Niš – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m →Političke organizacije u Nišu: redoslijed. |
m I linked few words |
||
(Nisu prikazane 33 međuverzije 13 korisnika) | |||
Red 1:
{{Grad u Srbiji
| naziv = Grad Niš
| slika = Panorama Nisa.JPG
| opis_slike = Niš
Linija 8 ⟶ 7:
| gradska_zastava = Flag_of_Niš.gif
| opis_zastave = Zastava Niša
| površina = 597
| stanovništvo =
| stanovništvo_godine = 2011
|
▲ | nadmorska_visina = 195 (centar)
| okrug = [[Nišavski upravni okrug|Nišavski okrug]]
| gšir = 43.3246
Linija 26 ⟶ 18:
| pozivni_broj = 018
| poštanski_kod = 18003, 18008
| veb-strana = [http://www.ni.rs/ www.ni.rs]
}}
'''Niš''' je najveći [[grad]] u jugoistočnoj [[Srbija|Srbiji]] i sedište [[Nišavski upravni okrug|Nišavskog upravnog okruga]]. U Gradu Nišu je, prema [[popis stanovništva 2011. u Srbiji|popisu iz 2011]], živelo 278.867<ref name="Попис"/> stanovnika, pa je tako po broju stanovnika Niš treći grad po veličini u Srbiji (posle Beograda i Novog Sada). Smatra se da [[Агломерација|aglomeracija]] Niša ima preko 400.000 stanovnika.
Nalazi se 237 kilometara jugoistočno od [[Beograd]]a na reci [[Nišava|Nišavi]], nedaleko od njenog ušća u [[Južna Morava|Južnu Moravu]]. Grad Niš zauzima površinu od oko 596,73
Niš je bio administrativni, vojni i trgovinski centar različitih država i carstava kojima je, tokom svoje duge istorije, pripadao. Na prostoru današnjeg Niša, u [[antika|antičkom]] gradu [[Nais]]u rođeni su [[antički Rim|rimski]] carevi [[Konstantin Veliki]] i [[Konstancije III]].<ref>The Prosopography of the later Roman empire: A.D. 260-395, Volumen 1, Cambridge Univ. Press, 1987, str. 322</ref> Geografski položaj Niša učinio ga je strateški važnim i time primamljivim gradom za mnoge osvajače. Tokom istorije, teritorijom na kojoj se današnji grad nalazi prošli su [[Dardanci]], [[Tračani]], [[Iliri]], [[Kelti]], [[Antički Rim|Rimljani]], [[Huni]], [[Evroazijski Avari|Avari]], a zatim i [[Vizantijsko carstvo|Vizantinci]], [[Srbi]], [[Bugari]] i [[Osmanlije]]. U više navrata grad su zauzimali [[Mađari]] i [[Austrijanci]]. Od Turaka je oslobođen [[1878]]. godine i od tada se ponovo nalazi u sastavu Srbije, s kratkim prekidima u toku [[Prvi svetski rat|Prvog]] i [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]], kada je bio pod okupacijom. Uticaj različitih naroda koji su živeli na teritoriji današnjeg grada Niša primećuje se u kulturnom nasleđu grada, pre svega u njegovoj [[Arhitektura|arhitektonskoj]] raznovrsnosti.
Saobraćajna infrastruktura na teritoriji Niša ga čini raskrsnicom [[Kopneni saobraćaj|kopnenog]] i [[Vazdušni saobraćaj|vazdušnog saobraćaja]] [[Balkansko poluostrvo|Balkana]], (pogotovo zbog intenzivnog saobraćaja ka [[Turska|Turskoj]] i [[Grčka|Grčkoj]]) i zbog toga što se na teritoriji Niša nalazi međunarodni aerodrom [[aerodrom Konstantin Veliki|''Konstantin Veliki'']], koji nosi [[IATA|međunarodnu oznaku]] INI. Važan je privredni, univerzitetski, kulturni, verski i politički centar Srbije. [[Univerzitet u Nišu|Niški univerzitet]], osnovan [[1965]]. godine, ima 13 fakulteta i oko 30.000 studenata, a grad je i sedište [[Eparhija niška|Niške eparhije]] [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].
Linija 46 ⟶ 30:
Grad Niš je od [[2004]]. administrativno podeljen na pet gradskih opština: [[Gradska opština Medijana|Medijana]], [[Gradska opština Palilula (Niš)|Palilula]], [[Gradska opština Pantelej|Pantelej]], [[Gradska opština Crveni Krst|Crveni Krst]] i [[Gradska opština Niška Banja|Niška Banja]].
== [[Etimologija]] ==
Ime grada Niša može se naći u mnogobrojnim [[Istorija|istorijskim izvorima]] iz perioda [[Srednji vijek|srednjeg veka]] do [[Savremeno doba|savremenog doba]]. Sva ta imena su vrlo slična, zavisno od [[jezik]]a na kome su zapisivana: ''Naissus, Nais, Nisus, Νισσα, Ναισσός, Νισος, Niş, Niš''.<ref name="nis_vekovi_1"/>
Prvo naselje na teritoriji današnjeg Niša osnovali su [[Kelti]] u [[3. vek]]u pre nove ere, a sam grad je ime dobio po reci [[Nišava|Nišavi]] (''Naissa'') koju su [[Kelti|keltski]] prastanovnici zvali „Vilina reka“ (''Navissos''). Grad i reka nikada od svog imenovanja nisu promenili svoja imena i značenje koje je ostalo isto: ''Niš—Vilingrad'', ''Nišava—Vilinreka''.<ref name="важни_датуми">[http://www.ni.rs/vazni-datumi.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100817033214/http://www.ni.rs/vazni-datumi.html|date=2010-08-17}}[http://www.naissus.info/Vazni%20datumi%20Nisa.asp Važni datumi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131101221235/http://www.naissus.info/Vazni%20datumi%20Nisa.asp|date=2013-11-01}}</ref>
Razni osvajači su za sobom ostavili i svoju verziju imena ovog grada: [[Antički Rim|rimski]] ''Naissus'', [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] ''Ναισσός/Nysos'', [[Sloveni|slovenski]] ''Niš'', [[Turci|turski]] ''Niş'', [[Nemci|nemački]] ''Nissa''<ref name="nis_vekovi_1"/>, arapski ''Talnasi''<ref>Azbučnik enciklopedije Niša, Niš, oktobar 1981, pp. 42 prema arapskom piscu Al Makinu</ref>. Takođe izvori beleže i naziv ''Naica''.
Linija 56 ⟶ 40:
[[Datoteka:Space Shutle GradNis.jpg|mini|desno|Snimak Niša iz [[spejs-šatl]]a [[2002]].]]
[[Datoteka:Sićevačka klisura zapad.JPG|mini|desno|Istočni obod niške kotline je na krečnjačkom grebenu [[Svrljiške planine|Svrljiških planina]] i [[Suva planina|suvoplaninskim ograncima]]]]
Niš leži na geotektonskoj granici kristalaste, [[Rodopske planine|rodopske mase]] i [[krečnjak|krečnjačkih]] planina istočne [[Srbija|Srbije]] i spoju velikih udolina [[Balkansko poluostrvo|Balkanskog poluostrva]] u prostranoj i plitkoj [[Niška kotlina|kotlini]] nepravilnog oblika sa dužom osom od oko 44
Nišku kotlinu okružuju krečnjački masivi [[Kalafat]]a (837 m), [[Batalovac|Batalovca]] (707 m), Crnog vrha (683 m) i kristalasta masa [[Popov glava|Popove glave]] (534 m). Sa Popove glave severna granica grada se spušta na [[Mezgraja (Niš)|mezgrajsku]] prečagu, a sa nje ulazi u greben [[Jastrebac|Malog Jastrebca]]. Istočni obod je na krečnjačkom grebenu [[Svrljiške planine|Svrljiških planina]], a zatim na suvoplaninskim ograncima. Južni obod čini krečnjački greben [[Suva planina|Suve planine]] i kristalasto bilo planine [[Seličevica|Seličevice]]. Zapadni obod je kristalasti greben Malog Jastrebca od Kupinjaka do Batinščičkog visa.
Linija 64 ⟶ 48:
Kao prirodne predispozicije [[reljef]]a, doline su orijentisale trasiranje železničko-drumske arterije Balkanskog poluostrva odnosno moravsko-vardarske železničke pruge i puta koji sa severa iz pravca Beograda vode [[Velika Morava|moravskom dolinom]] do Niša, gde se račvaju ka jugu, prema [[Solun]]u i [[Atina|Atini]], kao i na istok ka [[Sofija|Sofiji]] i [[Istanbul]]u kroz [[Sićevačka klisura|Sićevačku klisuru]] (ili nišavsko—maričku magistralu). Kroz [[Kutinska klisura|Kutinsku klisuru]] južno od Niša polazi zaplanjsko-lužnički put koji vodi u [[Zaplanje]]. Na severnom obodu Niša nema dolinskih useka, pa je preko relativno niskog prevoja [[Gramada (planina)|Gramada]] sprovedena železničko-drumska Svrljiško-timočka, odnosno Transbalkanska dijagonalna magistrala <ref name="Geografske odlike"/>.
Područje opštine Niš zahvata površinu od 596,71
=== Klima ===
Niš ima [[umerenokontinentalna klima|umereno-kontinentalnu klimu]], a po [[Köppenova klasifikacija klime|klasifikaciji Kepena]] Niš ima vlažnu suptropsku klimu sa srednjom godišnjom tempereturom od
{{Klima_grada
|Grad_genitiv=Niša (prosek
|Izvor=https://web.archive.org/web/20220421015539/https://www.hidmet.gov.rs/ciril/meteorologija/stanica_sr_nis.php
| Jan_sr=
| Feb_sr=
| Mar_sr=
| Apr_sr=
| Maj_sr=
| Jun_sr=
| Jul_sr=
| Avg_sr=
| Sep_sr=
| Okt_sr=
| Nov_sr=
| Dec_sr=
| God_sr=
| Jan_sr_min=-
| Feb_sr_min=-1.
| Mar_sr_min=
| Apr_sr_min=6.
| Maj_sr_min=
| Jun_sr_min=
| Jul_sr_min=
| Avg_sr_min=
| Sep_sr_min=
| Okt_sr_min=
| Nov_sr_min=
| Dec_sr_min=-
| God_sr_min=
| Jan_a_maks= | Jan_a_min=
| Feb_a_maks= | Feb_a_min=
Linija 111 ⟶ 95:
| Dec_a_maks= | Dec_a_min=
| God_a_maks= | God_a_min=
||Lokacija=Niš, Srbija (202m) (1991-2020)|source 1=https://www.hidmet.gov.rs/ciril/meteorologija/stanica_sr_nis.php}}
Godišnje u proseku padne 589,6
Prosečni vazdušni pritisak je 992,74 [[bar (jedinica)|milibara]], a prosečna jačina vetra je nešto manja od 3 [[Boforova skala|bofora]].
Maksimalna ikad zabeležena temperatura bila je 44,2
Klimatske promene Niša prati [[meteorološka stanica]] koja se nalazi u [[Niška tvrđava|niškoj tvrđavi]] na 202 metra nadmorske visine i koja beleži podatke o vremenu od [[1889]].<ref name="клима1">{{cite web |url=http://www.hidmet.gov.rs/eng/meteorologija/stanica_moss1.php?moss_id=388|title=Observatory: Niš (founded in 1889)| authorlink=Hidrometeorološki zavod Srbije| accessdate= 16. 5. 2009.}}</ref>
Linija 146 ⟶ 130:
Na osnovu arheoloških iskopavanja može se zaključiti da je teriotorija na kojoj se danas nalazi grad Niš bila naseljena ljudskim zajednicama još od perioda [[Paleolit|srednjeg paleolita]] (100.000-30.000 god. pne.). Ostaci iz [[paleolit]]a, nađeni na lokalitetu Kremenac, čuvaju se u arheološkoj zbirci [[Narodni muzej u Nišu|Narodnog muzeja]] u Nišu. Iz perioda [[brončano doba|bronzanog doba]] pronađeni se grobnice u Medoševcu i veliko naselje, koje se nalazi pored antičkog nalazišta [[Medijana]].
O samom nastanku Niša postoji predanje da ga je sagradio kraljević Niša kamenom sa obližnje [[Hum (Niš)|humske]] čuke<ref name="nis_vekovi_1">{{cite web |url=http://www.ni.rs/nis-kroz-vekove.html |title=Grad Niš: Niš kroz vekove 1 |publisher=Ni.rs |date= |accessdate
Prema najčešće navođenoj tezi o [[Etimologija|etimološkom]] poreklu imena grada, Niš su imenovali Kelti sa značenjem Vilin grad.
Linija 170 ⟶ 154:
=== Srednji vek ===
[[Datoteka:Medijana mozaik.jpg|Mozaik iz Medijane|thumb]]
Kasnije je [[
Prve seobe [[Slaveni|Slovena]] i [[Avari|Avara]] odigrale su se u drugoj polovini 6. veka. Tokom 6. i 7. veka slovenka plemena su 8 puta pokušala da zauzmu Niš. U poslednjem napadu 615. godine napadači su zauzeli grad i većina romanskog stanovništva je pobegla ili nestala, ali su mali tragovi ostali u lokalnom [[Vlasi|vlaškom]] stanovništvu.
Linija 243 ⟶ 227:
Niš je jedan od najbitnijih industrijskih centara Srbije, poznat po duvanskoj, elektonskoj, mašinskoj, tekstilnoj i prehrambenoj industriji. Neke od većih kompanija su:
* '''[[Duvanska industrija – Niš]]''' – DIN
DIN je osnovana 1930. godine na sadašnjoj lokaciji na [[Crveni Krst|Crvenom Krstu]]. Godine [[1995
Avgusta 2003. [[Philip Morris]] Corporation je kupila DIN u toku privatizacije. [[Phillip Morris]] je uložio ulupno 580 miliona evra, sto je najveća investicija u Srbiji 2003. godine.
* '''[[Građevinar]]''' je nastao 1961. godine pod imenom Grapon. Građevinar je izvodio velike građevinske radove u Nišu, [[Beograd]]u, istočnoj Srbiji, [[Rusija|Rusiji]], [[Bugarska|Bugarskoj]], [[Izrael]]u, [[Jordan]]u, [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjem Arapskim Emiratima]].
Linija 250 ⟶ 234:
* '''[[Masinska industrija Niš]]''' – MIN je osnovana 1884. godine i proizvodi različite vrste opreme sa primenom u rudarstvu, železnici, matalurgiji, hemijskoj i gasnoj industriji.
* '''[[Žitopek]]''' je osnovan 1947. godine i proizvodi hleb i pecivo.
* '''[[Niška pivara]]''' proizvodi pivo i bezalkoholna pića. Pivaru je osnovao Jovan Apel [[1884
* '''[[Nitex]]''' proizvodi tkanine i odeću. Kompaniju je osnovao 1897. godine Mile Ristić sa sinovima.
Linija 337 ⟶ 321:
* K.K. Konstantin
* [[ŽRK Naisa|Ž.R.K. Naisa]]
* Kajak Kanu Klub Gusar
== Lokalni mediji ==
Linija 356 ⟶ 341:
=== Radio-stanice ===
* Radio ART 97,4
* Radio NEW FAIR PLAY UKT 88,3
* Radio Baltazar 90,5
* Radio Santa Claus 89,0
* Radio S 91,1
* Radio B92 104,7
* Radio City 104,9
* Fast radio 102,7
* Blue FM 103,1
* Radio Niš 99,5
* Radio Banker 98,3
* Radio Petica 105,5
* Radio Nišava 104,0
* Radio Belle Amie 95,6
* Radio Belle Amie Folk Kanal 98,7 i 100,7
* Radio Glas Eparhije Niške 92,0
== Organizacije ==
Linija 450 ⟶ 435:
* [[Opština Palilula|Palilula]]
* [[Opština Niška Banja|Niška Banja]]
{| border=0 cellpadding=2 cellspacing=3 class="wikitable"
Linija 548 ⟶ 531:
<small>''[[Kneževina Srbija]]'':
* [[Dimitrije Kocić-Asardžijski]] 1878</small>
<small>''[[Kraljevina Srbija]]'':
Linija 581 ⟶ 563:
* [[Petar Stanković]] 1913-1916 (1. mandat)
* [[Živko Stoiljković]] 1918</small>
<small>''[[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca]]'':
Linija 591 ⟶ 572:
* [[Ljuba Aranđelović]] 1921-1923
* [[Dragiša Cvetković]] 1923-1929 (1. mandat)</small>
<small>''[[Kraljevina Jugoslavija]]'':
Linija 602 ⟶ 582:
* [[Petko Bukumirović]] 1941
* [[Bogdan Knežević]] 1941-1944</small>
<small>''[[Vlada narodnog spasa]]'' ili ''Vojna uprava u Srbiji'':
* [[Jovan Čemerikić]] 1942-1944</small>
<small>''[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija]]'':
Linija 625 ⟶ 603:
* [[Dragoslav Pavlović]] 1986-1989
* [[Života Živković]] 1989-1992</small>
<small>''[[Savezna Republika Jugoslavija]]'':
Linija 632 ⟶ 609:
* [[Goran Ćirić]] 2000-2004
* [[Smiljko Kostić]] 2004-2006</small>
<small>''[[Srbija|Republika Srbija]]'':
Linija 652 ⟶ 628:
* [[Stevan Sremac]] (pisac, 1855–1906) – živeo i radio u Nišu
* [[Eva Haljecka Petković]] (lekarka, prva ginekološkinja na Balkanu, 1870–1947) – dugo radila u Nišu
* [[Ivan Miljković]] (odbojkaš, 1979) - rođen i odrastao u Nišu
* [[Nikola Uzunović]] (političar, 1873–1954) – rođen u Nišu
* [[Dragutin Dimitrijević Apis]] (vojno lice, 1876–1917) – školovao se u Nišu
Linija 708 ⟶ 685:
* [[Andrija Živković]] (fudbaler, 1996) – rođen u Nišu
* [[Staša Gejo]] (sportska penjačica, 1997) – rođena u Nišu
* [[Anton Gole]] (Oficir JNA, 1953-2006) – radio u Nišu
{{div col end}}
</div>
==
* [[Niška eparhija]]
Linija 724 ⟶ 701:
== Literatura ==
{{refbegin|2}}
* {{Cite book
* {{Cite book
* {{Cite book
* {{Cite book
* {{Cite book
* {{Cite book
* {{Cite book
{{refend}}
Linija 753 ⟶ 730:
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Niš]]
[[Kategorija:Prestonice Srbije]]
|