Umeå
Umeå
| |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 63°50′N 20°15′E / 63.833°N 20.250°E | |
| Država |  Švedska
|
| pokrajina | Västerbotten |
| grofovija | Västerbotten |
| općina | Umeå |
| Površina | |
| - Ukupna | 33.46 km2 |
| Stanovništvo (2008.) | |
| - Grad | 75.645 [1] |
| - Gustoća | 2.261 stan./km2 |
| Karta | |
  Umeå | |
Umeå (zap. bot. Ume, ˈʉ̌ːmɛ (
poslušajte); Ubmeje, fin. Uumaja) je univerzitetski grad u sjevernoj Švedskoj. Sjedište je istoimene općine i i administrativni centar grofovije Västerbotten koja ima
259,286 stanovnika.[2]
Umeå je najveći grad u Norrlandu i dvanaesti po broju stanovnika u Švedskoj. Prema podacima iz 2010. godine, u gradu je živjelo 79.594 stanovnika.[3] Cijela općina Umeå imala je 117.294 stanovnika (stanje 2013.).[4] Rast stanovništva je značajno povećan nakon što je osnovan univerzitet 1965. godine, a broj domaćinstava je udvostručen u posljednjih 30 godina. Prema podacima iz 2011. godine, svake godine se izgradi 700 do 800 novih stambenih jedinica.[5]
Umeå je obrazovni, tehnički i medicinski istraživački centar u Švedskoj, sa dva univerziteta i preko 39.000 studenata. Grad je izabran za Evropski glavni grad kulture za 2014. godinu.
Prvi pisani spomen grada datira iz 14. vijeka. Sjeverni dijelovi Švedske, uključujući pokrajine Västerbotten i Norrbotten bile su naseljene uglavnom nomadskim narodom Sami i prije tog doba, ali nema dokaza da su izgradili bilo kakvo trajno naselje na mjestu današnjeg grada, pošto je laponski narod, veći dio godine, išao za stadima sobova u unutrašnjim planinskim dijelovima današnje Västerbotten (zapadne Botnije).
Stoga, obala su trajno naselili germanski narodi koji su se povremeno brodovima kretali sjeverno Botničkim zalivom, što je i danas primjetno u germanskim nazivima gradova i sela na zapadnobotničkoj obali. Postojala su i trajna naselja naroda kveni u sjevernim dijelovima zapadne Botnije (Piteå i Luleå) ali su vremenom asimilirana sa germanskim plemenima, mada su i do danas preživjela neka finska imena jezera i sela. Južna Västerbotten (Umeå i Skellefteå) je imala trajna germanska naselja najranije od 14. vijeka, a moguće i u doba Vikinga ili ranije.
Umeå u svom prvobitnom obliku bila je župa sa drvenom crkvom i trgovačkom stanicom koja se nalazila u dijelu grada, danas poznatom kao Backen (ili Kyrkbacken). Njen položaj u blizini obale i na rijeci je vjerovatno bio jedan od razloga što su ljudi odlučili da se ovdje nasele.[6]
Sljedećih nekoliko vijekova Umeå je bila mjesto sastavljeno iz raštrkanih župa, gdje se odvijala trgovina sa narodom Sami, a bila je i posljednje naseljeno mjesto prema sjeveru, odakle je počinjala nenaseljena subpolarna divljina. Međutim, na mjestu gdje je kralj odabrao za položaj grada nije izgrađen pravi grad, pa je izgubila status grada 1590tih.[6]
Godine 1622. grad je ponovno osnovao Gustaf II Adolf, kralj Švedske.[7] Grad je 1638. godine imao oko 40 kuća.[6] Pretrpio je ruske napade 1714. godine a 1720. godine je sravnjen sa zemljom. Pri kraju Finskog rata 1809. godine ruska vojska pod komandom Barclay de Tolly zauzela je Umeå i držala je od juna do augusta te godine.[8]
Dana 25. juna 1888. godine požar je uništio istočne dijelove grada, ostavljajući 2.300 do 3000 stanovnika bez krova nad glavom. Tokom restauracije nakon požara zasađene su breze duž širokih avenija da bi se spriječili budući požari.[9] Iz ovog razloga Umeå je danas poznata i kao "Björkarnas Stad" (grad breza).[10] a ime ekipe Umeå u hokeju na ledu Björklöven na bosanskom jeziku znače listove breze.
Umeå se nalazi u uvali Botnijskog zaljeva na ušću rijeke Umeå, na jugu Västerbottena. Grad se nalazi oko 600 km sjeverno od glavnog grada Švedske i oko 400 km južno od polarnog kruga. Najveći je grad sjeverno od područja Stockholm-Uppsala, a ponekad se smatra i regionalnim centrom sjeverne Švedske. Susjedna zajednica Holmsund služi kao luka za Umeå. Odavde je trajektom povezana sa susjednim gradom Vaasa (šved: Vasa) u Finskoj. Bliska povezanost sa Finskom uticala je da u gradu danas žive brojni Šveđani finskog porijekla.
Klima u Umeå je subarktička, sa kratkim blagim ljetima. Zime su duge i izuzetno hladne ali u odnosu na geografsku širinu su prilično blage zbog posrednog uticaja Golfske struje. Prosječna temperatura u januaru iznosi oko -8°C, dok prosječna julska temperatura iznosi 16°C.
Putna infrastruktura u Umeå je dobro razvijena. U blizini centra grada prolaze dva evropska autoputa (E4 i E12).[11] Oko 4km od centra grada nalazi se aerodrom Umeå. On je 7. najveći aerodrom u Švedskoj po godišnjem broju putnika. Po podacima iz 2010. godine kroz aerodrom je prošlo 844.932 putnika.[12][13]
Botnička željeznička linija (Botniabanan) povezuje Umeå sa jugom, a pruža se duž Visoke obale preko Örnsköldsvika do Umeå. Ova željeznička linija je otvorena 28. augusta 2010. godine. Nova željeznička linija je duga 190km, sadrži 140 mostova i mnogbrojne tunele ukupne dužine 25km. Ona omogućava povezivanje Umeå brzom željeznicom sa Stockholmom za oko 6,5 sati putovanja. Napravljena je i nova željeznička stanica (Istočna stanica Umeå).
Umeå je važan uslužni centar u Norrlandu. U Umeu nalazi se ne samo sjedište lokalne uprave, već i sjedišta pokrajinskih organa i pokrajinskog parlamenta. Također, ovdje se nalaze i sjedišta državnih i vojnih organa. Među većim poslodavcima u gradu ubrajaju se i Univerzitet i univerzitetski klinički centar Norrlands Universitetssjukhus.
Među industrijskim poduzećima izdvajaju se Volvo Lastvagnar AB (teretna vozila Volvo), GE Healthcare, Komatsu Forest AB, kao i SCA Packaging Obbola AB.
Opera sjeverne Švedske, Norrland opera se nalazi u gradu. Jedan od najvećih skandinavskih festivala modernog jazza Umeå jazz festival održava se svake godine u Umeu.
Umeå je dom heavy metal grupe Meshuggah, koju je magazin Rolling Stone nazvao jednom od deset najvažnijih heavy i hard metal grupa.[14] Osim njih, u Umeu djeluju i druge poznate metal grupe kao što su Cult of Luna, Hollow, Persuader i Nocturnal Rites. Tokom 1990tih, uticaj hardcore punk grupa iz Umeå poput Final Exit, Step Forward, Refused, Abhinanda i Doughnuts, kao i lokalnih izdavačkih kuća Desperate Fight Records i Busted Heads Records doveli su do rasta hardcore scene u Umeå.
Ovdje je i sjedište nezavisne izdavačke kuće Ny Våg, koja podržava međunarodno poznate umjetnike iz Umeå poput AC4, Masshysteri i Invasionen.
Glavni muzeji su Umeå su: Bildmuseet - muzej moderne umjetnosti i vizuelne kulture, muzej kotara Västerbotten sa vanjskim muzejom Gammlia i Švedski muzej skijanja. Umeå je i središte kulturnih aktivnosti, sa mnogim godišnjim filmskim i muzičkim festivalima. Grad je izabran za Evropski glavni grad kulture za 2014. godinu.[15] Pored toga, grad je i centar televizije za sjevernu Švedsku. SVT Nord i prostorije sjevernog predstavništva TV4 se također nalaze u gradu. Glavne novine u pokrajini Västerbotten: Västerbottens-Kuriren i Västerbottens Folkblad izdaju se u Umeå.
Grad Umeå trenutno ima četiri veća sportska kluba. Jedan od njih je ženski nogometni klub Umeå IK. Muški hojekaški tim IF Björklöven je bio veoma uspješan 1980tih, međutim od tada nije zabilježio znajačnije uspjehe. Björklöven trenutno igraju u drugoj švedskoj ligi HockeyAllsvenskan dok Umeå IK igra u prvoj švedskoj nogometnoj ligi za žene Damallsvenskan. IBK Dalen i IKSU su među najvećim švedskim timovima u unihokeju, gdje su oba tima bili u finalima švedskog prvenstva dvije godine uzastopno (stanje: 2013). Drugi sportski klubovi u gradu su:
Umeå također ima i Roller derby tim, Ume Radical Rollers[16] koji je počeo sa radom 2009. i još uvijek je aktivan. Godine 2011. osnovan je i Umeå Baseboll & Softboll. (bejzbolski i softbolski tim)[17] Ekipa na mjestu trenera ima dva bivša švedska reprezentativca u ovim sportovima a trenutno igraju u ligi Norra Regionserien.
- Ibrahim Baylan, političar
- Kjell-Olof Feldt, političar, ministar finansija od 1982-1990
- Stieg Larsson, pisac
- Stig Lindberg, umjetnik
- Jonas Sjöstedt, političar
- Ola Ullsten, premijer Švedske 1978-1979 (rođen u Teg, tada samostalnom gradu, a kasnije pripojenom općini Umeå)
- Sebastian Aho
- Björn Berg
- Jesper Blomqvist
- Jörgen Brink
- Per Elofsson
- Anton Lindholm
- Hanna Ljungberg
- Gunnar Nordahl
- Anja Pärson
- Assar Rönnlund
- Patrik Sundström
- Daniel Tjärnqvist
- ↑ Statistički zavod Švedske
- ↑ „Sweden: Västerbotten” (engleski). City population. Pristupljeno 09. 04. 2015.
- ↑ „Localities 2010, area, population and density in localities 2005 and 2010 and change in area and population”. Statistics Sweden. 29.5.2012. Arhivirano iz originala na datum 2012-12-17. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ „Kommunfolkmängd efter kön 1 november 2010” (švedski). Statistics Sweden. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-18. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ „More about Umeå”. Umeå Municipality. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-18. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 1300-1652 Umeå kommun Arhivirano 2012-02-14 na Wayback Machine-u - Umeå zvanična stranica. Pristupljeno 26.8.2008 ((sv))
- ↑ „living in Umeå - International Office”. Umu.se. 9.2.2014. Arhivirano iz originala na datum 2008-09-16. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ 1714-1809 - Umeå kommun Arhivirano 2016-01-09 na Wayback Machine-u - Umeå zvanična stranica. Pristupljeno 26.8.2008. ((sv))
- ↑ „Did you know that...? - Univerzitet Umeå”. Arhivirano iz originala na datum 2008-10-26. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ „Umeå”. Arhivirano iz originala na datum 2021-02-13. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ Sweden Tourism. Map of Sweden. Učitano 14.4.2010. Arhivirano 2000-08-24 na Wayback Machine-u
- ↑ „Fakta om flygplatsen” (švedski). Swedavia. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-18. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ „Pressinformation” (švedski). Swedavia. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-18. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ „Meshuggah”. Nuclear Blast. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-10. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ „Umeå 2014 - Umeå - Capital of Culture 2014”. Arhivirano iz originala na datum 2008-02-24. Pristupljeno 2015-02-06.
- ↑ radicalrollers.com
- ↑ „indrottonline.se”. Arhivirano iz originala na datum 2012-09-17. Pristupljeno 2015-02-06.