යුරෝපානු ඉතිහාසය
ඉහළ මධ්‍යතන යුග
බෙදුණු සභාව
ආගමික යුද්ධ
නැගෙනහිර, බටහිර ආගමික බෙදීමත් සමග මධ්‍යම යුරෝපය තුළ අලූතින් බිහි වූ රාජ්‍ය බටහිර ක‍්‍රිස්තියානිය සිය ආගම බවට පත් කර ගත්හ. එනම්, පෝලන්තය, හංගේරියාව සහ බොහිමියාවයි. රෝමානු කතෝලික පල්ලිය පාප්තුමා සහ අධිරාජ්‍යයා අතර ගැටුම්වලට මඟ පාදමින් විශාල බලවේගයක් බවට පත්වන්නට විය. ක‍්‍රි: ව: 1129 දී රෝමානු කතෝලික පල්ලිය බටහිර යුරෝපානුවන් සෝදිසි කරන්නට විය. එහිදි මිථ්‍යා දෘෂ්ටිකයන්ට දඬුවම් දෙන ලදී. එසේ නොමැති නම් මරණයට පත් කරන ලදී. මේ කාලය තුළ බොහෝ සාමිවරු පල්ලිය පාලනය කළහ. පූජකවරු ඊට එරෙහි වූහ. ¼,, වන ග්‍රෙගරි පාප්තුමා පූජකවරුන්ට ඉලක්ක දෙකක් යටතේ වැඩ කිරීමට සැලස්වීමෙන් එය සාර්ථක විය. එනම් රජවරුන්ගේ පාලනයෙන් පල්ලිය මුදවා ගැනීම සහ පාප්තුමාගේ බලය වැඩි කර ගැනීමයි. ස්කැන්ඞ්නේවියාව, ලිතුවේනියාව, පෝලන්තය, හංගේරියාව යන රටවල මිථ්‍යා දෘෂ්ටික රජවරු ආගම වැළඳ ගැනීමත් සමග සහ කුරුස යුද්ධයත් සමග රෝමානු කතෝලික පල්ලියේ බලය අතිශයින් විශාල විය. 15 වන සියවස වන විට යුරෝපයේ වැඩි ප‍්‍රමාණයක් රෝමානු කතෝලිකයන් විය.
ඉතාලිය තුළ වෙළඳාම ආරම්භ වී, වැනිසිය හා ෆ්ලොරන්ස් වැනි නගර රාජ්‍ය තුළ ආර්ථික හා සංස්කෘතික පිබිදීමත් සමග බටහිර යුරෝපය තුළ ශිෂ්ටාචාරයේ යළි නැඟී සිටීමක ළකුණු පහළ විය. මේ කාලය තුළ ප්රංශය, එංගලන්තය, ස්පාඤඤය හා පෘතුගීසිය වැනි රටවල ජාතික රාජ්‍ය සංකල්පය බිහි විය. (එහෙත් රාජාණ්ඩුව. ප‍්‍රභූ වැඩවසම් ක‍්‍රමය හා පල්ලිය අතර ගැටුම් හරහා මෙම ජාතික රාජ්‍ය බිහිවීම සඳහා ශතවර්ෂ ගණනාවක් ගත විය) සම්ප‍්‍රදායික ලතින් බව වෙනුවට මෙම රාජ්‍ය ස්ව භාෂාවන් වර්ධනය කර ගත්හ. මෙහි කැපී පෙනෙන චරිත නම්, ප‍්‍රංශ බසින් ලියූ ක‍්‍රිස්ටීන් ඩි පිසාන් සහ ඉතාලි බසින් ලියූ ඩාන්ටේ ය. අනෙක් අතට, ජර්මනිය හා ඉතාලිය එක්ව සෑදුණු ශුද්ධ වූ රෝම අධිරාජ්‍යය කුඩා නගර රාජ්‍යයන් බවට කැඞී ගිය අතර, අධිරාජ්‍යයින් නාම මාත‍්‍රිකව පමණක් නම් කළහ.
මොන්ගෝලියානු අධිරාජ්‍යය බලයට පත් වූ 13 වන හා 14 වන සියවස් මොන්ගෝලියානු යුගය ලෙෂ හැඳින්වේ. මොන්ගෝලියානු හමුදා ‘බටු කාන්’ යටතේ බටහිර ප‍්‍රදේශවල බලය පැතිර වූහ. ඊට රුසියාවෙන් වැඩි ප‍්‍රමාණයක්, හංගේරියාව හා පෝලන්තය අයත් විය. මොන්ගෝලියානු වාර්තා සඳහන් කරන්නේ ඉතිරිව තිබූ යුරෝපීය ප‍්‍රදේශ, එනම් ඔස්ටි‍්‍රයාව, ඉතාලිය සහ ජර්මනිය ශීත සෘතුව තුළ යටත් කර ගැනීමට බටු කාන් සැලසුම් කළ බවයි. එහෙත්, ‘කාන් එගෙඩි’ අධිරාජ්‍යයාගේ මරණයත් සමග බටු කාන් නැවත මොන්ගෝලියාවට කැඳවන ලදී. බොහෝ ඉතිහාසඥයින්ගේ අදහස වන්නේ එම හේතුව නිසා යුරෝපය සම්පූර්ණයෙන් යටත්වීම වැළකි ගිය බවයි. රුසියාව තුළ වසර 250කට ආසන්න කාලයක් ‘රන් වංශිකයින්’ ලෙස මොංගෝලියානුවෝ කිරුළු දැරූහ.
පශ්චාත් මධ්‍යතන යුග
මුල් නූතන යුරෝපය
පුනරුදය
ගවේෂණය හා වෙළඳාම
පැවති යුද්ධයන්ට නව රාජ්‍යයන් ලෝකයේ පුළුල් කොටස් ( විශේෂයෙන් ආසියාව හා අළුතෙන් සොයා ගත් ඇමරිකාව) ආක්‍රමණය කිරීමෙන් හා ගවේෂණය කිරීමෙන් නැවැත්වීමට නොහැකි විය. 15 වන සියවසේදී පෘතුගාලය භූ විද්‍යාත්මක ගවේෂණවල මූලිකත්වය ගත් අතර 16 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී ස්පාඤ්ඥය විසින් ඔවුන්ව අනුගමනය කරන ලදී. ඇමරිකාවෙහි ජනපද පිහිටුවීමට හා අප්‍රිකාවේ හා ආසියාවේ වෙරළ තීරවල වෙළඳ මධ්‍යස්ථාන ඇති කිරීමට මුල් වරට පියවර ගත්තේ ඔවුන්ය. නමුත් පසුව ප්රංශය , එංගලන්තය
ප්‍රතිසංස්කරණය
වාණිජ වාදය සහ යටත් විජිත වාදී ව්‍යාප්තිය
අවබෝධය
යුරෝපානු ඉතිහාසයේ ප්‍රතිසංස්කරණය
මෙම යුගය තුළ කතෝලික පල්ලියේ සිදු වූ දූෂණ නිසා ප්‍රොතෙස්තන්ත‍්‍ර ප‍්‍රතිසංස්කරණ තුළ පසුගාමීත්වයක් ඇති විය. එමගින් බොහෝ රජවරුන් හා කුමාරවරුන්හට රාජ්‍යය පිළිබඳ බලපෑම් කිරීම අවම විය. මාර්ටින් ලූතර් හැරුණු විට එබඳු චරිත බිහිවන්නට වූ අතර, කැල්වීනියානුවාදය හඳුන්වා දුන් ජෝන් කැල්වින් එබන්දෙකි. එහි බලපෑමට ලක් වූ එංගලන්තයේ ¼,,, වන හෙන්රි රජු කතෝලික පල්ලියෙන්, ඉවත්ව ඇන්ග්ලිකන් පල්ලිය ගොඩ නැංවීය. මෙකී ආගමික බෙදීම් යුද්ධයන් ඇතිවීමට මඟ පෑදු අතර, බටහිර යුරෝපා රාජ්‍ය වඩාත් කේන්ද්‍රීය හා බලවත් වීමේ අපේක්ෂාව සහිත ඒවා බවට පත් කෙරිණ.
ප්‍රොතෙස්තන්ත‍්‍ර ප‍්‍රතිසංස්කරණවලට විරුද්ධව කතෝලික පල්ලිය තුළ ද ව්‍යපාරයක් බිහිවිය. එහි අරමුණ වූයේ දූෂණය අවම කිරීම මෙන්ම කතෝලික පල්ලියේ බලය ව්‍යාප්ත කිරීමයි. මොවුහු නැගෙනහිර යුරෝපා රටවලට සහයෝගය දැක්වූවන් වූහ. එහෙත්, ප‍්‍රතිසංස්කරණ හමුවේ තවදුරටත් කතෝලික පල්ලිය දුර්වල වූ අතර, රජවරු තම රාජ්‍ය තුළ පල්ලියේ ආධිපත්‍යය තමා යටතට ගත්හ.
බටහිර යුරෝපයේ මෙන් නොව පෝලන්ත - ලිතුවේනියානු පොදු රාජ්‍යය සහ හංගේරියාව වැනි මධ්‍යම යුරෝපා රටවල් වඩාත් ඉවසන සුළු ස්ථාවරයක් දැරූහ. කතෝලික පල්ලියට ප‍්‍රමුඛත්වය දුන් නමුත්, ඔවුහු කුඩා කණ්ඩායම්වලට වෙනත් මත දැරීමේ අවසරය ලබා දුන්හ. මධ්‍යම යුරෝපය කතෝලික, ප්‍රොතෙස්තන්ත‍්‍ර, ඕතොඩොක්ස් හා යුදෙව් යනුවෙන් කොටස්වලට බෙදුණි. මෙම යුගයේ සිදු වූ තවත් වැදගත් සිදුවීමක් නම් සමස්ත යුරෝපය පිළිබඳ අදහස්වල වර්ධනයයි. එමරික් කෲස් 1623 දී යුරෝපා කවුන්සිලය පිළිබඳ යෝජනාව ගෙන ආවේය. 1518 දී ලන්ඩන් ගිවිසුම මගින් යුරෝපා රටවල් (රුසියාව හා ඔටෝමන් අධිරාජ්‍යය හැර) සාම ගිවිසුමකට එළඹුණ ද එය අසාර්ථක විය. පසුව එළඹුණු වසරවල බොහෝ යුද ගැටුම් ඇති වූ අතර, ප‍්‍රතිසංස්කරණ හේතුවෙන් ද බොහෝ රටවල් සාමයට නොඑළඹුනි.
තවත් වර්ධනීය තත්ත්වයක් නම් යුරෝපා ශ්‍රේෂ්ඨත්වය පිළිබඳ අදහසයි. ශිෂ්ටාචාරය පිළිබඳ පරමාදර්ශයක් ලබා ගත්තේ පුරාණ ග‍්‍රීසියෙන් සහ රෝමයෙනි. විනය, අධ්‍යාපනය හා නාගරීක ඡීවිතය ශිෂ්ට සම්පන්න ලෙස සලකන ලදී. යුරෝපා වැසියන් යුරෝපා නොවන වැසියන්ට වඩා ශිෂ්ට සම්පන්න බවට සැලකුණි. ‘මොන්ටේන්’ වැනි ව්‍යාපාර ද නැඟී ආ අතර, ඔවුන් සලකන ලද්දේ යුරෝපා නොවන වැසියන් ස්වභාවික හා ප‍්‍රාථමික මිනිසුන් වන බවයි. ආගමික බෙදීම් නොතකා මිනිසුන් අතර සම්බන්ධතා වැඩි දියුණු කිරීමට තැපැල් ව්‍යාපාරය සමත් විය. එහෙත්, බොහෝ ප‍්‍රමුඛ විද්‍යාත්මක කටයුතු රෝමානු කතෝලික පල්ලිය මගින් තහනම් කරන ලදී. මෙය ප්‍රොතෙස්තන්ත‍්‍ර රටවලට වාසිදායක විය. ෆ‍්‍රැන්සිස් බේකන් සහ වෙනත් විද්‍යාඥයින් උත්සාහ කළේ, ස්වභාව ධර්මයේ ඒකීයත්වයව යන සංකල්පය හරහා යුරෝපය ඒකරාශී කිරීමට ය. 15 වන සියවසේ දී, එනම් මධ්‍යතන යුගයෙන් පසුව ප්රංශය, එංගලන්තය හා ස්පාඤ්ඤය තුළ නව රාජාණ්ඩු යටතේ බලවත් රාජ්‍ය බිහිවන්නට විය. අනෙක් අතට, පෝලන්ත රජුගෙන් බලය පවරා ගත් පෝලන්ත - ලිතුවේනියානු පොදු රාජ්‍ය පාර්ලිමේන්තුව වඩා බලවත් වන්නට විය. නව රාජ්‍ය බලතල එංගලන්තය වැනි රටවල පාර්ලිමේන්තු සාකච්ඡාවට බඳුන් විය. ප්‍රාදේශීය නායකයින්, නගර, ගොවි ජනපද හා නයිට්වරුන් අතර සන්ධානගත වීම් මගින් නව ආකාරවල රාජ්‍ය බිහිවන්නට විය.
එක්සත් වීමේ පනත 1707
‘එක්සත් වීමේ පනත්’(Acts of union) යනු 1706 දී හා 1707 දී පිළිවෙලින් ඵංගලන්ත පාර්ලිමේන්තුව හා ස්කොට්ලන්ත පාර්ලිමේන්තුව සම්මත කර ගත් පනත් කීපයකි. ඵම දෙරට අතර සාකච්ඡා කොට තීන්දු කර ගත් ‘එක්සත් වීමේ ගිවිසුමෙහි’. (Treaty of union) කොන්දේසි බලගැන්වීම පිණිස ඵම පනත් සම්මත කර ගන්නා ලදි.