Izvorni kod stranice Novi Sad

{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Sad
 | ime genitiv = Novog Sada
 | slika = Novi Sad- collage.jpg
 | opis_slike = Novi Sad
 | grb = Novi Sad Coat of Arms.svg
 | opis_grba = Grb Novog Sada
 | gradska_zastava = Flag of Novi Sad, Serbia.svg
 | opis_zastave = Zastava Novog Sada
 | stara_imena = Racka varoš (Ratzen Stadt, Ratzenstatt),<br /> Petrovaradinski šanac (Peterwardeiner Schantz),<br /> Neoplanta, Neusatz, Újvidék, Mlada Loza
 | površina = 129,4
 | šira površina = 702,7
 | stanovništvo = 306702
 | stanovništvo_godina = 2022
 | aglomeracija = 368967
 | nadmorska_visina = 
 | pokrajina = [[Vojvodina]]
 | okrug = [[Južnobački okrug]]
 | gšir = 45.255
 | gduž = 19.844722
 | registarska_oznaka = NS
 | pozivni_broj = 021
 | veb-strana = [http://www.novisad.rs www.novisad.rs]
}}
[[Datoteka:Svetozar Miletic w.jpg|mini|250px|desno|[[Svetozar Miletić]] advokat, [[Gradonačelnici Novog Sada|gradonačelnik Novog Sada]] i jedan od najznačajnijih i najuticajnijih [[Srbi|srpskih]] [[političar]]a u [[Austrougarska|Austro - Ugarskoj]] druge polovine XIX veka]]
'''Novi Sad''' je najveći grad [[Vojvodina|Autonomne Pokrajine Vojvodine]] na severu [[Srbija|Republike Srbije]], kao i sedište pokrajinskih organa vlasti <ref>[[:s:Statut Autonomne Pokrajine Vojvodine|Statut Autonomne Pokrajine Vojvodine]] na Vikizvorniku</ref> i administrativni centar [[Južnobački okrug|Južnobačkog okruga]]. Grad se nalazi na granici [[Bačka|Bačke]] i [[Srem]]a, na obalama [[Dunav]]a i [[Mali bački kanal|Malog bačkog kanala]], u [[Panonska nizija|Panonskoj ravnici]] i na severnim obroncima [[Fruška gora|Fruške gore]].

Novi Sad je Evropska prestonica kulture 2022. Novi Sad je, posle [[Beograd]]a, drugi grad u Srbiji po broju stanovnika (bez podataka za područje [[Kosovo|Kosova i Metohije]]). Na poslednjem zvaničnom popisu iz 2011. godine, sam grad je imao 231.798<ref name="pod2.stat.gov.rs"/> stanovnika. Na opštinskom području Novog Sada (uključujući i prigradska nasenja) broj stanovnika je 2011. godine iznosio 341.625.<ref name="pod2.stat.gov.rs"/><ref>{{cite web |url= https://publikacije.stat.gov.rs/G2022/Pdf/G202213049.pdf |title= ОПШТИНЕ И РЕГИОНИУ РЕПУБЛИЦИ СРБИЈИ |last=  |first=  |date=2022 |website= |publisher=Република СрбијаРепублички завод за статистику |accessdate= 16. 01. 2023 |quote=}} {{pdf}}</ref>

Osnovan [[1694]]. godine, Novi Sad je dugo vremena bio centar [[Srbi|srpske]] kulture, zbog čega je dobio ime „Srpska Atina“. Danas je Novi Sad veliki [[Industrijske zone u Novom Sadu|industrijski]] i finansijski centar srpske ekonomije, [[univerzitet u Novom Sadu|univerzitetski]] grad i školski centar, kulturni, naučni, zdravstveni, politički i administrativni centar Autonomne Pokrajine Vojvodine, grad domaćin mnogih međunarodnih i domaćih privrednih, kulturnih, naučnih i sportskih manifestacija, kao i grad muzeja, galerija, biblioteka i pozorišta.

== Ime ==
U Gradu Novom Sadu u službenoj upotrebi su, pored [[srpski jezik|srpskog]] jezika, još i [[mađarski jezik|mađarski]], [[slovački jezik|slovački]] i [[rusinski jezik|rusinski]] jezik. Ime grada na ostalim službenim jezicima glasi Újvidék (mađarski), Nový Sad (slovački) i Novi Sad (rusinski). Na ostalim jezicima koji su (ili koji su bili) od istorijskog značaja na ovim prostorima ime Novog Sada glasi Neoplanta ([[latinski jezik|latinski]]), Neusatz ili Neusatz an der Donau ([[nemački jezik|nemački]]), Novi Sad ([[rumunski jezik|rumunski]]) i Mlada Loza ([[bugarski jezik|bugarski]]).

Prvobitna imena Novog Sada bila su Racka varoš (Ratzen Stadt, Ratzenstatt) i Petrovaradinski šanac (Peterwardeiner Schantz), dok ime Novi Sad (Neoplanta, Neusatz, Újvidék) datira iz 1748. godine.

== Geografija ==
=== Položaj grada ===
[[Datoteka:NoviSad Sat.png|left|thumb|270px|Satelitski snimak Novog Sada [http://worldwind.arc.nasa.gov "NASA World Wind"]]]
Novi Sad se nalazi na {{coor dms|45|20|0|N|19|51|0|E|region:Europe}}, u središnjem delu autonomne pokrajine [[Vojvodina|Vojvodine]], na severu [[Srbija|Srbije]], na granici [[Bačka|Bačke]] i [[Srem]]a.

Grad leži na obalama reke [[Dunav]], između 1.252-og i 1.262-og kilometra rečnog toka. Na levoj obali Dunava se nalazi ravničarski deo grada ([[Bačka]]), dok je na desnoj obali, na obroncima [[Fruška gora|Fruške gore]], smešten brdoviti deo grada ([[Srem]]). Nadmorska visina sa bačke strane je od 72 do 80 m, dok je sa sremske strane oko 250-350 metara. Kod Novog Sada se u Dunav (sa leve strane reke) uliva [[Mali bački kanal]], koji je deo sistema [[Kanal Dunav-Tisa-Dunav|kanala Dunav-Tisa-Dunav]]. Bački deo grada je smešten sa obe strane ovog kanala.

Sa 15 prigradskih naselja, opštinsko područje grada Novog Sada obuhvata površinu od 702,7&nbsp;km², dok uže područje Novog Sada sa Petrovaradinom i Sremskom Kamenicom zauzima površinu od 129,4&nbsp;km². Građevinski rejon grada obuhvata površinu od 106,2&nbsp;km².

Opštinsko područje Grada Novog Sada okružuju opštine [[Opština Bački Petrovac|Bački Petrovac]], [[Opština Vrbas|Vrbas]], [[Opština Temerin|Temerin]], [[Opština Žabalj|Žabalj]], [[Opština Titel|Titel]], [[Opština Inđija|Inđija]], [[Sremski Karlovci]], [[Opština Irig|Irig]] i [[Opština Beočin|Beočin]], čiji stanovnici, zajedno sa stanovnicima još nekih opština [[južnobački okrug|južnobačkog okruga]], gravitiraju Novom Sadu.

=== Klima ===
Klima u Novom Sadu prelazi iz umereno kontinentalne u kontinentalnu, tako da grad ima sva četiri godišnja doba. Preko jeseni i zime povremeno duva hladan vetar [[košava]], koji obično traje od tri do sedam dana. [[Košava]] može tokom zime da stvori nanose i smetove snega tokom vejavica i mećava. Prosečna temperatura vazduha u gradu je 10,9&nbsp;°C, srednja temperatura u [[januar]]u je –1&nbsp;°C, dok je u [[jul]]u 21,6&nbsp;°C. Godišnje padne prosečno 578&nbsp;mm padavina, a broj dana sa padavinama je 122. Zbog promene klime na globalnom ([[svijet|svetskom]]) nivou, poslednjih godina se na području Novog Sada povećala količina padavina, što povremeno izaziva poplave u nekim delovima grada, budući da sadašnji gradski kanalizacioni sistem nije projektovan za izmenjene klimatske uslove.

{{Klima_grada
|Grad_genitiv=Novog Sada
|Izvor=[http://www.hidmet.gov.rs/ciril/meteorologija/stanica_sr.php?moss_id=168 Republički hidrometeorološki zavod Srbije]
| Jan_sr=          | Jan_sr_pad=38
| Feb_sr=          | Feb_sr_pad=35
| Mar_sr=          | Mar_sr_pad=41
| Apr_sr=          | Apr_sr_pad=47
| Maj_sr=          | Maj_sr_pad=57
| Jun_sr=          | Jun_sr_pad=82
| Jul_sr=          | Jul_sr_pad=61
| Avg_sr=          | Avg_sr_pad=55
| Sep_sr=          | Sep_sr_pad=36
| Okt_sr=          | Okt_sr_pad=35
| Nov_sr=          | Nov_sr_pad=46
| Dec_sr=          | Dec_sr_pad=44
| God_sr=          | God_sr_pad=577
| Jan_sr_min=-4.4     | Jan_sr_maks=2.5
| Feb_sr_min=-2.3     | Feb_sr_maks=5.7
| Mar_sr_min=1.2      | Mar_sr_maks=11.5
| Apr_sr_min=5.8      | Apr_sr_maks=17.2
| Maj_sr_min=10.6     | Maj_sr_maks=22.5
| Jun_sr_min=13.6     | Jun_sr_maks=25.2
| Jul_sr_min=14.7     | Jul_sr_maks=27.2
| Avg_sr_min=14.2     | Avg_sr_maks=27.2
| Sep_sr_min=11.2     | Sep_sr_maks=23.7
| Okt_sr_min=6.3      | Okt_sr_maks=18.0
| Nov_sr_min=2.2      | Nov_sr_maks=10.3
| Dec_sr_min=-1.9     | Dec_sr_maks=4.5
| God_sr_min=5.9      | God_sr_maks=16.3
| Jan_a_maks=      | Jan_a_min=
| Feb_a_maks=      | Feb_a_min=
| Mar_a_maks=      | Mar_a_min=
| Apr_a_maks=      | Apr_a_min=
| Maj_a_maks=      | Maj_a_min=
| Jun_a_maks=      | Jun_a_min=
| Jul_a_maks=      | Jul_a_min=
| Avg_a_maks=      | Avg_a_min=
| Sep_a_maks=      | Sep_a_min=
| Okt_a_maks=      | Okt_a_min=
| Nov_a_maks=      | Nov_a_min=
| Dec_a_maks=      | Dec_a_min=
| God_a_maks=      | God_a_min=
|}}

== Istorija ==
{{Poseban članak|Istorija Novog Sada}}
=== Starija naselja na području Novog Sada ===
[[Datoteka:Citadel Petrovaradin.jpg|thumb|right|300px|[[Petrovaradinska tvrđava]] i nekadašnji most na baržama]]
Prema tumačenjima rezultata novijih arheoloških istraživanja, na prostoru Petrovaradinske tvrđave su pronađeni ostaci mlađeg paleolitskog staništa, iz perioda od 19.000. do 15.000. godina pre nove ere, iz čega se zaključuje da je čovek na prostoru Petrovaradinske stene živeo još u [[paleolit]]u, kada su se ljudska staništa uglavnom nalazila u [[spilja|pećinama]], a retko kada na otvorenom prostoru.<ref>{{cite web|url=http://www.vreme.com/cms/view.php?id=348571 |title=Nedim Sejdinović, Od paleolita do danas, Petrovaradinska tvrđava - arheološko nalazište, VREME, broj 659, 21. avgust 2003 |publisher=Vreme.com |date= |accessdate = 05. 11. 2010.}}</ref>

Postojanje ljudskih naselja na području današnjeg Novog Sada može se pratiti u kontinuitetu od [[kameno doba|mlađeg kamenog doba]] - neolita (od oko 4500. godine pne.). Pored područja [[Petrovaradin]]a, na kojem su nađeni tragovi naselja iz skoro svih epoha, na Bačkoj strani Dunava (na [[Klisa|Klisi]], [[Slana Bara|Slanoj Bari]], [[Stari Grad (Novi Sad)|Starom Gradu]] i [[Detelinara|Detelinari]]) takođe su pronađeni tragovi [[prahistorija|praistorijskih]] naselja iz [[kameno doba|kamenog]], [[bakarno doba|bakarnog]], [[brončano doba|bronzanog]] i [[željezno doba|gvozdenog]] doba.

Najstariji arheološki ostaci (iz vremena kamenog doba) pronađeni su sa obe strane Dunava, na području današnjeg [[Petrovaradin]]a (koji je u kontinuitetu nastanjen od praistorije do danas) i području današnje [[Klisa|Klise]]. Istraživanjem ostataka naselja iz mlađeg [[brončano doba|bronzanog doba]] (3000. godina pne.) na području današnjeg Petrovaradina, arheolozi su pronašli i [[bedem]]e pojačane koljem i palisadama iz tog perioda, koji svedoče da je još u vreme [[vučedolska kultura|vučedolske kulture]] ovde postojalo utvrđeno naselje.

U 4. veku pre nove ere se na području današnjeg Novog Sada pojavljuju [[Kelti]], koji na desnoj obali Dunava, na području današnjeg Petrovaradina, podižu utvrđenje, a tragovi Kelta pronađeni su i na području [[Detelinara|Detelinare]]. Zatim se, u 1. veku pre nove ere, na ovom području pojavljuju [[Antički Rim|Rimljani]], koji u 1. veku nove ere na desnoj obali Dunava podižu prvu veću tvrđavu pod imenom Kuzum (''Cusum'') i uključuju je u provinciju [[Panonija|Panoniju]]. Dunav je tada činio [[limes (granica)|limes]] [[Rimsko Carstvo|Rimskog carstva]], koje je obuhvatalo njegovu desnu (sremsku) obalu, dok je na levoj obali reke, u Bačkoj, od 1. veka nove ere stanovalo [[Sarmati|sarmatsko]] pleme [[Jazigi]]. Nalazi rimskog novca na području Novog Sada svedoče o trgovačkim vezama Jaziga i Rimljana. Rimljani su povremeno zaposedali i južnu Bačku i držali ove pogranične prostore u funkciji kontralimesa, a u cilju obezbeđivanja dodatne granice, izgradili su u Bačkoj šančeve sa jarkom, danas poznate kao [[Rimski Šančevi]].

U 4. veku, u doba [[Velika seoba naroda|Seobe naroda]] utvrđenje Kuzum je porušeno od strane [[Huni|Huna]], a ovo područje zatim dolazi pod vlast [[Ostrogoti|Ostrogota]] (5. vek), [[Gepidi|Gepida]] (5-6. vek), [[Langobardi|Langobarda]] (6. vek), [[Византијско царство|Vizantije]] (koja u 6. veku obnavlja utvrđenje Kuzum i daje mu ime Petrikon), [[Avari|Avara]] (6-8. vek) i [[Franci|Franaka]] (8. vek).

Sredinom 6. veka, područje naseljavaju [[Slaveni|Sloveni]]. U 9. veku, tvrđava Petrikon (ili na [[slavenski jezici|slovenskim jezicima]] - Petrik) ulazi u sastav [[Bugarsko carstvo|Bugarskog carstva]], a u 11. veku njom vlada [[srem]]ski vojvoda [[Sermon]], čiji su zlatnici u 19. veku pronađeni u jednom petrovaradinskom [[vinogradarstvo|vinogradu]]. Pošto je Bugarska poražena od Vizantije a Sermon ubijen, tvrđava ponovo postaje deo Vizantije, da bi, posle borbi Vizantinaca i [[Mađari|Mađara]], krajem 12. veka, ušla u sastav srednjovekovne [[Kraljevina Ugarska (1000-1918)|Kraljevine Ugarske]]. Na području Bačke, ugarska vlast se ustaljuje nešto ranije, tokom 10. veka.

[[Datoteka:Bistrica novi sad 16th century.JPG|thumb|left|300px|Naselje Bistrica (Bistritz) na području današnjeg Novog Sada, ucrtano na mapi flamanskog kartografa Gerharda Merkatora iz 16. veka]]
Tokom ugarske vladavine, na području današnjeg Novog Sada nalazilo se nekoliko naselja, koja se u istorijskim dokumentima pominju od 13. veka. Prema istorijskom dokumentu iz 1237. godine (povelja ugarskog kralja [[Bela IV|Bele IV]]), pored [[Petrovaradin]]a (''Pétervárad'') i [[Sremska Kamenica|Sremske Kamenice]] (''villa Camanch'') na sremskoj strani Dunava, postojalo je i nekoliko naselja na bačkoj strani: [[Klisa|Vašaroš-Varad]] (poznat i kao Peturvarad, Stari Petrovaradin i Varadinci), [[Mrtvaljoš]] (poznat i kao Mortaljoš - ''Mortályos''), [[Telep|Sent Marton]] (Ke Sent Marton), [[Stari Grad (Novi Sad)|Bakša]] (poznato i kao Bakšić, Bačić, Bakšafalva i Bačka - ''Bachka''), [[Gornje Sajlovo|Sajlovo I]] i [[Sajlovo|Sajlovo II]] (poznata i pod imenima Gornji i Donji Zajol - ''Zoyl'', Sajol i Isailovo), [[Slana Bara|Bivalo]] (poznat i kao Bivaljoš i Bivološ - ''Bywolos''), [[Rivica (Novi Sad)|Rivica]] i [[Čenej]] (poznat i kao Čeme - ''Cheme'' ili ''Chemey'').<ref name=Curcin>Branko Ćurčin, Slana bara nekad i sad, Novi Sad, 2002.</ref> Petrovaradin se u ovo doba prvi put spominje pod današnjim imenom, iako je ono u osnovi evoluiralo od prvobitnog vizantijskog imena Petrikon. U kasnijem periodu (16. vek), na ovom području se pominju još dva naselja - [[Novo Naselje (Novi Sad)|Bistrica]] (''Bistritz'') i [[Kamendin]] (poznat i kao Kemind - ''Keménd''). Slovensko naselje Bistrica pominje se na više karata koje datiraju iz 16. i 17. veka, a nalazilo se prekoputa [[Petrovaradinska tvrđava|Petrovaradinske tvrđave]], na području današnjeg Novog Sada, dok se naselje Kamendin nalazilo u široj okolini današnjeg grada. Bivaljoš je bio veliko naselje [[slaveni|slovenskog življa]] koje datira iz perioda seobe naroda (5-6. vek).<ref name=Curcin/>

Između 1526. i 1687. godine, ovo područje je u sastavu [[Otomansko Carstvo|Osmanskog carstva]]. Tokom osmanske uprave, neka od naselja na bačkoj strani Dunava su iščezla, dok su druga nastavila da postoje i bila su nastanjena Srbima. Po poreskom spisku iz 1522. godine, među stanovnicima ovih naselja na bačkoj strani Dunava srećemo kako [[Mađari|mađarska]], tako i [[slaveni|slovenska]] imena (Božo, Radovan, Radonja, itd),<ref>Melhior Erdujhelji, Istorija Novog Sada, Veternik, 2002.</ref> da bi po [[otomansko Carstvo|turskim]] podacima iz 1590. godine na ovom području bilo zabeleženo 105 kuća koje plaćaju porez i to isključivo [[Srbi|srpskih]].<ref>Đorđe Randelj, Novi Sad - slobodan grad, Novi Sad, 1997.</ref> Pošto se zna da je bilo i Srba koji nisu plaćali porez (ukoliko su recimo bili u turskoj službi), onda je broj stanovnika ovih naselja sigurno bio veći.

U vreme Osmanske uprave poznat pod imenom Varadin, Petrovaradin je bio sedište nahije u okviru [[Sremski sandžak|Sremskog sandžaka]]. [[Podgrađe Petrovaradina|Podgrađe tvrđave]] imalo je oko 200 kuća, tu se nalazila Sulejman-hanova džamija, a postojale su i dve manje džamije, Hadži-Ibrahimova i Huseinova. Pored dve turske mahale, u sastavu grada nalazila se i [[hrišćanstvo|hrišćanska]] četvrt sa 35 kuća, naseljenih isključivo [[Srbi]]ma.<ref>Enciklopedija Novog Sada, knjiga 20, Novi Sad, 2002, članak: Petrovaradinska tvrđava.</ref> Od praistorije pa sve do kraja 17. veka, centar urbanog života na području današnjeg grada nalazio se na sremskoj strani Dunava, na prostoru današnjeg Petrovaradina, koji je svojim značajem uvek zasenjivao naselja na bačkoj strani. Osnivanjem Racke varoši, potonjeg Novog Sada, središte lokalnog urbanog života će se tokom 18. veka definitivno pomeriti na bačku obalu Dunava.

=== Osnivanje i razvoj Novog Sada ===
{{main|Petrovaradinska tvrđava|Raci|Almaš}}
[[Datoteka:Petrovaradin 1693.jpg|thumb|left|250px|[[Petrovaradinska tvrđava]] [[1693]]. godine]]
[[Datoteka:Bredael Schlacht bei Peterwardein.jpg|thumb|250pxx|left|''[[Bitka kod Petrovaradina]]'', slika [[Jan Piter van Bredel|Jana Pitera van Bredela]]]]
[[Petrovaradin]] je ostao u [[otomansko Carstvo|osmanskom]] posedu sve do [[Veliki turski rat|Velikog bečkog rata]] (1683-1699. godine), kada ga osvajaju [[Habsburška Monarhija|Austrijanci]] (Habzburzi). Pokušavajući da povrate izgubljenu tvđavu, Turci započinju nekoliko pohoda, ali doživljavaju strahovite poraze u [[bitka kod Slankamena|bici kod Slankamena]] (1691. godine) i [[bitka kod Sente|bici kod Sente]] (1697. godine), a usled loših vremenskih prilika napuštaju opsadu Petrovaradina 1694. godine. U nastojanju da izmeni odluke [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]], Osmansko carstvo preduzima novi pohod na Austriju. [[Bitka kod Petrovaradina|Bitka]] između Austrijanaca i Turaka se odigrala kod Petrovaradina početkom avgusta 1716. godine, a okončala se velikim turskim porazom, posle čega Osmansko carstvo definitivno nestaje sa ovih prostora. Mnogi potesi u okolini Petrovaradina i danas nose nazive koji datiraju iz turskog perioda: [[Vezirac]], [[Alibegovac (Novi Sad)|Alibegovac]], [[Mišeluk]], [[Tekije]], itd.

Na početku [[habzburška dinastija|habzburške]] vladavine krajem 17. veka, građanima [[pravoslavlje|pravoslavne]] veroispovesti bilo je zabranjeno da stanuju u [[Petrovaradin]]u. [[Srbi]] su, zbog toga, 1694. godine osnovali novo naselje na levoj obali [[Dunav]]a, a iz ovog naselja će se, vremenom, razviti i današlji Novi Sad. Najstarije ime naselja na levoj obali Dunava bilo je ''[[Raci|Racka]] varoš'' (Ratzen Stad), a korišćen je i naziv Petrovaradinski Šanac (Peterwardeiner Schantz). Prvobitni stanovnici naselja bili su ogromnom većinom [[Srbi]], ali i [[Nemci]], [[Jevreji]], [[Mađari]], [[Jermeni]], [[Bugari]], [[Aromuni|Cincari]] i [[Grci]], o čijem prisustvu govore mnogi arhitektonski i kulturni spomenici. Od 1702. godine, naselje je u sastavu Habzburške [[vojna granica|vojne granice]], a 1708. godine postaje sedište [[Eparhija bačka|Bačkog vladike]] i glavno mesto [[Bačka|bačkog]] dela [[Podunavlje|podunavske]] vojne granice.

1718. godine, stanovnici srpskog sela [[Almaš]] (nalazilo se između [[Temerin]]a i [[Srbobran]]a) preseljeni su u Racku varoš (u današnji [[Almaški kraj]]), čime se stanovništvo varoši naglo umnožilo. Prema podacima iz 1720. godine, u Rackoj varoši je bilo 112 [[Srbi|srpskih]], 14 [[nemci|nemačkih]] i 5 [[mađari|mađarskih]] domova. Racka varoš u to vreme postaje "komorska varoš", sa začecima urbanih odlika, a budući da se nalazio u sastavu vojne granice, grad je po stanovništvu bio podeljen na vojni i civilni deo. Grad je zvanično dobio ime Novi Sad (''Neoplanta'' na [[latinski jezik|latinskom jeziku]]) 1748. godine, kada je postao [[kraljevski gradovi|slobodan kraljevski grad]].

Carica [[Marija Terezija]] je tim povodom 1. februara 1748. izdala edikt koji glasi:

{{izdvojeni citat|Mi, '''Marija Terezija''', Božjom milošću carica [[sveto Rimsko Carstvo|rimska]] a kraljica [[kraljevina Ugarska (1000-1918)|Ugarske]], [[Češka (historijska)|Češke]], [[Dalmacija|Dalmacije]], [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Slavonija|Slavonije]], [[Rame]], [[Srbija|Srbije]], [[Galicija|Galicije]], [[Lodomerija|Lodomerije]] itd. itd. dajemo glasom ovoga pismena na znanje svakome, koga se tiče [...] da taj toliko puta spominjani naš Petrovaradinski kameralni grad, koji leži na drugoj strani Dunava u bačkoj županiji na zemljištu [[Sajlovo]], silom naše kraljevske moći i ugleda iz ranije navedenih razloga [...] učinimo svojim slobodnim kraljevskim gradom i da ga uvrstimo, primimo i upišemo u broj, krug i red ostalih naših slobodnih kraljevskih gradova naše kraljevine Ugarske tako i naših naslednih zemalja, ukidajući mu dosadašnje ime Petrovaradinski Šanac, nađosmo za dobro da se ubuduće zove i da mu naslov bude Neoplanta, [[Mađarski jezik|mađarski]] Uj-Videgh,  [[Nemački jezik|nemački]] pak Ney-Satz,  [[Srpski jezik|srpski]] Novi Sad i [[Bugarski jezik|bugarski]] Mlada Loza.}}

Tokom većeg dela 18. i 19. veka Novi Sad je bio središte kulturnog, političkog i društvenog života celokupnog [[Srbi|srpskog]] naroda, koji tada nije imao sopstvenu državu, a prema podacima iz prve polovine 19. veka, ovo je bio i najveći grad nastanjen Srbima (Oko 1820. godine Novi Sad je imao oko 20.000 stanovnika, od kojih su oko dve trećine bili Srbi, a današnji najveći srpski grad, [[Beograd]], nije dostigao približan broj stanovnika pre 1853. godine). Zbog svog kulturnog i političkog uticaja, Novi Sad je postao poznat kao ''Srpska [[Atena|Atina]]''. Prema podacima iz 1843. godine, u Novom Sadu je bilo 17.332 stanovnika, od čega 9.675 [[pravoslavlje|pravoslavnih]], 5.724 [[katoličanstvo|katolika]], 1.032 [[protestantizam|protestantanata]], 727 [[Jevreji|Jevreja]] i 30 vernika [[Jermenska crkva|Jermenske crkve]]. Najveća etnička grupa u gradu u ovom periodu bili su bili [[Srbi]], a druga po brojnosti [[Nemci]].

[[Datoteka:Novi sad 19thcentury02.JPG|thumb|desno|250px|Novi Sad i Petrovaradinska tvrđava u prvoj polovini 19. veka]]
Tokom Revolucije iz 1848/49. godine, Novi Sad se nalazio u sastavu proklamovane [[Srpska Vojvodina|Srpske Vojvodine]], srpske autonomne oblasti u okviru [[Habsburška Monarhija|Habzburške monarhije]]. Iako je igrao značajnu ulogu u početku [[Srpska revolucija 1848—1849.|srpskog pokreta]], grad je bio ugrožen od strane [[Ugarska|mađarske]] vojske stacionirane na [[Petrovaradinska tvrđava|Petrovaradinskoj tvrđavi]], koja je već u toku juna 1848. okrenula topove prema Novom Sadu. Kada je, u toku likvidacije mađarskog ustanka, 11. juna 1849. ban [[Josip Jelačić]] sa svojim trupama stigao u grad i sutradan ([[12. 6.|12. juna]]) otvorio iz topova vatru na tvrđavu, mađarska vojska mu je uzvratila daleko većom merom, [[bombardovanje|bombardujući]] kuće u gradu. Ban Jelačić tada naredi povlačenje, misleći da će time od grada ukloniti opasnost, ali se potom mađarski vojnici sa tvrđave spuštiše u grad i počeše pljačkati, paliti i ubijati. Novi Sad je bio razoren, izgubio je većinu svog stanovništva, a srušeno je 2/3 zgrada. Prema podacima iz 1850. godine, u gradu je bilo samo 7.182 stanovnika, što nije ni polovina predratnog broja od 17.332 zabeleženog 1843.

Između 1849. i 1860. godine Novi Sad je bio u sastavu zasebne austrijske pokrajine [[Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat|Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata]], a nakon ukidanja te administrativne jedinice, grad je uključen u sastav [[Bačko-Bodroška županija|Bačko-bodroške županije]] u okviru Habzburške [[Ugarska|Ugarske]]. Posle [[austro-ugarska nagodba|Austro-ugarske nagodbe]] iz 1867. godine i transformacije Habzburške monarhije u [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsku]], politika [[mađarizacija|mađarizacije]] ugarske vlade je značajno izmenila demografsku strukturu grada, odnosno, od pretežno srpskog Novi Sad je dobio etnički mešovit karakter. U političkoj i kulturnoj sferi, Novi Sad je zadržao svoju staru ulogu i znatno je prednjačio, ne samo ispred [[Vojvodina|vojvođanskih]], već i ispred drugih [[Srbi|srpskih]] i [[Jugoslavija|jugoslovenskih]] gradova. 1863. godine u Novom Sadu je izlazilo 9 srpskih listova, dok je u [[Beograd]]u tada izlazilo 4, a u [[Zagreb]]u 6 listova. [[Matica srpska]] se preselila iz [[Budimpešta|Budimpešte]] u Novi Sad 1864. godine, a nešto ranije (1861. godine) u gradu je osnovano i [[Srpsko narodno pozorište]]. 1865. godine ponovo se formira [[Gimnazija Jovan Jovanović Zmaj (Novi Sad)|srpska gimnazija]] sa višim razredima.

=== Period nakon Prvog svetskog rata ===
[[Datoteka:Novi Sad 1920.jpg|thumb|left|250px|Novi Sad [[1920]]. godine]]
[[Austro-Ugarska|Austrougarska monarhija]] se pri završetku [[Prvi svjetski rat|Prvog svetskog rata]] krajem oktobra 1918. godine raspala, a 3. novembra i kapitulirala. U Novom Sadu je obrazovan je privremeni [[Srpski narodni odbor]] sa zadatkom da u interregnumu preuzme prerogative vlasti i obezbedi red do uspostavljanja redovnog poretka. 2. novembra članovi Srpskog narodnog odbora su se dogovorili da se organizuje narodna straža, a istog dana na ulicama se pojavilo obnovljeno socijaldemokratsko glasilo "Sloboda", koje je najavilo nacionalno oslobođenje srpskog naroda u [[Vojvodina|Vojvodini]]. Srpski narodni odbor uputio je ultimatum komandantu nemačkih trupa da 8. novembra, najkasnije do šest časova ujutru, njegovi vojnici napuste grad. Po izlasku i poslednjeg neprijateljskog vojnika, srpske straže su zauzele sve važne punktove u gradu, a u noći između 8. i 9. novembra mandatori Srpskog narodnog odbora su i zvanično preuzeli vlast u Novom Sadu od mađarskog Magistrata. Na sednici je, pola sata pre ponoći, vlast prešla u srpske ruke, tako da su novosadski Srbi faktički sami sebe oslobodili dan pre ulaska [[Kraljevina Srbija|srpske]] vojske u Novi Sad 9. novembra. Kada je javljeno da srpska vojska dolazi u Novi Sad, u susret joj je pošlo u toku prepodneva oko 400 konjanika, koji su bili u narodnim odelima, a nosili su srpski barjak. Na mostu je u ime Novosađana prvi pozdravio srpske vojnike ugledni građanin [[Sava Stojković]], član Upravnog odbora [[Matica srpska|Matice srpske]]. On je okićenu srpsku zastavu predao majoru [[Vojislav Bugarski|Vojislavu Bugarskom]] kao komandantu jedinice srpske vojske koja je imala čast da oslobodi Novi Sad.

Posle sprovedenih izbora po svim [[Vojvodina|vojvođanskim]] mestima (od 18. do 24. novembra), u Novom Sadu se 25. novembra 1918. godine sastala Velika narodna skupština [[Srbi|Srba]], [[Bunjevci|Bunjevaca]] i ostalih [[Slaveni|Slovena]] [[Banat]]a, [[Bačka|Bačke]] i [[Baranja|Baranje]], koja zvanično proglašava otcepljenje ovih regiona od [[Ugarska|Ugarske]] i njihovo prisajedinjenje [[Kraljevina Srbija|Srbiji]], a na istoj skupštini formira se i pokrajinska vlada (Narodna uprava) [[Banat, Bačka i Baranja|Banata, Bačke i Baranje]] sa sedištem u Novom Sadu. 1. decembra 1918. godine, proglašeno je [[Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca]], a Novi Sad ulazi u tu novu državu kao sastavni deo [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]]. Iako je do 1918. godine imao ulogu kulturnog i političkog centra Srba, Novi Sad do tada nije bio administrativni centar neke upravne teritorije ili pokrajine, što se ulaskom u novu državu menja: od 1918. do 1919. godine, Novi Sad je administrativni centar pokrajine [[Banat, Bačka i Baranja]], a takođe (sve do 1922. godine) i administrativni centar [[Novosadska županija|Novosadske županije]], koja je obuhvatala Bačku i Baranju, zatim je (od 1922. do 1929. godine) administrativni centar [[Bačka oblast|Bačke oblasti]], koja je obuhvatala zapadne delove Bačke i Baranju, da bi 1929. godine postao administrativni centar [[Dunavska banovina|Dunavske banovine]], jedne od pokrajina [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]]. Po popisu iz 1921. godine, Novi Sad je imao 39.122 stanovnika, od kojih je 16.293 govorilo [[srpski jezik|srpski]], 12.991 [[mađarski jezik|mađarski]], 6.373 [[nemački jezik|nemački]] i 1.117 [[slovački jezik|slovački]].

[[Datoteka:Petrovaradin i žrtve racije.JPG|thumb|250px|Spomenik žrtvama racije i Petrovaradinska tvrđava]]
Posle [[Aprilski rat|Aprilskog rata]] 1941. godine, Kraljevinu Jugoslaviju su okupirale i podelile [[Sile Osovine|Sile osovine]]. Novi Sad, kao i cela [[Bačka]], anektiran je od strane [[Miklós Horthy|Hortijeve]] [[Kraljevina Mađarska (1920—1946)|Mađarske]], dok je [[Srem]] sa [[Petrovaradin]]om pripojen [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]]. Tokom četvorogodišnje okupacije (od 1941. do 1944. godine), okupatori su počinili brojne zločine (hapšenja, ubijanja, paljenja, streljanja, maltretiranja) nad [[Srbi|srpskim]] i [[Jevreji|jevrejskim]] stanovništvom grada, a jedan od poznatijih masovnih zločina je [[Novosadska racija]] sprovedena januara 1942. godine, u kojoj su, samo u tri dana ([[21. 1.|21. januar]] - [[23. 1.|23. januar]]), mađarski fašisti ubili i pod [[dunav]]ski led bacili 1.246 Novosađana (po drugim podacima 1.426), po nacionalnosti 809 [[Jevreji|Jevreja]], 375 [[Srbi|Srba]], 18 [[Mađari|Mađara]], 15 [[Rusi|Rusa]] i 2 [[Rusini|Rusina]], a po polnoj i starosnoj strukturi 489 muškaraca, 415 žena, 177 starih osoba i 165 dece. Jedan od poslednjih zločina okupatora u Novom Sadu bilo je i masovno odvođenje Jevreja, čitavih porodica, od dece do staraca, u nemačke logore 1944. godine. Tokom celog rata, fašisti su ukupno ubili oko 5.000 Novosađana, a mnogi drugi su raseljeni.<ref name=Cesarani>{{cite book|title=Genocide and Rescue: The Holocaust in Hungary 1944|author=David Cesarani|url=http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=HrK8B0VpFBkC&oi=fnd&pg=PR7|page=13|publisher=Berg Publishers|isbn=1859731260|year=1997}}</ref><ref name=Sajti>{{cite journal|title=The Former 'Southlands' in Serbia: 1918-1947|author=Enikő A. Sajti|url=http://www.hungarianquarterly.com/no181/9.html|volume=XLVII|number=181|date=Spring 2006|journal=The Hugnarian Quarterly|access-date=2010-07-09|archive-date=2009-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20090606021020/http://www.hungarianquarterly.com/no181/9.html|dead-url=yes}}</ref>

U Novom Sadu je, tokom [[drugi svjetski rat|celog rata]], delovao pokret otpora i [[narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|oslobodilački pokret]] pod vođstvom [[Komunistička partija Jugoslavije|Komunističke Partije Jugoslavije]]. U gradu se nalazilo sedište okružnog komiteta Komunističke Partije Jugoslavije, koji je u okviru narodnooslobodilačkog pokreta bio deo Pokrajinskog komiteta KPJ za [[Vojvodina|Vojvodinu]]. U narodnooslobodilačkoj borbi, u partizanskim odredima i vojvođanskim brigadama, neposredno je učestvovalo 2.365 Novosađana, pripadnika svih nacionalnosti, (Srba, Mađara, Slovaka i ostalih).<ref name=Sajti/> 22. oktobra [[1944]]. godine, ugrožen nadiranjem [[Crvena armija|Crvene armije]] i Narodnooslobodilačke vojske, okupator je napustio Novi Sad, a [[23. 10.|23. oktobra]] grad su oslobodile partizanske jedinice iz [[Srem]]a i [[Bačka|Bačke]], čime se Novi Sad ponovo našao u okviru nove socijalističke [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavije]]. Tokom vojne uprave (17. oktobar 1944. - 27. januar 1945.), nove jugoslovenske vojne vlasti su likvidirale jedan broj građana srpske, mađarske i nemačke narodnosti, koji su optuženi za kolaboraciju sa mađarskim fašistima ili su smatrani neprijateljima novog državnog poretka. Godine [[1975]]. grad je odlikovan [[Orden narodnog heroja|Ordenom narodnog heroja]] i proglašen za [[Gradovi heroji u SFRJ|grad-heroj]].

Od 1945. godine Novi Sad je glavni grad [[Vojvodina|Autonomne Pokrajine Vojvodine]]. Na zasedanju u Novom Sadu 30. i 31. jula 1945. godine, Skupština izaslanika naroda Vojvodine donosi predlog da se Vojvodina priključi federalnoj [[Socijalistička Republika Srbija|Srbiji]], što je na Trećem zasedanju [[Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije|AVNOJ]]-a od 10. avgusta 1945. godine jednoglasno prihvaćeno, a 1. septembra 1945. godine Predsedništvo Narodne skupštine Srbije donelo je Zakon o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u okviru [[Socijalistička Republika Srbija|Narodne Republike Srbije]] i [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|socijalističke Jugoslavije]].

[[Datoteka:Novi sad razvoj naselja.png|thumb|250px|Istorijski razvoj Novog Sada]]
U posleratnom periodu, grad je prošao kroz brzu [[industrijalizacija|industrijalizaciju]], a njegovo stanovništvo se do kraja 20. veka znatno uvećalo. Pored starih srednjih škola, i novih, koje su se u toku vremena specijalizovale i znatno povećale broj đaka, Novi Sad dobija i više škole. Prvo je to viša pedagoška škola (osnovana 1946. godine), a zatim Filozofski i Poljoprivredni fakultet (1954.), da bi 1960. godine najzad bio osnovan i ceo samostalan [[Univerzitet u Novom Sadu|Univerzitet]], u čijem su sastavu devet fakulteta i još nekoliko viših škola. 1980. godine počinje da deluje i novoosnovana [[Vojvođanska akademija nauka i umetnosti]]. Između 1980. i 1989. godine, grad Novi Sad je bio podeljen na 7 gradskih opština: [[Opština Stari Grad (Novi Sad)|Stari Grad]], [[Opština Podunavlje|Podunavlje]], [[Opština Liman|Liman]], [[Opština Slavija (Novi Sad)|Slavija]], [[Petrovaradin]], [[Opština Detelinara|Detelinara]] i [[Sremski Karlovci]]. Godine 1989. šest gradskih opština je spojeno u jedinstvenu opštinu Novi Sad, dok je [[sremski Karlovci|opština Sremski Karlovci]] izdvojena iz sastava grada i postala posebna administrativna jedinica.

6. oktobra 1988. godine, u Novom Sadu su organizovanivane demonstracije pod čijim je pritiskom srušena tadašnja vojvođanska vlada. Po prosutom [[jogurt]]u koji je deljen demonstrantima, a ovi ga bacali na neke funkcionere Vojvodine, ovaj događaj je ostao poznat kao "[[jogurt-revolucija|jogurt revolucija]]". Cilj ovih demonstracija bio je rušenje tadašnjeg autonomnog statusa Vojvodine, koji je pokrajina imala po ustavu iz 1974. godine.

[[Datoteka:Srusena televizija.JPG|left|Zgrada Televizije Novi Sad, srušena u bombardovanju 1999.|thumb|250px]]
Posle raspada [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]], odvajanja [[Slovenija|Slovenije]], [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] i [[Republika Makedonija|Makedonije]] i formiranja nove [[Savezna Republika Jugoslavija|Savezne Republike Jugoslavije]] 1992. godine, Novi Sad iznenada postaje drugi po veličini grad u trećoj Jugoslaviji, što mu daje dodatni zamajac u razvoju, iako je to doba bilo veoma krizno i turbulentno. Grad je [[bombardovanje Novog Sada 1999.|pretrpeo veliku štetu]] tokom [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja SRJ]] 1999. godine, tokom kojeg je ostao bez sva tri mosta preko Dunava. Stambene zone su nekoliko puta gađane avio-bombama i projektilima, dok je novosadska [[rafinerija nafte|rafinerija]] bombardovana gotovo svakodnevno, što je izazvalo veliko zagađenje životne sredine i ekološku štetu. 2003. godine, SR Jugoslavija se transformisala u [[Srbija i Crna Gora|Državnu zajednicu Srbije i Crne Gore]], da bi se njenom podelom, 2006. godine, Novi Sad našao u sastavu samostalne [[Srbija|Srbije]].

== Stanovništvo ==
{{Poseban članak|Demografija Novog Sada|Demografska istorija Novog Sada}}
[[Datoteka:Novi Sad promenade at nigth.JPG|thumb|240px|Živa gradska promenada - Zmaj Jovina ulica.]]
Područje Novog Sada je kroz istoriju bilo privlačno za naseljavanje zbog svog povoljnog geografskog položaja. Porast stanovništva u gradu beleži se kroz ceo posleratni period, pri čemu je u pojedinim razdobljima on bio veoma intezivan. Na ovaj porast je znatnije uticao mehanički priliv nego prirodni priraštaj. Najintezivniji demografski rast Novi Sad je ostvario u periodu [[1961]]-[[1971]]. godine kada je ostvaren porast stanovništva za oko 37%. Najveći deo doseljenog stanovništva grada potiče sa područja [[Vojvodina|Vojvodine]] (56,2%), a zatim i sa područja [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] (15,3%) i [[Centralna Srbija|Centralne Srbije]] (11,7%).

Prema popisu stanovništva iz [[2002]]. godine, na opštinskom području Grada Novog Sada živelo je 299.294 stanovnika (od toga 156.328 punoletnih lica), a prosečna starost stanovništva iznosila je 39,8 godina (38,3 kod muškaraca i 41,2 kod žena). Na ovom području ima 72.513 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,63. Uže gradsko jezgro Novog Sada (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) ima 191.405 stanovnika, dok zajedno sa ovim naseljima, broj stanovnika u urbanom delu Novog Sada iznosi 216.583. Sam grad, kao i većina okolnih naselja, pretežno su nastanjeni [[Srbi]]ma, sa izuzetkom naselja [[Kisač]] u kojem većinu stanovništva čine [[Slovaci]]. Prema podacima sa sajta JKP "Informatika" iz 2010. godine, opštinsko područje Grada Novog Sada ima 467.261 stanovnika, dok urbani deo grada (sa Petrovaradinom i Sremskom Kamenicom) ima 412.157 stanovnika.<ref>{{cite web|url=http://www.nsinfo.co.rs/?q=node/54 |title=statistike iz opštih podataka &#124; |publisher=Nsinfo.co.rs |date= |accessdate = 05. 11. 2010.}}</ref>

Prema popisu iz 2002. godine, na opštinskom području Grada Novog Sada zabeležene su sledeće brojnije etničke grupe: [[Srbi]] (75,50%), [[Mađari]] (5,24%), [[Jugoslaveni|Jugosloveni]] (3,17%), [[Slovaci]] (2,41%), [[Hrvati]] (2,09%), [[Crnogorci]] (1,68%) i ostali.<ref>{{cite web |url=http://adatbazis.mtaki.hungary.com/?mtaki_id=109362&settlement_name= |title=Települési adattár |publisher=Adatbazis.mtaki.hungary.com |date= |accessdate=05. 11. 2010. }}{{Dead link|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Na užem području Novog Sada (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) bilo je 2002. godine 73,91% Srba, 6,03% Mađara, 3,69% Jugoslovena, 2,23% Crnogoraca, 1,84% Hrvata, itd.

=== Etnički sastav 1921. ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-
! [[Srbi]] || [[Mađari]]|| [[Niјemci|Nemci]] || [[Јevreјi]] || [[Slovaci]] || [[Rusi]] || [[Slovenci]]
|-
| 16.071 || 13.065 || 6.486 || 2.663 || 1.294 || 672 || 613
|-
| colspan = 7|<ref>''Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka'', III. knjiga., Zagreb : Bibliografski zavod d.d.. (1928). str. 165.</ref>
|}
Područјe Novog Sada јe kroz istoriјu bilo privlačno za naseljavanje zbog svog povoljnog geografskog položaјa. Porast stanovništva u gradu beleži se kroz ceo posleratni period, pri čemu јe u poјedinim razdobljima on bio veoma intenzivan. Na ovaј porast јe znatniјe uticao mehanički priliv nego prirodni priraštaј. Naјintenzivniјi demografski rast Novi Sad јe ostvario u periodu 1961—1971. godine kada јe ostvaren porast stanovništva za oko 37 %. Naјveći deo doseljenog stanovništva grada potiče sa područјa [[Voјvodina|Voјvodine]] (56,2 %), a zatim i sa područјa [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] (15,3 %) i [[Centralna Srbiјa|centralne Srbiјe]] (11,7 %).

Prema popisu stanovništva iz [[2002]]. godine, na opštinskom područјu Grada Novog Sada živelo јe 299.294 stanovnika (od toga 156.328 punoletnih lica), a prosečna starost stanovništva iznosila јe 39,8 godina (38,3 kod muškaraca i 41,2 kod žena). Na ovom područјu ima 72.513 domaćinstava, a prosečan broј članova po domaćinstvu јe 2,63. Uže gradsko јezgro Novog Sada (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) ima 191.405 stanovnika, dok zaјedno sa ovim naseljima, broј stanovnika u urbanom delu Novog Sada iznosi 216.583. Sam grad, kao i većina okolnih naselja, pretežno su nastanjeni [[Srbi]]ma, sa izuzetkom naselja [[Kisač]] u koјem većinu stanovništva čine [[Slovaci]]. Prema podacima sa saјta ЈKP „Informatika” iz 2022. godine, administrativno područјe Grada Novog Sada ima 408.076 stanovnika, dok uže gradsko područјe — koјe uključuјe naseljena mesta Novi Sad, Petrovaradin i Sremsku Kamenicu — broјi 320.588 stanovnika.<ref>[http://www.nsinfo.co.rs/cyr/broj-stanovnika-po-naseljima Broј stanovnika po naseљima | ЈKP Informatika<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref>

Prema popisu iz 2002. godine, na opštinskom područјu Grada Novog Sada zabeležene su sledeće broјniјe etničke grupe: Srbi (75,50 %), [[Maђari|Mađari]] (5,24 %), [[Јugosloveni]] (3,17 %), Slovaci (2,41 %), [[Hrvati]] (2,09 %), [[Crnogorci (narod)|Crnogorci]] (1,68 %) i ostali. Na užem područјu Novog Sada (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) bilo јe 2002. godine 73,91 % Srba, 6,03 % Mađara, 3,69 % Јugoslovena, 2,23 % Crnogoraca, 1,84 % Hrvata, itd.

{{collapse top|title= Demografske statistike}}
{| style="width:40%; background:none;"
|-
| style="width:50%; vertical-align:top; border:0 solid gray;"|
{{Liniјski diјagram
| boјa_pozadine = white
| širina = 300
| visina = 250
| pading_levo = 70
| pading_desno = 25
| pading_gore = 10
| pading_dole = 20
| broј_seriјe = 3
| br_x-vrednosti = 8
| oznaka_x1 = 1948
| oznaka_x2 = 1953
| oznaka_x3 = 1961
| oznaka_x4 = 1971
| oznaka_x5 = 1981
| oznaka_x6 = 1991
| oznaka_x7 = 2002
| oznaka_x8 = 2011
| y_maks = 250000
| y_min = 0
| skala = da
| S02V01 = 69431 | S02V02 = 76752 | S02V03 = 102469 | S02V04 = 141375 | S02V05 = 170020 | S02V06 = 179626 | S02V07 = 191405 | S02V08 = 231798
| naznake = da
}}
| style="width:50%;"|
{{Popis
| p1948=69431<ref>{{Cite book|title=Stanovništvo, uporedni pregled broјa stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003; podaci po naseљima| publisher = Republički zavod za statistiku| location = Podgorica|date=septembar 2005|id=COBISS-ID 8764176}}</ref>| p1953 = 76752
| p1961=102469
| p1971=141375
| p1981=170020
| p1991=179626
| p1991n=177266
| p2002s=195110
| p2002=191405
| p2011=231798
}}
|}

{{bar box
| float = center
| title = Etnički sastav prema popisu iz [[Popis stanovništva 2011. u Srbiјi|2011]].<ref>[http://media.popis2011.stat.rs/2012/Nacionalna%20pripadnost-Ethnicity.pdf Etnička struktura nakon popisa 2011.]</ref>
| titlebar = #AAF
| width = 300px
| bars = 
{{Vrsta sa postotkom|[[Srbi]]|yellow|197058|78.68}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Mađari u Srbiјi|Mađari]]|green|9735|3.88}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Hrvati u Srbiјi|Hrvati]]|blue|3295|1.31}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Romi u Srbiјi|Romi]]|red|3172|1.26}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Crnogorci (narod)|Crnogorci]]|navy|3001|1.19}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Јugosloveni (narod)|Јugosloveni]]|purple|1878|0.75}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Slovaci u Srbiјi|Slovaci]]|pink|1780|0.71}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Rusini u Srbiјi|Rusini]]|orange|1721|0.68}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Makedonci (narod)|Makedonci]]|magenta|892|0.35}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Muslimani (narod)|Muslimani]]|gray|870|0.34}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Rumuni u Srbiјi|Rumuni]]|yellow|772|0.30}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Goranci]]|cyan|568|0.22}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Nemci u Srbiјi|Nemci]]|black|348|0.13}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Slovenci u Srbiјi|Slovenci]]|silver|335|0.13}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Ukraјinci u Srbiјi|Ukraјinci]]|yellow|301|0.12}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Albanci u Srbiјi|Albanci]]|green|291|0.11}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Rusi u Srbiјi|Rusi]]|blue|267|0.10}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Bunjevci]]|red|242|0.09}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Bošnjaci u Srbiјi|Bošnjaci]]|lightgreen|126|0.05}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Bugari u Srbiјi|Bugari]]|pink|121|0.04}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Vlasi u Srbiјi|Vlasi]]|purple|11|0.00}}
{{Vrsta sa postotkom|Ostali|gray|1576|0.63}}
{{Vrsta sa postotkom|Regionalna pripadnost|cyan|8257|3.29}}
{{Vrsta sa postotkom|Neizjašnjeni|black|12562|5.01}}
{{Vrsta sa postotkom|Nepoznato|orange|1260|0.50}}
| caption = '''Ukupno''': 250.439
}}
{{Grafikon piramida
| širina=300px
| naslov=
| pozadina=#eee
| levo2=m
| desno2=ž
| šipke levo desno=
{{Vrsta levo desno|?|gray|214|2.00|2.53|270}}
{{Vrsta levo desno|80+|gray|1211|11.34|21.96|2344}}
{{Vrsta levo desno|75-79|gray|2081|19.50|34.17|3646}}
{{Vrsta levo desno|70-74|gray|3351|31.40|44.92|4793}}
{{Vrsta levo desno|65-69|gray|4866|45.60|55.13|5883}}
{{Vrsta levo desno|60-64|gray|4955|46.43|59.40|6339}}
{{Vrsta levo desno|55-59|gray|4536|42.51|53.38|5696}}
{{Vrsta levo desno|50-54|gray|7083|66.38|79.84|8519}}
{{Vrsta levo desno|45-49|gray|7348|68.86|83.33|8892}}
{{Vrsta levo desno|40-44|gray|6183|57.94|69.12|7376}}
{{Vrsta levo desno|35-39|gray|6239|58.47|64.51|6884}}
{{Vrsta levo desno|30-34|gray|6468|60.61|66.68|7115}}
{{Vrsta levo desno|25-29|gray|6776|63.50|71.15|7592}}
{{Vrsta levo desno|20-24|gray|7043|66.00|68.12|7269}}
{{Vrsta levo desno|15-19|gray|6281|58.86|58.43|6235}}
{{Vrsta levo desno|10-14|gray|5093|47.73|46.23|4933}}
{{Vrsta levo desno|5-9|gray|4778|44.77|41.64|4444}}
{{Vrsta levo desno|0-4|gray|4469|41.88|39.36|4200}}
| prosekm=38.3
| prosekž=41.2
}}

{{DomaћinstvaNaseљaSrbiјa|25888|27082|37281|50168|61989|65087|72513|17716|19038|15566|15170|3581|996|279|85|33|49|2.63}}

{{BrakNaseљaSrbiјa|74635|24012|44620|2740|3179|84|88853|22920|45482|13265|7080|106}}

{{ZanimaњaNaseљaSrbiјa|35808|708|24|583|7718|929|2625|7046|1025|3038|35246|485|11|330|5167|406|868|7090|1129|1318|71054|1193|35|913|12885|1335|3493|14136|2154|4356|915|2330|2432|1742|1553|2473|5|1|661|1990|2378|2207|3869|5097|2432|45|4|420|2905|4708|4639|5611|6650|4905|50|5|1081}}
{{collapse bottom}}

== Političko i administrativno uređenje ==
{{Poseban članak|Političko i administrativno uređenje Novog Sada|Politika Novog Sada}}
{{V. također|Gradonačelnik Novog Sada}}
[[Datoteka:Trg Slobode.jpg|thumb|250px|[[Gradska kuća u Novom Sadu|Gradska kuća]] na [[Trg slobode|Trgu slobode]]|thumb|200px]]

Novi Sad ima status grada i sastoji se iz dve gradske opštine: '''[[Gradska opština Novi Sad|Gradske opštine Novi Sad]]''' sa sedištem u Novom Sadu (koja obuhvata bački deo Novog Sada sa okolnim naseljima) i '''[[Gradska opština Petrovaradin|Gradske opštine Petrovaradin]]''' sa sedištem u Petrovaradinu (koja obuhvata sremski deo Novog Sada sa okolnim naseljima). Sedište gradske uprave Grada Novog Sada je u Novom Sadu.

Organi vlasti u Gradu Novom Sadu su Skupština Grada Novog Sada, [[Gradonačelnik]], Gradsko veće, Gradska uprava i nezavisna regulatorna tela.
* Gradonačelnik Novog Sada od [[2008]]. godine je [[Igor Pavličić]].
* Predsednik Skupštine Grada Novog Sada od [[2008]]. godine je [[Aleksandar Jovanović (političar)|Aleksandar Jovanović]].
* Od [[2008]]. godine skupštinsku većinu u gradskoj skupštini u Gradu Novom Sadu formiraju sledeće političke partije i koalicije: Za evropski Novi Sad ([[Demokratska stranka (Srbija)|Demokratska stranka]] i [[G17 plus]]), [[Zajedno za Vojvodinu]] ([[Liga socijaldemokrata Vojvodine]]), [[Srpski pokret obnove|SPO]] i [[Mađarska koalicija]].

== Gradske četvrti i prigradska naselja ==
{{Poseban članak|Gradske četvrti Novog Sada}}
=== Gradske četvrti ===
[[Datoteka:Novi sad quarters.png|thumb|right|250px|Gradske četvrti Novog Sada]]
[[Datoteka:Novi sad mz.png|thumb|right|250px|Mesne zajednice Novog Sada]]
Pored najužeg gradskog područja Novog Sada na levoj obali [[Dunav]]a, urbanom području grada takođe pripadaju i [[Petrovaradin]] i [[Sremska Kamenica]] na desnoj dunavskoj obali, koji sa ostatkom grada na levoj obali reke čine jedinstvenu celinu.

Najstarije gradske četvrti Novog Sada su [[Stari grad (Novi Sad)|Stari grad]] i [[Podbara]] ([[Almaški kraj]]). Do polovine 19. veka, širenjem grada prema zapadu, nastaju [[Rotkvarija]], [[Salajka]] i [[Grbavica (Novi Sad)|Grbavica]]. U starije delove Novog Sada spadaju i nekadašnja posebna naselja [[Mišeluk]], [[Sremska Kamenica]], [[Tatarsko brdo]],  [[Petrovaradin]] i [[Klisa]], koja su danas deo urbanog područja grada. Do polovine 20. veka nastaju gradske četvrti [[Banatić]], [[Sajmište (Novi Sad)|Sajmište]], [[Adamovićevo Naselje]], [[Telep]], [[Detelinara|Stara Detelinara]], [[Liman|Liman 1]], [[Vidovdansko Naselje]], [[Slana Bara]], [[Mali Beograd (Novi Sad)|Mali Beograd]], [[Šangaj (Novi Sad)|Stari Šangaj]], itd.

[[Limani|Limani 2, 3 i 4]], [[Satelit (Novi Sad)|Satelit]], [[Novo Naselje (Novi Sad)|Novo Naselje]], [[Detelinara|Nova Detelinara]], [[Avijatičarsko naselje]] i [[Adice]] nastali su u vreme socijalizma, uglavnom planskom izgradnjom. Izuzetak čini naselje Adice, koje je nastalo kao neplansko prigradsko naselje, koje se kasnije spojilo sa Novim Sadom. Na Limanima, Novom Naselju i Detelinari izgrađene su moderne zgrade i široki bulevari, a ovo su ujedno i tri najveća novosadska naselja po broju stanovnika. Ova naselja su izgrađena zbog velikog priliva stanovništva posle [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]], na područjima nekadašnjih šuma i poljana. Mnoge stare kuće u [[Stari Grad (Novi Sad)|gradskom centru]], na [[Rotkvarija|Roktvariji]] i okolini današnjeg [[Bulevar oslobođenja (Novi Sad)|Bulevara oslobođenja]] srušene su tokom 1950-ih i 1960-ih, da bi bile zamenjene višespratnicama. Grad je doživeo novi građevinski bum krajem 20. i početkom 21. veka, a neke starije gradske čevrti, poput [[Grbavica (Novi Sad)|Grbavice]], [[Detelinara|Stare Detelinare]] ili [[Telep]]a, potpuno su promenile svoju fizionomiju.<ref>[[Glas javnosti]] article from March 2005; [http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2005/03/15/srpski/RG05031401.shtml Stanove više nema ko da kupi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418142145/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2005/03/15/srpski/RG05031401.shtml |date=2023-04-18 }}</ref>

[[Datoteka:Novi Sad sa Petrovaradina.JPG|thumb|left|200px|Novi Sad i sat na Petrovaradinskoj tvrđavi.]]
Najnovije gradske četvrti sa novoizgrađenim porodičnim kućama uglavnom su smeštene na obodu grada i u velikoj meri su nastanjene stanovništvom koje je izbeglo sa bivših [[Jugoslavija|jugoslovenskih]] prostora zahvaćenih [[ratovi u bivšoj Jugoslaviji|ratom]]. U te nove gradske četvrti spadaju [[Veternička Rampa]], [[Sajlovo]], [[Veliki Rit]], [[Gornje Livade]], itd. U toku je i planska izgradnja višespratnica za kolektivno stanovanje na [[Jugovićevo|Jugovićevu]], a urbanističkim planovima je predviđena i na području [[Mišeluk]]a. Širenje stambenih zona karakteristično je i za sremsku obalu Dunava, gde su u okolini istorijskih gradskih jezgara Petrovaradina i Sremske Kamenice tokom vremena nastala nova stambena naselja - [[Ribnjak (Novi Sad)|Ribnjak]], [[Sadovi]], [[Bukovački Plato]], [[Alibegovac]], [[Tatarsko Brdo]], [[Čardak (Novi Sad)|Čardak]], [[Bocke]], [[Staroiriški Put]], [[Paragovo]], [[Popovica (Novi Sad)|Popovica]], [[Glavica (Bosanska Krupa)|Glavica]], [[Artinjeva]], itd.

=== Prigradska naselja ===
[[Datoteka:City of Novi Sad 1.PNG|thumb|desno|250px|Mapa opštinskog područja Grada Novog Sada {{legend|#ABCDEF|Gradska opština Novi Sad}}{{legend|#DDFFDD|Gradska opština Petrovaradin}}{{legend|#5874a8|Uže gradsko jezgro}}]]
[[Datoteka:Novi Sad mun.png|thumb|desno|250px|Mapa opštinskog područja Grada Novog Sada]]
U 13 prigradskih naselja na opštinskom području Grada Novog Sada živi 86.842 stanovnika (23,7% od ukupnog broja stanovnika grada). Najveća prigradska naselja su (sa prikazanim brojem stanovnika sa popisa iz 2011): [[Veternik (Novi Sad)|Veternik]] (17.454), [[Futog]] (18.269) i [[Kać]] (11.612). Futog ima status samostalnog gradskog naselja, dok ostala prigradska naselja Novog Sada nemaju izraženijih gradskih funkcija. Zbog povećanja broja stanovnika i širenja stambenih zona, neka prigradska naselja kao što su [[Veternik (Novi Sad)|Veternik]], [[Futog]], [[Ledinci]], [[Stari Ledinci]] i [[Bukovac (Novi Sad)|Bukovac]], tokom vremena su se fizički spojila sa Novim Sadom i sa njim čine jedinstvenu anglomeraciju.

Novom Sadu gravitiraju i stanovnici [[južnobački okrug|južnobačkog]] i delimično [[sremski okrug|sremskog]] okruga, posebno žitelji susednih opština [[Opština Beočin|Beočin]], [[Sremski Karlovci]], [[Opština Temerin|Temerin]] i [[Opština Bački Petrovac|Bački Petrovac]]. Stanovnici ovih opština, u kojima živi oko 68.000 stanovnika, svakodnevno dolaze u Novi Sad, sa kojim su povezani redovnim [[Gradski prevoz u Novom Sadu|prigradskim autobuskim linijama]].

{| class="sortable wikitable" style="font-size:90%;"
|-
|width="5"|'''Broj.
|width="80"|'''Ime
|width="50"|'''Status
|width="80"|'''Gradska opština
|width="80"|'''Stanovništvo <small>(popis 2002.)</small>
|width="80"|'''Stanovništvo <small>(gradski registar 2010.)</small>
|- style="background:#abcdef;"
| 1 || [[Begeč]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 3.335 || 3.535
|- style="background:#abcdef;"
| 2 || [[Budisava]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"|3.825 ||4.010
|- style="background:#dfd;"
| 3 || [[Bukovac (Novi Sad)|Bukovac]] || selo || [[Gradska opština Petrovaradin|Petrovaradin]] || style="text-align:right;"| 3.585 || 4.109
|- style="background:#abcdef;"
| 4 || [[Veternik]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 18.626    || 16.942
|- style="background:#abcdef;"
| 5 || [[Kać]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 11.166 || 12.575
|- style="background:#abcdef;"
| 6 || [[Kisač]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 5.471 || 5.576
|- style="background:#abcdef;"
| 7 || [[Kovilj]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 5.599 || 5.659
|- style="background:#dfd;"
| 8 || [[Ledinci]] || selo|| [[Gradska opština Petrovaradin|Petrovaradin]] || style="text-align:right;"| 1.641 || 1.883
|- style="background:#abcdef;"
| 9 || [[Rumenka]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 5.729 ||6.596
|- style="background:#dfd;"
| 10 || [[Stari Ledinci]] || selo || [[Gradska opština Petrovaradin|Petrovaradin]] || style="text-align:right;"| 823 || 984
|- style="background:#abcdef;"
| 11 || [[Stepanovićevo]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"|2.214 || 2.222
|- style="background:#abcdef;"
| 12 || [[Futog]] || gradsko naselje || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"|18.582 || 20.607
|- style="background:#abcdef;"
| 13 || [[Čenej]] || selo || [[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] || style="text-align:right;"| 2.115 || 2.144
|}

== Kultura ==
{{Poseban članak|Kultura u Novom Sadu}}
[[Datoteka:Serbian National Theatre Sept 2005.jpg|thumb|200px|Nova zgrada Srpskog narodnog pozorišta]]
[[Datoteka:Building of the Matica srpska, Novi Sad.jpg|thumb|desno|200px|Zgrada Matice srpske]]
Novi Sad je kulturni centar [[Vojvodina|Vojvodine]] i jedan od najznačajnijih kulturnih centara [[Srbija|Republike Srbije]], a 2022. biće [[Evropski glavni grad kulture|Evropska metropola kulture]]. Još u vreme [[otomansko Carstvo|osmanske]] uprave [[Balkan]]om i [[Panonska nizija|Panonskom nizijom]] (16-17. vek), okolina Novog Sada je predstavljala značajno kulturno središte [[Srbi|srpskog]] naroda. Tu se na [[Bačka|bačkoj]] strani [[Dunav]]a nalazio [[manastir Kovilj]], dok su se na [[srem]]skoj strani nalazili [[fruškogorski manastiri]] i grad [[Sremski Karlovci]], koji je polovinom 16. veka bio najveći srpski grad u Osmanskom carstvu.

Tokom [[habsburška Monarhija|habzburške]] uprave u 18. i 19. veku, Novi Sad je bio centar srpske kulture, politike i društvenog života, zbog čega je dobio nadimak Srpska [[Atena|Atina]]. [[Srpsko narodno pozorište]], najstarije profesionalno pozorište među [[Južni Slaveni|Južnim Slovenima]], osnovano je u Novom Sadu 1861. godine, dok je sedište [[Matica srpska|Matice srpske]], značajne kulturno-naučne ustanove srpskog naroda, preseljeno iz [[Budimpešta|Pešte]] u Novi Sad [[1864]]. godine. U 19. i početkom 20. veka, veliki broj srpskih književnika, pesnika i pravnika živeo je ili radio u Novom Sadu, a među njima su bili [[Đuro Daničić|Đura Daničić]], [[Đura Jakšić]], [[Jovan Jovanović Zmaj]], [[Svetozar Miletić]], [[Laza Kostić]], [[Đorđe Natošević]], [[Kosta Trifković]], [[Vuk Stefanović Karadžić]], itd.

Danas je Novi Sad drugi po značaju kulturni centar Srbije (posle [[Beograd]]a), a gradske vlasti pokušavaju da učine grad privlačnijim organizovanjem brojnih kulturnih manifestacija i muzičkih koncerata. Od 2000. godine se u gradu održava muzički festival [[EXIT]], najveći letnji muzički festival u Srbiji i regionu. U Novom Sadu se održava i jedini festival alternativnog i novog pozorišta u Srbiji - [[INFANT]], zatim [[Zmajeve dečje igre]] - najpoznatiji festival dečje književnosti, [[Dani Brazila]] - Novosadski Samba Karneval, [[Sterijino pozorje]], [[Novosadski džez festival]], [[Međunarodni novosadski književni festival]] i mnogi drugi.

[[Datoteka:Sinagoga u Novom Sadu.JPG|thumb|left|180px|[[Novosadska sinagoga|Sinagoga]]]]
Pored Srpskog narodnog pozorišta, druga poznatija pozorišta u gradu su [[Pozorište mladih]] i [[Novosadsko pozorište]]. U [[Novosadska sinagoga|Novosadskoj sinagogi]] se takođe održavaju brojni kulturni događaji. Druge značajne kulturne ustanove u gradu su ogranak [[Srpska akademija nauka i umetnosti|Srpske akademije nauka i umetnosti]], [[Vojvođanska akademija nauka i umetnosti]], biblioteka Matice srpske sa oko 3.000.000 publikacija, [[Gradska biblioteka u Novom Sadu]], [[Istorijski arhiv u Novom Sadu]], [[Arhiv Vojvodine]] (koji čuva mnoge istorijske dokumente sa područja Vojvodine koji datiraju u prošlost do 1565. godine), [[Kulturni centar Novog Sada]] (koji organizuje značajne manifestacije i predstavlja aktuelnu kulturu), [[Azbukum]] (centar za srpski jezik i kulturu), itd. U Novom Sadu se nalaze i najznačajnija umetnička udruženja Vojvodine: [[Društvo književnika Vojvodine]], [[Udruženje likovnih umetnika Vojvodine]] i druga.

=== Muzeji i galerije ===
[[Datoteka:PavleBeljanskiNoviSad.jpg|right|200px|Zgrada Spomen-zbirke Pavla Beljanskog u Novom Sadu|mini]]
U gradu se nalazi nekoliko muzeja i brojne privatne ili javne galerije. Najpoznatiji muzej je [[Muzej Vojvodine]], koji je osnovala Matica srpska 1847. godine, u kojem se nalazi trajna kolekcija koja predstavlja srpsku kulturu i život u Vojvodini tokom istorije. [[Muzej Novog Sada]] na Petrovaradinskoj tvrđavi ima stalnu kolekciju vezanu za istoriju tvrđave.

[[Galerija Matice srpske]] je najveća i najcenjenija galerija u Novom Sadu, a podeljena je na dve zasebne galerije koje se nalaze u centru grada. Tu su još i [[Galerija likovne umetnosti - Poklon zbirka Rajka Mamuzića]] i [[Spomen-zbirka Pavla Beljanskog]] - jedna od najvećih kolekcija srpske umetnosti 20. veka (od 1900-ih do 1970-ih).

=== Obrazovanje ===
{{main|Obrazovne institucije u Novom Sadu}}
[[Datoteka:Jovina gimnazija02.jpg|thumb|desno|250px|Gimmnazija Jovan Jovanović Zmaj]]
Grad Novi Sad je univerzitetski grad sa [[Univerzitet u Novom Sadu|državnim univerzitetom]] i mnogim privatnim [[fakultet]]ima i visokim školama, kao što su univerzitet [[Edukons]] u Sremskoj Kamenici, [[Novosadski otvoreni univerzitet]], [[Teološki fakultet Novi Sad|Protestantski teološki fakultet]], itd. Pored institucija visokog obrazovanja, na teritoriji Novog Sada se nalaze i 52 državne osnovne i srednje [[škola|škole]].

Najveća obrazovna institucija u gradu je [[univerzitet u Novom Sadu]] sa oko 38.000 studenata i 2.700 zaposlenih. Osnovan je 1960. godine, a čine ga 9 fakulteta u Novom Sadu (od kojih je 7 smešteno u [[Univerzitetski kampus u Novom Sadu|modernom univerzitetskom kampusu]]) i fakulteti u [[subotica|Subotici]], [[Sombor]]u i [[Zrenjanin]]u. U Novom Sadu postoji 37 osnovnih škola (34 redovne i 3 specijalne) sa oko 26.000 đaka,<ref>{{Cite web |title=Spisak osnovnih škola u Novom Sadu |url=http://www.gradnovisad.org.yu/cnt/index.php?id_node=154 |access-date=2010-07-09 |archivedate=2009-06-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090619052743/http://www.gradnovisad.org.yu/cnt/index.php?id_node=154 |deadurl=yes }}</ref><ref name=stat>{{cite web |url=http://webrzs.stat.gov.rs/axd/pok.php?god=2005 |title=Republički zavod za statistiku |publisher=Webrzs.stat.gov.rs |date= |accessdate=05. 11. 2010. |archivedate=2009-02-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090225154800/http://webrzs.stat.gov.rs/axd/pok.php?god=2005 |deadurl=yes }}</ref> kao i 12 srednjih stručnih škola i 4 gimnazije sa oko 18.000 đaka.<ref name=stat/><ref>{{Cite web |title=Spisak srednjih škola |url=http://www.gradnovisad.org.yu/cnt/index.php?id_node=154 |access-date=2010-07-09 |archivedate=2009-06-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090619052743/http://www.gradnovisad.org.yu/cnt/index.php?id_node=154 |deadurl=yes }}</ref>

=== Kulturno-umetnička društva ===
U gradu se nalazi desetak kulturno-umetničkih društava koja su predstavljala multukulturalni život Novog Sada širom sveta. Najpoznatija kulturno-umetnička društva su: KUD Svetozar Marković, AKUD Sonja Marinković, SKUD Željezničar, FA Vila, [[SKUD Đurđevak - FA Splet]] i  [[СЗПД Невен|SZPD Neven]] (osnovano 1892. godine). Nacionalne manjine imaju svoja kulturno-umetnička društva, kao što su: [[Mađari|mađarski]] MKUD Petefi Šandor, [[Slovaci|slovački]] SKUD Pavel Jozef Šafarik, [[Rusini|rusinski]] RKPD Novi Sad, [[Aškalije|aškalijska]] [[Matica Aškalija]], itd. I druge manjine ([[Bugari]], [[Jevreji]], [[Hrvati]], itd) imaju svoja udruženja.

=== Mediji i izdavaštvo ===
[[Datoteka:Novi Sad - Zgrada Dnevnik.JPG|thumb|200px|Zgrada „Dnevnika“]]
U Novom Sadu izlazi dnevni list na [[srpski jezik|srpskom jeziku]] - [[Dnevnik (novine)|Dnevnik]]. Do 2006. godine dnevni list na [[mađarski jezik|mađarskom jeziku]] [[Mađar so]] izlazio je u Novom Sadu, da bi redakcija lista tada bila premeštena u [[Subotica|Suboticu]]. U gradu postoje sedišta nekoliko medijskih kuća: regionalnog javnog servisa [[Radio-televizija Vojvodine|Radio-televizije Vojvodine]], gradske [[Novosadska televizija|Novosadske televizije]] (nekadašnja [[TV Apolo]]), kao i nekoliko privatnih TV stanica - [[Kanal 9|Kanala 9]], [[TV Panonija|TV Panonije]], [[Radio televizija Delta|Radio televizije Delta]] (RTD) i [[TV Most]]. U gradu postoji i nekoliko komercijalnih radio stanica, a najpopularnije su [[Radio 021]] i [[Radio As]]. Novi Sad je poznat i kao centar izdavaštva i knjige. Značajni izdavači su [[Matica srpska]], [[Stilos]], [[Prometej]], [[Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića]], [[IP Adresa]] i dr. Poznati časopisi za književnost i umetnost su najstariji srpski časopis [[Letopis Matice srpske]]; časopis [[Polja]], koji izdaje [[Kulturni centar Novog Sada]] i časopis [[Zlatna Greda (razvrstavanje)|Zlatna greda]], koji izdaje [[Društvo književnika Vojvodine]]. Također poznati su i gradski novosadski portali [[NS Reporter]], [[Novine novosadske]], [https://luftika.rs/ Luftika], [https://novisad.com/ NoviSad.com] i [[Moj Novi Sad]].

=== Arhitektura ===
[[Datoteka:Vladičanski dvor sa Sabornom crkvom.JPG|thumb|left|240px|Vladičanski dvor i Saborna crkva (levo od dvora). Na mestu gde je nekad stajao krst (premešten u baštu Saborne crkve) danas stoji spomenik Jovanu Jovanoviću - Zmaju.]]
Novi Sad je tipičan [[srednja Evropa|centralnoevropski]] grad. U gradu postoji samo nekoliko građevina sagrađenih pre [[19. vijek|19. veka]], pošto je stari Novi Sad razoren tokom revolucije 1849. godine. Centrom današnjeg grada, zbog toga, dominira arhitektura iz 19. veka. Nekada su se u okolini centra grada pretežno nalazile prizemne kuće, ali se one postepeno zamenjuju modernim višespratnicama.

Tokom [[socijalizam|socijalističkog]] perioda, novi blokovi višespratnih zgrada sa širokim ulicama izgrađeni su oko tada postojećeg gradskog jezgra. U tom periodu dominirale su zgrade sa 3-6 spratova, a zgrada sa više od 10 spratova je bilo od 40 do 50. Glavna gradska saobraćajnica, [[Bulevar oslobođenja (Novi Sad)|Bulevar oslobođenja]], prosečena je kroz blokove starih kuća između 1962. i 1964. godine. Na sličan način je izgrađeno još nekoliko bulevara, čime je dobijena ortogonalna mreža ulica preko onoga što je ranije bila zrakasta struktura starog grada. Ove intervencije su utabale put za neometan rast grada (koji je skoro utrostručio broj stanovnika od 1950-ih), tako da su saobraćajne gužve (osim na par kritičnih lokacija) još uvek relativno retke uprkos velikom porastu broja automobila.

=== Verski objekti ===
{{main|Verski objekti u Novom Sadu}}
[[Datoteka:Saborna crkva.JPG|thumb|[[Saborna crkva u Novom Sadu|Saborna pravoslavna crkva]]|250px]]
[[Datoteka:Novi Sad, Christian Adventist Church.jpg|thumb|Hrišćanska adventistička crkva|250px]]
U Novom Sadu deluje oko dvadesetak verskih zajednica. Verski objekti u Novom Sadu uključuju uglavnom [[hrišćanstvo|hrišćanske]] ([[pravoslavlje|pravoslavne]], [[protestantizam|protestantske]], [[katoličanstvo|katoličke]], [[unijati|grkokatoličke]]) verske objekte, pored kojih postoje i [[judaizam|jevrejska]] sinagoga, kao i mesdžidi [[islam]]ske verske zajednice. Tokom 18. i 19. veka, u gradu je preovlađivalo [[pravoslavlje|pravoslavno]] stanovništvo, da bi krajem 19. i početkom 20. veka odnos verskih grupa bio izmenjen u korist [[katoličanstvo|katoličkog]] stanovništva. U toku 20. veka, pravoslavno stanovništvo ponovo postaje dominantno, tako da je popis iz 2002. godine zabeležio da na opštinskom području Grada Novog Sada živi 232.995 [[pravoslavlje|pravoslavnih]], 24.843 [[katoličanstvo|katolika]], 9.428 [[protestantizam|protestanata]], 2.542 [[muslimani|muslimana]], 129 [[Jevreji|Jevreja]] i 35 pripadnika Pro-orijentalnih kultova.

[[Srbi]] su na teritoriji današnjeg Novog Sada živeli još tokom [[srednji vijek|srednjovekovne]] [[ugarska|ugarske]] i potonje [[otomansko Carstvo|turske]] vlasti. Prva [[pravoslavlje|pravoslavna]] parohija u Novom Sadu verovatno je osnovana poslednjih godina 17. veka, a sigurno je da je postojala 1702. godine. Nekoliko godina kasnije u tadašnji Petrovaradinski šanac preseljeno je sedište [[eparhija bačka|bačkog episkopa]], koji je još izvesno vreme nosio i titulu [[segedin]]skog vladike. U gradu su redom izgrađene pravoslavne crkve: [[Saborna crkva u Novom Sadu|Saborna]] (1720), [[Nikolajevska crkva u Novom Sadu|Nikolajevska]] (1730), [[Almaška crkva|Almaška]] (1733) i [[Uspenska crkva u Novom Sadu|Uspenska]] (1736). U [[Petrovaradin]]u se nalazi Vavedenjska crkva iz 1922. godine, a u [[Sremska Kamenica|Sremskoj Kamenici]] Crkva uspenja Bogorodice, sagrađena u vremenu od 1737. do 1758. godine. Posle pada socijalizma, izgrađene su (ili je njihova gradnja u toku) nove pravoslavne crkve na [[Klisa|Klisi]], [[Slana Bara|Slanoj Bari]], [[Telep]]u, [[Novo Naselje (Novi Sad)|Novom Naselju]], [[Detelinara|Detelinari]], [[Petrovaradin]]u, [[Paragovo|Paragovu]], [[Šangaj (Novi Sad)|Šangaju]], [[Adice|Adicama]] i [[Mišeluk]]u. Sve ove nove crkve su podignute u [[neovizantijski stil|neovizantijskom stilu]] po čemu se razlikuju od starijih pravoslavnih crkava u [[Stari Grad (Novi Sad)|centru grada]], koje su rađene u [[barok]]nom stilu. U prigradskim naseljima postoji još nekoliko pravoslavnih crkava, kako starijih, tako i novijih.

[[Manastir Kovilj]] je jedini pravoslavni manastir na opštinskom području Grada Novog Sada, a nalazi se u blizini naselja [[Kovilj]]. Manastir je obnovljen u periodu od 1705. do 1707. godine, a po predanju ga je osnovao [[sveti Sava]] u 13. veku.

[[Protestantizam]], koji je prvobitno bio raširen među [[Slovaci]]ma, [[Nemci]]ma i [[Mađari]]ma, tokom vremena se raširio i među [[Srbi]]ma, tako da se danas u većini protestantskih crkava u Novom Sadu službe obavljaju na [[srpski jezik|srpskom jeziku]]. Značajniji protestantski verski objekti u gradu su: slovačka [[Evangelistička crkva u Novom Sadu|Evagelistička crkva]] na [[Rotkvarija|Rotkvariji]] (sagrađena 1886. godine), mađarska reformistička crkva na Rotkvariji (sagrađena 1865. godine), mađarska reformistička crkva na [[Telep]]u, kao i crkve [[kršćanska adventistička crkva|adventista]], [[baptisti|baptista]], [[nazareni|nazarena]], [[metodisti|metodista]], [[pentekostalizam|pentekostalaca]], [[Jehovini svjedoci|Jehovinih svedoka]], [[mormoni|mormona]] i drugih protestanskih zajednica. Pri baptističkoj crkvi na [[Adamovićevo Naselje|Adamovićevom Naselju]] smešten je i protestantski Teološki fakultet, dok se na [[Podbara|Podbari]] nalazi adventistička gimnazija "Živorad Janković".

[[Datoteka:Katedrala Novi Sad - Srbija.JPG|left|thumb|200px|Katolička [[Crkva imena Marijinog]]]]
Iako su [[katolička crkva|rimokatolici]] manjina u Novom Sadu, centrom grada dominira katolička [[Crkva imena Marijinog]], koja je jedna od najprepoznatiljivijih građevina u Novom Sadu. Sagrađena je 1895. godine u [[neogotski stil|neogotskom stilu]] na mestu starije crkve, koja je je srušena. Ova crkva je i najviša crkva u [[Bačka|Bačkoj]]. U gradu postoje još nekoliko katoličkih crkava: jedna na [[Telep]]u, jedna na [[Grbavica (Novi Sad)|Grbavici]] (u Futoškoj ulici), četiri u [[Petrovaradin]]u i jedna u [[Sremska Kamenica|Sremskoj Kamenici]] (sagrađena 1811. godine). U Petrovaradinu postoji i [[franjevci|franjevački]] [[Samostan svetog Juraja]], I u Novom Sadu postoji franjevačka crvka i samostan u ulici Cara Dušana.

[[Grčka katolička crkva|Grkokatoličku]] [[Crkva svetih apostola Petra i Pavla u Novom Sadu|Crkvu svetih apostola Petra i Pavla]] u [[Stari Grad (Novi Sad)|Starom Gradu]], sagrađenu 1822. godine, koristi [[rusini|rusinska]] manjina. U gradu je postojala i [[Jermenska crkva u Novom Sadu|Jermenska crkva]], sagrađena 1746. godine. Porušena je 1965. prilikom proširivanja Bulevara maršala Tita (danas Bulevar Mihajla Pupina).

[[Novosadska sinagoga]] je sagrađena 1905. u stilu [[secesija|secesije]]. Danas se hram ne koristi u verske svrhe, pošto je zgrada sinagoge postala jedna od najvažnijih kulturnih institucija u gradu. [[Islam|Muslimanski]] vernici koriste mesdžide koji se nalaze na [[Adamovićevo Naselje|Adamovićevom Naselju]] (u Futoškoj ulici) i [[Veliki Rit|Velikom Ritu]]. Pri mesdžidu islamske zajednice na Adamovićevom Naselju nalazi se i sedište [[Novosadsko muftijstvo|Novosadskog muftijstva]] [[Islamska zajednica u Srbiji|Islamske zajednice u Srbiji]].

== Privreda ==
{{main|Industrijske zone u Novom Sadu}}
[[Datoteka:NISbuildingNS.jpg|thumb|right|200px|Sedište [[Naftna industrija Srbije|Naftne industrije Srbije]]]]
Novi Sad je ekonomski centar Vojvodine, najplodnije poljoprivredne regije u Srbiji. Grad je jedan od najvećih ekonomskih i kulturnih centara Srbije i bivše Jugoslavije.

Grad je tokom 1990ih (kao i ostatak Srbije) bio teško pogođen ekonomskim sankcijama i [[hiperinflacija|hiperinflacijom]] [[jugoslovenski dinar|jugoslovenskog dinara]]. Embargo i loše poslovanje su doveli do propadanja ili zatvaranja nekada velikih industrijskih preduzeća, kao što su „Novkabel“ (industrija električnih kablova), „Pobeda“ (metalska industrija), „Jugoalat“ (alati), „Albus“ i „HINS“ (hemijska industrija). [[Rafinerija nafte Novi Sad]], smeštena severoistočno od grada (zajedno sa termoelektranom-toplanom) blizu naselja [[Šangaj (Novi Sad)|Šangaj]] je praktično ostala jedino veliko preduzeće.

Privreda Novog Sada se uglavnom oporavila od tog perioda i naglo je ojačala nakon 2001, posle prebacivanja privrede na [[tercijarni sektor]]. Proces privatizacije državne i društvene imovine, kao i jaka privatna inicijativa, su povećali udeo privatnih preduzeća na 95% u Južnobačkom okrugu, a mala i srednja preduzeća dominiraju razvojem grada.<ref name="pkns2">{{cite web |url=http://www.rpkns.com/eng/oregionu.php?opstine=7 |title=Regional Chamber of Commerce Novi Sad, Basic data |publisher=Rpkns.com |date= |accessdate=05. 11. 2010. |archivedate=2008-01-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080112194104/http://www.rpkns.com/eng/oregionu.php?opstine=7 |deadurl=yes }}</ref>

Značaj Novog Sada kao finansijskog centra potvrđuje veliki broj banaka,, kao što su "Vojvođanska banka", "Erste bank","OTP banka", "AIK banka","Findomestic banka" i "NLB Kontinental banka";<ref>[[Narodna banka Srbije]] - [http://www.nbs.rs/english/banks/index.htm Spisak banaka]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} koje posluju u Srbiji</ref> i [[DDOR Novi Sad]], drugo najveće osiguravajuće društvo u Srbije. U gradu se još nalaze i sedište [[Naftna industrija Srbije|Naftne industrije Srbije]]. [[Novosadski sajam]] je takođe važan sa privredu grada.

== Turizam ==
[[Datoteka:EXIT 2006.jpg|thumb|left|250px|Egzit festival]]
Broj turista je počeo da se povećava od 2000. kada je Srbija počela da se otvara prema zapadnoj Evropi i Sjedinjenim Državama. Početkom jula svake godine održava je muzički festival Egzit, koji godišnje posećuje oko 150.000 posetilaca.. Pored ovog festivala, Novosadski sajam privlači mnoge poslovne ljude u sajam. U maju se u gradu održava najveći poljoprivredni sajam u regionu, a broj posetilaca je 2005. dostigao 600.000<ref>{{Cite web |title=O Poljoprivrednom sajmu |url=http://www.nsfair.com/live/Kalendar_sajmova/2006/Medjunarodni_poljoprivredni_sajam/Vesti?contentId=1873 |access-date=2010-07-09 |archivedate=2007-09-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070928084527/http://www.nsfair.com/live/Kalendar_sajmova/2006/Medjunarodni_poljoprivredni_sajam/Vesti?contentId=1873 |deadurl=yes }}</ref> U gradu postoji turistička luka kod Varadinskog mosta na koju mogu pristati brodovi koji krstare Dunavom.

Najpoznatija građevina u Novom Sadu je Petrovaradinska tvrđava, koja nadgleda grad i pruža odličan pogled na grad. Nacionalni park Fruška gora je udaljen približno 20&nbsp;km od centra grada.

== Sport ==
[[Datoteka:Spens.jpg|thumb|desno|250px|[[Spens]]]]
Grad je sedište sportskog društva „Vojvodina“, fudbalskih, košarkaških, odbojkaških, rukometnih, bokserskih, rvačkih, džudo, karate, stono teniskih, teniskih, hokejaških i drugih klubova. Posebno je značajan [[FK Vojvodina]](1914), koji igra u [[superliga Srbije u fudbalu|prvoj saveznog ligi]] Srbije, kao i [[RFK Novi Sad|FK Novi Sad]] sa Detelinare. Ostali značajni klubovi iz grada su [[OK Vojvodina]], [[KK Vojvodina]], [[RK Vojvodina]] i [[VK Vojvodina]].

Na Mišeluku (kod [[Sremska Kamenica|Sremske Kamenice]]), kod [[Most slobode (Novi Sad)|Mosta slobode]] se nalazila staza gde su se godišnje održavale automobilske i moto trke u okviru šampionata Srbije. Od 2009. godine, Grad Novi Sad ne dozvoljava održavanje trka na Mišeluku.

Najuspešniji i najpoznatiji sportisti Novog Sada su: braća [[Slobodan Kačar|Slobodan]] i [[Tadija Kačar]], [[Petar Benedek]], (boks), [[Vujadin Alempić]], [[Savo Alempić]] i [[Stevan Zorić]] (atletika), [[Zoran Pančić]] (veslanje), [[Aleksandra Ivošev]] (streljaštvo), [[Slavko Obadov]] (džudo), [[Monika Seleš]] (tenis), [[Vujadin Boškov]], [[Todor Veselinović]], [[Ilija Pantelić]] (fudbal), [[Milan Gurović]], [[Dragan Tarlać]], [[Milenko Tepić]], [[Marija Veger]] i [[Jasmina Perazić]] (košarka), [[Dušan Dačić]] (karate), [[Gordana Perkučin]] (stoni tenis), [[Andrija Gerić]] (odbojka), [[Aleksandar Jovančević]] (rvanje), i td.

U gradu postoji više teniskih klubova: na Novom Naselju (TK „6. maj“), na Sajmištu (TK „Novi Sad“), na Kamenjaru (TK „As“), u centru (TK „Vojvodina“), na Telepu (TK „Viner“) i dr. Pored toga, ima otvorene bazene na Sajmištu, zatvorene na [[SPENS]]-u, takođe i otvoreno i zatvoreno klizalište.

Zbog neposredne blizine [[Fruška gora|Fruške gore]] i [[Nacionalni park Fruška gora|nacionalnog parka]], u gradu postoje nekoliko planinarskih društava, a jednom godišnje se održava tradicionalni [[Fruškogorski maraton]].

Grad je bio domaćin mnogih sportskih događaja a najznačajnije je Svetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981, [[Eurobasket 2005|Evropsko prvenstvo u košarci 2005.]], itd.

== Saobraćaj ==
{{Glavni|Saobraćaj u Novom Sadu|Novosadski tramvaj|Gradski prevoz u Novom Sadu}}
[[Datoteka:Most Slobode 1.jpg|Most slobode|thumb|200px]]
Novi Sad se nalazi 80&nbsp;km severo-zapadno od [[Beograd]]a i [[aerodrom Nikola Tesla Beograd|međunarodnog aerodroma „Nikola Tesla“]] i 346&nbsp;km južno od [[Budimpešta|Budimpešte]] [[autoput]]em [[Evropski put E75|E-75]]. Svakodnevne železničke linije za [[Beč]] i [[Budimpešta|Budimpeštu]],kao i autobuske linije povezuju Novi Sad sa evropskim gradovima. Takođe, Novi Sad se nalazi u neposrednoj blizini autoputa E-70 i železničkim koridorom koji povezuje [[Beograd]] - [[Zagreb]]. Do [[aerodrom Nikola Tesla Beograd|aerodroma Nikola Tesla]] potrebno je oko 90 minuta vožnje.
[[Datoteka:City bus in Novi Sad, Serbia.jpg|thumb|200px|Autobus Gradskog saobraćajnog preduzeća Novi Sad]]
Veći deo Novog Sada smešten je između Dunava i jednog rukavca [[kanal Dunav-Tisa-Dunav|kanala Dunav-Tisa-Dunav]]. Nad kanalom DTD su izgrađena tri mosta prema [[Kisač]]u, [[Temerin]]u i [[Kać]]u. Dunav premošćuju [[Varadinski most]], [[Most slobode (Novi Sad)|Most slobode]] (oštećen u bombardovanju 1999, obnovljen 2005) i privremeni [[Drumsko-železnički most „Boško Perošević“]]. Preko Dunava su nekada išli [[Most kraljevića Tomislava]], [[Most kraljevića Andreja]] (srušeni u Aprilskom ratu), stari [[Varadinski most]] (nekada Most maršala Tita, srušen u bombardovanju 1999), [[Žeželjev most]] (srušen u bombardovanju 1999) i privremeni most na baržama. Grad planira izgradnju novog mosta koji će koristiti stubove porušenog Mosta kraljevića Andreja, a sa sremske strane put će voditi kroz tunel ispod Petrovaradinske tvrđave, kao i gradnju trajnog železničkog mosta na mestu srušenog Žeželjevog mosta.

Glavni gradska saobraćajnica je Bulevar oslobođenja, koji se pruža pravcem sever-jug, vodi od železničke stanice, a na njega se nastavlja Most slobode. Po tekućem urbanističkom planu planira se da Subotički i Evropski bulevar postanu glavne saobraćajnice koje će ići od autoputa E-75 i nastavljaće se na novi most preko Ribarskog ostrva ka Sremskoj Kamenici.

Gradom saobraćaju gradski autobusi [[GSP Novi Sad|GSP-a Novi Sad]]. Pored gradskih naselja povezana su i sela iz opština [[Opština Beočin|Beočin]] i [[Opština Temerin|Temerin]], ali i [[Sremski Karlovci]]. U Novom Sadu su od 1911. do 1959. saobraćali i [[tramvaj]]i.

U Čeneju, desetak kilometara severno od grada nalazi se [[aerodrom Čenej]]. Aerodrom se trenutno koristi u sportske i privredne svrhe, mada postoje ideje u proširivanju namene aerodroma.

== Poznati Novosađani ==
:''Vidi još: [[Spisak poznatih Novosađana]].''
<div style="height: 430px; overflow: auto; padding: 3px;text-align: left; border: 1px solid #000000;">
{{div col|cols = 4}}
* [[Mojsije Putnik]], sveštenik;
* [[Miroslav Antić]] (1932-1986), pesnik, novinar
* [[Isidor Bajić]] (1878-1915), učitelj i kompozitor
* [[Đorđe Balašević]] (1953-2021), muzičar i kantautor 
* [[Svetozar Miletić]] (1826-1901), političar i publicista
* [[Mladen Dražetin]] (1951-2015), doktor društvenih nauka, intelektualac, ekonomista, pozorišni stvaralac, pesnik, književnik i filozof. Rođen je i umro u Novom Sadu.
* [[Jakov Ignjatović]] (1822-1889), književnik
* [[Josip Jelačić]] (1801-1859), ban Hrvatske i Slavonije i veliki austrijski vojskovođa
* [[Jovan Jovanović Zmaj]] (1833-1904), srpski pesnik
* [[Slobodan Jovanović]] (1869-1958), pravnik, istoričar, književnik, predsednik Srpske kraljevske akademije, rektor Beogradskog univerziteta
* [[Mihajlo Kelbli]] (1930), renomirani klarinetista, redovni profesor na Akademiji umetnosti (u penziji) u Novom Sadu.
* [[Laza Kostić]] (1841-1910), srpski pesnik
* [[Monika Seleš]] (*1973), teniserka
* [[Aleksandar Tišma]] (1924- 2003), književnik
* [[Aleksandar Vulin]], političar
* [[Kosta Trifković]] (1843-1875), dramski pisac
* [[Stjepan Kugli]] (1851-1915), hrvatski knjižar, nakladnik i tiskar
* [[Jovan Pervaz Joca]] (1885-1947) građevinski preduzimač, predsednik SZPD Neven 1933/1934, izgradio Pervazovo naselje tako što je 1935. otkupio zemljište od grada i isparcelisao.
* [[Nikola Pervaz]] (1904-1977), doktor pravnih nauka, advokat
* [[Andrija Gerić]], profesionalni odbojkaš
* [[Aleksandra Ivošev]], streljaštvo, Osvajačica Olimpijske medalje u Atlanti 1996.
* [[Nataša Bekvalac]], pevačica
* [[Dara Bubamara]], pevačica
* [[Momčilo Tapavica]], teniser i arhitekta
* [[Judita Alargić]], učesnica Narodnooslobodilačke borbe;
* [[Mira Alečković]], pesnikinja;
* [[Platon Atanacković]], sveštenik i pisac;
* [[Bogdan Gavrilović]], matematičar
* [[Nikola Rađen]], vaterpolista
{{div col end}}
</div>

== Međunarodna saradnja ==
=== Gradovi pobratimi ===
{|
|-
|
* [[Datoteka:Flag of Italy.svg|20px]] '''[[Modena]]''', [[Italija]] (od [[1974]])
* [[Datoteka:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] '''[[Čangčun]]''', [[Narodna Republika Kina]] (od [[1981]])
* [[Datoteka:Flag of Germany.svg|20px]] [[Datoteka:Flag of North Rhine-Westphalia.svg|20px]] '''[[Dortmund]]''', [[Nemačka]] (od [[1982]]/[[1983|83]])
* [[Datoteka:Flag of the United Kingdom.svg|20px]] {{ZD|ENG}} '''[[Norwich|Norič]]''', [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] (od [[1989]])
|
* [[Datoteka:Flag of Greece.svg|20px]] '''[[Iliupoli]] ([[atena|atinska]] opština)''', [[Grčka]] (od [[1994]])
* [[Datoteka:Flag of Montenegro.svg|20px]] '''[[Budva]]''', [[Crna Gora]] (od [[1996]])
* [[Datoteka:Flag of Romania.svg|20px]] '''[[Temišvar]]''', [[Rumunija]] (od [[2005]])
* [[Datoteka:Flag of Russia.svg|20px]] '''[[Nižnji Novgorod]]''', [[Rusija]] (od [[2006]])
* {{ZD|MAĐ}} '''[[Pečuh|Pečuj]]''', [[Mađarska]] (od [[2009]])
*{{ZD|Hrvatska}} [[Rijeka (grad)|Rijeka]] ([[Hrvatska]]) od [[2020]].
|}

=== Gradovi sa kojima Novi Sad ima potpisan sporazum o saradnji ===
{|
|-
|
* {{ZD|UKR}} '''[[Lavov]]''', [[Ukrajina]] (od [[1999]])
* {{ZD|MAĐ}} '''[[Segedin]]''', [[Mađarska]] (od [[2001]])
* {{ZD|NEM}} '''[[Ulm]]''', [[Nemačka]] (od [[2002]])
* {{ZD|ŠVE}} '''[[Göteborg|Geteborg]]''', [[Švedska]] (od [[2002]])
|
* {{ZD|HRV}} '''[[Osijek]]''', [[Hrvatska]] (od [[2002]])
* {{ZD|BIH}} '''[[Tuzla]]''', [[Bosna i Hercegovina]] (od [[2002]])
* {{ZD|FRA}} '''[[Nantes|Nant]]''', [[Francuska]] (od [[2003]])
* {{ZD|RUS}} '''[[Sankt Peterburg]]''', [[Rusija]] (od [[2005]])
* {{ZD|BIH}} '''[[Banja Luka]]''', [[Bosna i Hercegovina]] (od [[2006]])
|}

== Galerija ==
<gallery>
Datoteka:Strand Novi Sad.jpg|Kupalište Štrand na Dunavu
Datoteka:Zmaj Jovina leti.jpg|[[Zmaj Jovina ulica (Novi Sad)|Zmaj Jovina ulica]] leti
Datoteka:Dunavski park.jpg|[[Dunavski park]]
Datoteka:Banovina Palace, Novi Sad, Vojvodina, Serbia - 20050516.jpg|Zgrada Banovine, sedište Izvršnog veća [[Vojvodina|Vojvodine]]
Datoteka:Bulevar2007.jpg|[[Bulevar oslobođenja (Novi Sad)|Bulevar oslobođenja]] noću
Datoteka:Synagogue de Novi Sad.jpg|[[Novosadska sinagoga]]
</gallery>

== Povezano ==
* [[Mostovi Novog Sada]]
* [[Spisak ulica Novog Sada]]
* [[Fruška gora]]
* [[Južnobački okrug|Južnobački upravni okrug]]
* [[Vojvodina]]

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Novi Sad}}
{{Portal|Srbija}}
* [http://www.novisad.rs/ '''Zvanična prezentacija Grada Novog Sada''']
* {{Wikivoyage|Novi Sad}}
* [https://skupstina.novisad.rs/ Skupština Grada Novog Sada - zvanična prezentacija]
* [http://novisad.com/ Gradski portal sa najnovijim vestima] 
* [http://novinenovosadske.rs/ Novosadski portal]{{Dead link|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 
* [http://www.fallingrain.com/world/RI/00/Novi_Sad.html Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)]
* [http://www.dnevnik.rs/ Novosadski dnevni list] 
* [http://www.rtv.rs/ Radio-televizija Vojvodine] 
* [http://www.kanal9tv.com/ Kanal9 TV- Novi Sad] 
* [http://www.nsreporter.rs/ NS Reporter]

{{Novi Sad}}
{{Opština Novi Sad}}
{{Južnobački okrug}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Opštine Srbije}}
{{Gradovi-heroji SFRJ}}
{{Evropski gradovi kulture}}

{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Sad| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Gradovi u Vojvodini]]
[[Kategorija:Univerzitetski gradovi]]
[[Kategorija:Južnobački upravni okrug]]