Бу сирэй Халыып:Бу күн:12-10 куодун көр

* {{Флагификация|ООН}} — [[Киһи быраабын күнэ]]
* Дойдулар ардыларынааҕы [[харамайдар]] (кыыллар) бырааптарын күнэ
* Аан дойдутааҕы [[футбол]] күнэ
* {{Флагификация|Марий Эл}} ([[Арассыыйа]]) — [[Марийдар|Мари]] суругун-бичигин күнэ
* {{Флагификация|Арассыыйа}} — Ис дьыала министиэристибэтин сибээс сулууспата тэриллибит күнэ
* {{Флагификация|Таиланд}} — Конституция күнэ
* {{Флагификация|Швеция}} — [[Альфред Нобель]] күнэ эбэтэр Нобельдаген

== Түбэлтэлэр ==
* [[1724]] — [[Иркутскай]]дааҕы епископ III-үс Иннокентий [[Амма, улуус киинэ|Амма Солобуодатыгар]] умайбыт таҥара дьиэтин оннугар саҥаны тутарга уураах таһаарбыт.
* [[1768]] — ''[[Британия]] энциклопедиятын'' маҥнайгы таһаарыыта бэчээттэммит.
* [[1799]] — [[Франция]] ''уста'' официальнай кээмэйин быһыытынан [[Метр системата|метры]] ылыммыт.
* [[1877]] — [[Арассыыйа-Туурсуйа сэриитэ]]: Нуучча аармыйата Плевна куораты 5 ый төгүрүктээһин кэнниттэн ылбыт. 25 000 тыыннаах хаалбыт туурак бэриммит. Сэрии түмүктэнэригэр уонна Болгария босхолоноругар быһаарыылаах кыайыы буолбута.
* [[1901]] — [[Швеция]] киин куоратыгар [[Стокһольм]]ҥа бастакы [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэлэрэ]] анаммыттар.
* [[1906]] — [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] бэрэсидьиэнэ [[Теодор Рузвельт]] [[Нобель Эйэҕэ бириэмийэтэ|Нобель Эйэҕэ бириэмийэтин]] тутан, Нобель бириэмийэтин ылбыт бастакы американец буолбут. Арассыыйа-Япония сэриитэ түмүктэнэригэр өрүттэри иллэһиннэрээччи буолбута.
* [[1930]] — «О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга суох оҥоһуллубут. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан национальнай оройуоннар тэриллибиттэр, ол иһинэн урукку Булуҥ уокуругун сиригэр: [[Анаабыр улууһа|Анаабыр национальнай]] ([[эбээннэр|эбээн]]), киинэ — [[Удьаа]]; [[Булуҥ улууһа|Булуҥ национальнай]] ([[эбээннэр|эбээн]]), киинэ — [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥ]]; [[Эдьигээн улууһа|Эдьигээн национальнай]] ([[эбээннэр|эбээн]]), киинэ — [[Эдьигээн (улуус киинэ)|Эдьигээн]]. Ону кытары тэриллибиттэрэ: Саха сирин арҕаа өттүгэр Бүлүү-Марха национальнай ([[эбээннэр|эбээн]]) оройуона, киинэ — [[Чуона (өрүс)|Чуона өрүһүн]]  төрдүгэр, [[1931]] сыллаахтан [[Садын оройуона]]; уонна соҕуруу өттүгэр Тукулаан национальнай оройуона ([[эбээннэр|эбээн]]), киинэ — [[Алдан (өрүс)|Алдан өрүһүгэр]] [[Томмот]] аттыгар.
* [[1930]] — [[РСФСР]] иһигэр [[Ханты уонна Манси автономиялаах уокуруга|Остяк-Вогул]], [[Ямал-Ненец автономиялаах уокуруга|Ямал-Ненец]],  [[Таймыыр]] ([[Дулгааннар|Дулгаан]]-[[Дьураактар|Ненец]]), [[Эбэҥки автономиялаах уокуруга|Эбэҥки]], Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), [[Чукотка автономиялаах уокуруга|Чукотка]], Коряк уонна [[Лаамы-Эбээн национальнай уокурук|Лаамы-Эбээн]] национальнай уокуруктара тэриллибиттэр. Бу уокуруктарга [[Саха АССР сиринэн-уотунан үллэһигэ|элбэх сир Саха АССР-тан таһаарыллыбыта]], кэлин сорох уокуруктар эһиллибиттэрин кэннэ ол сирдэр ыаллыы сытар эрэгийиэннэр састааптарыгар киирбиттэрэ.
* [[1932]] — [[Таиланд]] конституциялаах монархияҕа кубулуйбут.
* [[1948]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята [[Киһи быраабын биирдэһиллибит декларацията|Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын]] ылыммыт.
* [[1951]] — [["Правда"]] хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] ыстытыйата бэчээттэммит. [[Өксөкүлээх Өлөксөй]], [[Алампа]] уонна [[Неустроев Николай Денисович|Николай Неустроев]] туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара [[Башарин Георгий Прокопьевич|Георгий Башарин]] устуоруйаны фальсификациялыырга буруйдаммыта.
* [[1984]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблеята ''Пытка утары конвенцияны'' билиммит.
* [[1996]] — [[Нельсон Мандела]] [[Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтэ|Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин]] саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга мантан ыла раасалар тэҥ бырааптаммыттар.
* [[1997]] — [[Казахстан]] киин куората [[Алматы]]ттан [[Нур-Султан|Акмолаҕа (Нур-Султааҥҥа)]] көһөрүллүбүт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1805]] (сенат уурааҕар суруллубутунан) — [[Манчаары Баһылай|Василий Федоров - Манчаары Баһылай]] — бэйэтин киһи быһыытынан дьоһунун көмүскээн номоххо уонна саха устуоруйатыгар киирбит киһи. Маны таһынан кини ырыалара устуоруйаҕа бастакы ааптара биллэр сахалыы уус-уран айымньыларынан билиниллиэхтэрин сөп.
* [[1815]] — [[Ада Лавлейс]] — [[Англия]] математига. Чарльз Бэббидж суоттуур массыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программа суруйбутунан биллэр.
* [[1821]] — [[Николай Некрасов]] — бэйиэт, прозаик, публицист, [[нууччалар|нуучча]] литэрэтиирэтин классига.
* [[1890]] — [[Валиди-Тоҕан Ахмад-Заки|Ахмад-Заки Валиди-Тоҕан (Валидов)]] — бэлиитикэ диэйэтэлэ, [[башкиир]] омугун босхолонор хамсааһын баһылыга (1917—1920 сс.); публицист; историк, востоковед-тюрколог, бөлөһүөпүйэ дуоктара (1935), профессор, Манчестер университетын бочуоттаах дуоктара (1967).
* [[1897]] — [[Аммосов Максим Кирович|Максим Аммосов]] — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл [[Казахстан|Казахстааҥҥа]] үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ [[Кыргыстаан]]ы салайбыта.

== Өлбүттэр ==
* [[1896]] — [[Альфред Нобель]] — [[Швеция]] учуонайа, инженера, сэрии сэбин оҥорооччута. [[Динамит|Динамиты]] айбытынан уонна [[Нобель бирииhэ|Нобель бириэмийэтин]] олохтообутунан киэҥник биллэр.
* [[1917]] — [[Сокольников Прокопий Нестерович|Прокопий Сокольников]] — саха бастакы идэтийбит бырааһа, уопсастыбаннай диэйэтэл, сырдатааччы.
* [[1935]] — [[Пономарев Алексей Тимофеевич|Алексей Пономарев]] — [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]] [[Мэлдьэхси|Мэлдьэхситин]] олохтооҕо, 128 сааһыгар тиийбит ытык кырдьаҕас.
* [[1964]] — [[Кугаевскай Павел Леонидович|Павел Кугаевскай]] — [[РСФСР]] уонна [[Саха АССР]] оскуолаларын үтүөлээх учуутала.

[[Категория:Халыыптар:Туох буолбута күнүнэн]]