Saborna crkva u Sarajevu

Saborna crkva u Sarajevu

Saborna crkva Roždestva Presvete Bogorodice u Sarajevu jedan je od najvećih srpskih pravoslavnih hramova na Balkanskom poluostrvu. Nalazi se u samom centru Sarajeva.

Istorija

Saborna crkva

Odluka o gradnji Saborne crkve Roždestva Presvete Bogorodice u Sarajevu donijeta je početkom 1859. godine u periodu kada su evropske velike sile Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska i Rusija, vršile pritisak na Osmansko carstvo da dozvoli vjerske slobode svojim građanima, odnosno da da dozvolu za izgradnju crkava. Samoj izgradnji hrama prethodio je Pariski mir 1856. godine kojim je Turska, na insistiranje drugih zemalja, priznala ravnopravnost muslimana i hrišćana. Ovo je u praksi značilo da se dozvoljava zidanje novih i obnova starih crkava, kao i otvaranje škola. U ovom periodu pred kraj viševjekovne vladavine Osmanskog carstva, na prostoru jugoistočne Evrope koji su naseljavali Srbi, izgrađen je veliki broj srpskih pravoslavnih hramova, dok se izgradnja velikih sabornih hramova ograničavala na gradske sredine i dotadašnja sjedišta mitropolija i eparhija Srpske pravoslavne crkve. U ovom periodu pred kraj vladavine Osmanskog carstva, i ostvarivanja vjerskih sloboda nakon viševjekovne okupacije, su izgrađene Saborna crkva u Beogradu (1837-1845), Saborna crkva u Novom Sadu (1851), Saborna crkva u Nišu (1856-1872), Saborna crkva u Nikšiću (1875-1880), Saborni hram svetog velikomučenika Georgija u Smederevu (1850-1854), Saborna crkva u Mostaru (1863-1873), te Saborna crkva u Sarajevu (1859-1874).

Od 1859. pa do 1862. godine kupljeno je zemljište i materijal za gradnju crkve. Zemljište je kupljeno u ravnici, s desne strane rijeke Miljacke. Radovi na izgradnji katedre mitropolita dabrobosanskih započeli su 1863. godine po odobrenju sultana Abdula Aziza. Temelj je osvećen 11. juna pomenute godine. Radovi na crkvi su trajali jedanaest godina. Potpuno je završena 1. maja 1874. godine. Osvećena je na Sv. Iliju, 20. jula 1872. godine, a čin osvećenja je obavio njegovo Visokopreosveštenstvo, mitropolit dabrobosanski, gospodin Pajsije. Saborna crkva je građena od dobrovoljnih priloga koji su sakupljani od 1863. godine pa do završetka gradnje. Priloge su davali pravoslavni Srbi iz Sarajeva, okolnih sela, trgovci iz Beograda, Dubrovnika, Beča i Trsta. Prema jednom podatku prilog od 556 dukata je dao sultan Abdul Aziz, koji je ujedno i izdao dozvolu za izgradnju hrama. Praviteljstvo Srpsko iz Beograda je dalo 500 dukata (30.500 groša), a knez Mihailo Obrenović 150 dukata (9.150 groša). Mitropolit Sava Kosanović je za vrijeme svog boravka u Rusiji prikupio 1.870 dukata (114.111 groša). Gradnja crkve povjerena je Andreji Damjanovu, čuvenom neimaru iz Velesa, koji je takođe zidao Sabornu crkvu Svete Trojice u Mostaru, svojevremeno najveću crkvu na prostoru Balkana, koja je u potpunosti srušena u toku rata 1992. godine.

Arhitektura hrama

Crkva je u osnovi trobrodna bazilika sa upisanim krstom i ima pet kupola, sagrađena je od kamena i prvobitno je pokrivena olovom. Ima šestora vrata. Pod je od tesanih ploča. Oltar i prostor ispred oltara uzdignut je za tri stepenika. Ikone na ikonostasu, koje je arhimandrit Sava Kosanović donio 1873. godine iz Rusije su pozlaćene. Uza zid su postavljeni drveni stolovi za stare i nemoćne. Uz desni stub nalazi se pozlaćeni tron za mitropolita. Na lijevoj strani, prema mitropolitovom tronu, načinjen je manji pozlaćeni sto za arhimandrita. Iznad arhimandritskog stola postavljen je pozlaćeni amvon sa otvorenom zlatnom knjigom, na kojoj đakon čita Jevanđelje a propovjednici izgovaraju besjede. Na sredini amvona, iz sunčevih zraka, blista putir. Crkvu krasi osam kubeta – pet većih i tri manja iznad oltara. U crkvenim zidovima nalazi se dva reda prozora a na oltaru četiri. Dužina crkve je 37 m, širina 22,5 m, visina: zidovi 15,5 m, a srednja kupola 34 m, u malim kupolama 20 m. Zvonik koji je izgrađen u baroknom stilu visok je 45 m. Krst na zvoniku i jabuka su prilog imućnih sarajevskih gospođa. Porta je ograđena niskim zidom sa gvozdenom ogradom. U porti su bile zasađene pitome ruže i mirisne lipe. Saborni hram u Sarajevu krase djela čuvenih slikara a između ostalih Paje Jovanovića. Graditelj hrama je bio Andrea Damjanov.

Saborna crkva u Prvom svjetskom ratu

Saborna crkva, noćno osvjetljenje

Neposredno nakon Vidovdanskog atentata, odnosno narednog dana 29. juna 1914. godine, austrougarska policija i šuckori su održali organizovane antisrpske demonstracije u Sarajevu. Tokom ovih demonstracija je stradala zgrada Sarajevske bogoslovije, i zgrada Mitropolije koje se nalaze u sastavu Saborne crkve i koje su naslonjene na sam hram. Veliki broj sveštenika i vjernika je uhapšen, a nekoliko je ubijeno. Za vrijeme Prvog svjetskog rata Austrijanci su skinuli olovni krov sa crkve kao i crkvena zvona. Prekrili su je slabim plehom, što je doprinijelo propadanju crkve. Popravci crkve spolja i iznutra pristupilo se pošto je rat završen, krajem maja 1921. godine. Crkva je prekrivena bakrom, iznutra je obojena masnom bojom, u crkvu je uvedena struja i urađen je novi pod. Ikonostas je prebojen zlatom. Kupljena su tri zvona u Trstu. Najveće zvono je teško 2.800 kg, srednje 1.600 kg, i najmanje 750 kg. Radovi na crkvi su završeni pred Božić 1922. godine, tako da je na Božić izvršeno osvećenje crkve i služena je prva Liturgija.

Saborna crkva u Drugom svjetskom ratu

U Sarajevo u aprilu 1941. ulaze njemačke i ustaške trupe. Nakon uspostave vlasti, početkom maja 1941. godine ustaški povjerenik i rimokatolički fratar Božidar Brale naređuje zabranu ćiriličnog pisma. Dana 12. maja 1941. u zgradi Mitropolije ustaše hapse mitropolita Petra Zimonjića, a par dana kasnije ga odvode u Zagreb. Nikada nije utvrđeno da li je mitropolit Petar Zimonjić ubijen u logoru Jasenovac ili Jadovnu 1941. godine. Ustaške vlasti su u maju 1941. godine uspostavile redovnu željezničku liniju na liniji Sarajevo-Zagreb-Jasenovac, kojom su stočnim vagonima svakodnevno odvodili pravoslavne Srbe u logor Jasenovac. Ustaške vlasti su zabranile Srpsku pravoslavnu crkvu, a skoro sve sveštenstvo u Sarajevu je odvedeno u ustaške logore, najčešće logor Jasenovac i logor Jadovno. Samo nekoliko sveštenika je preživjelo Drugi svjetski rat u Sarajevu.

Saborna crkva u ratu 1992-1995

Saborna crkva nije oštećena u ratu. Bogosluženje se u njoj nije vršilo u periodu 1992–1996. godine. Zgrada Mitropolije koja se nalazi u sastavu Saborne crkve, je opljačkana i granatirana 1992. godine. Iste godine je dio zgrade Mitropolije izgorio zajedno sa bibliotekom i arhivom. Sa područja same Mitropolije se iselilo 200.000 pravoslavnih Srba.

Obnova Saborne crkve nakon 1996.

Vanjska rekonstrukcija crkve je obavljena nakon rata donacijom Grčke Republike. U godinama poslije rata, Srpska pravoslavna crkva pokušava da vrati u posjed zgradu Sarajevske bogoslovije, odnosno zgradu Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, prostor koji je pripadao Sabornoj crkvi. Spor je još uvijek u toku. Zbog ratnih događaja Njegovo Visokopreosveštenstvo, mitropolit dabrobosanski gospodin Nikolaj, privremeno je prenio svoje sjedište iz Sarajeva u Republiku Srpsku, u obližnji Sokolac, tako da je sokolački hram Svetog Ilije postao Saborni hram mitropolije dabrobosanske, međutim u narodu se naziv Saborna crkva uprkos svemu i dalje vezuje za Hram Roždestva Presvete Bogorodice. Mitropolit dabrobosanski gospodin Nikolaj je odmah po uspostavljanju stabilnog i održivog mira skoro sve važnije crkvene obrede uključujući Božićnu i Vaskršnju liturgiju, počeo da vrši u Sarajevu međutim Saborna crkva sarajevska iako ogromna i grandiozna nekada je bila tijesna da primi sve vjernike a danas opslužuje malobrojne sarajevske pravoslavne Srbe kojih je iz godine u godinu u Sarajevu sve manje.

Hor Saborne crkve

U Sabornoj crkvi u Sarajevu od 1888. godine pa do danas pjeva Srpsko pravoslavno pjevačko društvo Sloga. Zamisao za osnivanje društva je potekla iz redova sarajevskih Srba zanatlija koje su predvodili Risto Maksimović, prota Stijepo Trifković, kao i prota Đorđe Petrović, koji je bio član i utemeljivač SPD Sloga. Rad Sloge bio je intenzivan sve do februara 1992. godine i prvih znakova rata u Jugoslaviji. Zbog bolesti, koja će ga godinu dana kasnije pokositi, dirigent Branko Glumac napušta dirigentsko mjesto, a njegov rad u ratnom Sarajevu nastavlja njegova sestra Branka Bošnjak, profesor muzike. Novi rat je donio novu golgotu sarajevskim Srbima. Tih godina su svi srpski pravoslavni hramovi bili zatvoreni, osim Stare crkve na Baščaršiji, kada su pjevači dolazili iz najudaljenijih dijelova grada, gdje su se okupljali i pjevali. U nju se nakon niza godina provedenih izvan crkvenog života, sa obučenom svešteničkom mantijom, vratio prota Krstan Bijeljac, kojem hor duguje zahvalnost za sve što je u tom ratnom periodu učinio. Danas horom diriguje đakon Duško Sandić, profesor crkvene muzike i pojanja. Hor broji četrdesetak članova, koji aktivno učestvuju na svetim bogosluženjima u sarajevskim i drugim crkvama širom cijele dabrobosanske mitropolije, pod duhovnom brigom mitropolita dabrobosanskog gospodina Nikolaja.

• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva
• 
  Saborna crkva u centru Sarajeva

Povezano

• Stara srpska pravoslavna crkva na Baščaršiji
• Crkva Svetog Preobraženja na Pofalićima (Staroj stanici)
• Saborna crkva
• Mitropolit Petar Zimonjić Sarajevski

Literatura

• Crna knjiga - Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme svetskog rata 1914-1918. godine / Vladimir Ćorović, Izdavač: Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912-1918. Trebinje, Beograd (1996)
• Duhovni genocid: Pregled porušenih, oštećenih i obesvećenih crkava, manastira i drugih crkvenih objekata u ratu 1991–1995 Arhivirano 2012-01-03 na Wayback Machine-u (sh)
• Projekat Rastko: Ustaški zločini nad srbskim sveštenicima - Velibor Džomić (sh)

Izvori

Saborna crkva u Sarajevu na Wikimedijinoj ostavi

• Saborna crkva u Sarajevu (sh)
• Arhijerejsko namjesništvo sarajevsko: Saborna crkva Roždestva Presvete Bogorodice u Sarajevu (sh)
• Sarajevska bogoslovija Arhivirano 2009-11-16 na Wayback Machine-u (sh)
• Srpski pravoslavni hram Roždestva (Rođenja) Presvete Bogorodice u federalnom Sarajevu (sh)
• Srpsko pravoslavno pjevačko društvo Sloga Arhivirano 2019-07-26 na Wayback Machine-u (sh)

Vanjske veze

• Zvanična prezentacija Mitropolije dabrobosanske