Jovan Hrizostom
Jovan Hrizostom (grč. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος = Jovan Zlatousti, oko 347–407) bio je ranovizantijski pisac, jedan od velikih crkvenih otaca, biblijski komentator i carigradski arhiepiskop. Zahvaljujući strasnosti i jasnoći njegovih propovedi, koje su naročito veliki utisak ostavljale na obične ljude, dobio je nadimak koji na grčkom jeziku znači "zlatousti". Vreme koje je proveo kao arhiepiskop bilo je veoma burno, i na kraju je svoj život okončao u izgnanstvu. Njegovi posmrtni ostaci preneti su u Carigrad negde oko 438. godine, a kasnije je bio proglašen učiteljem crkve.
Jovana, sina jednog visokog vojnog oficira, kao hrišćanina je odgojila njegova majka. Roditelji su mu namenili karijeru pravnika, pa mu je učitelj bio istaknuti paganski retor Libanije. Ali Jovan je istovremeno proučavao i teologiju, a ubrzo je sasvim odustao od prava i posvetio se monaškom životu u pustinji. Međutim, ni takav život mu nije prijao: zdravlje mu je oslabilo, pa se vratio u Antiohiju, gde se zaredio za đakona i sveštenika. Tokom narednih dvanaest godina (od 386) pročuo se kao veliki propovednik, a među njegovim homilijama bilo je onih koje su obrađivale prvo i drugo evanđelje te osam pisama apostola Pavla. Veoma značajan događaj u ovom periodu bili su neredi iz 387. godine, kada su se građani Antiohije s nepoštovanjem poneli prema statuama careva-svetitelja, zbog čega im je zaprećeno odmazdom. U poznatom govoru O statuama Hrizostom nastoji da svoje slušaoce dovede u takvo stanje duha koje bi odgovaralo kako tom dobu godine, korizmi, tako i opasnoj situaciji u kojoj su se nalazili. Tom je prilikom bila potvrđena njegova slava velikog govornika.
Godine 398. Hrizostom je pozvan u Carigrad da postane arhiepiskop, na šta je i pristao, premda prilično nevoljno. U Carigradu je stekao mnoštvo pristalica među građanima, ali je njegova oštra kritika zloupotrebe bogatstva razljutila bogate i uticajne ljude. Na čelo beskrupuloznog saveza sklopljenog protiv Jovana Hrizostoma stali su Eudoksija, žena istočnorimskog cara Arkadija, i moćni Teofil, aleksandrijski arhiepiskop. Teofil je 403. godine sazvao sinod udaljenih i njemu podložnih sirijskih i egipatskih episkopa. Ovaj skup optužio je Hrizostoma po čitavom nizu tačaka, od kojih su mnoge bile sasvim proizvoljne i neozbiljne. Hrizostom je odbio da se pojavi pred ovim sinodom, nakon čega ga je sinod osudio i proglasio da ga zbacuje s mesta carigradskog arhiepiskopa. Car Arkadije je zatim proterao Hrizostoma iz Carigrada, odmah ga pozvao natrag, a zatim ga definitivno prognao 404. godine u mesto Cucusus u Armeniji.
Hrizostom se na ove odluke žalio biskupu Rima, papi Inocentiju I, koji je uz pomoć zapadnorimskog cara Honorija pokušao da interveniše, ali su svi njegovi napori ostali bez uspeha. U progonstvu je, međutim, Hrizostom održavao živu korespondenciju sa svojim pristalicama i još uvek je u izvesnoj meri mogao uticati na crkvena pitanja. Stoga je u Carigradu odlučeno da se Hrizostom protera u neko još udaljenije mesto na istočnoj obali Crnog mora. Jovan, međutim, taj naporan put nije preživeo. Do zvanične rehabilitacije Jovana Hrizostoma došlo je 31 godinu nakon njegove smrti, kada su njegovi posmrtni ostaci preneti iz Komane Pontijske u Carigrad, gde su ih svečano primili tadašnji arhiepiskop Proklo i car Teodosije I, sin Arkadija i Eudoksije.
Jovan Hrizostom nije bio izuzetan kao teolog, pa čak ni kao teološki pisac, te bi se jedna detaljna istorija hrišćanske teologije mogla napisati i bez pominjanja njegovog imena. Međutim, on je bio veličanstveni govornik, koji je u govorima retko koristio alegoriju, već je govorio jasno i kombinovao dubinsko prodiranje u značenje i smisao Svetog pisma sa genijem za njegovu lični primenu u životu. Svaki njegov govor ima neku etičku ili društvenu pouku. Njegovo se delo sastoji od velikog broja homilija i drugih govora te od nekih traktata i pisama.
Jedna od tri najčešće korišćene liturgije na evharistijskim misama u istočnom pravoslavlju jeste Liturgija sv. Jovana Hrizostoma, ali nema dokaza da je Jovan imao bilo kakve veze sa sastavljanjem te liturgije. Molitva sv. Jovana Hrizostoma u The Book of Common Prayer Engleske crkve uzeta je iz ove liturgije, pa je zato tako i nazvana.
Hrizostomovo izvrsno izlaganje i moralne pouke imaju dozu univerzalnosti: njegove reči na današnjeg čitaoca ostavljaju jednako snažan utisak, a njegove duhovite opaske su jednako oštre kakve su bile i onda kada su izazivale smeh među slušaocima okupljenim u Antiohiji i Carigradu. Njega je pre svega zanimala duhovna i životna dobrobit siromašnih i potlačenih. On nije jedini među crkvenim ocima koji je govorio protiv zloupotrebe bogatstva, poučavao da lična imovina nije strogo lična, nego pre poverena na upravu pojedincu, te objavljivao da ono što prevazilazi čovekove razumne potrebe treba da bude dato drugima. Ali nijedan drugi od crkvenih otaca nije prevazišao Jovana Hrizostoma u njogovim rečitim, dirljivim i neprestanim pozivima da se pruža milostinja i čine dobročinstva.
- Sajt posvećen sv. Jovanu Arhivirano 2011-12-04 na Wayback Machine-u
- The Saint Webpage Arhivirano 2011-03-09 na Wayback Machine-u
- The Divine Liturgy of St, John Chrystosom Arhivirano 2012-02-05 na Wayback Machine-u
- Symposium Commemorating the 1600th Anniversary of St. John's Repose
- Catholic Encyclopedia, St. John Chrysostom
- Jewish Encyclopedia, Chrysostomus, Joannes
- Writings of Chrysostom in the Christian Classics Ethereal Library edition of the Nicene and Post-Nicene Fathers:
- On the Priesthood, Ascetic Treatises, Select Homilies and Letters, Homilies on the Statutes
- Homilies on the Gospel of St. Matthew '
- Homilies on the Acts of the Apostles and the Epistle to the Romans
- Homilies on First and Second Corinthians
- Homilies on the Epistles to the Galatians, Ephesians, Philippians, Colossians, Thessalonians, Timothy, Titus, and Philemon
- Homilies on the Gospel of St. John and the Epistle to the Hebrews
- Was St. John Chrysostom Anti-Semitic? Orthodoxinfo.com
| Prethodi: Nektarije |
Arhiepiskop Vizantijuma 398–404 |
Slijedi: Arsakije |
