Zatoczek malutki

Zatoczek malutki
	Gyraulus crista
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
(bez rangi)	Heterobranchia
(bez rangi)	Euthyneura
(bez rangi)	Panpulmonata
(bez rangi)	Hygrophila
Nadrodzina	Planorboidea
Rodzina	zatoczkowate
Podrodzina	Planorbinae
Rodzaj	Gyraulus
Gatunek	zatoczek malutki
Synonimy
	Nautilus crista Linnaeus, 1758; Armiger crista (Linnaeus, 1758); Planorbis imbricatus O.F. Muller, 1774; Planorbis cristatus (Draparnaud, 1805); Gyraulus microombilicatus Grossu, 1987; Gyraulus pseudocostulatus Grossu, 1987; Planorbis imbricatus O. F. Müller, 1774; Planorbis paladilhi Moitessier, 1867;
	Nautilus crista Linnaeus, 1758; Armiger crista (Linnaeus, 1758); Planorbis imbricatus O.F. Muller, 1774; Planorbis cristatus (Draparnaud, 1805); Gyraulus microombilicatus Grossu, 1987; Gyraulus pseudocostulatus Grossu, 1987; Planorbis imbricatus O. F. Müller, 1774; Planorbis paladilhi Moitessier, 1867;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zatoczek malutki (Gyraulus crista) – gatunek ślimaka słodkowodnego z rodziny zatoczkowatych (Planorbidae). Występuje w Palearktyce, w Polsce pospolity. Zamieszkuje stałe zbiorniki wodne i cieki o niezbyt szybkim prądzie wody, w wodach o różnej trofii, głównie na roślinach wodnych. Cechują go niewielkie wymiary ciała oraz duża zmienność fenotypowa muszli.

Taksonomia

Gatunek opisany przez Linneusza pod nazwą Nautilus crista^[3]. Obecnie przypisany do rodzaju Gyraulus^[4]. Polska nazwa gatunkowa: zatoczek malutki^[5].

Cechy morfologiczne

Najmniejszy z występujących w Polsce ślimaków słodkowodnych. Szerokość muszli: 2-3,5 mm (rzadko przekracza 3 mm); wysokość: 0,5-0,85 mm^[6]^[4].

Muszla płaska, składa się z trzech szybko narastających skrętów, oddzielonych głębokim szwem, z których ostatni jest 2-3 razy szerszy od przedostatniego. Jest cienka i łamliwa, przeświecająca, matowa, barwy zielonkawo-szarej lub szaro-żółtej. Otwór muszli eliptyczny, krawędzie ostre bez zgrubień. Dołek osiowy szeroki i stosunkowo głęboki. Ze względu na ukształtowanie powierzchni muszli wyróżniane są trzy formy morfologiczne tego gatunku:

G. crista f. nautileus L. – muszla gładka, skręty lekko wypukłe, krawędź na ostatnim skręcie tępa,
G. crista f. cristatus Drap. – muszla pokryta żeberkami, górna powierzchnia muszli płaska, krawędź wyraźnie zaznaczona.
G. crista f. spinulosus Cles. – na powierzchni muszli występują kolce, górna powierzchnia muszli płaska, dolna wysklepiona, krawędź ostatniego skrętu ostra^[6].

Ciało ślimaka szarawe, czułki czerwonawe, ciemno nakrapiane. Noga cielistoszara. Gatunek o dużej zmienności fenotypowej, oprócz opisanych wyżej form występują także osobniki mające cechy pośrednie oraz, dosyć często, osobniki z anomalnie zbudowaną muszlą (np. z ostatnim skrętem nieprzylegającym do poprzedniego skrętu)^[6].

Występowanie

Gatunek palearktyczny^[6]. Występuje także w Ameryce Północnej^[4]. W Polsce pospolity na niżu, spotykany także w niższych partiach gór^[6].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Zamieszkuje zbiorniki wodne różnego typu i wielkości. Najczęściej występuje w jeziorach, stawach czy gliniankach w strefie litoralu, ale także w ciekach o niewielkim prądzie wody, w miejscach ze spokojną wodą. Występuje głównie wśród roślin wodnych – zwłaszcza wśród mat glonów nitkowatych, na kępach rogatka, ramienic moczarki i rdestnic oraz w kożuchach rzęsy, ale również na łodygach roślin szuwarowych (m.in. na trzcinie, jeżogłówce, rdeście ziemnowodnym). W odcinkach lotycznych cieków chroni się w zaroślach potocznika (Berula). Wykazuje dużą tolerancję co do pH wody: 5,9–8,45. Jest to ślimak bardzo wrażliwy na wysychanie, dlatego unika zbiorników okresowo wysychających^[6]. Nie jest wrażliwy na zanieczyszczenie wód, spotkać go można także w zbiornikach hipereutroficznych i silnie narażonych na antropopresję. Miejscami występuje bardzo licznie – zagęszczenie osobników może dochodzić do 6000 na m²^[7].

Odżywianie

Zdrapywacz, odżywia się glonami peryfitonowymi, obumarłymi szczątkami roślin, glonami zbieranymi z błonki powierzchniowej^[6]

Rozmnażanie

Gatunek hermafrodytyczny, rozmnażający się raz w roku, zwykle wczesną wiosną, o jednorocznym cyklu życiowym. Kokony jajowe o średnicy ok. 0,6-1,5 mm są składane na roślinach wodnych, liczba jaj w kokonie jest zmienna (od 1 do 5-6). Młode wylęgają się po ok. 10-12 dniach^[4]^[6].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek pospolity, nie zidentyfikowano czynników, które stanowić mogłyby zagrożenie dla jego populacji. W IUCN ma status gatunku mniejszej troski (LC), choć w niektórych krajach (Szwajcarii i Łotwie) figuruje na listach gatunków zagrożonych^[8].

Zobacz też

mięczaki Polski

Przypisy

↑ Gyraulus crista, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Gyraulus crista, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Linnaeus C. 1758. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. 10th edition. - Vermes. Testacea: str. 709. Holmiae. (Salvius).
↑ ^a ^b ^c ^d F. Welter Schultes: Gyraulus crista. [w:] AnimalBase, Uniwersytet w Getyndze [on-line]. 2013. [dostęp 2015-05-05]. (ang.).
↑ Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 249. ISBN 83-235-0192-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Andrzej Piechocki: Mięczaki (Mollusca) : ślimaki (Gastropoda). T. 7: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa ; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 187. ISBN 83-01-01143-2.
↑ Aneta Spyra, Małgorzata Strzelec. Occurrence and morphological variability of Gyraulus crista (Gastropoda: Pulmonata: Planorbidae) on different types of substratum in woodland ponds. „Biologia”. 68 (4), s. 679-686, 2013. DOI: 10.2478/s11756-013-0197-z.
↑ M.B.M.B. Seddon M.B.M.B., D. VanD.V. Damme D. VanD.V., M.M. Ormes M.M., Gyraulus crista, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-05-05] (ang.).

Linki zewnętrzne

Gyraulus crista w WoRMS World Register of Marine Species, dostęp: 5 maja 2015.

[itis-1] Gyraulus crista, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Gyraulus crista, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Linnaeus-3] Linnaeus C. 1758. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. 10th edition. - Vermes. Testacea: str. 709. Holmiae. (Salvius).

[Animalbase-4] F. Welter Schultes: Gyraulus crista. [w:] AnimalBase, Uniwersytet w Getyndze [on-line]. 2013. [dostęp 2015-05-05]. (ang.).

[KluczKK-5] Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 249. ISBN 83-235-0192-0.

[Piechocki1979-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Andrzej Piechocki: Mięczaki (Mollusca) : ślimaki (Gastropoda). T. 7: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa ; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 187. ISBN 83-01-01143-2.

[Spyra2013-7] Aneta Spyra, Małgorzata Strzelec. Occurrence and morphological variability of Gyraulus crista (Gastropoda: Pulmonata: Planorbidae) on different types of substratum in woodland ponds. „Biologia”. 68 (4), s. 679-686, 2013. DOI: 10.2478/s11756-013-0197-z.

[IUCN-8] M.B.M.B. Seddon M.B.M.B., D. VanD.V. Damme D. VanD.V., M.M. Ormes M.M., Gyraulus crista, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-05-05] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]