Fobia
Phobia | |
Klasyfikacje | |
ICD-10 |
---|
Fobia (nowołac. phobia z stgr. φόβος phóbos „strach, lęk”) – zaburzenie nerwicowe, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem przyczyn go wywołujących i utrudniający funkcjonowanie w społeczeństwie. Fobie wywoływane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które w praktyce nie są niebezpieczne. Zasadniczy obraz fobii to przesadne reakcje zaniepokojenia i trwogi, pomimo świadomości o irracjonalności własnego lęku oraz zapewnień, że obiekt strachu nie stanowi realnego zagrożenia.
ICD-10 wyróżnia wśród zaburzeń lękowych w postaci fobii (F40) agorafobię, socjofobię, specyficzne (izolowane) postacie fobii, inne zaburzenia lękowe w postaci fobii oraz fobie bliżej nieokreślone.
Fobia specyficzna
[edytuj | edytuj kod]DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych) dzieli fobie na specyficzne i sytuacyjne. Fobie specyficzne to lęki przed zwierzętami, obiektami, sytuacjami społecznymi (np. zamknięte pomieszczenia, windy), zranieniem i krwią, chorobami czy śmiercią. Fobie sytuacyjne związane są z lękiem przed wykonaniem jakiejś zawstydzającej czynności na oczach innych ludzi i nieumiejętnością jej kontrolowania (zatrzymania), na przykład potrzeba fizjologiczna oddania moczu czy kału. Czasem poczucie strachu wywołuje już sama myśl o braku kontroli nad własnym zachowaniem. Występowanie zaburzeń fobicznych (fobie proste i specyficzne) ocenia się na 11,3% w ciągu całego życia[1].
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, reakcja na bodziec wiąże się zazwyczaj z wywołaniem silnego pobudzenia, aż do napadu paniki. Osoby cierpiące na fobię mogą chronicznie unikać bodźców wywołujących lęk. U jednej trzeciej pacjentów współwystępuje depresja[2].
Diagnostyka
[edytuj | edytuj kod]Kryteria diagnostyczne fobii specyficznej według klasyfikacji DSM-5[3]
- Znaczny strach lub lęk, dotyczący specyficznej sytuacji lub obiektu (np. latania, wysokości, zastrzyków, krwi, zwierząt).
- Sytuacje związane z fobią niemal zawsze i natychmiastowo wywołują strach lub lęk.
- Związane z fobią obiekty lub sytuacje,są aktywnie unikane lub przeżywane w intensywnym lęku lub strachu.
- Strach lub lęk jest nieproporcjonalny do realnego zagrożenia, które niesie dany obiekt lub sytuacja (z uwzględnieniem kulturowego kontekstu).
- Strach, lęk lub unikanie jest uporczywe i trwa zazwyczaj sześć miesięcy lub więcej.
- Strach, lęk lub unikanie wywołuje klinicznie znaczący dystres lub upośledzenie społecznych, zawodowych lub innych, ważnych sfer funkcjonowania jednostki.
- Zaburzenia nie można lepiej wytłumaczyć symptomami innego zaburzenia psychicznego, np. strachu, lęku i unikania sytuacji jako związanych z objawami lęku napadowego lub agorafobii; obiekty lub sytuacje nie są związane z obsesjami (jak w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych) lub nie przypominają o traumatycznych przeżyciach (jak w zespole stresu pourazowego); lęk nie jest związany z opuszczeniem domu czy separacją od ważnych osób (jak w zaburzeniu lęku separacyjnego) lub lęk nie jest związany z sytuacjami społecznymi (jak w fobii społecznej).
Przyczyny
[edytuj | edytuj kod]Fobia może być nabyta poprzez warunkowanie klasyczne – gdy dana osoba kojarzy obiekt wywołujący lęk z niebezpieczeństwem. Na przykład jako dziecko mogła być straszona pająkami, zamknięta w szafie, gdzie był pająk lub widziała paniczne reakcje swoich rodziców na pająka. Takie wyjaśnienie oferują teorie behawiorystyczne[2].
Teorie wywodzące się z konwencji psychoanalitycznej, akcentujące znaczenie nieświadomości w ludzkim życiu, postulują istnienie kilku mechanizmów powstawania reakcji fobicznych, jak przeniesienie agresji czy regresja. W wyniku przeniesienia obiekt lęku postrzegany jest zagrażający, dochodzi do projekcji (przypisywania) własnych wypartych emocji obiektowi lęku. Zagrożenie wywoływać mogą własne niechciane i nieakceptowane emocje, jak agresja lub projekcja własnych skłonności z poprzednich faz rozwoju psychoseksualnego[2].
W psychologii ewolucyjnej akcentuje się przystosowawczą rolę fobii. Np. lęk przed pająkami, innymi jadowitymi owadami czy gadami był przystosowawczy z punktu widzenia przetrwania organizmów, toteż postawa taka jest związana z naszym repertuarem genowym i jest bardzo łatwo uaktywniana w codziennym życiu[potrzebny przypis].
Leczenie
[edytuj | edytuj kod]Metaanaliza badań randomizowanych porównująca efektywność najczęściej wykorzystywanych technik w psychoterapii fobii specyficznych wykazała, że:
- Techniki oparte w jakimś stopniu na ekspozycji, były efektywniejsze od placebo (nieduża liczba badań) oraz od braku leczenia.
- ekspozycja mogła być przeprowadzana in vivo, w wyobraźni, oraz w rzeczywistości wirtualnej
- do technik ekspozycyjnych wliczono:
- systematyczną desensytyzację
- terapię odwrażliwiania i ponownego przetwarzania informacji za pomocą ruchów gałek ocznych
- wspomaganą komputerowo ekspozycję zastępczą (CAVE, ang. computer-aided vicarious exposure)
- technikę negatywnej praktyki (ang. negative practice)
- terapię implozywną (również wykorzystującą nagrania)
- wspomagane mistrzostwo (ang. guided mastery)
- techniki relaksacyjne, jeśli były stosowane w obecności bodźca lękowego (ang. applied relaxation)
- techniki poznawcze (np. restrukturyzację poznawczą), o ile przeprowadzane były w obecności bodźca lękowego
- Techniki bez ekspozycji również dawały pozytywne wyniki – choć nie potwierdzono efektu w porównaniu do placebo.
- do wspomnianych technik zaliczono:
- techniki poznawcze
- ćwiczenia relaksacyjne (np. progresywną relaksację mięśni)
- do wspomnianych technik zaliczono:
- Techniki wykorzystujące ekspozycję są skuteczniejsze.
- Krótkoterminowo techniki in vivo dają lepszy efekt od technik wyobrażeniowych i rzeczywistości wirtualnej.
- Prawdopodobnie nie ma znaczenia, czy w terapii z ekspozycją zastosuje się techniki poznawcze[4].
Klasyfikacja ICD10
[edytuj | edytuj kod]kod ICD10 | nazwa choroby |
---|---|
ICD-10: F40 | Zaburzenia lękowe w postaci fobii |
ICD-10: F40.0 | Agorafobia |
ICD-10: F40.1 | Fobie społeczne |
ICD-10: F40.2 | Specyficzne (izolowane) postacie fobii |
ICD-10: F40.8 | Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii |
ICD-10: F40.9 | Fobie, bliżej nieokreślone |
ICD-10: F93.1 | Zaburzenie lękowe w postaci fobii w dzieciństwie |
Klasyfikacja DSM-IV
[edytuj | edytuj kod]kod DSM-IV | nazwa choroby |
---|---|
300.22 | Agorafobia bez zaburzeń lęku panicznego |
300.23 | Fobia społeczna |
300.29 | Fobia specyficzna |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dawid Semple, Roger Smyth, Jonathan Burns, Rajan Darjee, Andrew McIntosh: Oksfordzki podręcznik psychiatrii. Lublin: Czelej, 2007. ISBN 978-83-60608-12-8.
- ↑ a b c Sadock i inni, Kaplan & Sadock's synopsis of psychiatry : behavioral sciences/clinical psychiatry, wyd. 11, Philadelphia 2015, ISBN 978-1-60913-971-1, OCLC 881019573 .
- ↑ American Psychiatric Association , Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5., Arlington, VA: American Psychiatric Association, 2013, s. 197-202, ISBN 978-0-89042-554-1, OCLC 830807378 .
- ↑ Kate B. Wolitzky-Taylor i inni, Psychological approaches in the treatment of specific phobias: a meta-analysis, „Clinical Psychology Review”, 28 (6), 2008, s. 1021–1037, DOI: 10.1016/j.cpr.2008.02.007, ISSN 0272-7358, PMID: 18410984 .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 2. Wrocław: Urban & Partner, 2003. ISBN 83-87944-72-6.
- ICD-10. V rozdział. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne.. Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 2000. ISBN 83-85688-25-0.
- H.I. Kaplan, B.J. Sadock, V.A. Sadock: Psychiatria Kliniczna. Wrocław: Urban&Partner, 2004. ISBN 83-89581-95-7.