہ ابن خلدون تاریخ ابن خلدون دا مقدمہ ہے جیہڑی بذات خود ہک کتاب ہے۔ اینکوں ابن خلدون نے تحریر کیتا ہے جیہڑا جدید عمرانیات دا بانی ہے۔ مقدمہ ابن خلدون پہلی دفعہ 1377 وچ شائع تھیا۔ اردو وچ مقدمہ ابن خلدون دا ترجمہ معروف ادیب تے شاعر ڈاکٹر ابوالخیر کشفی نے کیتا ہے۔ اینکوں دار الاشاعت کراچی نے شائع کیتا ہے۔ ترجمہ 534 صفحات تے مشتمل ہے۔ اس دے علاوہ مولانا راغب رحمانی نے وی ترجمہ کیتا ہے جینکوں نفیس اکیڈمی کراچی نے شائع کیتا ہے۔

ذاتی حالات

ابن خلدون شمال مغربی افریقہ دے ملک تیونس وچ ۱۳۳۲ عیسوی وچ پیدا تھیا۔ اس دی ابتدائی تعلیم اس وقت دے دستور دے مطابق تھئی تے اس اپݨے زمانے دے مجوّزہ نصاب تے پورا عبور حاصل کر گھدا۔ اس پہلے قرآن کریم حفظ کیتا تے اس کوں ستاں قرأتاں دے نال پڑھا۔ احادیث وچ اس مُوطّا امام مالک تے صحیح مسلم دی تاں تکمیل کیتی، لیکن صحیح بخاری دے چند اجزا تک ہی اس دی رسائی تھی سڳی۔ لغت تے نحو دے علوم وچ اس دست رس حاصل کیتی، تے ادبیات دے سلسلے وچ اس دا اپݨا بیان ہے کہ عربی ادب و شعر دے کلاسیکی مجموعے کتاب الاغانی دا وݙا حصہ اس کوں ازبَر ہئی۔ اس بیان تے البتہ لوگاں نے زیادہ اعتبار نی کیتا کہ کتاب الاغانی ٻہوں ضخیم کتاب ہے (اج دے زمانے وچ ایہ ویہہ جلداں وچ آندی ہے)۔

اپݨی زندگی دے حالات دے بارے وچ ابن خلدون نے اپݨے سوانح نگاراں دی مشکل ایویں آسان کر ݙتی کہ اپݨے بعد آوݨ والیاں کیتے اس ہک اینجھی خود نوشت لکھ چھوڑی ہے جیہڑی اس دی زندگی دے حالات بڑی تفصیل دے نال بیان کریندی ہے تے انہاں دے تاریخی پس نظر کوں وی اُجاگر کریندی ویندی ہے۔ اپݨی بعض خامیاں دے باوجود (مثلاً ایہ کہ اس وچ ابن خلدون دے بچپن دے حالات دا کوئی ذکر نی) ایہ سوانح بہت جامع تے وسیع الاطراف ہے۔ ایہ اس دی ’’تاریخ‘‘ دا آخری حصہ ہے، جس طرح ’’مقدمہ‘‘ اس دی ’’تاریخ‘‘ دا پہلا حصہ ہے۔