Deretos umanos

Artìculu in LSC

Monumentu a sos deretos umanos in Ottawa, Cànada

Deretos umanos si definint in generale comente cuddas libertades, facultades, istitutziones o rivendicatziones fundamentales chi currespondent a cada persona pro su fatu simpre de sa conditzione umana sua, pro ddi garantire una vida digna. Custos deretos si possedent indipendentemente de cale siat sa situatzione legale o giurìdica de s'istadu o regione in ue bivet e de fatores comente s'istadu, s'etnia, sa natzionalidade o cale si siat àtera tzircunstàntzia de s'indivìduu in chistione.

De a gasi a sa fine de su de 18 sèculos si comintzat a contivigiare chi sos deretos umanos sunt inalienàbiles e inerentes a sa persone. Non podent èssere cuntzèdidos, limitados, cambiados o bèndidos e petzi podent èssere assegurados o violados.

De forma legale, sos deretos umanos sunt regortos in s'ordinamentu legale de medas istados, gasi comente in diversos tratados internatzionales, su prus importante de sos cales est sa Declaratzione Universale de sos Deretos Umanos. In prus, in sa majoria de paisos avantzados, sos deretos umanos sunt una base ètica e morale a giru de sa cale si pretendet fraigare s'òrdine geopolìticu de sa sotziedade moderna, a inghiriu de cale si siat àteru cunsideru legale.

Sos deretos umanos sunt e sunt istados ogetu de istùdiu pro parte de diversos trainos filosòficos e polìticos durante s'istòria, comente su deretu naturale, su ratzionalismu o su positivismu.