Krokuta cętkowana

Krokuta cętkowana
	Crocuta crocuta
	(Erxleben, 1777)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	hienowate
Podrodzina	hieny
Rodzaj	krokuta
Gatunek	krokuta cętkowana
Synonimy
	Canis crocuta Erxleben, 1777; Hyaena maculata Thunberg, 1811; Hyaena rufa Desmarest, 1817; Hyaena capensis Desmarest, 1817; Hyaena maculata Ödmann, 1820; Hyaena spelaea major Goldfuss, 1823; Hyaena croacuta: A. Smith, 1826; Hyaena encrita: A. Smith, 1827; Hyaena Cuvieri Boitard, 1842; Hyaena crocuta habessynica de Blainville, 1844; Hyaena sivalensis Falconer & Cautley, 1868; Hyaena (Crocotta) wissmanni Matschie, 1900; Hyaena (Crocotta) gariepensis Matschie, 1900; Hyaena (Crocotta) germinans Matschie, 1900; Hyaena (Crocotta) thierryi Matschie, 1900; Hyaena (Crocotta) togoensis Matschie, 1900; Hyaena (Crocotta) noltei Matschie, 1900; Hyaena (Crocuta) leontiewi Satunin, 1905; Crocotta kibonotensis Lönnberg, 1908; Crocotta panganensis Lönnberg, 1908; Crocuta nzoyae Cabrera, 1911; Crocuta rufopicta Cabrera, 1911; Crocuta thomasi Cabrera, 1911; Crocuta nyasae Cabrera, 1911; Crocuta crocuta fisi Heller, 1914; Crocuta crocuta fortis J.A. Allen, 1924;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Krokuta cętkowana^[28], hiena cętkowana^[29], hiena plamista^[29] (Crocuta crocuta) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny hien (Hyaeninae) w obrębie rodziny hienowatych (Hyaenidae), największa ze współcześnie żyjących hien.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben nadając mu nazwę Canis crocuta^[2]. Jako miejsce typowe Erxleben wskazał Gwineę, Etiopię i tereny po Przylądek Dobrej Nadziei (łac. „Guinea, Aethiopia, ad caput bonae spei in terrae rupiumque caueis”)^[2], ograniczone w 1911 roku przez Cabrarę do Senegambii^[30]^[31]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju krokuta^[28] (Crocuta)^[32]^[33].

Obecnie nie jest rozpoznawany żaden podgatunek pomimo znacznych różnic w kolorze i masie ciała w całej Czarnej Afryce (np. osobniki z południowej Afryki są większe niż te z wschodniej Afryki)^[33]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[33].

Etymologia

Crocuta i crocuta: gr. κροκωτός krokōtos „koloru szafranu”, od κροκος krokos „żółty, szafran”; od przeważającego koloru w ubarwieniu sierści krokuty cętkowanej^[34].

Zasięg występowania

Krokuta cętkowana występuje w większości Afryki na południe od Sahary, z wyjątkiem nizinnych tropikalnych lasów deszczowych^[33]. Wytępiona na wielu obszarach południowej Afryki^[33].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 125–160 cm, długość ogona 22–27 cm, wysokość w kłębie 77,3–80,7 cm; masa ciała 45–55 kg, czasami do 85 kg^[32]. Samice są o około 10% większe od samców, chociaż rozkłady rozmiarów dla samców i samic pokrywają się^[32]. Stopień dymorfizmu płciowego w wielkości ciała różni się geograficznie, przy czym najbardziej widoczny jest w Afryce Południowej^[32]. Sierść gęsta, od szarej do brązowej z ciemnymi cętkami, które bledną wraz z wiekiem. Młode hieny rodzą się czarne, z wiekiem jaśnieją i pojawiają się u nich cętki.

Ekologia

Tryb życia

Krokuta cętkowana egzystuje na sawannach i pustyniach. Krokuty cętkowane żyją w stadach (klanach), w których przewodniczką jest zwykle najstarsza samica. Wielkość klanu i jego rewiru zależą od zamieszkiwanego środowiska. Zazwyczaj w klanie jest od 15 do 80 osobników. Terytorium zajmuje zazwyczaj około 50 kilometrów kwadratowych. Zdarzają się osobniki żyjące samotnie lub w parach. Stado wspólnie broni terytorium lub pożywienia przed wrogami.

Dużą rolę w życiu tych zwierząt odgrywa kontakt fizyczny, jak i sygnały zapachowe i wzrokowe. Hierarchia w klanie jest najlepiej zauważalna podczas jedzenia. Dominująca samica je pierwsza. Następnie inne samice i ich młode, a na końcu samce. Wszystkie krokuty muszą reagować na gniew przywódczyni zgodnie z ich pozycją. Inaczej załamie się porządek społeczny klanu. Nieposłuszeństwo przewodniczka stada karze gryzieniem.

Pokarm

Krokuty cętkowane żywią się nie tylko padliną, lecz także aktywnie polują na antylopy, zebry i inne średniej wielkości zwierzęta, a czasami na młode żyrafy, słonie i nosorożce. Potrafi wyczuć pożywienie z odległości wielu kilometrów. Krokuta zjada wszystko, co się da strawić. Ma bardzo silne szczęki zdolne skruszyć kość słonia.

Często odganiają od zdobyczy inne drapieżniki. Może biec za pożywieniem nawet 68 km/h. Strategia polowania krokut polega na ściganiu ofiary aż do całkowitej utraty przez nią sił. Chwytają za kark i żebra i powalają na ziemię. Potrafią one całkowicie ogołocić szkielet z mięsa w ciągu godziny.

Rozród

Samice gotowe są do zapłodnienia tylko kilka dni i powtarza się to co pół roku. Kopulacja trwa od 4 do 12 minut. Po około 100 dniach samica rodzi w norze jednego młodego (bardzo rzadko 2), które mają otwarte oczy. Małe hieny już po urodzeniu walczą ze sobą. Okres laktacji trwa około jednego roku.

Wrogowie

Do głównych wrogów krokuty cętkowanej należą lwy. Innymi naturalnymi wrogami krokuty cętkowatej są lamparty lub inne hieny. O padlinę zazwyczaj walczą z sępami^[35].

Zobacz też

hiena jaskiniowa

Uwagi

↑ ^a ^b Niepoprawna późniejsza pisownia Canis crocuta Erxleben, 1777.

Przypisy

↑ Crocuta crocuta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 578. (łac.).
↑ C.P. Thunberg. Mammalia Capensia, recensita et illustrata. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg”. 5^e série. 3, s. 302, 1811. (łac.).
↑ ^a ^b A. Desmarest: Hyene, Hyœna, Storr., Briss., Cuv., Geoff., Dum., Illig. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 15. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 499. (fr.).
↑ S. Ödmann. Tillagg om Slägtet Hyæna. „Kunglika Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Fỏr år 1820, s. 70, 1820. (szw.).
↑ G.A. Goldfuss. Osteologische Beiträge zur Kenntniss verschiedener Säugthiere der Vorwelt. „Nova Acta Physico-medica Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Naturae Curiosorum”. 11 (3), s. ryc. 57, fig. 3, 1823. (niem.).
↑ A. Smith: A descriptive catalogue of the South African Museum. Cz. 1: Of Mammalia. Cape Town: W. Bridekirk, 1828, s. 12. (ang.).
↑ A. Smith. Descriptions of two Quadrupeds inhabiting the South of Africa, about the Cape of Good Hope. „Transactions of the Linnean Society of London”. 15, s. 461, 1827. (ang.).
↑ P. Boitard: Le Jardin des plantes: description et murs des mammifères de la Ménagerie et du Muséum d’histoire naturelle. Paris: J.J. Dubochet et Ce, Éditeurs, 1842, s. 233. (fr.).
↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Cz. 2. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 82. (fr.).
↑ H. Falconer & Ch. Murchison (red.): Palaeontological memoirs and notes of H. Falconer, with a biographical sketch of the author. Cz. 1: Fauna Antiqua Sivalensis. London: Robert Hardwicke, 1868, s. 548. (ang.).
↑ Matschie 1900 ↓, s. 22.
↑ Matschie 1900 ↓, s. 25.
↑ Matschie 1900 ↓, s. 26.
↑ Matschie 1900 ↓, s. 30.
↑ Matschie 1900 ↓, s. 31.
↑ P. Matschie. Ueber die Flecken-Hyaene des Hinterlandes von Kamerun. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1900, s. 211, 1900. (niem.).
↑ K.A. Satunin. Eine meue Hyäne aus Abessinien. „Zoologischer Anzeiger”. 29, s. 556, 1906. (niem.).
↑ Lönnberg 1908 ↓, s. 16.
↑ Lönnberg 1908 ↓, s. 18.
↑ Á. Cabrera. Las hienas manchadas del África Oriental Inglesa. „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”. 11, s. 199, 211. (hiszp.).
↑ Cabrera 1911 ↓, s. 97.
↑ Cabrera 1911 ↓, s. 98.
↑ Cabrera 1911 ↓, s. 99.
↑ E. Heller. Four new subspecies of large mammals from Equatorial Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 61 (22), s. 5, 1914. (ang.).
↑ J.A. Allen. Carnivora collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47, s. 214, 1924. (ang.).
↑ T.T. Bohm T.T., O.R.O.R. Höner O.R.O.R., Crocuta crocuta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-04-10] (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 146. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ ^a ^b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 104, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ Cabrera 1911 ↓, s. 95.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Crocuta crocuta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-30].
↑ ^a ^b ^c ^d K.E. Holekamp & J.M. Kolowski: Family Hyaenidae (Hyenas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 254–256. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 424. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 204, 1904. (ang.).
↑ GenevièveG. Warnau GenevièveG., Encyklopedia zwierząt, GrzegorzG. Wójcik, ElżbietaE. Kiernicka (tłum.), Zielona Góra: Elżbieta Jarmołkiewicz, 2003, ISBN 83-7117-638-4, OCLC 749604677 .

Bibliografia

P. Matschie. Ueber geographische Formen der Hyaenen. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1900, s. 18–58, 1900. (niem.).
A.J.E. Lönnberg: Mammalia. W: Y. Sjöstedt: Wissenschaftliche ergebnisse der Schwedischen zoologischen expedition nach dem Kilimandjaro, dem Meru und den umgebenden Massaisteppen Deutsch-Ostafrikas 1905-1906. Cz. 1. Stockholm: Tryckt hos P. Palmquists aktiebolag, 1910, s. 1–58. (ang.).
A. Cabrera. On the specimens of spotted hyaenas in the British Museum (Natural History). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911, s. 93–99, 1911. (ang.).

[uwaga1-7] Niepoprawna późniejsza pisownia Canis crocuta Erxleben, 1777.

[itis-1] Crocuta crocuta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Erxleben-2] J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 578. (łac.).

[Thunberg-3] C.P. Thunberg. Mammalia Capensia, recensita et illustrata. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg”. 5^e série. 3, s. 302, 1811. (łac.).

[Desmarest-4] A. Desmarest: Hyene, Hyœna, Storr., Briss., Cuv., Geoff., Dum., Illig. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 15. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 499. (fr.).

[Ödmann-5] S. Ödmann. Tillagg om Slägtet Hyæna. „Kunglika Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Fỏr år 1820, s. 70, 1820. (szw.).

[Goldfuss-6] G.A. Goldfuss. Osteologische Beiträge zur Kenntniss verschiedener Säugthiere der Vorwelt. „Nova Acta Physico-medica Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Naturae Curiosorum”. 11 (3), s. ryc. 57, fig. 3, 1823. (niem.).

[Smith1826-8] A. Smith: A descriptive catalogue of the South African Museum. Cz. 1: Of Mammalia. Cape Town: W. Bridekirk, 1828, s. 12. (ang.).

[Smith1827-9] A. Smith. Descriptions of two Quadrupeds inhabiting the South of Africa, about the Cape of Good Hope. „Transactions of the Linnean Society of London”. 15, s. 461, 1827. (ang.).

[Boitard-10] P. Boitard: Le Jardin des plantes: description et murs des mammifères de la Ménagerie et du Muséum d’histoire naturelle. Paris: J.J. Dubochet et Ce, Éditeurs, 1842, s. 233. (fr.).

[Blainville-11] H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Cz. 2. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 82. (fr.).

[Falconer&Cautley-12] H. Falconer & Ch. Murchison (red.): Palaeontological memoirs and notes of H. Falconer, with a biographical sketch of the author. Cz. 1: Fauna Antiqua Sivalensis. London: Robert Hardwicke, 1868, s. 548. (ang.).

[CITEREFMatschie1900[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8797005_22]-13] Matschie 1900 ↓, s. 22.

[CITEREFMatschie1900[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8797008_25]-14] Matschie 1900 ↓, s. 25.

[CITEREFMatschie1900[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8797009_26]-15] Matschie 1900 ↓, s. 26.

[CITEREFMatschie1900[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8797013_30]-16] Matschie 1900 ↓, s. 30.

[CITEREFMatschie1900[https://www.biodiversitylibrary.org/page/8797014_31]-17] Matschie 1900 ↓, s. 31.

[Matschie-18] P. Matschie. Ueber die Flecken-Hyaene des Hinterlandes von Kamerun. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1900, s. 211, 1900. (niem.).

[Satunin-19] K.A. Satunin. Eine meue Hyäne aus Abessinien. „Zoologischer Anzeiger”. 29, s. 556, 1906. (niem.).

[CITEREFLönnberg1908[https://www.biodiversitylibrary.org/page/1371335_16]-20] Lönnberg 1908 ↓, s. 16.

[CITEREFLönnberg1908[https://www.biodiversitylibrary.org/page/1371337_18]-21] Lönnberg 1908 ↓, s. 18.

[Cabrera-22] Á. Cabrera. Las hienas manchadas del África Oriental Inglesa. „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”. 11, s. 199, 211. (hiszp.).

[CITEREFCabrera1911[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31251925_97]-23] Cabrera 1911 ↓, s. 97.

[CITEREFCabrera1911[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31251926_98]-24] Cabrera 1911 ↓, s. 98.

[CITEREFCabrera1911[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31251927_99]-25] Cabrera 1911 ↓, s. 99.

[Heller-26] E. Heller. Four new subspecies of large mammals from Equatorial Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 61 (22), s. 5, 1914. (ang.).

[Allen-27] J.A. Allen. Carnivora collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47, s. 214, 1924. (ang.).

[iucn-28] T.T. Bohm T.T., O.R.O.R. Höner O.R.O.R., Crocuta crocuta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-04-10] (ang.).

[miiz-29] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 146. ISBN 978-83-88147-15-9.

[msz-30] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 104, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[CITEREFCabrera1911[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31251923_95]-31] Cabrera 1911 ↓, s. 95.

[Wilson&Reeder-32] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Crocuta crocuta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-30].

[Holekamp&Kolowski-33] K.E. Holekamp & J.M. Kolowski: Family Hyaenidae (Hyenas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 254–256. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[Burgin&inni-34] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 424. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Palmer-35] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 204, 1904. (ang.).

[36] GenevièveG. Warnau GenevièveG., Encyklopedia zwierząt, GrzegorzG. Wójcik, ElżbietaE. Kiernicka (tłum.), Zielona Góra: Elżbieta Jarmołkiewicz, 2003, ISBN 83-7117-638-4, OCLC 749604677 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]