Ir al contenido

Simi kamachiy

Wikipediamanta
La versión para imprimir ya no se admite y puede contener errores de representación. Actualiza los marcadores del navegador y utiliza en su lugar la función de impresión predeterminada del navegador.

Simi kamachiy, Wanka simipi Shimip luliqnin nisqaqa (kastilla simipi: gramática) rimaymanta kamachinakunam.

(Sustantivo)icha suti, shuti, huti

Sapaq yupa - Achka yupa

(Singular - Plural)

Sutikuna: SAPAQ YUPA - (Substantivos: SINGULAR)
Qhari Hombre
Wasi Casa
Allqu Perro


Sutikuna: ACHKHA YUPA - (Substantivos: PLURAL)
Qharikuna Hombres
Wasikuna Casas
Allqukuna Perros

Hukñiqin rakiy

  1. Lluta suti ( nombre común) Allqu, qaqa, mayu, challwa; maki, llupi, uma, rumi.chaki, wallawalla, chushchu.
  2. Kikin suti ( nombre propio), Limaq marka, Arhintina, Ariqipa llaqta; Umar Siiwuri, Israyil; Aywaq Kuntur. Piruw mamallaqta, Amaru suyu. Sipas awqaq mayu.

Iskayñiqin rakiy

  1. Hukllaq suti ( nombre individual) maki, kurku, qiru, urqhu, wasi, raqra
  2. Huñuq suti ( nombre colectivo) haytay huñu, allqu qhuchu, yacachiq huñu, ayllu, qura qura, wat'a qutu, urqhu urqhu, tukuy qatu.

Kinsañiqin rakiy

  1. Pichasqa suti (nombre abstracto). Ruray atiy ( habilidad); Kusikuy ( alegría); sumaqkay ( belleza);musuqmanyay (modernismo); runakay ( humanidad); llaqtapay ( ciudadanía); miskipakuy ( placer); muchuy ( sufrimiento); qhispikay ( libertad); qasikay ( paz); panpachakay ( justicia); kusi sutichay (gloria); maa chaskichay (derecho); kaa quy ( deber).
  2. K'urpasqa suti ( nombre concreto) Kuntur, chiwaku,kurku, llika wira, q'urunta, q'uruta, maray, tuñay, patara qillqa, wantuq, puru puru, winya, uqa, yaku, wayra, para.

(adjetivo)icha shuti tumatsiq)

Rikch’ayrimana + Suti (Adjetivo + Substantivo) - Suti + Rikch’ayrimana (Substantivo +Adjetivo)
Musuq llaqta Ciudad nueva
Hatun wasi Casa grande
Yana allqu Perro negro

(Shutirantin)

('Pronombre'). Nuqa, qam, pay

  • Nuqantsik, nuqakuna, qamkuna, paykuna

(Verbo) icha Kamana, ruwana

Kunan pachapi (Presente)
Yo soy Ñuqa kani
Tú eres Qam kanki
Él es o Ella es Pay kan
Nosotros somos (exclusivo) Ñuqayku kayku
Nosotros somos (inclusivo) Ñuqanchik kanchik
Ustedes son Qamkuna kankichik
Ellos son Paykuna kanku


Formas compuestas o perfectas:

(Adverbio) icha Kamana manya

Rimana llaqllay

(Sintaxis)

Wakaqa unuta upyan. - Wakaqa -> unuta -> upyan. (Sujeto -> Objeto -> Verbo) - S - O - V

La vaca toma agua. La vaca -> toma -> agua. (Sujeto -> Verbo -> Objeto) - S - V - O

Rimana

(oración) Shuqan. Yuraq allqupa chupan kanchu

  • Huwanshu punkuta apamusha

Rimachimuq

( Sujeto)Icha Rimatsimuq

  • Shuqan: Shanti(R) kachita(I) rantin(K)

R= rimatsimuq (sujeto); I = Imayka ( objeto); K = kamana ( verbo); qatina, RIK

Imayka

(objeto)

  • Shuqan 1: Hulyu (R) puka chukuta(I) rantirun (K). RIK
  • Shuqan 2: Alimanta (I) allqu( R) kanisha (k). IRK
  • Yakuta (I) chaqamun(K) Hulya (R). IKR

Ruratsisha rimana

oración subordinada

Ruraasiq rimana

oración coordinada

Rimalla

frase

  • Shuqan: Uushapa uman (cabeza de oveja)

Takiasha qatinayuq shutisha rimalla

Frase nominal de orden fijo Kastilla simimipi.

Ishkay shimiwan manaqa atska shimiwan tsay shutisha rimallata rurantsik; hinasi takiasham qatinayuqnin. Kay kaqninkuna kan:

  1. Rimallapa rurin shuti imaypis ushanachu rurakan.
  2. Shimikunapa qatinayuqnin mana kuyuntsu.
  3. Rimallapa puchankuna mana rakikantsu. Runikaq shutilla apan qipa cyranakunata.
  4. Rimay kamariy watana rimalla ruraqninkunapa hukmantsanllam.

Huk shuti hukmanyatsin wakin shutita.

Shuqankuna
    • Pushku chakra ( chacra de frejol)
    • Aswa yanta (leña para chicha)
    • Atuq kuru ( alacrán) ( lit. zorro gusano)
      • Papa chacra qiru ( árbol en chacra de papa)
      • Shaykuq yuraq ashnu (burro blanco cansadizo)
      • Mikuna challwa Raw mama llaqta qucha ( Del mar de Grau pez comestible)
  • Ishkayantsik kaychu: "Alli siwara chakra"; chakraku, siwaraku alli?, kanan allitsashun.
  1. Alli siwarayuq chakra, chacra de buena cebada.
  2. Siwarapaq alli chakra, chacra buena para cebada.

Ñawpaq shuti tumatsiq

Preadjetivo.[1]

Ankash qallupi:

  • Aysi (muy) . Aysi achaq upuna ' bebida muy caliente'
  • mas (más, mañakuy). Mas hatun wamra. 'La criatura más grande'
  • Llunpay (Waylas wamani); llinpu ( Ankash washawaqta), Kastilla shimichu: muy , demasiado. Llinpu hiqchi hipash. 'Moza muy coqueta'
  • Allaapa , kastillakipi 'muy', allaapa chasha mikuy. 'Comida muy cocinada'

Mananiy

Negación ( Gary Parker ishkayllata rikasha: 'mana', 'ama')

  • Puritsintsik kaychuqa manata, hukmanpaqa 'ama'ta, 'tsu'tapis.nnaqtasi. Chuskuntin kan mananinapaq.
  • Mana imata musyaq llullu 'bebe ignorante de todo'
  • Ama qillqaytsu ! ' no escribas'.
    • Yakachaqtsu: 'no meteré, no voy a meter'. Markantsu ( no es su pueblo)
    • Markannaq 'sin pueblo natal'
    • mana alli allwi 'arveja mala'
    • ushakayninnaq willana, 'cuento sin final'
      • Mana alli kuraka, 'alcalde malo'.
      • Manaraq yashqa'tsu' warmi wamra, 'niña todavía no mujer adulta'. ( lit. no aún adulta mujer niña)
      • Qincha yuyuu"taqku"', 'No es mi huerta' ( rimallanuw qillqasha, nininqa rimananuw). ( Escritura fraseal, significado oracional).

Yupayyuq rimalla

Frase con números

Yupakuna kaymi kayan:

  • 1, huk; 2 ishkay, iskay; 3 kima, kinsa, kimsa, kinha; 4 tawa, chusku; 5 pitsqa; 6 suqta, huqta; 7 qanchis; 8 pusaq, puwaq, 9 isqun; 10 chunka; 100 pachak, 1 000 waranga. Niyan Yupay chunkapa away.
  • 20, ishkay chunka; 50 pitsqa chunka; 300 kinsa pachak; 700 qanchis pachak;
  • 11 chunka huk; 19 chunka isqun; 38 kimsa chunka puwaq; 123 huk pachak ishkay chunka kimsa; 321 kimsa pachak ishkay chunka huk; 2014 ishkay waranqa huk chunka chusku.
  • Pitsqa pitsqa ( de 5 en 5); kimsa kar suqta kar ( 3 o 5),; qanchistsay ( completar a 7); qanchisllata ( sólamente 7); qanchisllatapis ( por lo menos 7, siquiera 7); qanchistsu ( diferente a 7); qanchisyaqlla ( a lo más 7, máximo 7). Cero, tsunya, chusaq. Ayka watata usharuyki?-- Usharuw tawa watata (edad, age). Aykatan tsuriki?-- Pitsqam kayan ( existen 5).

Atskaniq

Cuantificadores

Pukyukuna

  1. Gary J. Parker: Gramática Quechua Ancash- Huailas

Kaypipas qhaway