Prijeđi na sadržaj

1790 – razlika između verzija

Uredi veze
Izvor: Wikipedija
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjena
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m r2.7.2+) (robot Dodaje: rue:1790
 
(Nije prikazano 25 međuverzija 7 korisnika)
Red 1: Red 1:
{{Godina}}
{{year dab|1790}}
{{godina nav}}
{{Godina u drugim kalendarima|1790}}


Godina '''1790''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXC]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u petak]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[redovna godina koja počinje u nedjelju]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]].
==Događaji==
* [[2.6.]] - Emanuel Janković otvorio prvu knjižaru u [[Novi Sad|Novom Sadu]].


==Rođenja==
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* [[1. 1.]] - U Engleskoj otvoren [[Oxfordski kanal]], 126 km između Oxforda i Coventryja.
* [[4. 1.]] (24. 12. po j.k.) - [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Austrijsko-turski rat]]: dan nakon što je porazio Turke, frajkor [[Mihailo Mihaljević|M. Mihaljevića]] oslobađa [[Kruševac]], u očišćenoj [[Crkva Lazarica|Lazarevoj crkvi]], ranije konjušnici, drži se blagodarenje - osvajanje grada izaziva "nove pokrete... sve do Sofije"<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 388</ref><ref>Ćorović, Vladimir. [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_15_l.html Istorija srpskog naroda - Kočina Krajina]. rastko.rs</ref>.
* [[5. 1.]] (Božić) - Kapetan Simić oterao Turke iz [[Manastir Studenica|Studenice]], u njegovoj vojsci se nalazi i Karađorđe - moraju se povući posle dve nedelje pred jačim novopazarskim snagama i poneti sa sobom mošti [[Stefan Prvovenčani|Stefana Prvovenčanog]] (sredinom februara stižu u Beograd).
* [[7. 1.]] - Nakon [[Brza Palanka|Brze Palanke]], puk. Liptaj povratio i [[Negotin]]<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 390</ref>.
* [[8. 1.]] - [[SAD|Američki]] predsjednik [[George Washington]] u [[New York]]u izgovara prvu [[Poslanica o stanju nacije|Poslanicu o stanju nacije]].
* [[11. 1.]] - [[Datoteka:Flag of the Brabantine Revolution.svg|25px]] [[Belgijski ustanak]]: 11 država [[Austrijska Nizozemska|Austrijske Nizozemske]] sklapa [[Sporazum o uniji (Sjedinjene Belgijske Države)|Sporazum o Uniji]] kojim su stvorene [[Sjedinjene Belgijske Države]].
* [[15. 1.]] - [[Pobuna na Bountyju]]: [[Fletcher Christian]] je uspeo pronaći ostrvo [[Pitcairn]] na kome će sa delom pobunjenika i grupom Tahićana provesti ostatak života (jedan američki brod će naići na ostrvo tek 1808).
[[Datoteka:Emperor Leopold II.jpg|mini|150px|left|[[Leopold II od Svetog Rimskog Carstva|Leopold II]]]]
* [[20. 1.]] - Umro car [[Josip II, sveti rimski car|Josip II]], malo pre toga je vratio ustav Ugarskoj i Hrvatskoj, od važnijih reformi je zadržao samo patente o toleranciji i o ukidanju osobne zavisnosti<ref>''Historija n. J. II'', 1103</ref>. Nasljeđuje ga brat [[Leopold II od Svetog Rimskog Carstva|Leopold II]] (do [[1792]]), trenutno veliki vojvoda Toskane.
** Omraženi ban Hrvatske Franjo grof Balassa se nakon careve smrti morao povući na carski dvor - "nalagao [je] sve teže terete i nepovlaštenim slojevima", sukobljavao se i s biskupom Vrhovcem povodom novačenja za turski rat<ref>''Historija n. J. II'', 1102</ref>.
** Turski rat je izazvao veliku bijedu i glad na austrijskoj strani<ref>''Historija n. J. II'', 1103</ref>.
* [[22. 1.]] - Sastanak duhovnih lica i oborknezova zapadne Srbije u [[Manastir Tronoša|Tronoši]]: predstavka [[Mojsije Putnik|mitropolitu Putniku]] da upozna cara s nevoljama ako Srbija bude prepuštena Turcima.
* [[26. 1.]] - Praizvedba [[Mozart]]ove komične opere ''[[Così fan tutte]]'' ("Sve tako čine") u Beču.
* [[27. 1.]] - [[Heinrich Harries]] objavio u novinama pesmu ''[[Heil dir im Siegerkranz]]'' ("Slava tebi u pobedničkoj kruni") u čast danskog kralja [[Kristijan VII|Kristijana VII]] - kasnije himna Pruske odn. Nemačkog carstva, s melodijom ''God save the King''.
* januar - Tursko-pruski savez, francuska revolucija i jačanje opozicije Josifu II otežavaju položaj Austrije<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 391</ref>.

=== Februar/Veljača ===
* [[1. 2.]] - U [[New York]]u se prvi put sastaje [[Vrhovni sud SAD]].
* [[13. 2.]] - Ukinuti [[redovnički zavjet]]i i [[Crkveni redovi|redovi]] u Francuskoj.
* februar - Bosanski Turci već zauzeli [[Loznica|Loznicu]] i [[Lešnica (Loznica)|Lešnicu]] (frajkor je slab a Austrijanci se povlače)<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 392</ref>.
* februar-mart - Turska koncentracija i pritisak na [[Stalać]], [[Paraćin]], [[Kruševac]] i [[Karanovac]].

=== Mart/Ožujak ===
[[Datoteka:Départements et provinces de France.png|mini|200px|[[Departmani Francuske]]]]
* [[1. 3.]] - Odlučeno da se tokom godine održi prvi [[Popis stanovništva u SAD 1790.|popis stanovništva u SAD]], koji će se otada redovno održavati svakih deset godina.
* mart, početkom - Počinje izbeglištvo iz zapadne Srbije.
* [[4. 3.]] - [[Francuska revolucija]]: [[Francuska]] podijeljena u 83 [[departmani Francuske|departmana]] kojim je ukinuta [[Stare francuske provincije|dotadašnja teritorijalna organizacija]] temeljena na [[feudalizam|feudalnim]] [[leno|lenima]].
* [[5. 3.]] - Tzv. Feudalni komitet podnosi izveštaj francuskoj skupštini - odlaže se ukidanje [[feudalizam|feudalizma]].
* [[6. 3.]] - Njujorška skupština glasala za prijem [[Vermont]]a u uniju, pod nekim uslovima.
* mart - Francuska Konstituanta uvodi kolonijalne skupštine otvorene za posednike; ropstvo je zadržano, proglašena je pravna jednakost slobodnih ljudi.
* mart - Ugarska je na ivici pobune, antinemačkog i antifiskalnog karaktera - plemstvo je uništilo poreske dokumente<ref name="Berenger2014">{{cite book|author=Jean Berenger|title=The Habsburg Empire 1700-1918|url=https://books.google.com/books?id=7A-PBAAAQBAJ&pg=PA114|date=19 September 2014|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-89573-2|pages=114–}}</ref>.
* [[18. 3.]] - [[Brabantska revolucija]]: rulja pristalica konzervativnih etatista proterala liberalne vonkiste iz Brisela - teror.
* [[22. 3.]] - [[Thomas Jefferson]] je prvi državni sekretar SAD (do 1793, potpredsednik 1797-1801, predsednik 1801-1809).
* [[26. 3.]] - Prvi Zakon o naturalizaciji u SAD: državljanstvo mogu dobiti slobodni belci dobrog karaktera.
* [[29. 3.]] - Odbrambeni savez [[Kraljevina Pruska|Pruske]] i [[Poljska-Litvanija|Poljske]] - Poljska želi zaklon dok piše [[Ustav od 3. svibnja 1791.]], koji će Pruska uzeti kao izgovor za nepoštovanje kada Rusija napadne Poljsku 1792.

=== April/Travanj ===
* [[6. 4.]] - Mihaljević iznenada napao [[Aleksinac]], porazio Ali-pašu Vučitrnskog<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 389</ref>.
* [[11. 4.]] - Yazid je novi sultan Maroka (do 1792); proganja Jevreje iz Tetuana koji mu nisu želeli pomoći u borbi protiv oca Mohammeda.
* [[16. 4.]] - Predali se Turci na [[Ada Kale]]u.
* [[27. 4.]] - Osnovan klub [[Kordeljeri|Kordeljera]] ([[Georges Danton|Danton]], [[Camille Desmoulins|Desmoulins]], [[Jacques-René Hébert|Hébert]], [[Jean-Paul Marat|Marat]]...).

* proleće - Počinje sukob između [[Ali-paša Janjinski|Ali-paše Janjinskog]] i [[Sulioti|Suliota]] u Epiru: ovi su razbili snage koje je Ali-paša poslao na njih, ne može im se osvetiti jer je pozvan na Dunav, gde ostaje do jeseni, navodno se vratio sa nekoliko stotina srpskih i bugarskih zarobljenika<ref name="Davenport1837">{{cite book|author=Richard A. Davenport|title=The life of Ali Pasha of Tepebni, Vizier of Epirus|url=https://books.google.com/books?id=Q945AAAAcAAJ&pg=PA95|year=1837|publisher=Tegg|pages=95–}}</ref>.
* proleće-leto - Frajkori se povlače iz dolina Zapadne i Velike Morave - vuku narod sa sobom, a Turci pale i pustoše.

=== Maj/Svibanj ===
* [[12. 5.]] - Sabor u Zagrebu: donesen zaključak da će šest hrvatskih i slavonskih županija primati naredbe od Ugarskoga namjesničkog vijeća dok god se ne osvoje dijelovi Hrvatske koji su pod Turskom i Venecijom (plemstvo se samo podvrgnulo Ugarskoj radi sloge u borbi protiv Josipovih reformi). Poslanicima na ugarski sabor data instrukcija da se, uz ostalo, traži poništenje urbarijalnih reformi Marije Terezije i Josipa II. i patenta o ukidanju kmetske zavisnosti<ref>''Historija n. J. II'', 1103-4</ref>.
** Ipak, novi hrvatski ban [[Ivan Erdődy]] (1790-1806) reći će na Ugarskom saboru ''[[Regnum regno non praescribit leges]]'' ("Kraljevstvo kraljevstvu ne propisuje zakone").
* [[13. 5.]] - [[Rusko-švedski rat (1788–1790)|Rusko-švedski rat]]: pomorska bitka kod Revala, poraženi švedski napadači.
* maj - Vrhunac krize oko Nootke, špansko-britanskog spora oko zaliva na ostrvu [[Vancouver (otok)|Vankuver]] na zapadnoj obali Severne Amerike.
* 17 - 18. 5. - [[Rusko-turski rat (1787–1792)|Rusko-turski rat]]: osmansko-alžirska flota porazila grčkog gusara [[Lambros Kaconis|Lambrosa Kaconisa]] kod Androsa.
* [[22. 5.]] - Povodom pretnje rata između Britanije i francuske saveznice Španije, francuska Konstituanta donosi dekret o Deklaraciji mira svetu, u kojoj se francuska nacija odriče od osvajačkih ratova (Španija prinuđena na pregovore).
* [[26. 5.]] - Mitropolit [[Mojsije Putnik]] sa još dvojicom episkopa primljen kod cara - ovaj obećava da će i Srbi biti pozvani da pošalju predstavnike na ugarski sabor, kasnije to povlači<ref name="isniv1278">''Istorija s. n.'' IV-1, 278</ref>.
* [[29. 5.]] - [[Rhode Island]], kao posljednja od originalnih [[Trinaest kolonija]], ratificira [[Ustav SAD]].

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[2. 6.]] - Emanuel Janković otvorio prvu knjižaru u [[Novi Sad|Novom Sadu]].
* [[13. 6.]] - Uhapšen navodni Londonski monstrum koji je napadao žene.
* jun - General De Vins preduzima opsadu tvrđave [[Cetin]] u Bihaćkoj krajini, osvaja je posle duge i teške borbe; frajkorci za to vreme upadaju u Bosnu, Brdska milicija zapalila predgrađe Prijedora, lički frajkorci četuju prema Vakufu a banijski prema Jezerskom<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 380-1</ref>.
* jun - U Budimu se sastao Ugarski sabor, prvi od 1764. - hrvatski poslanici se protive nametanju mađarskog jezika, zalažu se za latinski, ili čak i hrvatski<ref>''Historija n. J. II'', 1104</ref>. "Nesjedinjeni grčkog obreda" dobijaju pravo građanstva, čime prestaju carske privilegije<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 264</ref>. Sabor će izabrati carevog/kraljevog sina [[Alexander Leopold von Österreich|Aleksandra Leopolda]] za palatina (do 1795), čime se nakon 25 godina obnavlja taj položaj.
* jun - U Australiju stiže pet brodova iz Druge flote: od 1038 ukrcanih osuđenika, 273 je umrlo na putu i još 124 ubrzo po dolasku.
* [[19. 6.]] - Ukinute nasledne [[francusko plemstvo|plemićke]] titule u Francuskoj.
* [[20. 6.]] - [[Kompromis iz 1790.]]: [[Alexander Hamilton|Alexandru Hamiltonu]] udovoljeno da savezna vlada preuzme dugove država a Thomasu Jeffersonu i [[James Madison|Jamesu Madisonu]] da prestonica SAD bude na jugu.
* 20. 6. - Bitka kod Patana u Indiji: [[Marata Carstvo|maratske]] snage na čelu sa francuskim oficirom [[Benoît de Boigne]]om porazile [[Jaipur|džajpurske]] [[Radžputi|Radžpute]] - uz još uspeha tokom godine, Marate dominiraju severnom i severozapadnom Indijom.

=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[4. 7.]] - Bitka u Viborškom zalivu: švedska flota uspela da se izvuče iz ruske blokade po cenu velikih gubitaka.
* [[7. 7.]] - Odlučeno da se na Veliku Gospojinu 26. avgusta otvori srpski crkveno-narodni sabor u Temišvaru, samo deset dana nakon što je mitropolit Putnik zatražio dozvolu za to (Srbi nisu primljeni u Ugarski sabor).
* 9. 7. - Umro mitropolit Putnik.
[[Datoteka:Johan Tietrich Schoultz målning Slaget vid Svensksund.jpg|thumb|Bitka kod Svenskunda.]]
* 9 - [[10. 7.]] - [[Rusko-švedski rat (1788–1790)|Rusko-švedski rat]]: [[Bitka kod Svenskunda]] u kojoj [[švedska]] flota uništava [[Rusko Carstvo|rusku]] flotu, poznata kao najveća [[pomorska bitka]] u historiji Baltika.
* [[12. 7.]] - [[Francuska revolucija]]: Donesena [[Građanska konstitucija klera]], kojom je [[Rimokatolička crkva]] podređena državi, te zabranjen rad katoličkih redova.
* [[14. 7.]] - [[Festival federacije]] u Parizu.
* [[16. 7.]] - Zakonom o rezidenciji uspostavljen prestonički distrikt SAD na [[Potomac (rijeka)|rijeci Potomac]] - budući [[Washington, D.C.]].
* [[19. 7.]] - Bitka u Kerčkom moreuzu je ruska pomorska pobeda nad Osmanlijama.
* [[22. 7.]] - [[Ferdinand III (Toskana)|Ferdinand III]] novi veliki vojvoda [[Veliko Vojvodstvo Toskana|Toskane]] (1790-1801. i 1814-24).
* [[26. 7.]] - Zakonom o preuzimanju, Kongres SAD omogućava saveznoj vladi da preuzme dugove država. Ovaj uspeh Hamiltonovih [[Federalistička partija (SAD)|federalista]] će dogodine dovesti do osnivanja [[Demokratsko-republikanska stranka (SAD)|Demokratsko-republikanske stranke]].
* [[27. 7.]] - Austro-pruska [[Rajhenbaška konvencija (1790)|Rajhenbaška konvencija]]: Austrija pristaje da sklopi mir s Turskom uz status kvo - postojala je mogućnost da Austrija zadrži Srbiju ako prepusti Pruskoj Gdanjsk i Torunj, ali to nisu želele ni jedna ni druga<ref>''Historija n. J. II'', 1384</ref> - ubrzava se povlačenje Austrijanaca iz Srbije.
* [[28. 7.]] - Završen kanal [[Forth - Clyde]] u Škotskoj.

=== Avgust/August/Kolovoz ===
* [[2. 8.]] - Dan prvog popisa u SAD: 3.929.214 stanovnika, od čega 694.280 robova.
* [[14. 8.]] - [[Verelski mirovni sporazum]] u kome [[Švedska]] i [[Rusko Carstvo|Rusija]] obustavljaju neprijateljstva po načelu ''[[status quo ante bellum]]''.
* avgust - Seljačka buna u Saksoniji, ugušena sledećeg meseca.
* [[24. 8.]] - Obustava neprijateljstava u austrijsko-turskom ratu ([[Svištovski mir|mir potpisan u Svištovu]] sledećeg avgusta).
* [[25. 8.]] - Generalni providur Anđelo Diedo predlaže da se i u Dalmaciji ukinu neki praznici kako bi se povećao broj radnih dana: "ne radi se u poljima, nego se rasipa i pije i kriminal raste"<ref>''Istorija s. n.'' IV-2, 63</ref>.
[[Datoteka:Mitropolit 1.jpg|mini|150px|[[Stefan Stratimirović]]]]
* [[26. 8.]] - [[22. 9.]] - [[Temišvarski sabor]] Srba u Ugarskoj, kao protivteža Ugarskom saboru; učestvuje 100 deputata, jednak broj iz sveštenstva, Vojne granice, plemstva i Provincijala; većina traži Banat kao autonomnu teritoriju, manjina za uključenje u Ugarsku kraljevinu; za mitropolita izabran budimski episkop [[Stefan Stratimirović]]<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 278-9</ref><ref>Ćorović, Vladimir. [https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_16_l.html Istorija srpskog naroda - Duhovno oslobođenje Srba]. rastko.rs</ref> (do 1836).
* [[31. 8.]] - Afera u Nancyju: pobuna u garnizonu ugušena po cenu krvoprolića - moral u francuskoj vojsci je slab, ranije tokom godine je bilo dosta neposluha i sitnijih pobuna; stroge kazne za pobunjenike im donose simpatije kod radikala.
* avgust-septembar - Turci ponovo zaposedaju Srbiju, Vlajko Stojković pruža otpor kod Paraćina a Mihaljević kod Hasan-pašine Palanke - frajkori su u lošem stanju i raspušteni su<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 393</ref>. Jedan turski komandant, možda Deli-Ahmed, ubio na prevaru oko 200 viđenijih Srba iz požarevačke nahije u manastiru Manasiji - ovo i razbojničke bande podstiču na bežaniju<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 394</ref>.

=== Septembar/Rujan ===
* [[2. 9.]] - Turci iznenada zauzeli [[Požarevac]], "sekući i paleći sve pred sobom"<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 394</ref>. Počinje masovno iseljavanje iz Srbije, mošti Stefana Prvovenčanog stigle u [[Manastir Vojlovica|manastir Vojlovicu]].
* [[11. 9.]] (ili 1. 9.) - U Habsburškom carstvu obnovljena cenzura.
* [[14. 9.]] - Temišvarski sabor upućuje caru ''Elaborat'', navedene žalbe i molbe Srba u Ugarskoj.
* septembar - Pismo crnogorskog guvernadura Radonjića knezu Kaunicu: "Narod se smeo i propao, hrišćani od Albanije i Hercegovine propadoše a sve Turci posjekoše i porobiše"<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 528</ref>.
* [[25. 9.]] - Povodom rođendana cara [[Qianlong]]a, u Pekingu predstavljena opera iz Anhuija, ''Huiju'' - početak [[Pekinška opera|Pekinške opere]].

=== Oktobar/Listopad ===
* [[9. 10.]] - Leopold II krunisan u Frankfurtu.
* 9. 10. - Razoran zemljotres pogodio [[Oran]] u Alžiru.
* [[18. 10.]] - [[Severozapadni indijanski rat]], Bitka kod Fort Waynea: [[Miami Indijanci]] [[Mala Kornjača|Male Kornjače]] porazili Amerikance Josiah Harmara u Ohaju.
* [[22. 10.]] - [[William Bligh]] oslobođen optužbi za pobunu na Bountyju.
* [[28. 10.]] - [[Vincent Ogé]] diže pobunu na francuskom [[Santo Domingo|Santo Domingu]] u korist prava slobodnih obojenih (belci su ranije tokom godine formirali skupštinu bez njih), ubrzo poražen.
* 28. 10. - Prva Nootkanska konvencija između Britanije i Španije: severozapadna obala Severne Amerike otvorena za trgovce obe nacije.

=== Novembar/Studeni ===
[[Datoteka:Siege of Izmail Fortress.jpg|mini|220px|[[Opsada Izmaila]]]]
* [[1. 11.]] - Objavljene [[Edmund Burke|Burkove]] "Refleksije o revoluciji u Francuskoj", jedan od najpoznatijih intelektualnih napada na nju i važan traktat modernog [[Konzervativizam|konzervativizma]].
* [[11. 11.]] - Leopold II krunisan za ugarsko-hrvatskog kralja.
* novembar - [[Belgijski ustanak]] ugušen nakon što su austrijske trupe okupirale [[Austrijska Nizozemska|Austrijsku Nizozemsku]].
* novembar - Eksplozivna erupcija havajskog vulkana [[Kilauea]], glavne žrtve su ratnici [[Keōua Kuahuula|Keōua Kuahuule]] koji se pobunio protiv [[Kamehameha I|Kamehamehe]].

=== Decembar/Prosinac ===
[[Datoteka:Piedra del sol Venustiano Carranza.png|mini|200px|left|[[Kamen Sunca]]]]
* [[1. 12.]] - U Francuskoj ukinut nepopularan porez na sol, ''Gabelle du sel'' (Napoleon će je vratiti 1806).
* [[3. 12.]] - Austrijanci se vratili u Brisel.
* [[5. 12.]] - U govoru "O organizaciji nacionalne garde", [[Maximilien Robespierre]] formuliše devizu "[[Sloboda, jednakost, bratstvo]]".
* decembar - Sastao se transilvanski sabor<ref>[http://mek.oszk.hu/03400/03407/html/329.html The Diet of 1790–91; The 'Supplex Libellus Valachorum']. mek.oszk.hu</ref>.
* [[17. 12.]] - U Meksiku otkriven astečki [[Kamen Sunca]].
* [[22. 12.]] - [[Rusko-turski rat (1787–1792)|Rusko-turski rat]], [[Opsada Izmaila]]: [[Rusko Carstvo|Ruske]] trupe pod komandom [[Aleksandar Suvorov|Suvorova]] zauzimaju [[Osmansko Carstvo|tursku]] tvrđavu [[Izmail]] (24. decembar je jedan od Dana vojne slave u današnjoj Rusiji).

=== Kroz godinu ===
[[Datoteka:Panthéon 1795.jpg|mini|200px|[[Panthéon u Parizu]]]]
* Završen [[Panthéon u Parizu]].
* Jedna mala kapela je prva pravoslavna crkva u Dubrovniku<ref>Ćorović, Vladimir. [https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_14_l.html Istorija srpskog naroda - Ruski uticaj u Crnoj Gori i susedstvu]. rastko.rs</ref>.
* [[Aleksandar Radiščev]] objavio knjigu "Putovanje od St. Petersburga do Moskve" zbog čega je osuđen na smrt (izmenjeno u progonstvo u Sibir).
* Treći [[Anglo-misorski ratovi|Anglo-misorski rat]] u južnoj Indiji: [[Britanska istočnoindijska kompanija]] sa indijskim saveznicima protiv [[Kraljevina Mysore|Kraljevine Mysore]].
* [[Kant]] izdao i treću "kritiku", Kritiku moći suđenja.
* [[Friedrich Justin Bertuch]] izdaje "Slikovnicu za decu" (''Bilderbuch für Kinder'', 1790-1830) u 12 tomova sa 1.185 stranica i 6.000 ilustracija.

== Rođenja ==
{{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1790.}}
{{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1790.}}
* [[4.2.]] - Dimitrije Frušić, srpski lekar i novinar († [[1838]])
* [[4. 2.]] - [[Dimitrije Frušić]], srpski lekar i novinar († [[1838]])
* 18. 3. - [[Jevrem Obrenović]], [[Miloš Obrenović|Milošev]] brat, [[Kralj Milan Obrenović|Milanov]] deda († [[1856]])
* [[12.8.]] - [[Gligorije Vozarević]], prvi srpski izdavač († [[1848]])
* [[29. 3.]] - [[John Tyler]], predsednik SAD († [[1862]])
* [[23. 5.]] - [[Jules Dumont d'Urville]], pomorac, istraživač († [[1842]])
* 23. 5. - [[James Pradier]], skulptor († [[1852]])
* [[12. 8.]] - [[Gligorije Vozarević]], prvi srpski izdavač († [[1848]])
* [[21. 10.]] - [[Alphonse de Lamartine]], pesnik, francuski političar († [[1869]])
* [[17. 11.]] - [[August Ferdinand Möbius]], matematičar, astronom († [[1868]])
* [[16. 11.]] - [[Leopold I., kralj Belgije|Leopold I.]], prvi kralj Belgijanaca († [[1865]])
* [[23. 12.]] - [[Jean-François Champollion]], egiptolog († [[1832]])
* ? - [[Stanko Petrović-Njegoš]], sinovac Petra I, otac kneza Danila († 1851)


==Smrti==
== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1790.}}
* [[20.2.]] - [[Josif II Habzburški]], Sveti Rimski Car, kralj (između ostalog) Dalmacije, Hrvatske, Slavonije (* [[1741]])
* [[20. 2.]] - [[Josip II, sveti rimski car|Josip II]], sveti rimski car (* [[1741]])
* [[7. 3.]] - [[Jean-Baptiste Romé de L'Isle]], pionir kristalografije (* [[1736]])
* [[12. 3.]] - [[András Hadik]], futoški grof, habsburški feldmaršal (* [[1710]])
* [[31. 3.]] - [[Stijepo Šuljaga]], dubrovački književnik (* [[1719]])
* [[17. 4.]] - [[Benjamin Franklin]], američki naučnik, političar, diplomata (* [[1706]])
* [[9. 7.]] - [[Mojsije Putnik]], karlovački mitropolit (* [[1728]])
* [[14. 7.]] - [[Ernst Gideon von Laudon]], austrijski feldmaršal (* [[1717]])
* [[17. 7.]] - [[Adam Smith]], ekonomista, filozof (* [[1723]])
* [[28. 9.]] - [[Nikola I. Josip Esterházy]], ugarski knez, pokrovitelj muzike (* [[1714]])


== Reference ==
{{commonscat|1790}}
{{reference|2}}


;Literatura
[[Kategorija:Godine]]
* ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)
* ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959

{{commonscat|1790}}


[[af:1790]]
[[Kategorija:1790| ]]
[[am:1790 እ.ኤ.አ.]]
[[an:1790]]
[[ar:ملحق:1790]]
[[arz:1790]]
[[ast:1790]]
[[az:1790]]
[[bcl:1790]]
[[be:1790]]
[[be-x-old:1790]]
[[bg:1790]]
[[bh:१७९०]]
[[bn:১৭৯০]]
[[bpy:মারি ১৭৯০]]
[[br:1790]]
[[bs:1790]]
[[ca:1790]]
[[ckb:١٧٩٠]]
[[co:1790]]
[[cs:1790]]
[[csb:1790]]
[[cv:1790]]
[[cy:1790]]
[[da:1790]]
[[de:1790]]
[[el:1790]]
[[en:1790]]
[[eo:1790]]
[[es:1790]]
[[et:1790]]
[[eu:1790]]
[[fa:۱۷۹۰ (میلادی)]]
[[fi:1790]]
[[fr:1790]]
[[fy:1790]]
[[ga:1790]]
[[gan:1790年]]
[[gd:1790]]
[[gl:1790]]
[[gv:1790]]
[[he:1790]]
[[hi:१७९०]]
[[hif:1790]]
[[hr:1790.]]
[[ht:1790 (almanak gregoryen)]]
[[hu:1790]]
[[hy:1790]]
[[ia:1790]]
[[id:1790]]
[[ilo:1790]]
[[io:1790]]
[[is:1790]]
[[it:1790]]
[[ja:1790年]]
[[jv:1790]]
[[ka:1790]]
[[kk:1790 жыл]]
[[kn:೧೭೯೦]]
[[ko:1790년]]
[[krc:1790 джыл]]
[[la:1790]]
[[lb:1790]]
[[li:1790]]
[[lmo:1790]]
[[lt:1790 m.]]
[[lv:1790. gads]]
[[map-bms:1790]]
[[mhr:1790]]
[[mi:1790]]
[[mk:1790]]
[[mr:इ.स. १७९०]]
[[ms:1790]]
[[myv:1790 ие]]
[[nah:1790]]
[[nap:1790]]
[[nds:1790]]
[[ne:सन् १७९०]]
[[new:सन् १७९०]]
[[nl:1790]]
[[nn:1790]]
[[no:1790]]
[[nov:1790]]
[[nrm:1790]]
[[oc:1790]]
[[os:1790-æм аз]]
[[pi:१७९०]]
[[pl:1790]]
[[pnb:1790]]
[[pt:1790]]
[[qu:1790]]
[[ro:1790]]
[[ru:1790 год]]
[[rue:1790]]
[[sa:१७९०]]
[[sah:1790]]
[[scn:1790]]
[[se:1790]]
[[simple:1790]]
[[sk:1790]]
[[sl:1790]]
[[sq:1790]]
[[sr:1790]]
[[stq:1790]]
[[su:1790]]
[[sv:1790]]
[[sw:1790]]
[[ta:1790]]
[[th:พ.ศ. 2333]]
[[tk:1790]]
[[tl:1790]]
[[tr:1790]]
[[tt:1790 ел]]
[[uk:1790]]
[[ur:1790ء]]
[[uz:1790]]
[[vec:1790]]
[[vi:1790]]
[[vls:1790]]
[[vo:1790]]
[[wa:1790]]
[[war:1790]]
[[yo:1790]]
[[zh:1790年]]
[[zh-min-nan:1790 nî]]
[[zh-yue:1790年]]

Aktualna verzija od 24. marta 2024. u 20:42

Ovo je članak o godini 1790.
Milenijum: 2. milenijum
Vjekovi: 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija: 1760-e  1770-e  1780-e  – 1790-e –  1800-e  1810-e  1820-e
Godine: 1787 1788 1789 – 1790 – 1791 1792 1793
1790. po kalendarima
Gregorijanski 1790. (MDCCXC)
Ab urbe condita 2543.
Islamski 1204–1205.
Iranski 1168–1169.
Hebrejski 5550–5551.
Bizantski 7298–7299.
Koptski 1506–1507.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat 1845–1846.
• Shaka Samvat 1712–1713.
• Kali Yuga 4891–4892.
Kineski
• Kontinualno 4426–4427.
• 60 godina Yang Metal Pas
(od kineske Ng.)
Holocenski kalendar 11790.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1790 (MDCCXC) bila je redovna godina koja počinje u petak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

Događaji

[uredi | uredi kod]

Januar/Siječanj

[uredi | uredi kod]
Leopold II
  • 20. 1. - Umro car Josip II, malo pre toga je vratio ustav Ugarskoj i Hrvatskoj, od važnijih reformi je zadržao samo patente o toleranciji i o ukidanju osobne zavisnosti[4]. Nasljeđuje ga brat Leopold II (do 1792), trenutno veliki vojvoda Toskane.
    • Omraženi ban Hrvatske Franjo grof Balassa se nakon careve smrti morao povući na carski dvor - "nalagao [je] sve teže terete i nepovlaštenim slojevima", sukobljavao se i s biskupom Vrhovcem povodom novačenja za turski rat[5].
    • Turski rat je izazvao veliku bijedu i glad na austrijskoj strani[6].
  • 22. 1. - Sastanak duhovnih lica i oborknezova zapadne Srbije u Tronoši: predstavka mitropolitu Putniku da upozna cara s nevoljama ako Srbija bude prepuštena Turcima.
  • 26. 1. - Praizvedba Mozartove komične opere Così fan tutte ("Sve tako čine") u Beču.
  • 27. 1. - Heinrich Harries objavio u novinama pesmu Heil dir im Siegerkranz ("Slava tebi u pobedničkoj kruni") u čast danskog kralja Kristijana VII - kasnije himna Pruske odn. Nemačkog carstva, s melodijom God save the King.
  • januar - Tursko-pruski savez, francuska revolucija i jačanje opozicije Josifu II otežavaju položaj Austrije[7].

Februar/Veljača

[uredi | uredi kod]

Mart/Ožujak

[uredi | uredi kod]
Departmani Francuske
  • 1. 3. - Odlučeno da se tokom godine održi prvi popis stanovništva u SAD, koji će se otada redovno održavati svakih deset godina.
  • mart, početkom - Počinje izbeglištvo iz zapadne Srbije.
  • 4. 3. - Francuska revolucija: Francuska podijeljena u 83 departmana kojim je ukinuta dotadašnja teritorijalna organizacija temeljena na feudalnim lenima.
  • 5. 3. - Tzv. Feudalni komitet podnosi izveštaj francuskoj skupštini - odlaže se ukidanje feudalizma.
  • 6. 3. - Njujorška skupština glasala za prijem Vermonta u uniju, pod nekim uslovima.
  • mart - Francuska Konstituanta uvodi kolonijalne skupštine otvorene za posednike; ropstvo je zadržano, proglašena je pravna jednakost slobodnih ljudi.
  • mart - Ugarska je na ivici pobune, antinemačkog i antifiskalnog karaktera - plemstvo je uništilo poreske dokumente[9].
  • 18. 3. - Brabantska revolucija: rulja pristalica konzervativnih etatista proterala liberalne vonkiste iz Brisela - teror.
  • 22. 3. - Thomas Jefferson je prvi državni sekretar SAD (do 1793, potpredsednik 1797-1801, predsednik 1801-1809).
  • 26. 3. - Prvi Zakon o naturalizaciji u SAD: državljanstvo mogu dobiti slobodni belci dobrog karaktera.
  • 29. 3. - Odbrambeni savez Pruske i Poljske - Poljska želi zaklon dok piše Ustav od 3. svibnja 1791., koji će Pruska uzeti kao izgovor za nepoštovanje kada Rusija napadne Poljsku 1792.

April/Travanj

[uredi | uredi kod]
  • proleće - Počinje sukob između Ali-paše Janjinskog i Suliota u Epiru: ovi su razbili snage koje je Ali-paša poslao na njih, ne može im se osvetiti jer je pozvan na Dunav, gde ostaje do jeseni, navodno se vratio sa nekoliko stotina srpskih i bugarskih zarobljenika[11].
  • proleće-leto - Frajkori se povlače iz dolina Zapadne i Velike Morave - vuku narod sa sobom, a Turci pale i pustoše.

Maj/Svibanj

[uredi | uredi kod]
  • 12. 5. - Sabor u Zagrebu: donesen zaključak da će šest hrvatskih i slavonskih županija primati naredbe od Ugarskoga namjesničkog vijeća dok god se ne osvoje dijelovi Hrvatske koji su pod Turskom i Venecijom (plemstvo se samo podvrgnulo Ugarskoj radi sloge u borbi protiv Josipovih reformi). Poslanicima na ugarski sabor data instrukcija da se, uz ostalo, traži poništenje urbarijalnih reformi Marije Terezije i Josipa II. i patenta o ukidanju kmetske zavisnosti[12].
  • 13. 5. - Rusko-švedski rat: pomorska bitka kod Revala, poraženi švedski napadači.
  • maj - Vrhunac krize oko Nootke, špansko-britanskog spora oko zaliva na ostrvu Vankuver na zapadnoj obali Severne Amerike.
  • 17 - 18. 5. - Rusko-turski rat: osmansko-alžirska flota porazila grčkog gusara Lambrosa Kaconisa kod Androsa.
  • 22. 5. - Povodom pretnje rata između Britanije i francuske saveznice Španije, francuska Konstituanta donosi dekret o Deklaraciji mira svetu, u kojoj se francuska nacija odriče od osvajačkih ratova (Španija prinuđena na pregovore).
  • 26. 5. - Mitropolit Mojsije Putnik sa još dvojicom episkopa primljen kod cara - ovaj obećava da će i Srbi biti pozvani da pošalju predstavnike na ugarski sabor, kasnije to povlači[13].
  • 29. 5. - Rhode Island, kao posljednja od originalnih Trinaest kolonija, ratificira Ustav SAD.

Jun/Juni/Lipanj

[uredi | uredi kod]
  • 2. 6. - Emanuel Janković otvorio prvu knjižaru u Novom Sadu.
  • 13. 6. - Uhapšen navodni Londonski monstrum koji je napadao žene.
  • jun - General De Vins preduzima opsadu tvrđave Cetin u Bihaćkoj krajini, osvaja je posle duge i teške borbe; frajkorci za to vreme upadaju u Bosnu, Brdska milicija zapalila predgrađe Prijedora, lički frajkorci četuju prema Vakufu a banijski prema Jezerskom[14].
  • jun - U Budimu se sastao Ugarski sabor, prvi od 1764. - hrvatski poslanici se protive nametanju mađarskog jezika, zalažu se za latinski, ili čak i hrvatski[15]. "Nesjedinjeni grčkog obreda" dobijaju pravo građanstva, čime prestaju carske privilegije[16]. Sabor će izabrati carevog/kraljevog sina Aleksandra Leopolda za palatina (do 1795), čime se nakon 25 godina obnavlja taj položaj.
  • jun - U Australiju stiže pet brodova iz Druge flote: od 1038 ukrcanih osuđenika, 273 je umrlo na putu i još 124 ubrzo po dolasku.
  • 19. 6. - Ukinute nasledne plemićke titule u Francuskoj.
  • 20. 6. - Kompromis iz 1790.: Alexandru Hamiltonu udovoljeno da savezna vlada preuzme dugove država a Thomasu Jeffersonu i Jamesu Madisonu da prestonica SAD bude na jugu.
  • 20. 6. - Bitka kod Patana u Indiji: maratske snage na čelu sa francuskim oficirom Benoît de Boigneom porazile džajpurske Radžpute - uz još uspeha tokom godine, Marate dominiraju severnom i severozapadnom Indijom.

Jul/Juli/Srpanj

[uredi | uredi kod]
  • 4. 7. - Bitka u Viborškom zalivu: švedska flota uspela da se izvuče iz ruske blokade po cenu velikih gubitaka.
  • 7. 7. - Odlučeno da se na Veliku Gospojinu 26. avgusta otvori srpski crkveno-narodni sabor u Temišvaru, samo deset dana nakon što je mitropolit Putnik zatražio dozvolu za to (Srbi nisu primljeni u Ugarski sabor).
  • 9. 7. - Umro mitropolit Putnik.
Bitka kod Svenskunda.

Avgust/August/Kolovoz

[uredi | uredi kod]
  • 2. 8. - Dan prvog popisa u SAD: 3.929.214 stanovnika, od čega 694.280 robova.
  • 14. 8. - Verelski mirovni sporazum u kome Švedska i Rusija obustavljaju neprijateljstva po načelu status quo ante bellum.
  • avgust - Seljačka buna u Saksoniji, ugušena sledećeg meseca.
  • 24. 8. - Obustava neprijateljstava u austrijsko-turskom ratu (mir potpisan u Svištovu sledećeg avgusta).
  • 25. 8. - Generalni providur Anđelo Diedo predlaže da se i u Dalmaciji ukinu neki praznici kako bi se povećao broj radnih dana: "ne radi se u poljima, nego se rasipa i pije i kriminal raste"[18].
Stefan Stratimirović
  • 26. 8. - 22. 9. - Temišvarski sabor Srba u Ugarskoj, kao protivteža Ugarskom saboru; učestvuje 100 deputata, jednak broj iz sveštenstva, Vojne granice, plemstva i Provincijala; većina traži Banat kao autonomnu teritoriju, manjina za uključenje u Ugarsku kraljevinu; za mitropolita izabran budimski episkop Stefan Stratimirović[19][20] (do 1836).
  • 31. 8. - Afera u Nancyju: pobuna u garnizonu ugušena po cenu krvoprolića - moral u francuskoj vojsci je slab, ranije tokom godine je bilo dosta neposluha i sitnijih pobuna; stroge kazne za pobunjenike im donose simpatije kod radikala.
  • avgust-septembar - Turci ponovo zaposedaju Srbiju, Vlajko Stojković pruža otpor kod Paraćina a Mihaljević kod Hasan-pašine Palanke - frajkori su u lošem stanju i raspušteni su[21]. Jedan turski komandant, možda Deli-Ahmed, ubio na prevaru oko 200 viđenijih Srba iz požarevačke nahije u manastiru Manasiji - ovo i razbojničke bande podstiču na bežaniju[22].

Septembar/Rujan

[uredi | uredi kod]
  • 2. 9. - Turci iznenada zauzeli Požarevac, "sekući i paleći sve pred sobom"[23]. Počinje masovno iseljavanje iz Srbije, mošti Stefana Prvovenčanog stigle u manastir Vojlovicu.
  • 11. 9. (ili 1. 9.) - U Habsburškom carstvu obnovljena cenzura.
  • 14. 9. - Temišvarski sabor upućuje caru Elaborat, navedene žalbe i molbe Srba u Ugarskoj.
  • septembar - Pismo crnogorskog guvernadura Radonjića knezu Kaunicu: "Narod se smeo i propao, hrišćani od Albanije i Hercegovine propadoše a sve Turci posjekoše i porobiše"[24].
  • 25. 9. - Povodom rođendana cara Qianlonga, u Pekingu predstavljena opera iz Anhuija, Huiju - početak Pekinške opere.

Oktobar/Listopad

[uredi | uredi kod]

Novembar/Studeni

[uredi | uredi kod]
Opsada Izmaila

Decembar/Prosinac

[uredi | uredi kod]
Kamen Sunca

Kroz godinu

[uredi | uredi kod]
Panthéon u Parizu

Rođenja

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1790.

Smrti

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1790.

Reference

[uredi | uredi kod]
  1. ↑ Istorija s. n. IV-1, 388
  2. ↑ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda - Kočina Krajina. rastko.rs
  3. ↑ Istorija s. n. IV-1, 390
  4. ↑ Historija n. J. II, 1103
  5. ↑ Historija n. J. II, 1102
  6. ↑ Historija n. J. II, 1103
  7. ↑ Istorija s. n. IV-1, 391
  8. ↑ Istorija s. n. IV-1, 392
  9. ↑ Jean Berenger (19 September 2014). The Habsburg Empire 1700-1918. Routledge. str. 114–. ISBN 978-1-317-89573-2. 
  10. ↑ Istorija s. n. IV-1, 389
  11. ↑ Richard A. Davenport (1837). The life of Ali Pasha of Tepebni, Vizier of Epirus. Tegg. str. 95–. 
  12. ↑ Historija n. J. II, 1103-4
  13. ↑ Istorija s. n. IV-1, 278
  14. ↑ Istorija s. n. IV-1, 380-1
  15. ↑ Historija n. J. II, 1104
  16. ↑ Istorija s. n. IV-1, 264
  17. ↑ Historija n. J. II, 1384
  18. ↑ Istorija s. n. IV-2, 63
  19. ↑ Istorija s. n. IV-1, 278-9
  20. ↑ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda - Duhovno oslobođenje Srba. rastko.rs
  21. ↑ Istorija s. n. IV-1, 393
  22. ↑ Istorija s. n. IV-1, 394
  23. ↑ Istorija s. n. IV-1, 394
  24. ↑ Istorija s. n. IV-1, 528
  25. ↑ The Diet of 1790–91; The 'Supplex Libellus Valachorum'. mek.oszk.hu
  26. ↑ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda - Ruski uticaj u Crnoj Gori i susedstvu. rastko.rs
Literatura
  • Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)
  • Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=1790&oldid=41856346