Niš

Niš
Niš
Zastava Grb
Niš
Koordinate: 43.3246°N 21.9030°E / 43.3246; 21.9030
Država	Srbija
Okrug	Nišavski okrug
Površina
• Grad	597 km²
Nadmorska visina	195 m
Stanovništvo
• Grad	278.867
• Gustina	467/km²
• Metro	373.404
Vremenska zona	UTC+1 (CET)
• Ljeti (DST)	UTC+2 (CEST)
Poštanski broj	18003, 18008
Pozivni broj	018
Registarska oznaka	NI
Sajt	www.ni.rs

Niš je najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište Nišavskog upravnog okruga. U Gradu Nišu je, prema popisu iz 2011, živelo 278.867 stanovnika, pa je tako po broju stanovnika Niš treći grad po veličini u Srbiji (posle Beograda i Novog Sada). Smatra se da aglomeracija Niša ima preko 400.000 stanovnika.

Nalazi se 237 kilometara jugoistočno od Beograda na reci Nišavi, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Grad Niš zauzima površinu od oko 596,73 km², uključujući Nišku Banju i 68 prigradskih naselja.

Niš je bio administrativni, vojni i trgovinski centar različitih država i carstava kojima je, tokom svoje duge istorije, pripadao. Na prostoru današnjeg Niša, u antičkom gradu Naisu rođeni su rimski carevi Konstantin Veliki i Konstancije III. Geografski položaj Niša učinio ga je strateški važnim i time primamljivim gradom za mnoge osvajače. Tokom istorije, teritorijom na kojoj se današnji grad nalazi prošli su Dardanci, Tračani, Iliri, Kelti, Rimljani, Huni, Avari, a zatim i Vizantinci, Srbi, Bugari i Osmanlije. U više navrata grad su zauzimali Mađari i Austrijanci. Od Turaka je oslobođen 1878. godine i od tada se ponovo nalazi u sastavu Srbije, s kratkim prekidima u toku Prvog i Drugog svetskog rata, kada je bio pod okupacijom. Uticaj različitih naroda koji su živeli na teritoriji današnjeg grada Niša primećuje se u kulturnom nasleđu grada, pre svega u njegovoj arhitektonskoj raznovrsnosti.

Saobraćajna infrastruktura na teritoriji Niša ga čini raskrsnicom kopnenog i vazdušnog saobraćaja Balkana, (pogotovo zbog intenzivnog saobraćaja ka Turskoj i Grčkoj) i zbog toga što se na teritoriji Niša nalazi međunarodni aerodrom Konstantin Veliki, koji nosi međunarodnu oznaku INI. Važan je privredni, univerzitetski, kulturni, verski i politički centar Srbije. Niški univerzitet, osnovan 1965. godine, ima 13 fakulteta i oko 30.000 studenata, a grad je i sedište Niške eparhije Srpske pravoslavne crkve.

Grad Niš je od 2004. administrativno podeljen na pet gradskih opština: Medijana, Palilula, Pantelej, Crveni Krst i Niška Banja.

Etimologija

Ime grada Niša može se naći u mnogobrojnim istorijskim izvorima iz perioda srednjeg veka do savremenog doba. Sva ta imena su vrlo slična, zavisno od jezika na kome su zapisivana: Naissus, Nais, Nisus, Νισσα, Ναισσός, Νισος, Niş, Niš.

Prvo naselje na teritoriji današnjeg Niša osnovali su Kelti u 3. veku pre nove ere, a sam grad je ime dobio po reci Nišavi (Naissa) koju su keltski prastanovnici zvali „Vilina reka“ (Navissos). Grad i reka nikada od svog imenovanja nisu promenili svoja imena i značenje koje je ostalo isto: Niš—Vilingrad, Nišava—Vilinreka.

Razni osvajači su za sobom ostavili i svoju verziju imena ovog grada: rimski Naissus, vizantijski Ναισσός/Nysos, slovenski Niš, turski Niş, nemački Nissa, arapski Talnasi. Takođe izvori beleže i naziv Naica.

Geografija

Snimak Niša iz spejs-šatla 2002.

Istočni obod niške kotline je na krečnjačkom grebenu Svrljiških planina i suvoplaninskim ograncima

Niš leži na geotektonskoj granici kristalaste, rodopske mase i krečnjačkih planina istočne Srbije i spoju velikih udolina Balkanskog poluostrva u prostranoj i plitkoj kotlini nepravilnog oblika sa dužom osom od oko 44 km i kraćom od oko 22 km. površine (oko 620 km²),) poprečno utisnutoj na meridijanski pravac južnomoravske udoline. Dolina Južne Morave je deli na dva nejednaka dela; zapadni deo, poznat pod nazivom Dobrič, koji je široko otvorena prema Topličkoj kotlini, i istočni (veći) koji predstavlja Nišku kotlinu u užem smislu, koju preseca reka Nišava, blizu njenog ušća u Južnu Moravu.

Nišku kotlinu okružuju krečnjački masivi Kalafata (837 m), Batalovca (707 m), Crnog vrha (683 m) i kristalasta masa Popove glave (534 m). Sa Popove glave severna granica grada se spušta na mezgrajsku prečagu, a sa nje ulazi u greben Malog Jastrebca. Istočni obod je na krečnjačkom grebenu Svrljiških planina, a zatim na suvoplaninskim ograncima. Južni obod čini krečnjački greben Suve planine i kristalasto bilo planine Seličevice. Zapadni obod je kristalasti greben Malog Jastrebca od Kupinjaka do Batinščičkog visa.

Najniži deo čini dno kotline, koje Nišava preseca po dužini, na kome leži grad Niš. Drugu celinu čini obod kotline u vidu niskog pobrđa veoma pogodan za gajenje voćarskih kultura i vinove loze, i za razvoj turizma, prvenstveno izletničkog i banjskog. Uži centar grada nalazi se na 194 m nadmorske visine (kod Spomenika u centru). Najviša tačka gradske teritorije (prema GUP Niša iz 2011), je Trigonometar 702 u jugoistočnom delu područja „brda Koritnjak—Suva planina“, sa nadmorskom visinom 702 m, a najniža Trigonometar 175 pored reke Južne Morave, u severozapadnom delu područja „Ada—Mezgraja“, sa nadmorskom visinom 175 m.

Kao prirodne predispozicije reljefa, doline su orijentisale trasiranje železničko-drumske arterije Balkanskog poluostrva odnosno moravsko-vardarske železničke pruge i puta koji sa severa iz pravca Beograda vode moravskom dolinom do Niša, gde se račvaju ka jugu, prema Solunu i Atini, kao i na istok ka Sofiji i Istanbulu kroz Sićevačku klisuru (ili nišavsko—maričku magistralu). Kroz Kutinsku klisuru južno od Niša polazi zaplanjsko-lužnički put koji vodi u Zaplanje. Na severnom obodu Niša nema dolinskih useka, pa je preko relativno niskog prevoja Gramada sprovedena železničko-drumska Svrljiško-timočka, odnosno Transbalkanska dijagonalna magistrala .

Područje opštine Niš zahvata površinu od 596,71 km², na kome se nalazi Niš, Niška Banja i 68 (72) prigradskih i seoskih naselja, koja su se vremenom povezivala sa gradom tako da se već 1970. ocrtavala silueta grada na čitavom prostoranstvu od izlaska iz Sićevačke klisure (na istoku), do Južne Morave u naselju Deveti maj (na jugu), na dužini od 18,5 km .

Klima

Niš ima umereno-kontinentalnu klimu, a po klasifikaciji Kepena Niš ima vlažnu suptropsku klimu sa srednjom godišnjom tempereturom od 12,4°C. Najtopliji meseci su jul i avgust sa prosečnom temperaturom od 23,1 °C, a najhladniji januar sa srednjom temperaturom od 0,9 °C.

Klimatološki medijani za Niš, Srbija (202m) (1991-2020)
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Srednji maksimum (°C)	5,3	8,3	13,6	19,0	23,8	27,9	30,4	30,9	25,4	19,5	13,0	6,3	18,6
Srednja dnevna (°C)	0,9	3,1	7,5	12,6	17,2	21,1	23,1	23,1	18,0	12,6	7,4	2,3	12,4
Srednji minimum (°C)	−2,5	−1,1	2,4	6,7	11,1	14,6	16,2	16,2	12	7,6	3,3	−0,9	7,1
Precipitacija (mm)	42,9	39,0	47,6	55,9	69,8	57,6	49,4	43,9	49	55,8	49,0	53,9	614
Izvor: https://www.hidmet.gov.rs/ciril/meteorologija/stanica_sr_nis.php

Godišnje u proseku padne 589,6 mm kiše i snega po kvadratnom metru i bude u proseku 123 kišovita dana i 43 dana sa snegom. Broj dana sa snegom je u padu poslednjih godina zbog rasta temperature u gradu.

Prosečni vazdušni pritisak je 992,74 milibara, a prosečna jačina vetra je nešto manja od 3 bofora.

Maksimalna ikad zabeležena temperatura bila je 44,2 °C 24. jula 2007, a najniža -23,7 °C 25. januara 1963. Maksimalna količina padavina registrovana je 5. novembra 1954. i iznosila je 76,6 mm. Najveća debljina snežnog pokrivača iznosila je 62 cm, od 23. do 25. februara 1954.

Klimatske promene Niša prati meteorološka stanica koja se nalazi u niškoj tvrđavi na 202 metra nadmorske visine i koja beleži podatke o vremenu od 1889.

Srednje temperature i količine padavina za period od 1961. do 1990. prikazane su u sledećoj tabeli:

Niš
Klimatogram
J F M A M J J A S O N D     41   4 -4     40   7 -1     45   12 2     51   18 6     67   23 10     68   26 13     44   28 15     43   29 14     44   25 11     34   19 7     57   12 2     54   5 -1 Prosečne maks. i min. temperature u °C Ukupne padavine u mm
Imperijalna konverzija J F M A M J J A S O N D     1.6   39 25     1.6   45 30     1.8   54 36     2   64 43     2.6   73 50     2.7   79 55     1.7   82 59     1.7   84 57     1.7   77 52     1.3   66 45     2.2   54 36     2.1   41 30 Prosečne maks. i min. temperature u °F Ukupne padavine u inčima

Mesečne temperature 1961—1990.

Istorija

Praistorija i stari vek

Kameni malj nađen u Nišavi

Na osnovu arheoloških iskopavanja može se zaključiti da je teriotorija na kojoj se danas nalazi grad Niš bila naseljena ljudskim zajednicama još od perioda srednjeg paleolita (100.000-30.000 god. pne.). Ostaci iz paleolita, nađeni na lokalitetu Kremenac, čuvaju se u arheološkoj zbirci Narodnog muzeja u Nišu. Iz perioda bronzanog doba pronađeni se grobnice u Medoševcu i veliko naselje, koje se nalazi pored antičkog nalazišta Medijana.

O samom nastanku Niša postoji predanje da ga je sagradio kraljević Niša kamenom sa obližnje humske čuke.

Prema najčešće navođenoj tezi o etimološkom poreklu imena grada, Niš su imenovali Kelti sa značenjem Vilin grad.

Naissos je bio grčka kolonija. Niš jedno od mogućih mesta na kojima se nalazila grčka mitološka Nisa, naseljena nimfama, gde je Dionis odrastao i po kojoj je dobio ime.

U vreme Rimskog carstva grad ima ime Naissus, što je romanizovani naziv grčkog imena Naissos.

Rimljani su osvajili Niš u toku Dardanijskih ratova u 1. veku pre nove ere i grad se razvija kao strateška raskrsnica, vojni i trgovinski centar u provinciji Gornjoj Meziji. U 2. veku nove ere Niš je bio već dovoljno poznat grad da ga Ptolomej u svojoj „Geografiji“ pominje kao jedan od četiri najveća grada Dardanije.

Septembra, 268. godine rimska vojska predvođena carom Galijenom, i dvojicom budućih careva: glavnim komandantom Markom Aurelijem Klaudijem i komandantom konjice Aurelijanom sukobila se sa Gotima kod Niša u najkrvavijem okršaju 3 veka, poznatom pod imenom bitka kod Naisusa. Tom prilikom pobijeno je između 30.000 i 50.000 Gota. Bitka kod Naisusa obezbedila je postojanje Zapadnom carstvu još dva naredna veka.

U Nišu je 27. februara 272, rođen sin vojnog komandanta Konstancija Hlora i krčmareve kćerke Flavije Julije Helene, budući car Konstantin Veliki. U rodnom gradu car Konstantin I sagradio je carsku vilu Medijana, koja je danas važno arheološko nalazište. Mozaički podovi i drugi ostaci carskog luksuza čuvaju su u muzeju na Medijani. Aristokratske vile su smeštene u okolini carske palate.

Godine 284, kada je car Dioklecijan odvojio Dardaniju od Gornje Mezije i učionio je zasebnom oblašću, grad Niš je postao glavni grad ove rimske provincije.

U toku 4. veka osniva se eparhija u Nišu, čime Niš postaje i jedan od važnih religijskih centara. Bazilika iz 4. veka u Nišu je jedna od najstarijih hrišćanskih spomenika u svetu.

Odličan strateški položaj i bogatstvo Niša učinili su ga čestom metom napada mnogih naroda. Iako je car Julijan Apostata ojačao zidove oko Niša kako bi ga učinio neosvojivim, Niš je često osvajan, spaljivan i razara. Najpre ga osvaja Atila uz silovit napad. Tom prilikom Huni su masakrirali stanovništvo grada. Godinama kasnije su obale reke bile još uvek pokrivene ljudskim kostima, kao ostacima hunskog razaranja. Još 448. Prisk je opisao Niš kao grad koji deluje napušteno, sa par bolesnih osoba koje leže po crkvama i obalama reke punim ljudskih kostiju. Delimično obnovljen grad ponovo ruše varvari 480. godine.

Vidi još : Nais i car Konstantin

Srednji vek

Mozaik iz Medijane

Kasnije je vizantijski car Justinijan I pokušao da obnovi Niš, ali grad nikada nije povratio svoj urbani sjaj iz IV veka.

Prve seobe Slovena i Avara odigrale su se u drugoj polovini 6. veka. Tokom 6. i 7. veka slovenka plemena su 8 puta pokušala da zauzmu Niš. U poslednjem napadu 615. godine napadači su zauzeli grad i većina romanskog stanovništva je pobegla ili nestala, ali su mali tragovi ostali u lokalnom vlaškom stanovništvu.

U 8. veku bugarski car Simeon je postao gospodari Niša, Vizantija je povratila grad za vreme vladavine Vasilija II. Godine 1072. ugarska vojska je dolinom Morave prodrla sve do Niša, ali je vizantijska vlast iste godine ponovo uspostavljena. Stanovništvo Niša je 3. jula 1096. porazilo vojsku krstaša-seljaka.

Vizantijski car Manojlo I Komnin je još jednom povratio grad 1173. i dodatno ga utvrdio. U njemu se Manojlo dva puta sastao sa raškim velikim županom Stefanom Nemanjom, međutim za vreme vladavine Andronika I osvajio ga je ugarski kralj Bela III, da bi ga već 1185. osvojio raški vladar Stefan Nemanja. Stefan Nemanja je u Nišu 1189. dočekao svetog rimskog cara Fridriha Barbarosu na njegovom pohodu ka Svetoj zemlji tokom Trećeg krstaškog rata, predlažući mu zajednički napad na Vizantiju. Međutim, grad je 1190. ponovo pao u vizantijske ruke nakon Nemanjinom poraza u bici na Moravi, a Srbi su ga osvajili tek 1241. godine, i vladali njime sve do 1375. godine kada Niš dolazi po prvi put u sastav Otomanskog carstva.

Godine 1443. Niš se ponovo našao u rukama Srba, a Đurađ Branković ga je predao Đorđetu Mrnjavčeviću. Hrišćanske vojske predvođene ugarskim vojskovođom Janoš Hunjadijem zajedno sa srpskom despotom Đurađ Brankovićem pobedili su Turke i potukli ih do Sofije. Važna bitka odigrala se kod Niša, koji je ostao slobodan grad još skoro godinu dana posle toga.

Novi vek i moderno doba

Niš je ponovo pao pod tursku vlast 1448. godine i ostao u Osmanlijskom carstvu narednih 245 godina. U ovom periodu Niš je bio jedno od sedišta turske vojne i civilne vlasti. Niška tvrđava, koja je tada sagrađena, i dalje predstvalja jednu od najlepših i najbolje sačuvanih građevina takve vrste na Balkanu. Staro utvrđenje je sagrađeno u prvim dekadama 18. veka (1719-1723). Podignuto je na mestu starijih tvrđava iz rimskog, vizantijskih i srednjovekovnog perioda. Tvrđava ima višeugaonu osnovu, osam terasa i četiri masivnih kapija. Prostire se na površini od 22 ha i opasana je zidinama dugim 2.100 m, 8 m visokim i 3 m debelim u proseku. Sa spoljne strane tvrđava je bila opasana širokim šančevima, od kojih je severni i danas sačuvan. Pored masivnih zidina, dobro očuvane su i južna Stambol-kapija i severna Beogradska kapija, dok su severna Vidin-kapija i jugo-istočna Jagodin-kapija tek delimično očuvane.

Godine 1737. Niš je okupiran od austrijske vojske. Turci su predali grad bez borbe, ali su se iste godine, takođe bez borbe, vratili u Niš.

U toku Prvog srpskog ustanka ustanička vojska se našla pred Nišom tek 1809. godine, krećući se ka Kosovu. Karađorđe je predlagao da se na Niš krene celokupnom vojskom, ali su ostali vojskovođe tražili da se Niš napadne sa četiri fronta, kako je na kraju i bilo urađeno. Ukupno 16000 srpskih ustanika je stiglo do Niša 27. aprila 1809. predvođeni Milojem Petrovićem. Izgradili su šest šančeva: prvi i najveći bio je na Čegru pod komenadom vojvode Stevana Sinđelića. Drugi je bio u Gornjem Matejevcu, u bilizini Latinske crkve, sa Petrom Dobrnjcem, treći je severozapadno od Kamenice sa vojvodom Ilijom Barjaktarevićem, četvrti u Kamenici sa komandantom Milojem Petrovićem, peti je bio iznad Kamenice sa vojvodom Pauljom Matejićem i šestu u Donjem Matejevcu. Predlog Miloja Petrovića da se Niš odmah napadne nije bio prihvaćen, već se želelo da se grad drži u blokadi. Turska vojska je dobila pojačanje od 20.000 vojnika iz Jedrena, Soluna, Vranja i Leskovca.

Ćele-kula

Turci su 31. maja 1809. godine napali Sinđeliće] šanac na Čegru. Boj se vodio celog dana. Kako je nadmoć Turaka postajala očevidnija, a pomoć iz ostalih šančeva nije stizala, Stevan Sinđelić je pri naletu Turaka u šanac, pucao u magacin s municijom i razneo oko 3.000 Srba i daleko više Turaka.

Posle bitke na Čegru izgrađena je kula na putu za Carigrad krajem leta 1809. godine. Kula je izgrađena po nalogu Huršid-paše, tadašnjeg zapovednika Niša, od glava srpskih vojnika poginulih na Čegru, time jedinstvena u svetu. U Ćele-kulu su uzidane 952 lobanje srpskih vojnika kao opomena srpskom narodu. Nad kulom je 1892. podignuta kapela koja danas čuva 58 preostalih lobanja. Ćele-kula predstvalja jedunstven spomenik takve vrste u svetu.

Borbe za oslobođenje Niša počinju 29. decembra 1877. a knez Milan je ušao u Niš 11. januara 1878. godine. Na Berlinskom kongresu potvrđeno je da Niš ulazi u sastav Srbije. U to vreme u Nišu često zasedala skupština. Prvo zasedanje Narodne skupštine Srbije desilo se u zgradi osnovne škole (danas je to OŠ "Učitelj Tasa") iza Saborne crkve, 23. novembra 1878. godine.

Niš je 1884. spojen prugom sa Beogradom i dalje sa Evropom.

Pred početak Prvog svetskog rata 1914. godine u Niš prelazi Vlada i Narodna skupština. Niš postaje ratna prestonica. Iste godine 7. decembra u Narodna skupština zasedala u Nišu i donela Nišku deklaraciju o ujedinjenju Srba, Hrvata i Slovenaca.

Zgrada Banovine (danas pripada Univerzitetu) i spomen-kapela posvećana žrtvama bombardovanja 1999.

Oktobra 1915. Niš su okupirali Bugari. Niš je oslobođen 12. oktobra 1918. godine kada vojska Prve srpske armije na čelu sa vojvodom Petrom Bojovićem ušla u Niš.

U Drugom svetskom ratu okupacija Niša traje od 1941. do 1944. Na početku okupacije u Nišu je otvoren prvi nacistički koncentracioni logor u Jugoslaviji, iz koga je oko 12.000 logoraša odvedeno i streljano na Bubnju. Godine 1942., 12. februara odigralo se masovno begstvo iz logora, događaj poznat pod nazivom proboj logora na Crvenom Krstu. Tom prilikom je oko 100 ljudi pobeglo. O ovom događaju snimljen je film Lager Niš iz 1987. godine, u režiji Miomira Stamenkovića. Dana 14. oktobra 1944. Niš je oslobođen od Nemaca.

U prvoj polovini devedesetih XX veka Niš važio za jako uporište SPS-a. Međutim, 1996. godine Niš je prvi grad u Srbiji na kojima je pobedila opozicija; Koalicija Zajedno je pobedila na lokalnim izborima 1996. a gradonačelnik je postao Zoran Živković, kasnije i premijer Srbije.

U toku bombardovanja 1999. godine Niš je bio česta meta napada, kada su uništena industrijska postrojenja, aerodrom i ubijeno 20 civila kasetnim bombama bačenim pored pijace uz tvrđavu. Od zaostalih kasetnih bombi nastradalo je više osoba i posle prestanka bombardovanja.

Arhitektura

U Nišu se može primetiti arhitektura koja pripada raznim istorijskim i umetničkim epohama. Od orijentalne arhitekture, koju su doneli Turci, preko balkanske i socijalrealističke do postmoderne.

Značajne zgrade

• Glavna pošta
• Gimnazija
• Dom mladih
• Palata pravde
• Banovina
• Kuća Stambolijskih
• Pasterov zavod
• Gimnazija
• Učiteljski dom
• Narodni muzej
• Kuća za venčanja
• Kalča
• Gorča
• Predsedništvo Skupštine grada

Ulice

• Ulica Pobede – Pobedina
• Trg Oslobođenja
• Obilićev venac
• Kazandžijsko sokače
• Ulica cara Dušana – Dušanova

Parkovi

• Čair
• Bubanj (park u Nišu)
• Park svetog Save
• Tvrđava (u Nišu)

Privreda

Industrija

Niš je jedan od najbitnijih industrijskih centara Srbije, poznat po duvanskoj, elektonskoj, mašinskoj, tekstilnoj i prehrambenoj industriji. Neke od većih kompanija su:

• Duvanska industrija – Niš – DIN

DIN je osnovana 1930. godine na sadašnjoj lokaciji na Crvenom Krstu. Godine 1995. osnovan je istraživački institut, koji odabire i proizvodi duvan i dizajnira nove duvanske proizvode. Avgusta 2003. Philip Morris Corporation je kupila DIN u toku privatizacije. Phillip Morris je uložio ulupno 580 miliona evra, sto je najveća investicija u Srbiji 2003. godine.

• Građevinar je nastao 1961. godine pod imenom Grapon. Građevinar je izvodio velike građevinske radove u Nišu, Beogradu, istočnoj Srbiji, Rusiji, Bugarskoj, Izraelu, Jordanu, Ujedinjem Arapskim Emiratima.
• Elektronska Industrija – Niš EI – Nis je osnovana 1948. kao institut za proizvodnju radio uređaja i rentgen aparata.
• Vulkan (fabrika guma u Nišu) – industrija guma je otvorena 1937. godine. Proizvodi širok spektar različitih gumenih proizvoda, kao i proizvode koji se koriste u ruarstvu i građevinskoj industriji.
• Masinska industrija Niš – MIN je osnovana 1884. godine i proizvodi različite vrste opreme sa primenom u rudarstvu, železnici, matalurgiji, hemijskoj i gasnoj industriji.
• Žitopek je osnovan 1947. godine i proizvodi hleb i pecivo.
• Niška pivara proizvodi pivo i bezalkoholna pića. Pivaru je osnovao Jovan Apel 1884. godine.
• Nitex proizvodi tkanine i odeću. Kompaniju je osnovao 1897. godine Mile Ristić sa sinovima.

Saobraćaj

Gradske autobuske linije pokriva Niš-ekspres Arhivirano 2006-07-02 na Wayback Machine-u i nekoliko privatnih autobusa. Međugradski saobraćaj u potpunosti pokriva Niš-ekspres.

Turizam

Izletišta

• Niška Banja
• Sićevačka klisura
• Jelašnička klisura
• Suva planina
• Bojanine vode
• Kamenički vis
• Cerjanska pećina

Istorijski spomenici

• Medijana (oko 306-337.)
• Ranovizantijska grobnica (kraj 5. ili 6. vek)
• Crkva Svetog Jovana kod Orljana (11. vek)
• Koprijan (14. vek)
• Kazandžisko sokače (prva polovina 18. veka)
• Tvrđava (1719-1723)
• Staro groblje (18. vek)
• Ćele-kula (1809.)
• Narodno pozorište (1869.)
• Džamija Islam-age Hadrovića (1870.)
• Kuća Stambolijskih (1878.)
• Staro Načelstvo tj. Niški univerzitet (1886.)
• Spomenik oslobodiocima (1937.)
• Logor Crveni krst (1941.)
• Bubanj (1950-1963)

Kulturni i društveni život grada

Obrazovanje

Grad Niš ima ukupno 80 osnovnih, i 19 srednjih škola i 11 fakulteta.

Prva svetovna osnovna škola osnovana je 1830. godine na insistiranje niških trgovaca i zanatlija kod kneza Miloša da omogući nastavu na srpskom jeziku. Pre toga u Nišu su jedino popovi i kaluđeri obrazovali decu spremajući ih za sveštenićki poziv, a bogatiji građani su mogli da šalju svoju decu u grčke škole.

Godine 1830. knez Miloš u Niš šalje svog pisara Spiridona Jovanovića, koji organizuje svetovnu nastavu na srpskom jeziku, uprkos protivljenju sveštenika u Nišu. Kako se broj učenika povećavao, Spiridon Jovanović je odabrao svog najtalentovanijeg učenika Atanasija Tasu Petrovića i proizveo ga u učitelja, sa njegovih svega 17 godina. Zajedno sa „učitelj-Tasom“ u opismenjavanju radi i Anastasija – Nasta Dimitrijević, prva učiteljica prve mešovite škole u Nišu, osnovane već 1845., takođe pored Saborne crvke.

Ipak, zaoštravanjem odnosa između Turske i Kneževine Srbije otežava se položaj učitelja i učiteljica u Nišu. Obnavlaja se naredba da se u Niš ne mogu dovoditi učitelji i učiteljice iz Srbije. Godine 1861. u školskoj zgradi podmetnut je požar i zgrada izgara do temelja. Nova zgrada sazidana je 1863/4. godine na mestu stare i nazvana je „Muška narodna škola“.

Prva niška gimnazija osniva se nepunu godinu po oslobođenju Niša od Turaka, 27. septembra, 1878. godine, po ukazu kneza Milana Obrenovića. Gimnazija počinje sa radom 20. novembra 1878. godine, sa ukupno 48 učenika.

Učiteljska škola u Nišu se osniva 1882., a 1894. i viša devojačka škola. Prvi fakulteti u Nišu počinju da se otvaraju 1960. godine pri Beogradskom univerzitetu, a Univerzitet u Nišu se osniva 1965. godine, 15. juna. Univerzitet u Nišu danas ima 13 fakulteta, od kojih se dva nalaze van Niša.Najznačajnije osnovne škole su Branko Miljkovic,Ivo Andrić,Voždova škola i dr.

Muzeji

• Narodni muzej
• Arheološka izložba Narodnog muzeja Niš
• Muzej Medijana
• Ćele-kula
• Muzej zdravstvene zaštiete – Pasterov zavod
• Muzej logor „Crveni Krst“
• Spomen soba Branka Miljkovića
• Spomen soba Stevana Sremca

Festivali i godišnje manifestacije

• Horske svečanosti
• Filmski susreti – Festival glumačkih ostvarenja domaćeg igranog filma
• Festival caja,lekovitog i aromaticnog bilja – Festival caja
• Festival hortikulture-jesenji i prolecni – Festival hortikulture
• Festival Piva – Festival piva
• Nimus – Niške muzičke svečanosti – festival ozbiljne muzike
• Nišvil – džez festival
• Nisomnia – muzički festival
• Sićevačka likovna kolonija
• Sićevačka književna kolonija
• Car Konstantin i Carica Jelena – gradska slava (3. jun)
• Pantelejski vašar
• Palilulsko veče
• Burekdžijada
• Novogodšnji koncert Bečkih valcera i operskih arija

Sport

Sportski objekti

• Stadion Čair
• Sportski centar Čair (Hala Čair)

Sportski klubovi

• F.K. Radnički Niš
• F.K. Sinđelić
• R.K. Železničar
• Ž.F.K. Mašinac
• K.K. Konstantin
• Ž.R.K. Naisa
• Kajak Kanu Klub Gusar

Lokalni mediji

Novine

• Narodne Novine

Televizijske stanice

• Kopernikus Cable Network
• Banker TV
• BelleAmie TV
• TV Nais
• TV Global
• RTV Nišava (na romskom jeziku)
• NTV
• RTV ARTvizija
• Puls TV
• Jumbo TV
• TV Zona Plus

Radio-stanice

• Radio ART 97,4 MHz
• Radio NEW FAIR PLAY UKT 88,3 MHz
• Radio Baltazar 90,5 MHz
• Radio Santa Claus 89,0 MHz
• Radio S 91,1 MHz
• Radio B92 104,7 MHz
• Radio City 104,9 MHz
• Fast radio 102,7 MHz
• Blue FM 103,1 MHz
• Radio Niš 99,5 MHz
• Radio Banker 98,3 MHz
• Radio Petica 105,5 MHz
• Radio Nišava 104,0 MHz
• Radio Belle Amie 95,6 MHz
• Radio Belle Amie Folk Kanal 98,7 i 100,7 MHz
• Radio Glas Eparhije Niške 92,0 MHz

Organizacije

Političke organizacije u Nišu

• G17plus
• GSS
• DS
• DSS
• Nova Srbija
• Reformistička stranka
• Pokret snaga Srbije
• Pokret za demokratsku Srbiju
• Socijaldemokratija
• Socijalistička partija Srbije
• Srpska napredna stranka
• Srpska radikalna stranka
• Srpski pokret obnove
• Liberalno demokratska partija LDP

Nevladine organizacije

Glavni članak: Spisak nevladinih organizacija u Nišu

• NVO „Smart Grupa“
• Astronomsko društvo „Alfa“
• BEST Niš - Board of European Students of Technology Niš
• Centar za razvoj građanskog društva „Protecta“
• Centar građanskog društva „FILMPUBLIKART“
• Centar za razvoj informisanja i demokratije CeRID
• Centar za slobodne izbore i demokratiju CeSID
• Differentia – omladinska nevladina organizacija
• Društvena organizacija za kulturne i naučne aktivnosti „Jezgro“
• Društvo Dante Aligijeri za promovisanje italijanskog jezika i kulture
• Društvo za zaštitu i unapređenje mentalnog zdravlja dece i omladine – Otvoreni klub
• Društvo za zaštitu životne sredine
• EKOpolis
• ELSA – Evropsko udruženje studenata prava – lokalna grupa Niš
• Evanđeosko Udruženje Studenata - EUS
• Evropski studentski forum – AEGEE-NIŠ
• Gradska organizacija gluvih i nagluvih
• Institut Istok-Zapad
• JUNIR – Jugoslovensko udruženje za naučno istraživanje religije
• Kolo srpskih sestara
• Lambda, Centar za promociju i unapređenje LGBT ljudskih prava i Queer kulture
• Međunarodna asocijacija za urbanu ekologiju
• Međuopštinska organizacija slepih i slabovidih
• Odbor za ljudska prava
• OGI – Odbor za građansku inicijativu
• Rotari klub "Niš"
• Rotari klub "Niš-Konstantin Veliki"
• Rotari klub "Niš-Medijana"
• Otvoreni klub Nis
• Savez civilnih invalida rata
• SOS telefon za žene i decu žrtve nasilja
• Studentska unija Filozofskog fakulteta
• Udruženje veterana 63. padobranske brigade
• Udruženje „Stare Nišlije“
• Udruženje distrofičara regiona Niš
• Udruženje građana članova porodica i prijatelja mentalno obolelih osoba „Zvono“
• Udruženje građana "Balkanrock"
• Udruženje građana "Zeleni ključ" Niš
• Udruženje nezavisnih intelektualaca „Trag“
• Udruženje paraplegičara nišavskog okruga
• Udruženje građana "Stari Niš"
• Društvo za zaštitu spomenika kulture "Car Konstantin"
• Udruženje građana "Omladinska filharmonija Naissus"
• Ženski prostor

Politika

Opštine grada Niša

Administrativna podela

Grad Niš obuhvata pet opština:

• Pantelej
• Medijana
• Crveni Krst
• Palilula
• Niška Banja

Medijana	Palilula	Pantelej	Crveni Krst	Niška Banja
Centar	Palilula	Pantelej	Crveni Krst	Niška Banja
Marger	Staro Groblje	Jagodin Mala (delimično)	Beograd Mala	naselje Nikola Tesla (broj 6)
Trg Kralja Aleksandra	Crni Put	Durlan	Jagodin Mala (delimično)	Jelašnica
Kičevo	Bubanj	Komren (delimično)	Komren (većina)	Sićevo
Čair	Ledena Stena	Čalije	Šljaka	Ostrovica
Bulevar Nemanjića	Delijski Vis	Somborska	Medoševac	Prva Kutina
Bulevar Đinđića	Apelovac	Vrežina		Radikina Bara
Medijana	Kovanluk			Prosek
Trošarina	Tutunović Podrum			Čukljenik
Duvanište	Kalač Brdo			Donja i gornja Studena
Brzi Brod	9. maj

Gradsko prijateljstvo

Kassandra, Grčka (1996.) Šparta, Grčka (1996.) Glifada, Grčka (1996.) Marussi, Grčka (1999.) Alimos, Grčka (1999.) Veliko Tarnovo, Bugarska (1996.) Košice, Slovačka (2001.) Kursk, Rusija (1920.) Rognan, Norveška (1986.) Bad Homburg, Nemačka (1999.) Krakov, Poljska (2002.) Recanati, Italija (2007. - Poetsko bratimljenje)

Gradonačelnici Niša

Kneževina Srbija:

• Dimitrije Kocić-Asardžijski 1878

Kraljevina Srbija:

• Dimitrije Kocić-Asardžijski 1878
• Stevan Hadži Mitić 1878
• Rista Bojadžić 1879
• Stojanča Lozančić 1880
• Petar Božović 1881 (1. mandat)
• Stevan Milčić 1881
• Vlajko Stojanović Aldup 1882
• Nikola Kole Rašić 1883
• Vasa Koljević 1885
• Ljuba Stanojević 1886
• Ilija Janić 1887 (1. mandat)
• Petar Božović 1888 (2. mandat)
• Svetozar Tutunović 1889
• Vlastimir Stojanović 1890-1891
• Vasko Branković 1882
• Vićentije Bešević 1893 (1. mandat)
• Ilija Janić 1893 (2. mandat)
• Todor Milovanović 1894 (1. mandat)
• Đorđe Genčić 1894-1896
• Todor Milovanović 1897-1900 (2. mandat)
• Vićentije Bešević 1901 (2. mandat)
• Todor Milovanović 1901-1903 (3. mandat)
• Đoka Janković 1903
• Lazar Jovanović 1903
• Miloš P. Čupić 1903
• Vasa Jovanović 1903
• Nikola Uzunović 1904-1909
• Petar Aranđelović 1909-1913
• Petar Stanković 1913-1916 (1. mandat)
• Živko Stoiljković 1918

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca:

• Petar Stanković 1918-1919 (2. mandat
• Milan Joksimović 1919-1920
• Sotir Zdravković 1920-1920
• Pavle Stojković 1920-1921
• Aleksandar Donković, Matija Kuzmanović i Nikola Marković 1921-1921 (privremena opštinska uprava)
• Ljuba Aranđelović 1921-1923
• Dragiša Cvetković 1923-1929 (1. mandat)

Kraljevina Jugoslavija:

• Milorad Čavdarević 1929-1935
• Dragiša Cvetković 1935-1936 (1. mandat)
• Dragutin Petković 1936
• Dragutin Živković 1936-1939 (1. mandat)
• Đorđe Kocić 1939-1940
• Dragutin Živković 1940-1941 (2. mandat)
• Petko Bukumirović 1941
• Bogdan Knežević 1941-1944

Vlada narodnog spasa ili Vojna uprava u Srbiji:

• Jovan Čemerikić 1942-1944

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija:

• Lazar Tomić 1944-1945
• Nedeljko Simović 1945-1947
• Svetomir Šumarac 1947-1952
• Momčilo Milovanović 1952-1955
• Ivan Vučković 1955 (1. mandat)
• Žarko Radičević 1955-1958
• Ivan Vučković 1958-1963 (2. mandat)
• Ratko Mitić 1963-1967
• Žarko Radičević 1967-1969
• Miodrag Apostolović 1969-1973
• Borivoje Dinić 1973-1974
• Vladimir Petrović 1974-1979
• Milibor Jovanović 1979-1982
• Božidar Jocić 1982-1986
• Dragoslav Pavlović 1986-1989
• Života Živković 1989-1992

Savezna Republika Jugoslavija:

• Stojan Ranđelović 1992-1996.
• Zoran Živković 1997-2000
• Goran Ćirić 2000-2004
• Smiljko Kostić 2004-2006

Republika Srbija:

• Smiljko Kostić 2006-2008
• Miloš Simonović 2008-2012
• Zoran Perišić 2012-2016
• Darko Bulatović 2016-2020
• Dragana Sotirovski 2020-

Poznate osobe

• Konstantin Veliki (rimski car, 272–337 n.e.) – rođen u Nišu
• Konstancije III (rimski car, fl. 411–421 n.e.) – rođen u Nišu
• Justin I (vizantijski car, 450–527 n.e.) – živeo u Nišu
• Nikephoros Lykaon – vizantijski protospatar i strateg Niša oko 1050.
• Spiridion (patrijarh, fl. 1379—1389) – rodom iz Niša
• Stevan Sinđelić (vojnik, 1770–1809) – umro u Nišu
• Stevan Sremac (pisac, 1855–1906) – živeo i radio u Nišu
• Eva Haljecka Petković (lekarka, prva ginekološkinja na Balkanu, 1870–1947) – dugo radila u Nišu
• Ivan Miljković (odbojkaš, 1979) - rođen i odrastao u Nišu
• Nikola Uzunović (političar, 1873–1954) – rođen u Nišu
• Dragutin Dimitrijević Apis (vojno lice, 1876–1917) – školovao se u Nišu
• Svetislav Milosavljević (političar i general, 1882–1960) – rođen u Nišu
• Jovanka Bončić–Katerinić (arhitekta, 1887–1966) – rođena u Nišu
• Dragiša Cvetković (političar i gradonačelnik Niša, 1893–1969) – rođen u Nišu
• Rajko Jovanović (političar, 1898—1942) – rođen u Nišu
• Stojan Andrić (dirigent i kompozitor, 1912–1980) – rođen u Nišu
• Branimir Janković (akademik, 1920–1990) – prvi rektor Niškog univerziteta
• Nadežda Szrajber (umetničko ime Nadia Regin ili Poderegin "Nađa") (glumica, 1922–2009) – rođena u Nišu
• Dušan Radović (pisac, 1922–1984) – rođen u Nišu
• Ilija Ničić (streljaštvo, 1922–2014) – rođen u Nišu
• Milutin Tatić (glumac, 1923–1991) – rođen u Nišu
• Dušan Čkrebić (političar, 1927) – rođen u Nišu
• Žika Milenković (glumac, 1928–2008) – rođen u Nišu
• Irenej (patriarh, 1930–2020) – služio u Nišu kao episkop
• Branko Miljković (pesnik, 1934–1961) – rođen u Nišu
• Mladen Nedeljković Mlađa (glumac, 1936–2005) – rođen u Nišu
• Šaban Bajramović (pevač, 1936–2006) – rođen u Nišu
• Bratislav Anastasijević (kompozitor i akademik, 1936–1992) – rođen u Nišu
• Kornelije Kovač (kompozitor, 1942) – rođen u Nišu
• Želimir Žilnik (reditelj, 1942) – rođen u Nišu
• Tanasije Uzunović (glumac, 1942) – rođen u Nišu
• Radoslav Bubanj (akademik, 1943) – rođen u Nišu
• Goran Paskaljević (redatelj, 1947–2020) – odrastao u Nišu
• Predrag Manojlović (glumac, 1950) – rođen u Nišu
• Dragan Pantelić (fudbaler, 1951) – igrao za Radnički, kasnije bio predsednik kluba
• Predrag Miletić (glumac, 1952) – rođen u Nišu
• Aki Rahimovski (muzičar, 1954) – rođen u Nišu
• Zoran Andrić (dirigent i kompozitor, 1955) – rođen u Nišu
• Biljana Krstić (pevačica, 1955) – rođena u Nišu
• Predrag Antonijević (redatelj, 1959) – rođena u Nišu
• Biljana Jevtić (pevačica, 1959) – rođena u Nišu
• Miloš Drizić (fudbaler, 1960) – rođen u Nišu
• Zoran Živković (političar, 1960) – rođen u Nišu, gradonačelnik Niša, premijer Srbije
• Dragiša Binić (fudbaler, 1961) – dugo igrao za Radnički Niš
• Zoran Ćirić (pisac, 1962) – rođen u Nišu
• Aleksandar Šoštar (vaterpolista, 1964) – rođen u Nišu
• Dragan Stojković "Piksi" (fudbaler, 1965) – rođen u Nišu
• Lidija Mihajlović (streljaštvo, 1968) – rođena u Nišu
• Branislava Ilić (dramaturg, 1970) – rođena u Nišu
• Ognjen Radivojević "Ogi" (pevač, 1970) – rođen u Nišu
• Maja Nikolić (pevačica, 1975) – rođena u Nišu
• Ana Stanić (pevačica, 1975) – rođena u Nišu
• Dejan Stojiljković (dramski pisac i strip scenarista, 1976) – rođen u Nišu
• Petar Đenić (fudbaler, 1977) – rođen u Nišu
• Bojana Popović (rukometašica, 1979) – rođena u Nišu
• Nikola Karabatić (rukometaš, 1984) – rođen u Nišu
• Milan Rašić (odbojka, 1985) – rođen u Nišu
• Nemanja Radulović (violinist, 1985) – rođen u Nišu
• Alen Ademović (pevač, 1987) – rođen u Nišu
• Stefan Jović (košarkaš, 1990) – rođen u Nišu
• Saša Marković (fudbaler, 1991) – rođen u Nišu
• Sava Ranđelović (vaterpolist, 1993) – rođen u Nišu
• Miljana Stanojković (fitnes model, 1994) – rođena u Nišu
• Andrija Živković (fudbaler, 1996) – rođen u Nišu
• Staša Gejo (sportska penjačica, 1997) – rođena u Nišu
• Anton Gole (Oficir JNA, 1953-2006) – radio u Nišu

Povezano

• Niška eparhija

Literatura

• Barnes, Timothy David (1981). Constantine and Eusebius. Harvard University Press. str. 3. ISBN 978-0-674-16531-1. 
• Weal, John (2012). Messerschmitt Bf 110 Zerstörer Aces of World War 2. Osprey Publishing. str. 63-. ISBN 978-1-78200-527-8. 
• Ćirković, Sima M. (2008). The Serbs. Wiley. ISBN 978-1-4051-4291-5. 
• Ћоровић, Владимир. Историја српског народа. Београд. Pristupljeno 19. 3. 2013. 
• Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War, 1914-1918. Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-476-7. 
• Thomas, Robert (1999). Serbia Under Milošević: Politics in the 1990s. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 978-1-85065-341-7. 
• Ripley, Tim (2003). The Wehrmacht: The German Army of World War II, 1939-1945. Fitzroy Dearborn. ISBN 978-1-57958-312-5. 

Vanjske veze

Niš na Wikimedijinoj ostavi

• Sve o Nišu,Dešavanja,Info ,Sve na jednom mestu
• www.nis.org.yu Zvanični Website
• Plan grada Niša, Gradski vodič Arhivirano 2007-09-10 na Wayback Machine-u
• Istorija Niša
• Niš info
• JuzniOglasi.rs Arhivirano 2019-11-15 na Wayback Machine-u - Oglasi isključivo namenjeni oglašavanju južne Srbije.