Izvorni kod stranice Trovanje kiseonikom

{{Bolest |
|naziv= Trovanje kiseonikom 
|latinski=Oxygen toxicity       
|slika=File-Oxygen toxicity testing.jpeg
|tekst uz sliku=
|ICD10 = {{ICD10|T|59|8|t|51}}
|ICD9  = {{ICD9|987.8}}
|MeshID=D018496
}}
'''Trovanje kiseonikom, intoksikacija kiseonikom,''' je neželjeno-štetno dejstvo [[kiseonik]]a koji on može izazvati u [[Ćelija (biologija)|ćelijama]] i [[tkivo (biologija)|tkivima]] živih bića. To je pravi paradoks da kiseonik koji je neophodan za život ćelije može biti i njen [[otrov]].<ref name="Варгић">Vargić V., Stevanović M., Farmakoterapija u pulmologiji, Medicinska knjiga Beograd-Zagreb, 1990. str. 99-108.</ref>

Kao rezultat disanja, povišene koncentracije kiseonika u organizmu živih bića nastaje [[hiperoksija]], višak kiseonika u tkivima. Iako je [[terapija]] kiseonikom korisna u mnogim poremećajima-[[bolest]]ima, njegova nekontrolisana upotreba može dovesti do trovanja, u uslovima hiperoksije, koji obično uključuju; promene na centralnom nervnom sistemu (CNS), [[pluća|plućima]] i [[oko|očima]]. Zato je za bezbednu primenu kiseonika potrebno; odgovarajuće [[znanje]] o mogućim štetnim uticajima, njegova jasno definisana (pravilno dozirana) upotreba i stalni [[monitoring]] (praćenje) vitalnih parametara pacijenata, u cilju pravovremenog prepoznavanja početnih manifestacija trovanja.

== Istorijat ==
[[Datoteka:Paul Bert 01.jpg|mini|levo|110p|[[Pol Ber]], francuski fiziologa, prvi je opisao trovanje kiseonikom [[1878]].]]
Kiseonik je drugi gas po zastupljenosti u formiranju normalanog [[Zemljina atmosfera|atmosferskog vazduha]], u kom je sa (20,93%), odmah iza [[azot]]a (78,10 %). [[Kiseonik]] je od vitalnog značaja za održanje [[život]]a na [[zemlja|zemlji]], a njegov parcijalni [[pritisak]]a u atmosferskom vazduhu na nivo [[more|mora]] je oko 160 [[mmHg]].

[[Pristli]], ({{jez-engl|Joseph Priestley}}) koji je otkrio kiseonik i veličao njegov značaj za živa bića, među prvima ukazuje i na postojanje mogućih štetnih uticaja ovog gasa na živa bića. Kada je u [[1775]]., primetio da [[sveća]] mnogo brže sagori u kiseoniku nego u [[vazduh]]u, Pristli se zapitao; {{izdvojeni citat|da li i kod živih bića može doći do velikog iscrpljivanja organizma u čistom kiseoniku? <ref name="Edmonds">Edmonds C, Lowry C, Pennefather J. Oxygen toxicity. In :Edmond C, Lowry C, Pennefather J, Editors. Diving and Subaquatic Medicine. Oxford; Butterworth-Heinemann.1992; 241-56.</ref>}}

[[Antoan Lavoazje|Lavoazje]] ({{jez-fr|Antoine-Laurent de Lavoisier}}), sa saradnicima [[1770]]. definiše kiseonik kao[[Hemijski element|element]] i uvodi termin oksigenacija kao dodavanje kiseoničkog atoma [[Supstanca|supstanci]].<ref name="Деклева">Dekleva N. Uvod u hiperbaričnu medicinu, [[Naučna knjiga]], Beograd, 1989.</ref>

Toksični uticaj kiseonika na centralni nervni sistem, koji je nazvan '''„Bertov efekat“''' otkrio je [[Pol Ber]], [[Francuska|francuski]] naučnik koji je [[1878]]., prvi prikazao [[konvulzije]] u [[ševa]] izloženih pritisku od 15-20 ATA .<ref name="Donald">Donald KW. Oxygen poisoning in man (I,II). BMJ 1947; 667-72, 712-7.</ref> On je dokazao i da je kiseonik toksičan za [[insekti|insekte]], [[mekušci|mekušce]], [[kišna glista|kišne gliste]], [[gljive]], [[ptice]] i druge [[životinja|životinje]].<ref name="Patel">Patel, Dharmeshkumar N; Goel, Ashish; Agarwal, S.B.; Garg, Praveenkumar; Lakhani, Krishna K. (2003),"(PDF). Journal, Indian Academy of Clinical Medicine 4 (3): 234–7. Retrieved 2008-09-28.</ref>

Toksični uticaj kiseonika na [[pluća|plućima]], poznat pod nazivom '''„Smitov efekat“''' nazvan je po naučniku ({{jez-eng|J Lorain Smith}}), koji je [[1899]]., tokom pokušaja da reprodukuje „Bertov efekat“, primetio fatalnu [[upala pluća|upalu pluća]] kod [[pacov]]a, nakon četvrtog [[dan]]a od izlaganja ovih životinja 73% kiseonikom na 1 ATA.<ref name="Edmonds"/><ref name="Donald"/> On je to i dokazao u daljim [[eksperiment]]ima na [[Miš (životinja)|miševima]] i [[ptice|pticama]], koje je prvo izlagao pritisku od 0,43 [[Bar (jedinica)|bara]] (43 [[kPa]]), kada kiseonik nije ispoljio toksično dejstvo a zatim pritisku od 0,75 bara (75 kPa) kada je kiseonik iritirao [[pluća]] i ispoljio toksičnost.<ref name="Patel"/>

Prvi koji je zabeležena trovanje kioseonikom kod ljudi bio je {{jez-engl|Bornstein}} [[1910]]., kod dvojica [[čovek|ljudi]] koji su disali kiseonik na 2,8 bara (280 kPa) oko 30 [[minut]]a, dok je on udisao kiseonik 48 minuta, bez ikakvih [[simptom]]a. Godine [[1912]]., Bornstein izaziva grčeve u rukama i nogama, tokom disanja kiseonika na pritisku od 2,8 bara (280 kPa) u trajanju od 51 minuta [3] <ref name=Acott/>

Tokom [[1935]] Alfred Benke ({{jez-engl|Alfred R. Behnke}}) i sar. su prvi koji proučavaju promene u [[vidno polje|vidnom polju]] (tzv."tunelski vid") u toku zarona na 1,0 bara (100 kPa) i 4.1 bara (410 kPa).<ref>Behnke, Alfred R.; Johnson, F.S.; Poppen, J.R.; Motley, E.P. (1935). "The effect of oxygen on man at pressures from 1 to 4 atmospheres". American Journal of Physiology 110: 565–72. Note: 1 atmosphere (atm) is 1.013 bars.</ref>

Tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]], ({{jez-engl|Donald et Yarbrough}}) i sar. obavili su preko 2.000 eksperimenata na toksičnost kiseonika u cilju unapređenja opreme za disanje kiseonika kod [[ronjenje|ronilaca]].

Nakon Drugog svetskog rata, Lambertsen i sar. intenzivno su istraživali učinke disanje kiseonika pod pritiskom, i moguću primenu metode za [[prevencija|prevenciju]] <ref name="Lambertsen">Lambertsen, Christian J.; Clark, John M.; Gelfand, R. (2000). "The Oxygen research program, University of Pennsylvania: Physiologic interactions of oxygen and carbon dioxide effects and relations to hyperoxic toxicity, therapy, and decompression. Summation: 1940 to 1999". EBSDC-IFEM Report No. 3-1-2000 (Philadelphia, PA: Environmental Biomedical Stress Data Center, Institute for Environmental Medicine, University of Pennsylvania Medical Center).</ref> NJihovo [[mehanički rad|rad]] rezultovao je izradom modela za predviđanje moguće toksičnosti kiseonika na plućima na osnovu plućnih funkcija, kao i izradom ključnih [[norma]]tiva za razvoj standardnih operativnih procedura prilikom disanja kiseonika na povišenom pritisku. Lambertsenov rad pokazao je značaj smanjenja [[ugljenik]]a u vreme početnih promena na [[Centralni nervni sistem|centralnom nervnom sistemu]], što je kasnije poslužilo za budući [[dizajn]] aparata za disanje.<ref>Richardson,D Shreeves, K; DIVING Training oxygen toxicity EXPOSURE(PHYSIOLOGY)mixed gas SAFETY RISK equipment analysis;SPUMS 1996.Volume 26 Number3.[http://archive.rubicon-foundation.org/6310] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110513023237/http://archive.rubicon-foundation.org/6310 |date=2011-05-13 }} Preuzeto,07. januara 2010.{{en}}</ref>

[[Retinopatija]] kod [[novorođenče|novorođene dece]] nije primećena pre Drugog svetskog rata, ali uz sve veću mogućnost dopunske primene kiseonika, u narednih deset [[godina]], brzo je postalo jasno da je on jedan od glavnih uzroka [[slepilo|slepila]] novorođenčadi u razvijenim zemljama.<ref>Clare Gilbert MD MSc FRCOphth [http://www.cehjournal.org/0953-6833/10/jceh_10_22_022.html Retinopathy of Prematurity: Epidemiology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121017035129/http://www.cehjournal.org/0953-6833/10/jceh_10_22_022.html |date=2012-10-17 }}Preuzeto, 07. januara 2010.{{en}}</ref>

[[bronhopulmona displazija|Bronhopulmonalnu displaziju]] prvi put je opisao ({{jez-engl|Northway}}) [[1967]]., i naveo uslove koji će dovesti do [[dijagnostika|dijagnoza]] <ref>Northway, W.H.; Rosan, R.C.; Porter, D.Y. (1967). "Pulmonary disease following respirator therapy of hyaline-membrane disease. Bronchopulmonary dysplasia". New England Journal of Medicine 276 (7): 357–68</ref> Ovo saznanja su kasnije proširili ({{jez-engl|Bancalari}})i [[1988]]. ({{jez-engl|Shennan}}), ali su ipak, ({{jez-engl|Nevertheless, Palta}}) i sar.. u [[1998]]. zaključili da su [[medicinska radiografija|radiografski dokazi]], najprecizniji prediktor dugoročnih posledice udisanja kisonika.<ref>Palta, M.; Sadek, M.; Barnet, J.H.; et al. (1998). "Evaluation of criteria for chronic lung disease in surviving very low birth weight infants. Newborn Lung Project". Journal of Pediatrics 132 (1): 57–6], Pristupljeno 27. 4. 2013.</ref>

I pored brojnih istraživanja, pouzdan model za predviđanje toksičnog dejstva kiseonika na plućima ne objašnjava sve posledice izlaganje jakom parcijalnom pritisku kiseonika <ref>Shykoff, BE [http://archive.rubicon-foundation.org/6867 Performance of Various Models in Predicting Vital Capacity Changes Caused by Breathing High Oxygen Partial Pressures.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081122045641/http://archive.rubicon-foundation.org/6867 |date=2008-11-22 }}Posećeno. 07. januara 2010.{{en}}</ref>

[[Datoteka:Oxygen Bar interior, showing flavors.jpg|mini|desno|250p|"Kiseonik bar“ ({{jez-engl|Oxygen bar}})]]
Krajem [[1990]]., započinje korišćenje kiseonika u [[Rekreacija|rekreativne svrhe]], koji su u svetu počeli da promovišu tzv. „Kiseonik barovi“, u kojima korisnici njihovih usluga udišu kiseonik preko [[nos]]nih kanala. U ovim barovima promoviše se »navodno nova metoda« kojom se smanjuje [[Stres (medicina)|stres]], povećava [[energija]], smanjuje [[glavobolja]], uklanjaju [[otrov]]i i masnoća iz organizma itd, (uprkos nedostatku bilo kog naučnog dokaza da je njihova upotreba opravdana).<ref name="http"/>

Američka asocijacija za plućne bolesti povodom otvaranja ovih barova izdala je saopštenje u kome navodi;
{{izdvojeni citat|Nema dokaza da je kiseonik, koji se primenjuje na niskom pritisku i malom protoku opasan po zdravlje normalne-zdrave osobe.}}
Međutim Centar za evaluaciju i istraživanje lekova u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], upozorava da ljudi sa srčanim ili plućnim bolestima, ne bi trebali da koriste kiseonik u ovim barovima, pošto njegova upotreba mora da bude jasno regulisana i pod kontrolom medicinskog osoblja, jer u protivnom se ne može isključiti i mogućnost toksičnog dejstva kiseonika kod ovih bolesnika.<ref name="http">[http://www.mamashealth.com/doc/oxygen.asp Oxygen Bars: Is a Breath of Fresh Air Worth It?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090817163849/http://www.mamashealth.com/doc/oxygen.asp |date=2009-08-17 }}Preuzeto, 07. oktobra 2010.</ref>

== Fizioloski mehanizmi odbrane organizma od viška kiseonika <ref name="Živković">Živković.M, Kanjuh Ž,Bakočević P., Historical development of hyperbaric medicine and physiological basis of its application. In: Živković.M, editor. Hyperbaric and underwater medicine. Beograd: HBO medical center; 1998. pp. 103-13. (Serbian)</ref><ref name="Živković.M">Živković.M, izdavač. Hiperbarična i podvodna medicina.Beograd: HBO medical center ; Nauka, 1998. . pp. 251. ID=55440652</ref>, ==
[[Kiseonik]] je metabolički gas, difuzno prisutan u [[Hemotrofi|aerobnim organizmima]]. On je uključen u [[metabolizam]] svake [[Ćelija (biologija)|ćelije]] kao oksidans u procesu oksidativne fosforilacije i ima izraženu sposobnost da prima [[elektron]]e. Ako oksidantna sposobnost kiseonika izmakne antioksidantnoj kontroli od strane organizma mogu nastati ozbiljna oštećenja pa i [[smrt]] aerobnih organizama.<ref name="Živković"/>

Organizam čoveka (i drugih aerobnih bića) u toku svog [[Evolucija (biologija)|evolucionog razvoja]] izgradio je snažne mehanizme zaštite od [[oksido-redukcija|oksidacionih procesa]] unutar ćelije i u stanju je da kroz više linija odbrane dosta uspešno ograniči [[transport]] kiseonika čak i u izraženim uslovima [[hiperoksija|hiperoksije]]; 
<div class="notice metadata spoiler" id="spoiler">[[Datoteka:Applications-multimedia.svg|30p]] '''[[Vikipedija:Slede detalji zapleta ili kompletan opis|Animacija]]: ''Transport gasova u toku disanja [http://www.youtube.com/watch?v=Qrvrs6RXxwY]'''''</div></div>

=== Prva linija - plućno-krvna barijera ===
[[fiziologija disanja čoveka|Transport kiseonika]] u [[pluća|plućima]] odvija se kroz [[pluća|alveolokapilarnu membranu]] kroz koju se razmena gasova obavlja [[difuzija|difuzijom]] i ona je prva linija odbrane u hiperoksiji. Jasno definisanim [[fiziologija|fiziološkim]] [[mehanizam (film iz 2000)|mehanizmima]] [[organizam]]a reguliše [[transport]] kiseonika, međutim ti mehanizmi mogu biti ograničeni sledećim faktorima; 
* ''Razlikom ([[gradijent]]om) [[pritisak|pritiska]] izumeđu [[Plućna alveola|alveolarnog]] [[vazduh]]a i [[krv]]i, te [[koeficijent]]om [[rastvorljvost]]i kiseonika u [[krv|plazmi]].'' 
* ''Difuzionom površinom [[Plućna alveola|alveolarne]] membrane pluća'' (koja iznosi 90-100m²).

[[Pluća]] na višedenevno izlaganje hiperoksiji, reaguju zadebljanjem aveolokapilarne mebrane i smanjenjem [[vitalni kapacitet|vitalnog kapaciteta]]. Ovaj reverzibilni [[Kompenzacija|kompenzatorni]] mehanizam je prva [[prava (linija)|linija]] zaštite koja ima za [[cilj]] da smanji [[difuzija|difuziju]] kiseonika. Međutim ova mera odbrane organizma u hiperoksiji može imati i nepovoljan uticaj na organizam, ukoliko se ne prekine sa hiperoksijom, jer nastaje tzv. „Loren-Smitov efekat“ (''koji je u ovom tekstu posebno opisana'').

=== Druga linija - autonomna nervna kontrola protoka krvi ===
Centralni i periferni [[hemoreceptori]] koji su smešteni u zidu krvnih sudova ([[aorta|karotidna i aortne tela]]) reaguju na promene količine kiseonika i [[ugljen-dioksid|ugljendioksida]] rastvorenog u [[krv|plazmi]]. Na osnovu informacija, koje dobija [[autonomni nervni sistem]] ([[Simpatički nervni sistem|simpatički]] i [[parasimpatikus|parasimpatički]]) iz hemoreceptora, on obavlja kontrolu tonusa i unutrašnji promer prekapilarnog krvnog suda i reguliše kapilarni krvni protok i količinu kiseonika koja će biti dostupna [[ćelija]]ma i [[Tkivo (biologija)|tkivu]] u određenom delu tela. Porast količine kiseonika u [[krv]]i u toku hiperoksije dovodi do snažne vasokonstrikcije (suženja) u svim zdravim krvnim sudovima i u svim zdravim tkivima.

{{Glavni članak|Hipoksična plućna vazokonstrikcija}}

Jedino se suprotan proces odigrava u krvnim sudovima [[pluća]] koji u hiperoksiji reaguju vazodilatacijom a u zonama hipoksije, [[hipoksična plućna vazokonstrikcija|hipoksičnom plućnom vazokonstrikcijom]].

=== Treća linija odbrane - na ćelijskom nivou ===
Transport kiseonika između [[kapilar]]a i ćelije obavlja se [[difuzija|difuzijom]] po istom principu kako i u plućima, u skladu sa razlikom (gradijentom) pritisaka [[gas]]ova. 
{{izdvojeni citat|Naš stav je <ref name="Živković.M"/> da tečnost (plazma, citosol) ima ulogu tranzicione zone, tojest kontrole količine transportovanog kiseonika od hemoglobina do krajnjeg potrošača. činjenica je da plazma u atmosferskim uslovima normoksije može da primi jasno ograničenu količinu kiseonika, oko 0,13 mmol/L. Ukupni kapacitet plazme za kiseonik raste proporcionalno sa porastom parcijalnog pritiska udahnutog kiseonika, bilo da ga prima na nivou pluća ili iz hemoglobina na nivou kapilara. Ostaje nedovoljno razjašnjen mehanizam transporta molekula kiseonika kroz biološke membrane do citosola i ćelijskih [[Organ (anatomija)|organela]], kao i transport kroz membrane ćelijskih organela, na prvom mestu mitohondrije. Prost proces difuzije rastvorenog kiseonika može biti prihvaćen samo uz konstataciju da je koeficijen rastvorljivosti kiseonika u plazmi, ekstraćelijskoj i intraćelijskoj tečnosti, suštinski kontrolni mehanizam. Recimo, povećana ćelijska potrošnja uzrokuje povećano povlačenje kiseonika iz tečne faze tkiva i plazme, što onda uzrokuje povećano otpuštanje sa hemoglobina (mioglobina, neuroglobina, citoglobina). Unutrašnji milje ćelije jeste homeostatska sredina u opsegu optimalnih vrednosti, pa je tako i količina kiseonika određena u nekim granicama, a to se ne može objasniti samo difuzijom. Naša je pretpostavka da je prenos kiseonika kroz ćelijsku membranu kontrolisan, za sada nepoznatim mehanizmima (oksыporini), shodno ćelijskim potrebama za kiseonikom. što bi znači da ćelija „diše“, kontroliše i menja svoju „respiraciju“ prema trenutnim potrebama}}.

=== Četvrta linija - kontrolisana oksidaciona reakcija ===
[[Kiseonik]] se u organizmu ponaša i kao kontrolisano oksidaciono sredstvo. Zato je kontrolisana [[Oksido-redukcija|oksidaciona reakcija]], izuzetno značajna mera zaštite [[Ćelija (biologija)|ćelije]] i [[Tkivo (biologija)|tkiva]] u hiperoksiji, kao i stepenasti sistem [[citohrom c oksidaza|citohrom oksidaza]] na nivou [[mitohondrija|mitohondrije]].<ref name="Деклева"/>

=== Peta linija - antioksidativna odbrana ===
[[Enzim|Enzimski sistemi]], [[čistači kiseonikovih radikala]] unutar i van ćelije: [[superoksid dismutaza]] (SOD i ECSOD), [[Katalaza]] (KAT), [[glutation peroksidaza]] (GSH-Px) i [[Glutation-disulfid reduktaza|glutation reduktaze]] (GR)), bitni su mehanizmi zaštitite organizma u [[hiperoksija|hiperoksiji]] jer neutrališu [[superoksidni anjon|superoksidne anjone]], [[vodonik peroksid]] i [[lipidni peroksid|lipidne perokside]].

Pored ove glavne postoji i pomoćna, egzogena linija antioksidativne odbrane, koju čine neenzimske materije koje neutrališu slobodne radikale (npr.[[vitamini|vitamin E, vitamin C]], [[glutation]] (GHS), koenzim [[Ubihinon|Q10]]).

== Etiologija ==
=== Prema načinu nastanka ===
U kliničkoj praksi trovanja kisonik, mogu nastati na jedan od sledeća dva najčešća načina; 
* ''Prvi način'' – kada je pacijent izložen veoma visokim koncentracijama kiseonika za kraće vreme, npr. u Hiperbaričnoj terapiji kiseonikom (HBOT).

:* [[Hiperbarična medicina|Hiperbarična terapija kiseonikom]] sprovodi se na pritisku u višem od atmosferskog pritiska, koji u proseku obično iznosi od 1,5-2,5 bar-a. Prosečno trajanje HBOT je 60-90 minuta, i primenjuje se u jednodnevnim ciklusima prosečno 15 dana. Na osnovu brojnih istraživanja toksično dejstvo hiperbaričnog kiseonik, obično može početi tek na na parcijalnom pritisku od 50 kPa, koji je 2,5 puta veći od „no međutima ako se HBOT primenjuje duže vreme, veliki broj dana ili u većem broju jednodnevnih seansi, ponekad čak i kraće trajanje, terapije može dovesti do trovanja kiseonikom na nižim pritiscima.<ref name="Satoskar">Satoskar RS, Bhandarker SD, Ainapure SS. Chapter 69, Therapeutic Gases: Oxygen and Carbon Dioxide. In : Satoskar RS, Bhandarker SD and Ainapure SS, Editors. Pharmacology and Pharmacotherapeutics, Volume 2, Revised Fifteenth Edition. Mumbai; Popular Prakashan. 1997; 980-7.</ref>

:* ''Drugi način'' – kada je pacijent izložen nižoj [[koncentracija|koncentraciji]] [[gas]]a, ali se on koristi u dužem vremnenskom periodu.

=== Prema organu ===
Trovanje kiseonikom, na osnovu [[Organ (anatomija)|organa]], u kome je proizveo posledice, može se podeliti, na tri glavna oblika;<ref name=Acott>{{cite journal |last=Acott |first=Chris |title=Oxygen toxicity: A brief history of oxygen in diving |journal=South Pacific Underwater Medicine Society Journal |volume=29 |issue=3 |pages=150-5 |year=1999 |issn=0813-1988 |oclc=16986801 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/6014 |accessdate=2009-01-07 |archive-date=2010-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101225073221/http://archive.rubicon-foundation.org/6014 |dead-url=yes }}{{en}}</ref><ref name="Brubakk-358-360">{{Harvnb |Brubakk|Neuman|2003| pp=358–60}}</ref><ref name="pmid14232720">{{cite journal |author=Beehler, C.C. |title=Oxygen and the eye |journal=Survey of Ophthalmology |volume=45 |pages=549-60 |year=1964|pmid=14232720}}</ref>
* ''[[Centralni nervni sistem]] (CNS)''. Trovanje (CNS) odlikuje se pojavom [[konvulzije|konvulzija]], nakon kojih nastaje [[gubitak svesti]] i najčešće se javlja u [[hiperbarična medicina|hiperbaričnim uslovima]] (HBOT); 
* ''[[Pluća]]'' (pluća), karakteriše se poteškoćama u disanju i bolom u grudima. Najčešće nastaje kada se [[disanje]] kiseonika primenjuje na povišenom ili normalnom [[pritisak]]u u dužem vremenskom periodu ili kod [[Hronična opstruktivna bolest pluća|hronične opstruktivne bolesti pluća]] (OBP); 
* ''[[Oko|Čulo vida]]'', odlikuju se promenama u očima ([[retinopatija]]), koje se javljaju nakon [[disanje|disanja]] na povišenom ili atmosferskom pritisku kiseonika u dužem vremenskom periodu (npr.[[Hiperbarična medicina|HBOT]] ili kod [[Novorođenče|novorođenčadi]] lečenih u [[Inkubator (medicina)|inkubatorima]]) i nosi naziv [[retinopatija nedonoščadi]] ({{jez-lat|Retinopathia praematurorum}}).

== Epidemiologija ==
Osim ako nije nastalo usled kvara opreme i ljudske greške, '''trovanje kiseonikom danas je postala retka pojava''', zbog većih saznanja o ovom problemu, koja sve više dovode do primene preventivnih mera u toku njegove primene, kao što su;<ref name="Gould"/><ref name="pmid15485078"/>
:* manja učestalost ljudske greške zbog nepravilnog rukovanja kiseoničkom opremom,
:* pravilna [[dijagnostika]] u cilju smanjenja „nekritične“ upotrebe kiseonika kod pojedinih bolesti,
:* smanjenje broja prevremeno rođenih [[beba]], 
:* [[ronjenje|pravilna obuka ronilaca]], [[pilot]]a, [[kosmonaut|astronauta]] i drugih lica koja koriste kiseonik van medicinskih ustanova itd.

Pojavu sve manje učestalosti trovanja kiseonikom u svetu potvrđuju ovi podaci;
* Od 6.250 testova tolerancije na kiseonik koji su obavljeni između [[1976]]. i [[1997]]. (po za to propisanim protokolima ({{jez-engl|U.S. Navy}})), samo kod 6 slučajeva ili 0,1%, uočeno je trovanje kiseonikom.<ref name="Gould">{{cite journal |author=Walters, K.C.; Gould, M.T.; Bachrach, E.A.; Butler, Frank K. |title=Screening for oxygen sensitivity in U.S. Navy combat swimmers |journal=Undersea and Hyperbaric Medicine |volume=27 |issue=1 |pages=21-6 |year=2000 |pmid=10813436 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/2358 |accessdate=2008-10-02 |archive-date=2008-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081007194926/http://archive.rubicon-foundation.org/2358 |dead-url=yes }}</ref><ref name=pmid3705251>{{cite journal |author=Butler, Frank K.; Knafelc, M.E. |title=Screening for oxygen intolerance in U.S. Navy divers |journal=Undersea Biomedical Research |volume=13 |issue=1 |pages=91-8 |year=1986 |pmid=3705251 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/3046 |accessdate=2009-01-05 |archive-date=2008-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080820005457/http://archive.rubicon-foundation.org/3046 |dead-url=yes }} {{en}}</ref> 
* U toku terapije 100% kiseonikom na povišenom pritisku ([[hiperbarična medicina|HBOT]]), toksične promene na [[centralni nervni sistem|centralnom nervnom sistemu]] kod bolesnika, lečenih u [[barokomora]]ma, je retka, i kreće se u rasponu od 0,015% do 0,0024%..<ref name="pmid15485078">{{cite journal |author=Yildiz, S.; Ay, H.; Qyrdedi, T. |title=Central nervous system oxygen toxicity during routine hyperbaric oxygen therapy |journal=Undersea and Hyperbaric Medicine |publisher=Undersea and Hyperbaric Medical Society, Inc |volume=31 |issue=2 |pages=189-90 |year=2004 |pmid=15485078 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/4007 |accessdate=2010-01-05 |archive-date=2012-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120531060111/http://archive.rubicon-foundation.org/xmlui/handle/123456789/4007 |dead-url=yes }}{{en}}</ref><ref name="pmid12964858">{{cite journal |author=Hampson Neal, Atik D. |title=Central nervous system oxygen toxicity during routine hyperbaric oxygen therapy |journal=Undersea and Hyperbaric Medicine |publisher=Undersea and Hyperbaric Medical Society, Inc |volume=30 |issue=2 |pages=147-53 |year=2003 |pmid=12964858 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/3967 |accessdate=2009-01-05 |archive-date=2012-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120531060551/http://archive.rubicon-foundation.org/xmlui/handle/123456789/3967 |dead-url=yes }} {{en}}</ref> 
* [[Retinopatija]] kod prevremeno rođenih [[beba]] je jedna od češćih posledica, toksičnog dejstva kiseonika, a učestalija je u srednje razvijenim zemljama, gde se sve više započinje sa primenom intenzivne nege [[novorođenče|novorođenčadi]].
{{izdvojeni citat|Učestalost poremećaja je veća što je plod mlađi i što je manja porođajna [[težina]]. Retinopatija se razvija kod 66% dece sa porođajnom težinom manjom od 1.250 [[gram]]a te kod 82% dece lakše od 1.000 grama. Kod dece rođene u 23-26 [[nedelja|nedelji]] učestalost retinopatija je 65%, 27-28 nedelji: 38.3%, 29-31 nedelji: 10/8%, a od 32-36 nedelje učestalost retinopatije je svega 2/7%.<ref>[http://www.medicina.hr/clanci/retinopatija_nedonoscadi.htm Retinopatija nedonoščadi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090525143849/http://www.medicina.hr/clanci/retinopatija_nedonoscadi.htm |date=2009-05-25 }} Preuzeto, 05. januara 2009. {{hr}}</ref>}}

=== Ronjenje ===

[[Datoteka:USNS-Grasp-Diver-On-Stage.jpg|mini|desno|250p|Pravilnom upotrebom kiseonika, i stalnim tehničkim usavršavanjem ronilačke opreme, broj trovanja kiseonikom u toku [[ronjenje|ronjenja]] je sve manji.]]
[[Datoteka:Pogled kroz barokomoru.JPG|mini|desno|250p|Trovanje kiseonikom u [[barokomora]]ma je retko (učestalost je svega 0,008%)]]
Do [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] [[ronjenje|ronilačke boce]] su punjene uglavnom čistim (100%) [[kiseonik]]om te je i [[incidenca]] toksičnog dejstva kiseonika na [[centralni nervni sistem]], među [[ronjenje|roniocima]] bila jako česta. Nakon Drugog svetskog rata, sve više se u ronjenju primenjuju protokoli koji ograničavaju primenu 100% kiseonika na povišenom pritisku. Godine [[1947]]., posebnim preporukama ograničava se dubina do koje je preporučeno disanje čistog kiseonika, do 7,6 m, a ppO2 na 1,8 bara (180 kPa).<ref name="Donald KW"/> Danas ta ograničenje su još više smanjila granicu, preporučenogppO2 na 1,4 [[Bar (jedinica)|bara]] (140 kPa), za rekreativne ronioce i 1,6 bara (160 kPa) tokom postupka [[dekompresiona bolest|dekompresije pri izronjavanju]].

Među prvima je ({{jez-engl|U.S. Navy}} - Američka mornarica), prihvatila protokol [[Ronjenje|ronjenja]] uz korišćenje mešavine [[helijum]]-kiseonik, prema posebnim tabelama. Primena tog protokola između [[1995]]. i [[1999]]., pokazala je da su znaci trovanja kiseonikom uočeni samo kod 6 ronilaca ili u (1,5%) zarona.<ref>STANDARD PRACTICE FOR
PRECISION CLEANING AND TESTING OFSHIPBOARD OXYGEN, HELIUM, HELIUM-OXYGEN,NITROGEN, AND HYDROGEN SYSTEMS [http://www.supsalv.org/pdf/1330D.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090420011752/http://www.supsalv.org/pdf/1330D.pdf |date=2009-04-20 }}, Pristupljeno 12. 10. 2010. {{en}}</ref>
<ref>Flynn, E.T. 1999. Material presented at meeting, “Oxygen Toxicity in Surface-Supplied
Helium-Oxygen Diving,” Naval Submarine Medical Research Center, Groton, CT,4 July 1999</ref> Američka mornarica je [[2000]]. sprovela opsežna istraživanja na 150 zarona, od kojih nijedan nije izazvao simptome toksičnog dejstva kiseonika.

Kao rezultat ovih i drugih istraživanja [[2001]]. objavljene su nove revidirane tablice za upotrebu smeše [[helium]]-[[kiseonik]] u [[ronjenje|ronjenju]], koje su još više smanjile broj neželjenih trovanja kiseonikom u toku [[ronjenje|zarona]].<ref>[http://archive.rubicon-foundation.org/4654 Gerth WA. Decompression Sickness and Oxygen Toxicity in US Navy Surface-Supplied He-O2 Diving. In: Lang, MA and Smith, NE (eds.). Proceedings of Advanced Scientific Diving Workshop: February 23-24, 2006, Smithsonian Institution, Washington, DC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090221011720/http://archive.rubicon-foundation.org/4654 |date=2009-02-21 }}, Pristupljeno 05. 1. 2010.{{en}}</ref>

=== HBOT ===
U toku terapije 100% kiseonika na povišenom pritisku ([[hiperbarična medicina|HBOT]]), toksične promene na [[centralni nervni sistem|centralnom nervnom sistemu]] kod bolesnika izuzetno je retka. 
Na stopu trovanja kiseonikom na povišenom pritisku utiče više faktora;
* individualna osetljivost na kiseonik,
* primenjeni protokol lečenja,
* vresta opreme koja se koristi u (HBOT).
Studija koju je sproveo ({{jez-engl| Welslau}}) u [[1996]]. na osnovu prijavljenih incidenata, trovanje kiseonikom javilo se kod 16 slučajeva od 107.264 pacijenata (0,015%), dok su Hampson i Atik u [[2003]]. pronašli da je ta stopa 0,03%.<ref name=autogenerated3>{{cite journal |author=Yildiz, S.; Ay, H.; Qyrdedi, T. |title=Central nervous system oxygen toxicity during routine hyperbaric oxygen therapy |journal=Undersea and Hyperbaric Medicine |publisher=Undersea and Hyperbaric Medical Society, Inc |volume=31 |issue=2 |pages=189-90 |year=2004 |pmid=15485078 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/4007 |accessdate=2008-10-03 |archive-date=2012-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120531060111/http://archive.rubicon-foundation.org/xmlui/handle/123456789/4007 |dead-url=yes }}</ref><ref name=autogenerated2>{{cite journal |author=Hampson Neal, Atik D. |title=Central nervous system oxygen toxicity during routine hyperbaric oxygen therapy |journal=Undersea and Hyperbaric Medicine |publisher=Undersea and Hyperbaric Medical Society, Inc |volume=30 |issue=2 |pages=147-53 |year=2003 |pmid=12964858 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/3967 |accessdate=2009-01-05 |archive-date=2012-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120531060551/http://archive.rubicon-foundation.org/xmlui/handle/123456789/3967 |dead-url=yes }}{{en}}</ref>

U studiji ({{jez-engl|Yildiz, Ay i Qyrdedi}}), navodi se da je kod 36.500 bolesnika tretiranih (HBOT) između [[1996]]. i [[2003]]., bilo samo 3 prijavljenih incidenata trovanja kiseonikom, što daje stopu učestalosti od svega 0,008%. 
Nešto kasnije objavljeni podaci nakon pregleda preko 80.000 bolesnika lečenih (HBOT) pokazala su čak i nižau stopu: 0,0024%.
Smanjenjena [[frekvencija|učestalost]] trovanja kiseonikom u toku (HBOT), može biti delimično zbog; upotrebe kiseoničke maske (umesto haube) preko koje se udiše kiseonik.<ref>{{cite journal |last=Yildiz |first=S. |coauthors=Aktas S, Cimsit M, Ay H, Toğrol E |year=2004|title=Seizure incidence in 80,000 patient treatments with hyperbaric oxygen |journal=Aviation, Space and Environmental Medicine |volume=75 |issue=11 |pages=992-4 |url=http://www.ingentaconnect.com/content/asma/asem/2004/00000075/00000011/art00011 |pmid=15559001 |accessdate= 2009-01-05}}{{en}}</ref>

=== Pedijatrija ===
Primena kiseonika u [[pedijatrija|pedijatriji]] može biti praćena;
* ''Bronhopulmonalnom displazijom'', kao najčešćom komplikacijom, izazvanom toksičnim dejstvom kiseonikom javlja se uglavnom kod prevremeno rođene dece. NJena [[frekvencija|učestalost]] je još više narasla zbog sve učestalije želje [[terapeut]]a da sačuvaju [[život]], sve većeg broja prerano rođenih novorođenčadi u svetu. Sve kvalitetnije i bolje upravljanje kiseoničkom opremom je dovelo da ova bolest bude sve ređa, što ne isključuje mogućnost pojave hiperoksije .<ref name=Bancalari>{{cite journal |author=Bancalari, Eduardo; Claure, Nelson; Sosenko, Ilene R.S. |title=Bronchopulmonary dysplasia: changes in pathogenesis, epidemiology and definition |journal=Seminars in Neonatology |publisher=Elsevier Science |location=London |volume=8 |issue=1 |pages=63-71 |year=2003|pmid=12667831 |doi=10.1016/S1084-2756(02)00192-6}}</ref> 
* ''Retinopatijom i slepilom novorođenčadi''. Retinopatija kod prevremeno rođene [[dete|dece]] nije primećena pre [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]], ali nakon [[rat]]a, desetogodišnja primena kiseonika, brzo je postala jedan od glavnih uzroka [[slepilo|slepila]] novorođene dece u razvijenim zemljama. Do [[1960]]. upotreba kiseonika je identifikovana kao faktor rizika i njegove upotreba se ograničava, što dovodi do pada retinopatije kod prevremeno rođene dece, ali i porasta smrtnosti odojčadi kao komplikacija [[hipoksija|hipoksije]]. Od tada, se sve više uvodi sofisticirani nadzor i [[dijagnostika]] i primenjuje preporučen protokol za primenu kiseonika sa ciljem da se uspostavi ravnoteža između hipoksičnih uslova i problema retinopatija kod prevremeno rođene dece.<ref name="Gilbert"/> Studija iz neonatalnih jedinica intenzivne nege u ndustrijalizovanim zemljama, pokazala je da se kod 60% beba, sa malom porođajnom težinom razvija retinopatija. I pored toga što je prevremenost, porasla na 72% sa izuzetno niskom porođajnom težinom [[beba]], (definisanom kao težina manje od 1&nbsp;kg na rođenju), teški ishodi su sve ređi. Međutim kod preveremno rođenih beba sa niskom porođajnom težinom manjom od 1,5&nbsp;kg na rođenju-[[incidenca]] slepila je nešto veća od 8%.<ref name="Gilbert">{{cite journal |last=Gilbert |first=Clare |year=1997 |title=Retinopathy of prematurity: epidemiology |journal=Journal of Community Eye Health |publisher=International Centre for Eye Health |location=London |volume=10 |issue=22 |url=http://www.cehjournal.org/0953-6833/10/jceh_10_22_022.html |pages=22-4 |access-date=2014-04-21 |archive-date=2012-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121017035129/http://www.cehjournal.org/0953-6833/10/jceh_10_22_022.html |dead-url=yes }}</ref>

== Patofiziologija ==
LJudski organizam je kao i svi aerobni organizmi, stalno je izložen nepovoljnim efektima stvaranja reaktivnih kiseoničkih vrsta (RKV), naročito reaktivnih [[slobodni kiseonički radikali|slobodnih kiseoničkih radikala]] (SKR).

Slobodne kiseoničke radikale otkrio je [[1954]]. ({{jez-engl|Gerschman}}) sa saradnicima, koji su ih označili kao verovatni etiološki faktor u razvoju toksičnih efekata kiseonika.<ref>De Martino G, Luchetti, De Rosa RC. Toxic effects of Oxygen. In : Michael M, Marroni A, Longoni C, Editors. Handbook of Hyperbaric Medicine. New York; Springer.1996; 59-68.</ref>

Slobodni kiseonički radikali (SKR) su reaktivne vrste [[kiseonik]]a, koje se sastoje od [[atom]]a, [[molekul]]a ili [[jon]]a koji imaju jedan ili više nesparenih [[elektron]]a u svojoj strukturi.<ref name="Halliwell">Halliwell B. Oxydants and human disease: some mew consepts FFASEBJ.1 358-364;1987</ref> Oni su visoko reaktivni zbog prisustva jednog nesparenog [[elektron]]a. I sam [[kiseonik|molekul kiseonika]] ima dva nesparena elektrona sa istim [[spin]]skim brojevima u spoljnim [[orbita]]ma i teško prima elektronski par [[donor]]a.<ref name="Živković"/>
{{izdvojeni citat|Količina slobodnih radikala u organizmu je vrlo mala (32-320 femtograma po gramu tkiva superoksid anjon radikala) ali njihova lančana reakcija omogućava da jedan slobodni radikal izazove promene na hiljadama molekula i ošteti DNK, RNK, enzime i/ili lipidne komponente [[biomembrana|biomembrane]] pre nego što bude inaktivirana <ref name="Živković"/>.}}

Pod uticajem spoljašnjih [[stres]]nih uticaja može doći do dramatičnog povećanja slobodnih radikala, što može dovesti do značajnih oštećenja ćelijskih struktura .<ref>Simić M.G. Taylor K.A.Introduction to peroxydation and antioxidation mechanisms, u Oxygen 
Radicals in Biology and medicine. New York London Plenum press,1-90: 1988.</ref>

Od unete količine atmosferskog kiseonika (kojeg u vazduhu ima 21%) u organizmu se 5% do 10% kiseonika nepotpuno [[oksido-redukcija|redukuje]] u reaktivne kiseoničke vrste (RKV), najvećim delom u slobodne kiseoničke radikale (SKR).<ref name="Halliwell"/> Udisanje 100% kiseonika na 1 ATA može iazvati neželjene [[oksido-redukcija|oksidativne]] procese pod uticajem slobodnih radikala, koji mogu umanjiti aktivnost raznih [[Ćelija (biologija)|ćelija]], (razaranjem molekula, [[enzim]]a, [[protein]]a pa i celih ćelija).

Poremećaji koji kiseonički radikali mogu da izazovu u ćeliji su;<ref>Passwater R.A. Selenium as food and Medicine. New Canaan Connecteut Keats Publishing;1980.</ref>
* ''Stvaranje bočnih veza'' - formiranje veza između dva atoma proteina i / ili [[DNK]]
* ''Preoksidacija lipida'' - iniciranje proces razaranja [[lipid]]a i stvaranje novih radikala.
* ''Oštećenje [[lizozom]]a'' - zbog pucanja [[membrana|membrane]] lizozoma, dolazi do naglog izlaska hidrolitičkih [[enzim]]a u ćeliji i razaranje struktura ćelije.
* ''Oštećenje ćelijske membrane'' - razaranje ćelijske membrane i njeno odvajanje od ćelije.
* ''Nagomilavanje [[pigmenat]]a starenja'' - nastaje kao posledica [[hidroliza|hidrolize]] ćelijskih komponenti.

Kao krajnji ishod dejstva kiseoničkih radikala u organizmu, mogu nastati, toksična oštećenja na strukturama ćelija što dovodi do njihove umanjene funkcije i [[samoregulacija|samoregulacije]].

Za kontrolu (RKV) organizam je morao razviti antioksidativni odbrambeni sistem (AODS), sastavljen od više nivoa. Organizam izložen velikim količinama kiseonika (koja vlada u hiperoksiji) može ga prisiliti da stvara (RKV) u velikim količinama što traži povećano angažovanje (AODS). Antioksidativni odbrambeni sistem (AODS) poseduje sopstveni redoks kapacitet za uklanjanja [[reaktivne kiseoničke vrste|reaktivnih kiseoničkih vrsta]] (RKV), a takođe i sposobnost popravke već nastalih oksidativnih oštećenja i koji uglavnom zavisi od individualnog antioksidativnog statusa organizma. Iscrpljivanje ili nesposobnost (AODS) u odbrani ima za posledicu propagaciju nekontrolisanih (RKV) i pojavu oksidativnog stresa u organizmu, što može biti uzrok vrlo ozbiljnih oštećenja i patoloških stanja organizma.<ref name="Jozanov"/>

Znajući da je stanje (AODS) u svakom pojedinačnom slučaju različito, to zahteva u toku dugotrajne primene hiperoksije na normalnom ili povišenom pritisku, stalni i direktni [[monitoring]] kako vitalnih parametara, tako i prema ukazanoj potrebi, i određivanje markera oksidativnih oštećenja, kako bi se pravovremeno preduzele mere na poboljšanju antioksidativne odbrane, ili obustavilo sa daljom primenom kiseonika.<ref name="Jozanov">Jozanov-Stankov, O.N.et al. "Utvrđivanje antioksidativnog statusa kao parametar u zdravstvenoj kontroli ljudi izloženih jonizujućem zračenju i opasnim hemijskim agensima." Acta biologica iugoslavica - serija C: Physiologica et pharmacologica acta 39.3 (2003): 115-120.</ref>

U okvirima [[terapija|terapijskih]] pO2 i izuzetno retke primene visokih [[koncentracija]] duže od 24-48 časova, praktično nema opasnosti od toksičnih manifestacija kiseonika, izuzev kod krajnje iscrpljenih organizama kod kojih su ozbiljno urušeni sistemi antioksidativne odbrane, ili kod akcidenata zbog otkaza opreme.

== Klasifikacija i kliničke manifestacije trovanja kiseonikom ==
Kliničke manifestacije toksičnih efekata kiseonika klasifikovane su kao; 
* ''Toksične manifestacije na centralnom nervno sistemu (CNS) ili kiseonikom izazvana epilepsija, poznata pod nazivom Berov ({{jez-engl|Paul-Bert}}) efekat.''
* ''Toksične manifestacije kiseonika na plućima, poznata pod nazivom Smitov ili ({{jez-engl|Lorain-Smith}}) efekat.'''
* ''Toksične manifestacije na čulu vida, koja je poznata kao Retrolentalna fibroplazija.''
* ''Ostale manifestacije u pojedinim tkivima;''
:* ''hronične toksične manifestacije s poremećajem funkcije autonomnog nervnog sistema i dugotrajnim spazmom perifernih krvnih sudova,''<ref name="Živković.M"/>
:* ''slobodnoradikalske bolesti.'' <ref name="Živković.M"/> 
=== Bertov efekat ===

[[Pol Ber|Ber]] je prvobitno opisao da se toksičnost kiseonika na ([[Centralni nervni sistem|CNS]]), manifestuje na [[pritisak|pritiscima]] > 3 ATA, ali su kasnija istaživanja pokazala da se ona može javiti i na nižim pritiscima > 2,2 bara što uglavnom zavisi od dužine izlaganja.

Toksične promene u ([[Centralni nervni sistem|CNS]]) uglavnom su izazvane [[oksido-redukcija|oksidacijom]] i [[Polimerizacija|polimerizacijom]] ćelijskih enzima, što dovodi do njihove inaktivacije, i dovodi do oštećenja funkcija ([[Centralni nervni sistem|CNS]]).
* '''Rane manifestacija trovanja ([[Centralni nervni sistem|CNS]]) kiseonikom;''' 
:* Najčešće su promenljive i ispoljavaju u vidu, lakih podrhtavanja (fascikulacija) na licu i vratu i grčevima malih mišića na rukama,<ref name="Chawla">Chawla A, Lavania AK. Oxygen toxicity. Medical JournalArmed Forces India 2001; 57: 131-3.</ref> a kod nešto intenzivnije periferne vazokonstrikcije, zbog [[hiperoksija|hiperoksije]], i grčeva [[dijafragma|dijafragme]] (prečage) i pojavom bledila [[lice|lica]] i „isprekidanim“ disanjem,<ref>Lambertson CJ.Effects of excessive pressures of oxygen,
nitrogen, helium, carbon dioxide, and carbon monoxide. In: Mountcastle VB, Editor. Medical Physiology. Missouri; CV Mosby Co.1980; 1901-46.</ref><ref name="Clark"/> 
* '''Nastavak izlaganja hiperoksiji može dovesti i do;'''
:* vrtoglavice praćene mučninom,
:* promene ponašanja, 
:* nekoordinisanih pokreta, 
:* epileptiformnih [[konvulzije|konvulzija]], koje se obično javljaju pri kraju trovanja, najčešće kao grčevi (kloničko-toničkog tipa), da bi u završnoj fazi konvulzije prešle u [[epilepsija|epilepsiju]], 
:* gubitak svesti, koji nastaje na kraju, vrlo brzo nakon pojave konvulzija i prati je gubitak pamćenja),<ref>Flenley DC. Principles of Oxygen Therapy. In : Respiractory Medicine. London; Bailliere-Tindall. 1990; 370-84.</ref>
:* pojava neurogenog plućnog [[otok|edema]] istovremeno sa konvulzijama, je takođe moguća.<ref>De Martino G, Luchetti, De Rosa RC. Toxic effects of Oxygen.In : Michael M, Marroni A, Longoni C, Editors. Handbook ofHyperbaric Medicine. New York; Springer.1996; 59-68.</ref>
* '''Faktori koji mogu pogoršati toksično dejstvo kiseonika;'''
:* porast vrednosti pritiska [[ugljen-dioksid|ugljen dioksida]] (CO2) u arterijskoj [[krv]]i 
:* [[Stres (medicina)|stres]], 
:* [[umor]],<ref name="Donald KW"/>
:* [[hladnoća]] (niska temperatura),.<ref name="Donald KW"/>
:* izlaganje hiperbaričnom kiseoniku u vlažnom okruženju (kao što je [[ronjenje]]), povećava osetljivost ([[Centralni nervni sistem|CNS]]) na toksičnost kiseonika u odnosu na izlaganje u suvoj [[barokomora|hiperbaričnoj komori]],<ref name="Donald KW"/>
:* loša [[ishrana]] koja za posledicu ima nedostatak mikroelemenata kao što su [[selen]], [[cink]] i [[magnezijum]].<ref name="Clark"/><ref>Deneke SM, Fanburg BL. Normobaric oxygen toxicity of the
lung. NEJM 1980;303 (2):76-86</ref> 
:* Intenzitet [[svetlost|svetla]]. Latentni period do pojave električnih pražnjenja na ([[Elektroencefalografija|EEG]]) je znatno kraće u mraku nego na svetlu.<ref>Bitterman N, Melamed Y, and Perlman I. CNS Oxygen toxicity in the rat: The role of ambient illumination. Undersea Biomed Res 1986; 13:19-25.</ref>, što ukazuje na važnost vizuelnog ulaza u modulacija osetljivosti na toksičnost kiseonika u ([[Centralni nervni sistem|CNS]]). 
:* Uticaj ostalih [[gas]]ova. Rizik toksičnosti kiseonika na ([[Centralni nervni sistem|CNS]]) nije isključivo određen od parcijalnih [[pritisak]]a kiseonika tako da čak i relativno nizak parcijalni pritisak [[plemeniti gasovi|inertnih gasova]] može doprineti pojavi hiperoksijom izazvanih „napada „.<ref>Bitterman N, Laor A, and Melamed Y. CNS oxygen toxicity in gas mixture breathing. Undersea Biomed Res 1987; 14:477-483.</ref> Povećane osetljivosti izazvane inertnim gasovima može se objasniti učešćem proizvodnje slobodnih radikala.<ref>Thom SR. Inert gas enhancement of superoxide radical production. Arch Biochem Biophys 1992; 295:391-396.</ref>
:* [[Biološki časovnik|Cirkadijarni ritam]].<ref>Hof DG, Dexter JD, and Mengel CE. Effect of circadian rhythm on CNS oxygen toxicity. Aerospace Med 1971; 42:1293-1296.</ref> 
:* Razni [[lek]]ovi.
:* [[Uzrast]].<ref>Torley LW and Weiss HS. Effect of age and magnesium ions on oxygen toxicity in the neonate chicken. Undersea Biomed Res 1975; 2:223-227.</ref> 
:* [[Pol]].<ref>Troy SS and Ford DH. Hormonal protection of rats breathing oxygen at high pressure. Acta Neurol Scand 1972; 48:231-242.</ref>
:* Specifične i individualne razlike koje variraju iz dana u dan.<ref>Donald KW. Oxygen and the diver. Harley Swan, UK. The SPA Ltd., 1992.</ref>

[[Pritisak]] kiseonika u [[Centralni nervni sistem|centralnom nervnom sistemu]] izaziva širok spektar bioloških reakcija, uključujući vazokonstrikciju, formiranje reaktivnih kiseoničkih vrsta (RKV), remeti [[metabolizam]] neurotransmitera, generiše produkciju [[vodonik peroksid]]a (H2O2) i remeti [[metaabolizam]] azot-oksida.<ref>I. T. Demčenko, Aktivnыe formы kisloroda, neйrotransmitterы i oksid azota v mehanizme toksičeskoй giperoksii, Institut эvolюcionnoй fiziologii i biohimii im. I. M. Sečenova RAN, Sankt-Peterburg opublikovano v žurnale „Giperbaričeskaя fiziologiя i medicina“ № 4/96</ref> Hiperoksija povećava razlaganje biogenih amina i dovodi do formiranja visoko toksičnih bioprodukata - [[vodonik peroksid]]a (H2O2) i amonijaka, što u mozgu izaziva promenu električnih potencijala, koji prati pojava („napada“ ) [[konvulzije|konvulzija]], koje umnogome sliče [[epilepsija|epileptičnom napadu]].<ref name="Donald KW">Donald KW. Oxygen and the diver. Harley Swan, UK. The SPA Ltd., 1992., Lambertsen CJ. Effects of oxygen at high partial pressure. In: Fenn WO, Rahn H., eds. Handbook of Physiology. Respiration. Bethesda, MD: Am. Physiol. Soc., Sec 3, Vol 2, 1965: 1027-1046.</ref>

=== Smitov efekat ===
Toksično dejstvo [[kiseonik]]a na plućima javlja se uglavnom nakon dugotrajnog izlaganja [[pritisak|pritisku]] kiseonika > 0,5 ATA. [[Simptom]]i se javljaju nakon [[Latencija|latentnog]] perioda, čije trajanje se skraćuje sa povećanjem (PaO2), a prvi znaci toksičnosti se kod većine ljudi mogu javiti posle 10 [[sat|časova]] izlaganja kiseoniku na pritisku od 1 ATA.<ref name="Chawla"/> 
* '''Patofiziologija;'''

Produžena i/ili visoka [[koncentracija|koncentracije]] kiseonika može oštetiti [[pluća|epitel pluća]], izazvati pojavu unutar alveloarnog [[otok]]a, koji prati tranzitorno zadebljanje zida [[Plućna alveola|alveola]], a kasnije i njihova [[fibroza]], što u krajnjem ishodu dovodi do poremećaja funkcije i [[atelektaza pluća|atelektaze pluća]].<ref name="Satoskar"/> Lezije pluća liče na one kod parakutnog trovanja.<ref name="Udwadia">Udwadia Farokh Erach. Chapter 8.2 - Oxygen toxicity. In :Principles of Critical Care. New Delhi; Oxford Univerisity Press.2000; 229-38.</ref>
* '''Karakteristike kliničke slike;''' 
U [[klinička slika|kliničkoj slici]] kod različitih bolesnika, kao i u jednog bolesnika u različitim stadijumima [[bolest]]i, u različitom stepenu učestvuju manifestacije;
:* ''[[Traheobronhitis]]''. 
:* ''[[Akutni respiratorni distres sindrom]] (ARDS).'' 
:* ''[[Tranzitorna fibroza pluća]] .'' <ref name="Chawla"/>

Kiseonik u 100% [[koncentracija|koncentraciji]] [[organizam]] može tolerisati na nivo [[more|mora]], u vremenu od 24 -48 [[sat|časova]] bez ikakvih ozbiljnijih oštećenje [[Tkivo (biologija)|tkiva]]. Duža izloženost kiseoniku može izazvati određena oštećenje tkiva koja se mogu ispoljiti kao;
* blaži oblik promena u vidu iritacije i sušenja [[sluzokoža|sluzokože]] [[fiziologija disanja čoveka|gornjih disajnih puteva]] (koja je retka jer se u toku primene sprovodi vlaženje [[vazduh]]a), u toku dubokih [[disanje|inspiracija]] nakon 3-6 časova izlaganja kiseoniku na 2 ATA, 
* intenzivna iritacija s nekontrolisanim [[kašalj|kašljem]], nakon 10 časova izlaganja, i na kraju, 
* [[dispnea]] praćena [[bol]]om u [[grudi]]ma .

Kod većine [[bolesnik]]a, ovi [[simptom]]i se povlače 4 časa po prestanku izlaganja kiseoniku.<ref name=" Clark JM">Clark JM, Lambertson CJ. Pulmonary oxygen tolerance and the rate of development of pulmonary oxygen toxicity in man at two atmospheres inspired oxygen tension. In : Lambertson CJ, Editor. Underwater Physiology; Proceedings of the third symposium. Baltimore Williams and Wilkins. 1967; 439-51.</ref>
{{Glavni članak|Uticaj kiseonika na hroničnu opstruktivnu bolest pluća}}
=== Promene na očima ===
Reverzibilno suženje u oblasti perifernog vida, progresivna ali reverzibilni kratkovidost, i katarakta koja se može formirati nejčešću su neke od kasnih komplikacija na očima. Promene na očima mogu biti izraženije kada su oči izložene visokim ambijentalnim koncentracijama kiseonika i povećanom pritisku, kao što je boravak u „kiseoničkom šatoru“, inkubatoru i slično, nego kada je hiperoksija u arterijskj cirkulaciji izazvana udisanjem kiseonika preko kiseoničke maske.<ref name="Clark"/> 
[[Datoteka:NEI eye8-72.jpg|mini|250 p|desno|Prikaz demarkacione zone između vaskularnog i avaskularnog dela mrežnjače nedonoščeta (II stadijum prematurne retinopatije)]]
* '''Retrolentalna fibroplazia;'''

[[Retrolentalna fibroplazija]] predstavlja razvojni, proliferativni poremećaj [[krvni sud|krvnih sudova]] koji se javlja kod nepotpuno razvijenih krvnih sudova koji snabdevaju [[mrežnjača|mrežnjaču]], najčešće kod nedonošene dece (kao retinopatija nedonoščadi ({{jez-lat|retinopathia praematurorum}}) i jedan je od najčešćih uzroka slepila kod male dece, tokom detinjstva (obično se javlja u prvih 6 [[mesec]]i nakon [[rođenje|rođenja]]). 
 
[[Uzročnost|Uzrok]] je gotovo uvek primena kiseonika u većoj [[koncentracija|koncentraciji]] (iznad 40%), u dužem vremenskom periodu (1-2 dana) nakon rođenja. Kod prerano rođene dece, sa manje od 30 [[nedelja]] gestacije, ili sa [[porođaj]]nom težinom od 1.500 [[gram]]a, rizik nastanka ovih promena je veći .<ref>Kelly FJ. Free radical disorers of preterm infants. British Medical Bulletin 1993; 49 (3): 481-93.</ref> Kod ovih novorođenčadi takođe postoji i veća verovatnoća da razviju hroničnu bolest pluća i intraventrikularnu hemoragiju izazvanu trovanjem kiseonikom. 
* '''[[Patologija]] retrolentalne fibroplazije;''' <ref name="Dutta">Dutta DC. Chapter 31 - Low birth-weight baby. In : Dutta DC, Editor. Textbook of Obstertrics including Perinatology & Contraception. Calcutta; New Central Book Agency (P) LTD, 3rd edition, Reprint 1997; 473-83.</ref>

Normalna, [[oko|vaskularizacija mrežnjače]] nastavlja se neposredno nakon rođenja. Kiseonik u visokim koncentracijama i/ili u toku produženog izlaganja, može izazvati vazokonstrikciju, posebno temporalnog dela [[oko|retine]] (mrežnjače) koja se poslednja vaskularizuje (prožima krvnim sudovima), što dovodi do gubitka [[lumen]]a krvnih sudova zbog [[anoksija|anoksije]] i nastanka oštećenja [[endotel]]a u [[zid]]u krvnog suda. Nakon prestanka [[terapija|terapije]] kiseonikom, [[regeneracija]] krvnih sudova javlja se u zahvaćenom području iza mrežnjače. Dilatacija (proširenje) i ruptura (pucanje) ovih krvnih sudova može dovesti do krvarenja u staklastom telu ili mrežnjači, [[fibroza|fibroze]] i [[adhezija]] koja može da prati, oštećenje mrežnjače i pojave [[slepilo|slepila]].

=== Toksični efekti na drugim tkivima <ref>[http://books.google.rs/books?id=6hEfU-YbW-AC&dq=hyperbaric+medicine&printsec=frontcover&source=bl&ots=99LUp4ljyN&sig=-mHSCmLdIAuRJF6nuyHlBazu4rM&hl=sr&sa=X&oi=book_result&resnum=1&ct=result#v=onepage&q=&f=false Daniel Mathieu Handbook on hyperbaric medicine, 2006. na Google books], Pristupljeno 13. 1. 2010.{{en}}</ref> ===
'''Kiseoničko uvo'''
 
* [[Kiseoničko uvo]] je sindrom sličan [[barotrauma]]tskoj upali [[uvo|srednjeg uva]] i jedna je od retkih neželjenih posledica udisanja 100% [[kiseonik]]a. Simptomi su isti kao kod [[aerootitis]]a, ali je razlika u tome što kod kiseoničkog uva oni nastaju 2 ili više časova nakon izlaganja kiseoniku.<ref name="Oriani"/>
[[Datoteka:Cataract in human eye.png|mini|desno|250p|[[Katarakta]]]]
{{Glavni članak|Kiseoničko uvo}}
{{Glavni članak|Aerootitis}}

'''Kratkovidost i katarakta (mrena)'''
* [[Kratkovidost]] ({{jez-lat| myopia}}) i [[katarakta]] (mrena, zamućenje očnog sočiva, ({{jez-lat |cataractae}})), može nastati nakon udisanja 100% kiseonika, kod starijih osoba ili nakon dužeg izlaganja (većem broju seansi) 100% kiseoniku na povišenom pritisku ([[hiperbarična medicina|HBOT]]). Pri čemu je kratkovidost prolazna a katarakta (mrena) trajna i javlja se najčešće kao komplikacija već postojećeg oštećenja očnog sočiva.

Ovi poremećaji su posledica delovanja [[slobodni kiseonički radikali|slobodnih kiseoničkih radikala]] na očnom sočivu, što ima za posledicu stvaranje velikih i gustih [[molekul]]a agregata.

[[Sočivo (oko)|Sočivo]] oka se štiti od slobodnih kiseoničkih radikala uglavnom [[glutation]]om i [[vitamini|vitaminom E]], pa se zato kod starijih osoba i kod produženih serija ([[hiperbarična medicina|HBOT]]), preporučuje povećan unos [[antioksidanti|antioksidanata]] i povremena kontrola očnog [[ljekar|lekara]].<ref name="Oriani">Oriani G, Marroni A, Wattel E, editors. Handbook on hyperbaric medicine. Berlin: Springer Verlag; 1995.</ref>

== Dijagnoza akutnog trovanja kiseonikom ==
Klinički se trovanje kiseonikom može ispoljiti u dva oblika, kao;
* '''''Akutno trovanje kiseonikom''''' – kod koga su dominantne promene na centralnom nervnom sistemu (CNS)
* '''''Hronično trovanje kiseonikom''''' - kod koga su dominantne promene na plućima.<ref name="Edmonds"/><ref name="Clark">Clark JM. Oxygen toxicity. In : Bennitt PB, Elliot DH, Editors. The Physiology and Medicine of Diving. London; Bailliere-Tindall.1982; 200-38.</ref><ref>Miles S. Oxygen. In : Miles S, Editor. Underwater Medicine.London; Staples 1969; 128-51.</ref>

[[Dijagnostika|Dijagnoza]] akutnog trovanja kiseonika u tipičnim slučajevima nije teška. Određene poteškoće mogu nastati kada se osoba nalazi pod [[anestezija|anestezijom]] u nesvesnom stanju, ili u drugim poremećajima svesti. 
Nema apsolutnih simptoma karakterističnih samo za trovanje kiseonikom. 
* '''''Početna manifestacija trovanja kiseonikom''''' može započeti pojavom nelagodnosti, koja se u akutnoj fazi intoksikacije može manifestovati sledećim znacima;
:* zujanjem u glavi, 
:* treperenjem i sumaglicom u [[oko|očima]],
:* zvonjenjem u [[uvo|ušima]], 
:* [[glavobolja|glavoboljom]], 
:* kratakim udahom, 
:* retrosternalnim bolom (iza grudne kosti) (nesigurne lokalizacije), 
:* nevoljnim grčenjem mišića, 
:* utrnulošću prstiju. 
* '''''Spoljašnje manifestacije trovanja kiseonikom''''' ispoljaavaju se sledećim znacima 
:* iznenadno i prekomerno znojenje, 
:* vlažna i bleda [[kožni sistem|koža]]. 
:* promena ponašanja; uznemirenost ili obratno izražena sedacija. 
* '''''Ponekad i pre pojave početnih manifestacija, trovanje može započeti jasno izraženim znacima akutnog trovanja kiseonikom''''', najčešće u vidu pojave slabih ili jačih napada grčeva (po tipu toničko-kloničkih grčeva), veoma sličnih onim kod[[epilepsija|epilepsije]]

=== Gasne analize ===
 
:::::'''Normalne vrednosti gasnih analiza [[pH vrednost|pH]] i acidobazne ravnoteže'''

{| class="wikitable"
|-
! Parametar
! Vrednost
! Tumačenje
|-
| [[pH vrednost|pH]]
| 7.35–7.45
| 
Vrednost pH ili [[vodonik|H]] <sup>+</sup> pokazuje da li je bolesnik u; 
:* acidozi (pH < 7,35; [[vodonik|H]]<sup>+</sup> >45) ili 
:* alkalozi (pH >7,45; [[vodonik|H]]<sup>+</sup>< 35). 
|-
| [[vodonik|H]]<sup>+</sup>
| 35–45 nmol/l (nM)
| Vidi iznad
|-
| PaO<sub>2</sub>
| 9,3–13,3 kPa ili 80–100 [[mmHg]]
| 
Normalna vrednost PaO2<sub>2</sub> je u širokom rasponu, 70–100 [[mmHg]] (što zavisi od starosti). 
:* Nizak  PaO<sub>2</sub> označava da bolesnik ima poremećaj disanja, [[hipoksemija|hipoksemiju]]. 
:* Ako je PaO<sub>2</sub> manje od 60 [[mmHg]] potrebna je dodatna količina [[kiseonik]]a. 
:* Ili ako je PaO<sub>2</sub> manji od 26 [[mmHg]], bolesnik je u riziku od [[smrt]]i i mora se odmah lečiti kiseonikom
|-
| PaCO<sub>2</sub>
| 4,7–6,0 kPa or 35–45 [[mmHg]]
| 
Parcijalni pritisak  (Pa[[ugljen-dioksid|CO<sub>2</sub>]]) označava postojanje respiratornih poremećaja: na osnovu promen njegove normalne vrednosti, jer Pa[[ugljen-dioksid|CO<sub>2</sub>]] određuje nivo ventilacije <ref name="02_calc">{{cite web | author=Baillie K, Simpson A | title=Altitude oxygen calculator | url=http://www.altitude.org/calculators/oxygencalculator/oxygencalculator.htm | publisher=Apex (Altitude Physiology Expeditions) | accessdate=14. 01. 2010. | archivedate=2010-01-31 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20100131200552/http://www.altitude.org/calculators/oxygencalculator/oxygencalculator.htm | deadurl=yes }} - Online interactive oxygen delivery calculator</ref> 
:* Visok Pa[[ugljen-dioksid|CO<sub>2</sub>]] govori o respiratornoj acidozi i narušenoj ventilaciji.
:* Nizak nivo Pa[[ugljen-dioksid|CO<sub>2</sub>]] o respiratornoj alkalozi i hiper-ventilaciji. 
:* Nivo PaCO<sub>2</sub> takođe može biti izmenjen kada respiratorni sistem pokušava da reguliše metaboličke poremećaje i normalizuje [[pH vrednost|pH]] krvi. Povišen nivo PaCO<sub>2</sub> je kod nekih poremećaja povezan sa respiratornom insuficijencijom, poznatom kao [[hiperkapnija]].
|-
| HCO<sub>3</sub><sup>−</sup>
| 22–26 [[Mol (jedinica)|mmol]] / [[litar|l]]
| 
Nivo HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> jona je pokazatelj metaboličkih poremećaja (kao što je [[ketoacidoza]]). 
:* Visok nivo HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> ukazuje na metaboličku acidozu.
:* Nizak nivo HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> ukazuje ma netaboličku alkalozu. 
:* Nivo HCO<sub>3</sub><sup>−</sup> može biti poremećen i kod narušene funkcije [[bubreg]]a koji pokušava da normalizuje [[pH vrednost|pH]] krvi nastao poremećajem disanja. 
|-
| SBC<sub>e</sub>(Standardna koncentracije bikarbonata)
| 21-27 [[Mol (jedinica)|mmol]] / [[litar|l]]
| 
Koncentracija bikarbonata u krvi na pritisku CO<sub>2</sub> od 5.33 kPa, i punoj sauraciji [[kiseonik]]a na 37°[[stepen celzijusa|C]] .<ref>[http://www.nda.ox.ac.uk/wfsa/html/u13/u1312_03.htm Acid Base Balance (page 3)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020613020114/http://www.nda.ox.ac.uk/wfsa/html/u13/u1312_03.htm |date=2002-06-13 }}, Pristupljeno 27. 4. 2013.</ref>
|}
[[Datoteka:Wrist-oximeter.jpg|mini|desno|250p|Puls oksimetar, aparat za indirektnu gasnu analizu SaO<sub>2</sub>]]

[[Gasne analize]] i ([[pH vrednost|pH]]) su od izuzetnog značaja za određivanje vrednosti respiracijskih gasova (PaO<sub>2</sub> i PaCO<sub>2</sub>) i acidobazne ravnoteže u arterijskoj krvi, na osnovu kojih se najefikasnije određuje i podešava [[terapija]] kiseonikom i procenjuju neželjene posledice.

Gasne analize, a kod bolesti pluća zajedno sa [[spirometrija|spirometrijom]], su najbolji pokazatelj nepovoljnog dejstva hiperoksije, ali i najbolji način za odmeravanje „doze oksigenoterapije“.

Normalne vrednosti parcijalnog pritiska kiseonika iznose (PaO<sub>2</sub> > 10,5 kPa i njegova fiziološka vrednost lako opada sa godinama života). Saturacija arteriske krvi kiseonikom u zdravih osoba iznosi 0,94 kPa.

Parcijalni pritisak ugljen dioksida (PaCO<sub>2</sub>) u zdravih osoba iznosi između 4,5 i 6,0 kPa i ne menja se sa starošću. Na osnovu praćenja odstupanja od ovih (normalnih) vrednosti sprocenjuje se i promene u hiperoksiji.<ref>Brambillu.I. et all., Value of nocturnal monitoring of transetitaneus O2 and CO pressures in adults with respiratory failuer. Respiration, 48, 81-90</ref>

=== Novine u dijagnostici ===
Najnovija istraživanja o upotrebi kiseonika u normobaričnim i hiperbaričnim uslovima danas se sve više intenziviraju (posebno u oblasi [[hiperbarična medicina|hiperbarične medicine]]) uz korišćenje visoke tehnologije, uključujući i primenu [[izotop]]a, [[magnetna rezonantna tomografija|magnetne rezonantne tomografije]] (MRI) i [[kompjuterizovana tomografija|kompjuterizovane emisione tomografije]] (SPECT).

Brojna istraživanja sprovedena pre i posle primene hiperoksije uz primenu magnetne rezonantne tomografije (MRI) i kompjuterizovane emisione tomografije, dala su vredan uvid u mehanizme i postupke hiperbarične i normobarične terapije primenom oksigenacije. Zahvaljujući ovim istraživanjima brojne indikacije koje su prethodno smatrne da imaju lošu prognozu u hiperoksiji, uključujući i povrede [[mozak|mozga]], [[moždani udar]], ne samo da su opovrgnute već su se manifestovale poboljšanjem neurološkog stanja, uz izuzetno mali broj trovanja kiseonikom. Istraživanja u ovoj oblasti se i dalje nastavljaju.<ref>{{Cite web |url= http://www.hyperbaric-oxygen-info.com/hyperbaric-medicine.html |title= Hyperbaric Medicine Today |date= |accessdate= 11. 1. 2010. |last= |first= |coauthors= |date= |work= |publisher=hyperbaric-oxygen-info.com}}</ref>

== Sprečavanje trovanja kiseonikom ==
* [[Prevencija]] i stalni [[monitoring]] (praćenje) bolesnika i [[koncentracija|koncentracije]] [[gas]]ova, u sredine u kojoj se primenjuje O2, od primernog je značaja za rano prepoznavanje trovanja kiseonikom, a samo pravovremenim reagovanjem, može se sprečiti njegova pojava. Pri tome treba imati na umu da iznenadni prekid primene kiseonika, zbog toksičnih efekata, može povremeno pogoršati [[simptom]]e-'' „efekat isključenja kiseonika“''.<ref name="Clark"/> 
* Smanjenje vitalnog kapaciteta pluća, kod bolesnika jedan je od indikatora za praćenje toksičnosti O2 na funkciju pluća. Maksimalno prihvatljivo smanjenje tog kapaciteta je 10%.<ref name="Clark"/><ref>Clark JM, Lambertson CJ. Pulmonary oxygen tolerance and
the rate of development of pulmonary oxygen toxicity in man at two atmospheres inspired oxygen tension. In : Lambertson CJ, Editor. Underwater Physiology; Proceedings of the third symposium. Baltimore Williams and Wilkins. 1967; 439-51.</ref> 
* U toku primene kiseoničke terapije stalno praćenje kliničkog stanja bolesnika je od bitnog značaja, ali glavni pokazatelj uspešnosti kiseoničke terapije su vrednosti respiracijskih gasova, (PaO2, SaO2, PaCO2) i acidobazni ekvivalent (pH, bikarbonati) u arterijskoj krvi. Merenje parcijalnih pritisaka raspiracijskih gasova vrši se povremeno ili neprekidno (što zavisi od stanja pacijenta) indirektom ili direktnom metodom.<ref name="Варгић"/> 
* Oštećenje [[pluća]] nakon dužeg lečenja kiseonikom, mogu se predvideti, moguća, oštećenja pluća, primenom za to preporučene jedinice UPTD.
:* '' UPTD je jedinica za određivanje toksičnog dejstva kiseonika na plućima i izračunava se na sledeći način; jedan minut udisanja 100% kiseonik na 1 atmosferi odgovara 1 UPTD, (primer: UPTD od 1,425 će izazvati 10% smanjenje vitalnog kapaciteta pluća.'' 
* I pored toga što se u mnogim normativima, za praćenje uticaja O2 preporučuje primene [[elektroencefalograf]]ije (EEG) neka istraživanja pokazuju da njegova upotreba nije od koristi za praćenje trovanja CNS.<ref name="Clark"/> 
* Sticanje otpornosti na izlaganje hiperoksiji i indukcija antioksidacionih enzima u toku izlaganja smrtonosnom nivou hiperoksije i/ili hipoksija dalo je uspešne rezultate kod eksperimentalnih životinja, ali se ovi programi nalaze u procesu evaluacije.<ref>Deneke SM, Fanburg BL. Normobaric oxygen toxicity of thelung. NEJM 1980; 303 (2): 76-86.</ref>
* Egzogeni antioksidanati, naročito [[vitamini|vitamini E i C]] mogu se preventivno koristiti u dece sa visokim rizikom pojave retinopatije (preporučene doze [[vitamini|vitamina E]] su 100&nbsp;mg kg/dan u toku 4-6 nedelja.<ref name="Satoskar"/>, ali i kod bolesnika koji se duže vreme leče u [[barokomora]]ma (HBOT)
* Adrenalektomia, hipofizektomia, kao i snižena funkcija štitne žlezde, može imati uticaj na težinu trovanja kiseonikom, što se može javiti kod korišćenje alfa adrenergičnih blokatora.<ref name="Clark"/> 
* Nedostatak mikroelemenata, (koji se u organizmu nalaze u tragovima), zbog nedovoljnog ili neodgovarajućeg unosa će verovatno pogoršati trovanje kiseonikom i najčešće se javlja zbog loše ishrane bolesnika u manje razvijenim državama sveta.<ref name="Udwadia"/>

== Praktični saveti i sprečavanje trovanja kiseonikom <ref name="Udwadia"/><ref name="Dutta"/> ==
* Ako dođe do manifestacija trovanja kiseonikom u cilju zaustavljanja i otkanjanja posledica primenjuju se sledeće medicinske mere;
:* Privrenmeno ili trajno se pekida sa daljom terapijom kiseonika.
:* U [[barokomora|višemesnoj barokomori]] potrebno je trenutno skinuti masku za kiseonik (što je najčešće dovoljno da prekine apileptički napad).
:* U [[barokomora|jednomesnoj barokomori]], ne sme se započeti sa sniženjem pritiska sve do prestanka epileptiformnog napada, jer može doći do pojave [[pneumotoraks]]a zbog zaustavljanja ili nepravilnog disanja.
:* Prema potrebi oriniraju se benzodiazepini, fenobarbiton ili druggi antikonvuilzivni lekovi u uobičajenim dozama.
 
* Kod bolesnika sa hroničnom [[Hipoksemija|hipoksemijom]], kao što su teške [[hronična opstruktivna bolest pluća]] (HOBP), bezbednije je primeniti kiseonik u [[koncentracija|koncentraciji]] koja je na granici najnižeg mogućeg nivoa parcijalnog pritiska kiseonika u [[Plućna alveola|alveolama]] (Pa02), koja može biti čak i do 50-55 [[mmHg]] (Pa02), što je najčešće i dovoljno za stabilizaciju ([[hronična opstruktivna bolest pluća|HOBP]]). 
* Pozitivni pritisak na kraju izdisaja (izdisajni pritisak ) treba koristi tokom mehaničke ventilacije, ako udahnuta koncentracije kiseonika > 50% ne uspeva da reguliše [[hipoksija|hipoksiju]]. 
* Kod akutnih plućnih poremećaja sa teškom [[hipoksija|hipoksijom]], koncentracija kiseonika mora biti tolika da omogućava [[zasićenje]] [[krv]]i kiseonikom bude Sa>90% a parcijalni pritisak PaO2 60-65 mmHg. Ako, uprkos korišćenju kiseonika koncentracije nije veća od 60-70% ne treba ići na povećanje parcijalnog pritiska kiseonika u alveolama (Pa02), već je mudrije odlučiti se da dostignutim (Pa02) zadržimo blaži oblik [[hipoksemija|hipoksemije]]. .<ref name=jrcalc>{{cite web|publisher=Joint Royal Colleges Ambulance Liaison Committee/Warwick University|title=Clinical Guidelines Update - Oxygen|date=April 2009|url=http://www2.warwick.ac.uk/fac/med/research/hsri/emergencycare/prehospitalcare/jrcalcstakeholderwebsite/clinicalpracticeupdates/oxygen_guideline_combined_final_published_version_22apr09sb.pdf|accessdate= 13. 01. 2010.}} {{en}}</ref>
* Ako je bolesnik vitalno ugrožen izraženom [[hipoksija|hipoksijom]], ona mora biti adekvatno lečena čak i upotrebom 100% kiseonika tokom dužeg vremenskog perioda, bez obzira na mogućnost trovanja, jer spašavamo njegov [[život]], pa je i [[rizik]] opravdan.
* Kako bi se sprečila pojava retrolentalne fibroplazije novorođenčadi, savetuje se izbegavanje kontinuirane [[terapija|terapije]] kiseonikom, posebno kod prerano rođene dece, kao i dece sa niskom [[porođaj]]nom težinom, kao i primena koncentracije kiseonika u udahnutom vazduhu koje prelazi 40%, pri čemu (Pa02) mora biti ispod kritičnog nivoa od 160 [[mmHg]].
* Pomoćna, egzogena linija antioksidativne odbrane su i neenzimske supstance ([[mikroelementi]]) koji neutrališu slobodne radikale (npr: [[vitamini|vitamin E, vitamin C]], glutation (GHS), koenzim (Q10), koji takođe u uslovima loše [[ishrana|ishrane]] i izražene hiperoksije ne mogu ispoljiti svoj antioksidantnu zaštitu u dovoljnom [[obim]]u. Zato prema nekim istraživanjima ima opravdanje primena ovih mikroelemenata u većim [[doza]]ma pre početka i u toku lečenja hiperoksijom u cilju prevencije trovanja kiseonikom.<ref name="Živković"/>

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Povezano ==
{{portal|Medicina}}
* [[Uticaj kiseonika na hroničnu opstruktivnu bolest pluća]]
* [[Kiseonik]]
* [[Hipoksija]]
* [[Hiperbarična medicina]]
* [[Vazduhoplovna medicina]]
* [[Ronjenje]]

[[Kategorija:Respiratorne bolesti]]
[[Kategorija:Hiperbarična medicina]]
[[Kategorija:Avijacijska medicina]]