Izvorni kod stranice Vila (građevina)

[[Datoteka:Villa Medici a Fiesole 1.jpg|thumb|right|325px|Vila Mediči u [[Fjezole|Fjezolu]] sa ranim terasastim obroncima]]
[[Datoteka:Poikile quadriportico Villa Adriana.jpg|thumb|right|325px|Ostaci Hadrijanove vile u Tivoliju]]
'''Vila''' ({{jez-lat|villa}} — seoska kuća; [[deminutiv|dem.]] od ''vicus'' — selo, zaselak) je tip [[antički Rim|antičke rimske]] [[kuća|kuće]] za stanovanje podignute u prigradskoj zoni ili u prirodi. Vila je originalno bila kuće za odmor više klase u [[Hronologija antičkog Rima|antičkom Rimu]]. Od doba svojih početaka u vidu [[Roman villa|rimske vile]], ideja i funkcija vile su u znatnoj meri evoluirali. Nakon pada [[Rimska republika|Rimske republike]], vile su postale mali farmerski objekti, koji su u sve većoj meri bivali utvrđeni tokom [[Kasna antika|kasne antike]], a ponekad su bile prenete u crkvenu svojinu, gde su korišćene kao [[manastir]]i. Zatim su one počele da postepeno dalje evoluiraju tokom [[Srednji vek|srednjeg veka]] u elegantne seoske kuće više klase. Od XIX veka termin vila se koristi kao opšti naziv za slobodnostojeće kuće za stanovanje u prigradskoj zoni.{{sfn|Curl|Wilson|2015|pp=811}} U modernom govoru, „vila” se može odnositi na razne tipove i veličine stambenih objekata, u opsegu od [[Predgrađe|prigratskih]] [[semi-detached|polu-odvojenih]] dvostrukih vila do rezidencija na [[wildland–urban interface|interfejsu]] divljine i urbane sredine.

== Rimska vila ==
U [[Rimsko carstvo|Rimskom carstvu]] vile su služile kao kuće za odmor u kojima su vlasnici, pripadnici viših društvenih slojeva, povremeno obitavali.{{sfn|Percival|1976|pp=}} To su bili reprezentativni objekti raskošnog enterijera (zidne slike, plitko[[reljef]]na zidna dekoracija izvedena u [[Štuko|štuku]], kamena oplata, [[Skulptura|skulpture]], podovi u [[mozaik]]u), okruženi uređenim dvorištem i vrtom sa [[bazen]]ima, [[fontana]]ma, kolonadama, skulpturama i bujnim rastinjem, kao i pomoćnim objektima.{{sfn|Painter|1890|pp=}}<ref>{{Cite book|publisher=Wissenschaftliche Buchgesellschaft|isbn=978-3-534-07810-3| last=Reutti| first = Fridolin| title = Die Römische Villa| location = Darmstadt|year=1990}}</ref> Ovakvi kompleksi mogli su se prostirati na površini od nekoliko kvadratnih kilometara. Budući da su služile kao utočište od letnjih vrućina, rimske vile su često podizane na brdovitom terenu (brda u okolini [[Rim]]a i u [[Napulj]]skom zalivu<ref>{{Cite book|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0-19-967838-9| last=Zarmakoupi| first = Mantha| title = Designing for Luxury on the Bay of Naples: Villas and Landscapes (c. 100 BCE - 79 CE)|year=2013|pages=}}</ref>), koji je diktirao dispoziciju objekata unutar kompleksa i način uređenja [[vrt]]a,<ref>{{Cite book|publisher=Dumbarton Oaks Research Library and Collection|isbn=978-0-88402-162-9| others = Elisabeth B MacDougall (ed.)| title = Ancient Roman villa gardens| location = Washington, D.C.| series = Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture|date=1987}}</ref> dajući celini živopisan karakter (npr. Jupiterova vila, jedna od dvanaest vila koje je car [[Tiberije]] podigao na ostrvu [[Kapri]]ju, [[I vek]]).<ref>{{Cite book|publisher=K.F. Koehler| last=Weichardt| first = Carl Friedrich Wilhelm| last2=Brett| first2 = Harry| title = Tiberius's Villa and Other Roman Buildings on the Ile of Capri|date=1900}}</ref>

Prema pisanim izvorima i arheološkim istraživanjima, postojala su dva osnovna tipa rimske vile: ''villa urbana'',<ref>{{Cite book|publisher=UPenn Museum of Archaeology|isbn=978-0-924171-59-8| last=Frazer| first = Alfred| title = The Roman Villa: Villa Urbana|url=https://archive.org/details/romanvillavillau0000will|date=1998}}</ref> letnjikovac koji se nalazio nedaleko od većeg urbanog centra i po svojoj unutrašnjoj organizaciji i funkciji odgovarao gradskoj kući; i ''villa rustica'',<ref>{{Cite book|publisher=G.E.C. Gads Forlag| last=Skydsgaard| first = Jens Erik| title = Den romerske Villa Rustica| location = København|date=1961}}</ref> [[Poljoprivreda|poljoprivredno]] imanje koje je, pored reprezentativnog stambenog objekta, obuhvatalo i štale, vinske podrume, ostave i druge pomoćne objekte, [[vinograd]]e i [[voćnjak]]e; posluga koja se bavila poljoprivrednim radovima bila je stalno naseljena na imanju, dok je njegov vlasnik tu tek povremeno boravio.

Vile su podizane na čitavoj teritoriji Rimskog carstva – od [[Britanija (ostrvo)|Britanije]]{{sfn|Lavan|Özgenel|Sarantis|2007|pp=69-71}} i [[Španija|Španije]]{{sfn|Lavan|Özgenel|Sarantis|2007|pp=73-76}} do [[Bliski istok|Bliskog istoka]]{{sfn|Lavan|Özgenel|Sarantis|2007|pp=82-89}}, a carevi i bogati rimski patriciji posedovali su po nekoliko vila na različitim lokacijama. Najveća i najraskošnija rimska vila bila je ona koju je u [[II vek]]u (118–130) car [[Hadrijan]] podigao u [[Tivoli]]ju (nedaleko od Rima). Smešten na prostranoj zaravni u podnožju brda, kompleks je obuhvatao [[Palata|palate]], zgrade za smeštaj gostiju, [[Biblioteka|biblioteku]], [[Rimske terme|terme]] i dva [[Pozorište|pozorišta]].<ref>{{Cite book|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-300-05381-4| last=MacDonald| first = William Lloyd| last2=Pinto| first2 = John A.| title = Hadrian's Villa and Its Legacy|url=https://archive.org/details/hadriansvillaits0000macd|date=1995}}</ref>

<gallery>
RomeinsevillaModelwkped09.jpg|Maketa rimske vile
Schema Villa Urbana.jpg|''Villa Urbana''
Schema Villa Rustica.jpg|''Villa Rustica''
Villa Jovis 2.jpg|Ostaci Jupiterove vile na Kapriju
Villa Jovis, Reconstructed by C. Weichardt.jpg|Rekonstrukcija Jupiterove vile na Kapriju
Sperlonga ruins 25.jpg|Ostaci Tiberijeve vile u Sperlongi
Lazio Tivoli2 tango7174.jpg|Ostaci Hadrijanove vile u Tivoliju
Villa romana de Almenara-Puras 02.JPG|Rekonstrukcija rimske vile u Almenari, Španija
Villa Armira Inside PD 2011 098.JPG|Ostaci rimske vile u Armiri, Bugarska
Ostrhodopen PD 2011 3071.JPG|Rekonstrukcija rimske vile u Armiri, Bugarska
</gallery>

== Vila u srednjem veku ==
S najezdom [[Varvari|varvara]], u [[IV vek|IV]] i [[V vek]]u, vile su uglavnom napuštene, opljačkane i razorene. Oko onih koje su opstale tokom narednih vekova razvila su se [[Utvrđenje|utvrđenja]] ili [[manastir]]i.

== Renesansna vila ==
Koncept rimske vile kao mesta koje kroz sklad arhitektonskih kvaliteta izgrađenih objekata i estetskih vrednosti prirodnog okruženja treba da omogući prijatan odmor, oživljava u [[Italija|Italiji]] u [[15. vek|XV]] i, naročito, u [[16. vek|XVI veku]]. [[Renesansa|Renesansna]] vila je rezultat svesnog pokušaja rekonstrukcije i reinterpretacije rimske vile na osnovu podataka koje su ostavili [[Plinije Mlađi]] i [[Vitruvije]] i sačuvanih ([[Neron]]ova ''Domus aurea'') i otkopanih ostataka antičkih građevina ([[Arheologija|arheološka iskopavanja]] Hadrijanove vile u Tivoliju započeta su u XVI veku) podražavanjem arhitektonskih sklopova i unutrašnje dekoracije ([[Groteska|groteske]] i štukatura).<ref>{{Cite book|publisher=Bulzoni| last=Carunchio| first = Tancredi| title = Origini della villa rinascimentale: la ricerca di una tipologia|date=1974}}</ref> Vila Madama ([[Rafael]], [[Đulio Romano]] i [[Antonio da Sangallo Mlađi|Antonio da Sangalo]], oko [[1520]]) u Rimu predstavlja karakterističan primer jednog takvog pokušaja rekonstrukcije.<ref>{{Cite book|publisher=Antique Collectors Club Limited| last=Napoleone| first = Caterina| title = Villa Madama|date=2007}}</ref> S druge strane, zbog pogrešnih tumačenja koja neminovno proističu iz nedovoljno jasnih literarnih opisa davno nestalih građevina, nedovoljne istraženosti arheoloških ostataka, ali i zbog autentičnih kreativnih potencijala koje svaka epoha nosi, svi slični pokušaji dali su u krajnjem ishodu potpuno nova rešenja – kao što je ulazni portik u obliku pročelja antičkog hrama na fasadama vila koje je projektovao [[Andrea Paladio]] (''Villa rotonda'', [[1550]]; Vila Foskari, [[1560]]).<ref>{{Cite book|publisher=Murray|isbn=978-0-7195-4782-9| last=Holberton| first = Paul| title = Palladio's Villas: Life in the Renaissance Countryside|url=https://archive.org/details/palladiosvillasl0000holb|date=1990}}</ref>

Renesansna vila teži strožoj [[Simetrija|simetriji]], a ta tendencija se zapaža i u osnovi građevine i na njenim [[fasada]]ma. Veća pažnja se poklanja uređenju vrta, dok u dekoraciji [[enterijer]]a sve važniju ulogu dobija savremeni koncept [[Iluzionizam|iluzionističkog]] slikarstva ([[Baltazare Peruci]], Sala pogleda, Vila Farnezina u Rimu, [[1515]]; Đulio Romano, Sala giganata, ''Palazzo del Te'' u [[Mantova|Mantovi]], [[1525]]–[[1534]]).

Renesansne vile se takođe mogu svrstati u dva osnovna tipa: reprezentativne vile sa vrtovima, koje u okolini Rima<ref>{{Cite book|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00279-8| last=Coffin| first = David R.| title = The Villa in the Life of Renaissance Rome|date=1988}}</ref> (Tivoli i [[Frascati|Fraskati]]) i drugih gradova podižu bogati crkveni velikodostojnici ([[Đakomo da Vinjola|Đakomo Baroci da Vinjola]], [[Bartolomeo Amanati]], Vila Đulija – vila [[Papa Julije II|pape Julija II]], oko [[1551]]–[[1555]]), ili plemići; i vile u sklopu velikih poljoprivrednih imanja, koje spajaju funkciju mesta za odmor i nezavisnog seoskog domaćinstva ([[Đulijano da Sangalo]], Vila Mediči, [[Poggio A Caiano, Prato|Pođo a Kajano]], 1490).

<gallery>
Villa di Poggio a Caiano,1.JPG|Đulijano da Sangalo, Viča Mediči, Pođo a Kajano
Sala delle prospettive 01.JPG|Baltazare Peruci, Sala pogleda, Vila Farnezina, Rim
Il giardino di Villa Madama.jpg|Rafael, Đulio Romano i Antonio da Sangalo, Vila Madama, Rim<ref name="Greenwood" />
Giovanni Da Udine - Decoration of the Garden Loggia (detail) - WGA09427.jpg|Vila Madama, Rim<ref name="Greenwood" >Greenwood, W.E. ''Villa Madama Rome, A Reconstruction'' (New York: William Helburn, Inc., 1928)</ref>
Villa Medici Roma (19).jpg|Vila Mediči, Rim (1544)
La façade extérieure de la Villa Giulia (Rome) (5883873496).jpg|Đakomo da Vinjola, Bartolomeo Amanati, Vila Đulija, Rim
La première cour de la Villa Giulia (Rome) (5885292685).jpg|Vila Đulija, Rim
Palladio Villa Godi photo.jpg|Andrea Paladio, Vila Godi, Veneto
Villa La Rotonda.JPG|Andrea Paladio,''Villa rotonda'', Vičenca
Villa Foscari 20070710-1.jpg|Andrea Paladio, Vila Foskari, okolina Venecije

</gallery>

== Vila u XVII i XVIII veku ==
Zahvaljujući Paladijevom delu ''Četiri knjige o arhitekturi'' (''I quattro libri dell'architettura'', 1570), paladijanski koncept vile, koji je podrazumevao građevinu centralnog plana (ponekad kolonadama povezanu sa simetrično postavljenim pomoćnim zgradama), jasnu diferencijaciju tri nivoa ([[podrum]] ili nisko prizemlje, ''[[piano nobile]]'' do kog se dolazi spoljnim [[stepenište]]m, i niži mezanin) i lođu sa tri [[Luk (arhitektura)|lučna otvora]] ili portik sa [[stub]]ovima i trouglastim [[zabat]]om kao dominantan motiv na fasadi, stekao je veliku popularnost širom Evrope, a u [[Engleska|Engleskoj]] i [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] je, zahvaljujući delatnosti [[Inigo Džons|Iniga Džonsa]]<ref>{{Cite book|publisher=Penguin| last=Summerson| first = John| last2=Harris| first2 = John| title = Inigo Jones|url=https://archive.org/details/inigojones00summ|date=1966}}</ref> (Kraljičina kuća, [[Grinič]], 1616) i živom interesovanju za Paladijevu arhitekturu u [[XVIII vek]]u, usvojen kao prototip slobodnostojeće kuće u okviru imanja van urbane zone.

<gallery>
The Queen's House, Greenwich. - geograph.org.uk - 123564.jpg|Inigo Džons, Kraljičina kuća, Grinič
2005-03-31 - United Kingdom - England - London - Greenwich - Queen's House 3 4887167797.jpg|Kraljičina kuća, Grinič
Queens house greenwich collonade3.jpg|Kraljičina kuća, Grinič
Chiswick House (8081573535).jpg|Ričard Bojl, erl od Berlingtona, Kuća Čizik, London (1729)
Plan du Jardin et Vue des Maisons de Chiswick.jpg|Plan vrta oko Kuće Čizik
</gallery>

== Vila u XIX i XX veku ==
Od XIX veka termin vila se koristi kao opšti naziv za slobodnostojeće kuće za stanovanje u prigradskoj zoni ili kuće za odmor.<ref>{{Cite book|publisher=U of Minnesota Press|isbn=978-0-8166-4303-5| last=Archer| first = John| title = Architecture and Suburbia: From English Villa to American Dream House, 1690-2000|url=https://archive.org/details/architecturesubu0000arch|date=2005}}</ref>

Tokom druge polovine [[19. vek]]a u Nemačkoj se grade tzv. kolonije vila (''Villenkolonien''), odnosno stambena naselja koja čine velike kuće i palate (Lihterfelde Vest u [[Berlin]]u). U to vreme, bogati industrijalci počinju da grade rezidencije čija je arhitektura inspirisana stilovima prethodnih epoha (Vila porodice [[Rotšild]] u [[Kenigštajn na Taunusu|Kenigštajnu]]). Tokom XX veka bogati industrijalci angažuju poznate arhitekte modernizma da za njih projektuju takve vile (Vila Savoja, [[Le Korbizije]]{{sfn|Cohen|2004|pp=43-48}}; Vila Mairea, [[Alvar Alto]]<ref>{{Cite book|publisher=University of Sheffield, School of Architecture| title = A Study on Alvar Aalto and His Experimentation in Villa Mairea|date=2005}}</ref>; [[Vila Tugendhat]], [[Ludvig Mis van der Roe]]<ref>{{Cite book|publisher=Springer|isbn=978-3-211-83065-9| last=Hammer-Tugendhat| first = Daniela| last2=Tegethoff| first2 = Wolf| title = Ludwig Mies Van Der Rohe: The Tugendhat House|date=2000}}</ref>).

Sa razvojem turizma, krajem XIX i početkom XX veka, razvija se poseban tip turističkih objekata u formi liksuznih slobodnostojećih kuća (banjske i primorske vile).

<gallery>
Villa Hügel, Essen, 20071222.jpg|Vila Higel, rezidencija porodice Krup u Esenu (1873)
Villa Rothschild Kempinski.JPG|Vila porodice Rotšild u Kenigštajnu, Nemačka (1888)
Berlin-Lichterfelde, Villa im Kadettenweg.jpg|Vila u naselju Lihterfelde Vest, Berlin, Nemačka
Baederarchitektur-Binz 1658.jpg|Primorska vila u letovalištu Binc na Baltiku, Nemačka
Villa Tugendhat-20070429.jpeg|Ludvig Mis van der Roe, Vila Tugendhat, Brno, Češka (1928-1930)
Villa Mairea, Noormarkku, Finland.jpg|Alvar Alto, Vila Mairea, Normarku, Finska (1938-1939)
</gallery>

== Reference ==
{{reflist|30em}}

== Literatura ==
{{refbegin|30em}}
* {{Cite book|ref=harv|publisher=British Museum [Department of Greek and Roman Antiquities]|isbn=978-0-86159-023-0| last=Painter| first = K. S| title = Roman villas in Italy: recent excavations and research|url=https://archive.org/details/romanvillasinita0000unse| location = London|date=1980}}
* {{Cite book|ref=harv||publisher=BRILL|isbn=978-90-474-2327-0| last=Lavan| first = Luke| last2=Özgenel| first2 = Lale| last3=Sarantis| first3 = Alexander| title = Housing in Late Antiquity - Volume 3.2: From Palaces to Shops|year=2007}}
* {{Cite book|ref=harv|publisher=Batsford|isbn=978-0-7134-3238-1| last=Percival| first = John| title = The Roman villa: An historical introduction|url=https://archive.org/details/romanvillahistor0000perc_t6k8| location = London|date=1976}}
* {{Cite book|ref=harv||publisher=Taschen|isbn=978-3-8228-3535-7| last=Cohen| first = Jean-Louis| title = Le Corbusier, 1887-1965: The Lyricism of Architecture in the Machine Age|year=2004|pages=43-48}}
* {{Cite book|ref=harv| publisher = Oxford University Press|isbn=978-0-19-967498-5| last=Curl| first = James Stevens| last2=Wilson| first2 = Susan| title = The Oxford Dictionary of Architecture|year=2015|pages=811}}
* {{Cite book|ref=harv|last=Attlee|first=Helena|title=Italian Gardens - A Cultural History | location=London | publisher=Frances Lincoln|year=2006 | type = paperback |isbn=978-0-7112-3392-8|pages=240 pages.}}
{{refend}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Villas}}
* {{britannica|628966|Villa (dwelling)}}

{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Vile| ]]
[[Kategorija:Kuće]]
[[Kategorija:Luksuz]]
[[Kategorija:Latinizmi]]