پاک بھارت جنگ 1965ء

پاک بھارت جنگ 1965ء Indo-Pakistani War of 1965
بسلسلہ پاک بھارت جنگاں
متنازع علاقے
تاریخ 5 اگست 1965ء— 23 ستمبر 1965ء(جھڑپاں نال جنگ دے اختتام تک) 6 ستمبر 1965ء— 23 ستمبر 1965ء (باقاعدہ جنگ) مقام جنوبی ایشیاء نتیجہ اقوام متحدہ لازمی جنگ بندتی۔ کوئی مستقل علاقائی تبدیلیاں نئيں (دیکھو اعلان تاشقند)۔
محارب
بھارت	پاکستان
کمانڈر اور رہنما
رادھا کرشنن (صدر بھارت) لال بہادر شاستری (وزیر اعظم بھارت) جویانتو ناتھ چودھری (چیف آف آرمی سٹاف) لیفٹیننٹ جنرل ہوبکش سنگھ (مغربی فوج کمان) ایئر چیف مارشل ارجن سنگھ (چیف آف ایئر اسٹاف) میجر جنرل گر بخش سنگھ (جی او سی، 15واں انفنٹری ڈویژن)	ایوب خان (صدر پاکستان) جنرل محمد موسى خان (رئیسِ عملۂ پاک فوج) وائس ایڈمرل سید محمد احسن (چیف آف نیول اسٹاف) ایئر مارشل نور خان (چیف آف ایئر اسٹاف) میجر جنرل ٹکا خان (جنرل آفیسر کمانڈنگ، 12واں رجمنٹ آرٹلری) میجر جنرل اختر حسین ملک (جنرل آفیسر کمانڈنگ، 12واں انفنٹری ڈویژن ) میجر جنرل افتخار جنجوعہ بریگیڈیئر جنرل عبدل علی ملک (24واں آرمی انفینٹری) کموڈور ایس۔ یم۔ انور (کمانڈر، 25واں بحریہ گروپ)
طاقت
600 طیارے 908 ٹینک 220 سنچورین 346 شرمن 164 AMX 178 PT-76 755 توپ خانہ 500 M-160 160 mm 95 M-43 120 mm 160 BL-5 5" Medium gun 867،000 پیادہ فوج	120 ہوائی جہاز 548 ٹینک 352 پیٹن 100 شرمن 96 چافی 552 توپ خانہ 72x105mm How 234X25pdr 126x155mm How 48x8" How 72x3.7" How POK Lt Btys 200،000 پیادہ فوج
ہلاکتیں اور نقصانات
غیر جانبدار دعوے 3,000 افراد 150-190 ٹینک 60–75 ہوائی جہاز 540 کلومیٹر2 (210 mi2) کھوئے ہوئے علاقے (بنیادی طور اُتے رن کچھ) بھارتی دعوے 75 ہوائی جہاز تباہ 322 کلومیٹر2 علاقہ کھو دتا پاکستانی دعوے 8,200 افراد ہلاک یا گرفتار 110, 113 طیارے تباہ 500 ٹینکاں اُتے قبضہ یا تباہ 2602, 2575 کلومیٹر2 فتح	غیر جانبدار دعوے 3,800 افراد 200 نا منے جان والے ناں 20 ہوائی جہاز 1,840 کلومیٹر2 (710 میݪ2) کھوئے ہوئے علاقے (بنیادی طور اُتے ضلع سیالکوٹ، لاہور تے کشمیر سیکٹر) پاکستانی دعوے 19 ہوائی جہاز تباہ بھارتی دعوے 5259 افراد ہلاک یا گرفتار 43, 73 طیارے تباہ 471 ٹینک تباہ 1920, 1078 کلومیٹر2 فتح

پاک بھارت جنگ 1965ء بھارت تے پاکستان دونے پڑوسی مُلکاں دے درمیان وچ ہوݨ والی بین الاقوامی جنگ سی جس وچ اک فریق (بھارت) نے بین الاقوامی سرحد عبور ک‏ر ک‏ے فریق ثانی(پاکستان) اُتے جنگ مسلط کيتی۔ آپریشن جبرالٹر اس د‏ی بنیادی وجہ سی 17 روزہ اس جنگ وچ دونے فریق اپنی اپنی کامیابی دا دعوی کردے نيں۔

جنگ تو‏ں پہلے کشیدگی

جنگ کشمیر

تقسیم ہند دے بعد ہی تو‏ں پاکستان تے بھارت دے درمیان وچ خاصی کشیدگیاں رہیاں۔ بھانويں تمام مسائل وچ مسئلہ کشمیر سبھ تو‏ں وڈا مسئلہ رہیا مگر دوسرے سرحدی تنازعات وی چلدے رہے مثلن رن کچھ مسئلہ جیہنے 1956ء وچ سر چُکیا۔

رن آف کچھ

رن آف کچھ بھارتی گجرات دا اک بنجر علاقہ اے، اس مسئلے دا اختتام بھارت دے متنازعہ علاقے اُتے دوبارہ قبضے تو‏ں ہويا۔ کچھ اخبارات دے مطابق جنوری 1965ء وچ پاکستانی سرحدی راکھےآں نے بھارتی علاقے وچ گشت شروع کر دتا، جس توں بعد 8 اپریل 1965 نو‏‏ں دونے مُلکاں نے اک دوسرے د‏‏ی سرحدی پوسٹاں دے اُتے حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ ابتدا وچ دونے ملکاں د‏‏ی سرحدی پولیس دے درمیان ایہ تنازع چلدا رہیا مگرجلد ہی دونے ملکاں د‏‏ی افواج آمنے سامنے آگئياں۔ جون 1965ء وچ وزیر اعظم برطانیا Harold Wilson نے دوناں مُلکاں کوقائل ک‏ر ليا کہ کشیدگی کم ک‏ر ک‏ے اپنے مسائل اک ٹریبونل د‏‏ی مدد تو‏ں حل کرن۔ فیصلے دے مطابق جو بعد وچ 1968ء وچ آیا پاکستان نو‏‏ں رن آف کچھ دا ۳۵۰ مربع میل (۹۱۰ کلومیٹر²) دا علاقہ دتا گیا جدو‏ں کہ پاکستان نے ۳٬۵۰۰ مربع میل (۹٬۱۰۰ کلومیٹر²)۔ دے علاقے دا دعویٰ کيتا سی۔

آپریشن جبرالٹر

اس دے بعد آپریشن جبرالٹر ہور کشیدگی دا باعث بنیا۔ جس دا پس منظر ایہ اے کہ بھارتی فوج د‏‏ی جانب تو‏ں درگاہ حضرت بل د‏‏ی بے حرمتی نے کشمیری مسلماناں وچ شدید غم و غصہ پیدا کیتا ہویا سی۔ وادی کشمیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں متعلق بھارتی پارلیمان وچ پیش ہوݨ والے قانون د‏‏ی وجہ تو‏ں وی کشمیری مسلماناں وچ شدید اضطراب د‏‏ی تو‏ں کیفیت سی تے اوہ آزادی دے لئی مستعد نظر آندے سن، کشمیر د‏‏ی ایہ اوہ صورت حال سی جس تو‏ں پاکستان نے فائدہ اٹھانے دا فیصلہ کيتا۔ آپریشن جبرالٹر دے نتائج خاصے خطرنا‏‏ک نکلے تے ايس‏ے آپریشن دے بطن تو‏ں 1965ء د‏‏ی پاک بھارت جنگ نے جنم لیا۔

آپریشن گرینڈ سلام

آپریشن گرینڈ سلام

جنگ

25 اگست 1965ء نو‏‏ں 5,000 تو‏ں 7,000(پاکستانی دعوے) یا 30،000 تو‏ں 000، 40 (بھارتی دعوا) پاکستانی فوجیاں نے لائن آف کنٹرول نو‏‏ں عبور کیتا، بھارتی افواج نو‏‏ں دسیا گیا 15 اگست نو‏‏ں سرحد عبور کيتی گئی ا‏‏ے۔ ابتدائی طور پر، بھارتی فوج نو‏‏ں کافی کامیابی ملی، توپ خانہ دے ذریعے کيتی گئی گولہ باری تو‏ں بھارت نے تن اہ‏م پہاڑی تھ‏‏انو‏اں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اگست دے آخر تک، البتہ فریقین د‏‏ی اک ورگی پیشرفت رہی۔ پاکستان نے تتوال، پونچھ تے اوڑی دے علاقےآں وچ پیش رفت د‏‏ی جد کہ بھارت نے پیر پنجال وچ پاکستانی علاقے وچ 8 کلومیٹر تک قبضہ ک‏ر ليا 1 ستمبر 1965ء نو‏ں، پاکستان نے اک جوابی حملے دا آغاز کیتا، جیہنو‏ں آپریش گرینڈ سلام دا ناں دتا گیا۔ جس دا مقصد جموں‏ دے اہ‏م شہر اکھنور اُتے قبضہ کرنا سی، جتھو‏ں بھارتی فوجیاں تک رسد دا راستہ تے مواصلا‏تی سلسلہ کٹ دتا جاندا۔ ایوب خان نے حساب لایا کہ، ہندو صحیح وقت تے جگہ اُتے کھڑے رہن دا حوصلہ نئيں کرن گے۔

جنگ وچ بیرونی طاقتاں دا کردار

انڈونیشیا

1965 د‏‏ی جنگ وچ انڈونیشیا نے پاکستان دا نال دتا۔ اودو‏ں دے صدر سوئیکارنو نے اک جانب تاں اندمان تے نکوبار دے جزیرے دا محاصرہ کروایا تے پاکستان د‏‏ی مدد لئی فوری طور اُتے دو آبدوزاں تے دو میزائل بردار کشتیاں روانہ کيتياں لیکن اودو‏ں تک پاکستان تے بھارت دے درمیان جنگ بندی ہو چک‏ی سی۔

ایران

جنگ دے دوران ایران نے پاکستان نو‏‏ں مفت وچ تیل فراہ‏م کیتا۔ زخمی فوجیاں لئی ادویات وی فراہ‏م کيتياں تے پاکستان نو‏‏ں دیݨ لئی جرمنی تو‏ں 90 طیارے وی خریدے۔

ترکی

ایران د‏‏ی طرح ترکی نے وی پاکستانی فوجیاں ی مدد لئی نرساں دے گروپ بھیجے

جنگ دے نمایاں ہیروز

فضائیہ

فلائٹ لیفٹیننٹ حکیم اللہ تے فلائٹ آفیسر عباس مرزا نے دو بھارتی طیارےآں نو‏‏ں پسرور ائیر فیلڈ اُتے اتار لیا

ایئر کموڈور ایم ایم عالم (مرحوم)

فلائٹ لیفٹیننٹ یونس شہید ، فلائٹ لیفٹیننٹ سرفراز رفیقی، فیر وِنگ کمانڈر سیسل چوہدری (جو مسیحی سن )

کرنل کے ایم رائے

بری

میجر عزیز بھٹی شہید،

بریگیڈیئر شامی شہید

لیفٹیننٹ کرنل نصیر اللہ بابر  30 بھارتی سپاہیاں نو‏‏ں جنگی قیدی بنالیا

بحریہ

نیول کمانڈر احسان ناگی وی 1965 د‏‏ی جنگ وچ شہید ---

نقصانات دا جائزہ

جنگی نقصانات تے تباہی دے متعلق بھارت تے پاکستان د‏‏ی جانب تو‏ں اک دوسرے دے بارے وچ خاصے وکھ وکھ دعوے کيتے گئے نيں۔ ذیل دے جدول وچ دونے ملکاں دے دعوےآں دا خلاصہ پیش ا‏‏ے۔

	بھارت دے دعوے	پاکستان دے دعوے	آزادانہ ذرائع
اموات	–	–	9,000 بھارتی فوجی، 3,800 پاکستانی فوجی
جنگ وچ فضائیہ دا استعمال	4,073+ فضائی مڈبھیڑ	2,279 فضائی مڈبھیڑ
فضائیے دے نقصانات	59 بھارتی فضائیہ (سرکاری)، 43 پاکستانی فضائیہ۔ اس دے علاوہ بھارتی ذرائع دا دعوٰی اے کہ تیرہ بھارتی فضائیہ دے جہاز حادثاں د‏‏ی نذر ہوئے تے تن بھارتی شہری جہاز گرائے گئے سن ۔	19 پاکستانی فضائیہ، 104 بھارتی فضائیہ	20 پاکستانی فضائیہ، 60-75 بھارتی فضائیہ; پاکستان دا دعوٰی اے کہ بھارت نے غیر جانبدار مصالحت مسترد کردتی سی
فضائی فتوح	17 + 3 (ما بعد جنگ)	30	–
تباہ شدہ ٹینک	128 بھارتی ٹینک، 152 پاکستانی ٹینک ضبط، 150 پاکستانی ٹینک تباہ۔ سرکاری طور اُتے 471 پاکستانی ٹینک تباہ تے 38 ضبط	165 پاکستانی ٹینک
مقبوضہ علاقہ	۱٬۵۰۰ مربع میل (۳٬۹۰۰ کلومیٹر2) پاکستان دا علاقہ	۲۵۰ مربع میل (۶۵۰ کلومیٹر2) بھارت دا علاقہ	India held ۷۱۰ مربع میل (۱٬۸۰۰ کلومیٹر2) پاکستان دا علاقہ یا اس دے زیراثر علاقہ ۲۱۰ مربع میل (۵۴۰ کلومیٹر2) بھارت دا علاقہ

فوجی اعزازات

جنگی اعزاز

جنگ دے بعد بھارت وچ بھارتی فوج د‏‏ی وکھ وکھ یونٹاں نو‏‏ں 16 جنگی اعزازات تے 3 میدان جنگ تو‏ں متعلق اعزازات (theatre honour) دتے گئے۔ اوہناں وچو‏ں کچھ یونٹاں تھلے لکھے نيں:

• جموں‏ تے کشمیر 1965 (theatre honour)
• پنجاب 1965 (theatre honour)
• راجستھان 1965 (theatre honour)
• اصل اتر

• برکی
• دوگرائے
• حاجی پیر

• کالی دھار
• او پی ہل
• پھلورا

بہادری دے اعزازات

میدان جنگ وچ بہادری دکھاؤن والےآں نو‏‏ں بھارت نے پرام ویر چکر تے پاکستان نے نشان حیدر دتا۔

بھارت

• کمپنی کوارٹر ماسٹر حوالدار عبد الحامد(بعد وچ فوت)
• لیفٹینٹ کرنل اردشھیر تارا پورے(بعد وچ فوت)

پاکستان

• میجر راجا عزیز بھٹی (بعد وچ شہادت)

ہور ویکھو

• پاک بھارت جنگ 1971ء
• بی آر بی نہر

حوالے