Prijepolje – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
#REDIRECT sr:Prijepolje |
m standardizacija naziva odjeljka "External links" |
||
| (Nisu prikazane 44 međuverzije 26 korisnika) | |||
Red 1:
{{Naseljeno mesto u Srbiji
|slika=Prijepolje Panorama.JPG
|opis_slike=Panorama Prijepolja
|grb=Grb-Prijepolje.jpg
|mesto=Prijepolje
|okrug=Zlatiborski
|opština=Prijepolje
|nadm visina=557
|populacija=15031
|poštanski kod=31300<br />31303
|pozivni broj=033
|registarska oznaka=PP / PP
|gšir=43.369833
|gduž=19.637666
}}
'''Prijepolje''' je gradsko naselje u [[Srbija|Srbiji]] koje administrativno pripada [[opština Prijepolje|opštini Prijepolje]] u [[Zlatiborski okrug|Zlatiborskom okrugu]]. Predstavlja najveći grad [[Polimlje|Polimlja]]. Smešten je na [[Ušće|ušću]] [[Mileševka|Mileševke]] u [[Lim (reka)|Lim]], u podnožiju planine [[Jadovnik]]. U njegovoj neposrednoj blizini je [[manastir Mileševa]] i [[Tvrđava|stari grad]] [[Mileševac]]. Tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] u njemu se vodila čuvena [[Prijepoljska bitka]]. Prema popisu iz [[Popis stanovništva 2002. u Srbiji|2002.]] bilo je 15031 stanovnika (prema popisu iz [[Popis stanovništva 1991. u SFRJ|1991.]] bilo je 15634 stanovnika).
== Geografija ==
[[Datoteka:Lim_through_Prijepolje.JPG|Lim u Prijepolju|thumb|left|250px]]
Prijepolje sa širom okolinom (Prijepoljski kraj) obuhvata srednje Polimlje. To je pretežno brdskoplaninski predeo o čemu svedoči i prosečna nadmorska visina koja iznosi oko 1200m. Najniža tačka oblasti je ušće Mileševke u Lim sa svojih 440m, dok visoke planine koje se uzdižu nad Limom dostižu visinu od 1734m koliko je visok vrh [[Katunić]] na Jadovniku.
Staro jezgro Prijepolja, razvilo se na aluvijalnim ravnima i rečnim terasama desne obale Lima na mestu na kom se u njega uliva Mileševka. Danas se Prijepolje razvilo oko Lima, čija ga dolina preseca pravcem jugoistok - severozapad, i njegovih [[pritok]]a Mileševke i [[Seljašnice]]. Svaka od ovih reka privlači goste u Prijepolje, svaka od njih svojim dražima:
* Lim svojim [[Brzak|brzacima]]
* Mileševka svojim živopisnim [[kanjon]]om
* Seljašnica svojim čuvenim [[pastrmka]]ma
Lim u Prijepoljskom kraju ima nekoliko pritoka, od kojih mnoge imaju pretežno bujični karakter. To su reke:
* [[Grobljanska]], [[Stranjanska]], [[Dubočica]], [[Kruševica (reka)|Kruševica]], [[Ribnjak]], [[Zebuđa]], [[Sopotnica (reka)|Sopotnica]], Mileševka i [[Bistrica (pritoka Lima)|Bistrica]] sa desne strane
* [[Gostunska]], [[Slatinska]], [[Komaranska reka]], [[Gračanica (rečica, Sandžak)|Gračanica]], [[Mioska (rečica)|Mioska]], [[Ratajska (rečica)|Ratajska]], Seljašnica i [[Ljupča]] sa leve strane.
U neposrednoj blizini Prijepolja na obroncima Jadovnika smestili su se [[Slapovi Sopotnice]], koji pobuđuju pažnju i oduševljenje sve većeg broja posetilaca koje privlači ova prirodna lepota koja je nedavno zaštićena kao prirodni spomenik.
=== Klima ===
Klima u Prijepolju je umerenokontinentalna sa lokalnim promenama koje izaziva uticaj reljefnih oblika. Na ovakvoj klimi grad treba da zahvali podjednakoj udaljenosti od:
* Jadranskog mora (140 km) odnosno maritimne klime
* Panonske nizije (160 km) odnosno kontinentalne klime
Na sprečavanje jačeg uticaja neke od ovih klima dodatno su odgovorni visoki planinski masivi koji se prostiru između Prijepolja i središta ovih klimatskih oblika.
Prosečna količina padavina na ovom prostoru je oko 789.5 mm / m², s tim da ih je najmanje tokom zime i proleća, a najviše tokom jeseni i leta.
Prosečna temperatura je 9.3 °C, sa najvišom srednjom temperaturom od 19.1 °C u julu i najnižom od -2.8 °C u januaru.
=== Putna povezanost ===
Grad se nalazi na raskrsnici starih karavanskih puteva koji i danas postoje.
* Krećući se na jug, uzvodno dolinom Lima, put preko [[Brodarevo|Brodareva]] vodi ka [[Bijelo Polje|Bijelom Polju]] (55 km), [[Mojkovac|Mojkovcu]], [[Kolašin]]u, [[Podgorica|Podgorici]] i [[Bar (grad)|Baru]].
* Krećući se na istok, Mileševkom i dalje preko Jadovnika, stiže se do [[Sjenica|Sjenice]] (30 km), [[Novi Pazar|Novog Pazara]], [[Priština|Prištine]], [[Skoplje|Skoplja]] i [[Solun]]a.
* Krećući se na sever, niz Lim, stiže se u Bistricu (10 km) u kojoj se put deli na dva smera:
** prema [[Priboj]]u (27 km) i dalje prema [[Bosna|Bosni]]
** prema [[Nova Varoš|Novoj Varoši]] (30 km) i dalje preko [[Zlatibor]]a ka [[Užice|Užicu]], [[Požega|Požegi]], [[Valjevo|Valjevu]] i [[Beograd]]u.
* Krećući se ka zapadu, uz Seljašnicu i potom preko [[Jabuka (Prijepolje)|Jabuke]], put vodi u [[Pljevlja]] (30 km) i [[Žabljak]].
== Istorija ==
Na prostoru Prijepolja postoje ostaci ljudskog stanovanja još iz praistorijskog doba pa sve do današnjih dana. Jedan od najznačajnijih arheoloških nalazišta na ovom prostoru je lokalitet ''Dvorine'' na kome je otkriven veći broj predmeta od keramike, stakla, bronze srebra i zlata, a datiran je u rimsko doba.
Najstariji pomen Prijepolja pod tim imenom je iz [[1332]]. godine kod [[Gijoma Adama]], a u analima [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] spominje se prvi put [[1343]]. godine. Prijepolje se u srednjem veku razvijalo kao trg (tržnica) manastira Mileševa i nalazilo se na tzv. [[Dubrovački drum|dubrovačkom drumu]] koji je povezivao obalu srednjeg [[Jadran]]a sa centralnim i istočnim delovima [[Balkansko poluostrvo|Balkanskog poluostrva]]. Razvoj Prijepolja stoga je usko povezan sa trgovcima koji su kroz njega prolazili i u njemu trgovali još od srednjeg veka.
Prijepolje i Polimlje bili su sastavni deo [[Raška|Raške]] i jedan od središnjih delova rane [[Nemanjići|Nemanjićke]] države. O tome svedoči veliki broj manastira i crkava u dolini Lima. Smatra se da je župama: Dabru, Crnoj Steni, Zvijezdu, Bihoru, Ljuboviđi, Budimlju i Plavu u limskoj dolini u srednjem veku podignuto oko sedamdesetak manastira i crkava. Posle raspada srpskog carstva i poraza Nikole Altomanovića ovaj krj ulazi u sastav banovine Bosne čime je ona stekla deo nemanjićkog legitimiteta. U manastiru Mileševa, tadašnji bosanski kralj Tvrtko ovenčao za ''„kralja Srba, Bosne i Primorja“'' istakavši se za nastavljača [[Stefan Nemanja|Nemanjinog]] lika i dela i novog srpskog kralja. Kasnije se [[1448]]. godine u Mileševi za ''hercega od svetog Save'' proglasio Stjepan Vukčić Kosača koji je bio sin kneza Vukca Hranića i Katarine Kosače, rođen u selu Kosača nedaleko od Goražda (15 kilometara), te bratić Sandalja Hranića Kosače, velikog vojvode bosanskog. Stric mu je umro 1435. godine, te ga je Stjepan naslijedio kao veliki vojvoda bosanski. Međutim, odmah je morao voditi borbu za očuvanje nasljeđa Kosača. U sukobu sa Pavlovićima, vojvodi Radoslavu Pavloviću je preoteo njegove južne posjede na području Trebinja 1438. godine. Od 1440. do 1443. proširio je vlast na Omiš, Završje (ili Tropolje), Poljica, Gornju Zetu, Bar, Trebinje i Klobuk. Dolazak Turaka na ove prostore nije zaobišao ni Prijepolje koje je svoje oslobođenje dočekalo tek [[1912]]. godine u [[Prvi balkanski rat|Prvom balkanskom ratu]]. Sve to vreme manastir Mileševa bio je duhovno i kulturno središte srpskog naroda u ovom kraju. U njemu je tokom [[XV vek]]a bilo sedište Mileševske mitropolije, dok je u [[XVI vek]]u u njemu radila jedna od najstarijih srpskih [[štamparija]].
Iako su se Turci zadržali na ovim prostorima do 1912. godine, ovaj kraj je uzeo aktivno učestvovao u značajnim borbama srpskog naroda tokom [[XIX vek]]a od [[Prvi srpski ustanak|Prvog srpskog ustanka]] preko [[Babinska buna|babinske bune]] ([[1875]].), [[Javorski rat|javorskog rata]] (1876.) i [[Raonička buna|raoničke bune]], pa sve do balkanskih ratova i konačnog oslobođenja. Odlukama [[Berlinski kongres|Berlinskog kongresa]], [[Raška oblast]] je ostala u sastavu [[Otomanska imperija|Otomanske imperije]] koja je u njoj imala civilnu, dok je [[Austrougarska]] držala vojnu vlast sprečivši tako spajanje i ujedinjenje dve srpske zemlje Srbije i [[Crna Gora|Crne Gore]]. U tom periodu na steni kraj Lima u Prijepolju, podignuta je mala katolička [[Kapela (građevina)|kapelica]].
Tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] u septembru 1943 su vojnici JVuO oslobodili Prijepolje tokom [[Bitka za Prijepolje|bitke za Prijepolje]]. U oslobođeno Prijepolje su komunisti ušli bez borbe da bi ga u decembru 1943 ponovo osvojile snage nacističke Nemačke nakon [[Prijepoljska bitka]] u kojoj su [[Nacisti|Nemci]] napali [[NOVJ|partizansku]] bolnicu na levoj obali Lima. Ostaci bolnice sačuvani su danas kao spomen-kompleks poginulim rodoljubima u sukobu sa okupatorom. Na prevoju Jabuka iznad Prijepolja u napadu na [[Četnici|četničke]] položaje poginuo je jedan od najmlađih narodnih heroja i čuveni dečak bombaš [[Boško Buha]], koje je tada imao svega 17 godina.
== Kulturno istorijski spomenici ==
=== Manastir Mileševa ===
{{glavni članak|Manastir Mileševa}}
Manastir Mileševa je jedan od najznačajnijih srpskih manastira poznat kao grobno mesto svetog Save i čuven po svojoj fresci ''„Beli Anđeo“'', koja je strane putopisce XIX veka primorala na toliko divljenje, da joj, prema rečima jednog od njih, ni [[Đoto]] nije ravan. O lepoti ove freske svedoči i činjenica da je predstavljala Evropu u prvoj razmeni satelitskih signala sa Amerikom `60 godina [[XX vek]]a. Pored toga u manastiru se nalazi i freska svetog Save za koju se smatra da je njegov najrealniji prikaz. Manastir je podigao između [[1218]]. i [[1219]]. godine srpski kralj [[Vladislav I Nemanjić|Vladislav]], a danas se nalazi pod zaštitom [[UNESKO]]-a.
== Ostali kulturno-istorijski spomenici ==
[[Datoteka:Milesevac_sa_zvonikom.jpg|thumb|desno|250px|Pogled na Hisardžik iz manastira Mileševa]]
Pored Mileševe na prostoru Prijepolja nalaze se manastiri:
* [[Manastir Davidovica|Davidovica]] ([[13. vek|XIII vek]]), koju je podigao [[David Nemanjić]], najmlađi sin [[Vukan Nemanjić|Vukana Nemanjića]]
* [[Kumanica]]
Stare tvrđave:
* [[Mileševac]]
* [[Tvrđava Kovin|Kovin]]
Islamska arhitektura:
* [[Ibrahim pašina džamija]] u Šarampovu, pokrivena ćeramidom i sa jednim minaretom.
* [[Prijepoljska sahat-kula]]
[[Datoteka:Sahatkulauprijepolju.jpg|desno|thumb|300px|Sahat-kula u Prijepolju]]
== Demografija ==
U naselju Prijepolje živi 11414 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35,8 godina (35,0 kod muškaraca i 36,4 kod žena). U naselju ima 4448 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,38.
Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno.
{| width="50%" style="background:transparent; "
| valign="top" width="50%" style="border:1px solid gray; " |
<!-- =============================================================================================
POČETAK GRAFIKA
===============================================================================================-->
<center>
:''Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka''
{|
| style="padding: 0;" |
<timeline>
ImageSize = width:250 height:200
PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = justify
Colors =
id:gray1 value:gray(0.9)
DateFormat = yyyy
Period = from:1940 till:2010
ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1940
PlotData =
bar:18760 color:gray1 width:1
from:start till:end
bar:12506 color:gray1
from:start till:end
bar:6253 color:gray1
from:start till:end
bar:0 color:gray1
LineData =
layer:front
points:(62,45)(77,52) color:blue width:2
points:(77,52)(100,68) color:blue width:2
points:(100,68)(128,118) color:blue width:2
points:(128,118)(157,151) color:blue width:2
points:(157,151)(185,161) color:blue width:2
points:(185,161)(217,156) color:blue width:2
</timeline>
|}
</center>
<!-- =============================================================================================
KRAJ GRAFIKA
===============================================================================================-->
| valign="down" width="50%" |
{{Popis
|izvor=<ref>{{Stat Knjiga 9}}</ref>
|p1948=2828
|p1953=3536
|p1961=5303
|p1971=10904
|p1981=14543
|p1991=15634
|p1991n=15527
|p2002s=16332
|p2002=15031
}}
{{Grafikon postoci
|izvor=<ref>{{Stat Knjiga 1}}</ref>
|širina=300px
|naslov=Etnički sastav prema popisu iz [[Popis stanovništva 2002. u Srbiji|2002.]]
|pozadina=#ddd
|pozicija=left
|šipke=
{{Vrsta sa postotkom|[[Srbi]]|yellow|9411|62.61}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Bošnjaci]]|blue|3941|26.21}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Muslimani]]|red|1225|8.14}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Romi]]|green|140|0.93}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Crnogorci]]|orange|139|0.92}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Jugosloveni]]|cyan|42|0.27}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Hrvati]]|magenta|11|0.07}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Albanci]]|black|5|0.03}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Makedonci]]|gray|4|0.02}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Česi]]|pink|3|0.01}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Goranci]]|navy|3|0.01}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Bugari]]|silver|3|0.01}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Mađari]]|purple|2|0.01}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Ukrajinci]]|yellow|1|0.00}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Rusini]]|blue|1|0.00}}
{{Vrsta sa postotkom|[[Rusi]]|red|1|0.00}}
{{Vrsta sa postotkom|nepoznato|green|29|0.19}}
}}
{{Grafikon piramida
|izvor=<ref>{{Stat Knjiga 2}}</ref>
|širina=300px
|naslov=
|pozadina=#eee
|levo2=m
|desno2=ž
|šipke levo desno=
{{Vrsta levo desno|?|gray|15|1.99|5.58|42}}
{{Vrsta levo desno|80+|gray|45|5.98|9.30|70}}
{{Vrsta levo desno|75-79|gray|71|9.44|16.22|122}}
{{Vrsta levo desno|70-74|gray|158|21.01|25.0|188}}
{{Vrsta levo desno|65-69|gray|316|42.02|45.21|340}}
{{Vrsta levo desno|60-64|gray|460|61.17|61.96|466}}
{{Vrsta levo desno|55-59|gray|395|52.52|57.84|435}}
{{Vrsta levo desno|50-54|gray|552|73.40|76.99|579}}
{{Vrsta levo desno|45-49|gray|549|73.00|80.71|607}}
{{Vrsta levo desno|40-44|gray|517|68.75|76.99|579}}
{{Vrsta levo desno|35-39|gray|505|67.15|69.28|521}}
{{Vrsta levo desno|30-34|gray|500|66.48|70.47|530}}
{{Vrsta levo desno|25-29|gray|563|74.86|77.26|581}}
{{Vrsta levo desno|20-24|gray|581|77.26|83.37|627}}
{{Vrsta levo desno|15-19|gray|595|79.12|77.92|586}}
{{Vrsta levo desno|10-14|gray|590|78.45|78.32|589}}
{{Vrsta levo desno|5-9|gray|500|66.48|62.89|473}}
{{Vrsta levo desno|0-4|gray|430|57.18|47.07|354}}
|prosekm=35.0
|prosekž=36.4
}}
{{DomaćinstvaNaseljaSrbija|726|895|1410|2951|4007|4279|4448|587|823|810|1293|597|223|75|26|9|5|3.38}}
{{BrakNaseljaSrbija|5822|1875|3686|188|54|19|6273|1689|3694|707|168|15}}
{{ZanimanjaNaseljaSrbija|2525|92|1|7|693|72|245|368|102|313|2071|33|-|2|872|15|21|319|71|43|4596|125|1|9|1565|87|266|687|173|356|33|49|209|150|90|52|-|-|49|48|30|83|184|292|32|1|-|25|81|79|292|334|382|84|1|-|74}}
== Istaknute ličnosti ==
* Vlade Divac, košarkaš i predsednik OKS
* Milan Minić, arhitekta i slikar
* Vladimir Perić "Valter", narodni heroj
* Goran Čpajak, akademski vajar
* Fahrudin Melić, profesionalni rukometaš
* Nemanja Petrić, odbojkaš
* dr. Sadudin Musabegović, istaknuti pisac, teoretičar umjetnosti, profesor na Univerzitetu i dobitnik šestoaprilske nagrade grada Sarajeva;
* Mihajlo Pjanovic, fudbaler
* Ivica Dragutinovic, fudbaler
* Aleksandar Svitlica, rukometas
* Jovo Caković, odbojkaški trener, selektor kadetske ženske reprezentacije Srbije, osvajač broznane medalje na prvenstvu Evrope za kadetkinje 2015.
* Zvonimir Červenko, hrvatski general, vojnik i zaslužna osoba za obranu Republike Hrvatske
* Luka Šuljagić, nekada profesionalni odbojkaš i reprezentativac a danas generalni sekretar Sportskog saveza Prijepolja
== Povezano ==
* [[Opština Prijepolje]]
* [[Zlatiborski okrug]]
* [[Centralna Srbija]]
* [[FK Polimlje]]
== Izvori ==
{{reflist}}
== Literatura ==
* Milinko Femić ''„Prijepoljski kraj u prostoru i vremenu“''
== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Prijepolje}}
* [http://www.gradprijepolje.rs Informativni portal Grada Prijepolja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161018180817/http://www.gradprijepolje.rs/ |date=2016-10-18 }}
* [http://www.opstinaprijepolje.rs/ Opština Prijepolje] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923171519/http://www.opstinaprijepolje.rs/ |date=2015-09-23 }}
* [https://www.gradprijepolje.com Grad Prijepolje]
* [http://www.prijepolje.org Sajt o gradu Prijepolju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821185423/http://www.prijepolje.org/ |date=2013-08-21 }}
* [http://pr92.tk/ Sajt FK Polimlja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060216202242/http://www.pr92.tk/ |date=2006-02-16 }}
* [http://50mosiprijepolje2013.org/ 50.MOSI igre Prijepolje 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130724100613/http://50mosiprijepolje2013.org/ |date=2013-07-24 }}
* [http://turizamprijepolje.org.rs/ Turizam Prijepolje]
* [http://www.biblioteka-prijepolje.com/ Matična biblioteka-Prijepolje]
* [http://www.medresaprijepolje.com/Prijepolje/Medzlis%20IZ%20Prijepolje/ Medžlis IZ Prijepolje] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131018215256/http://www.medresaprijepolje.com/Prijepolje/Medzlis%20IZ%20Prijepolje/ |date=2013-10-18 }}
* [http://www.forumtv.rs/ Televizija Forum Prijepolje]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.bitovik.org.rs/ Argument Centar za istraživanje u politici,Prijepolje]
* [http://www.sandzaklive.rs/index.php/prijepolje Sandžaklive]
* [http://www.fallingrain.com/world/RI/00/Prijepolje.html Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)]
* [http://wikimapia.org/maps?ll=43.369833,19.637666&spn=0.3,0.3 Satelitska mapa (Wikimapia)]
* [http://www.maplandia.com/serbia-and-montenegro/srbija/prijepolje/ Gugl satelitska mapa (Maplandia)]
* [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=43.369833&longitude=19.637666&zoom=8 Plan naselja na mapi (Mapquest)]
{{Opština Prijepolje}}
{{Normativna kontrola}}
[[Kategorija:Prijepolje| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Opština Prijepolje]]
| |||