Bitwa o Bir Hakeim

Bitwa o Bir Hakeim

II wojna światowa, kampania afrykańska, część bitwy pod Gazalą
Żołnierze Wolnej Francji podczas ataku na stanowisko bojowe wroga w bitwie o Bir Hakeim, 12 czerwca 1942 roku
Czas	26 maja – 11 czerwca 1942
Miejsce	twierdza Bir Hakeim i okolice
Terytorium	Libia Włoska
Przyczyna	dążenie do zaatakowania skrzydła brytyjskiej 8 Armii
Wynik	taktyczne zwycięstwo Osi
Strony konfliktu
Wolna Francja Wielka Brytania III Rzesza Włochy
Dowódcy
Marie Pierre Kœnig Erwin Rommel
Siły
3703 żołnierzy 45 tys. żołnierzy
Straty
40 zabitych 229 rannych 841 wziętych do niewoli 40 zaginionych 3300 zabitych lub rannych 277 wziętych do niewoli 51 czołgów 58 samolotów 10 pojazdów i dział
Położenie na mapie Libii miejsce bitwy
31°35′37,93″N 23°28′47,16″E

Francuska armata polowa wz. 97 kal. 75 mm prowadzi ogień w czasie bitwy o Bir Hakeim

Gen. Erwin Rommel i gen. Fritz Bayerlein pod Bir Hakeim

Żołnierze Francuskiej Armii Kolonialnej z Senegalu walczący pod Bir Hakeim

Odejście Francuzów spod Bir Hakeim

Bitwa o Bir Hakeim – bitwa stoczona podczas kampanii afrykańskiej II wojny światowej w dniach 26 maja – 11 czerwca 1942 roku pomiędzy siłami państw Osi a broniącą się w forcie Bir Hakeim na Pustyni Libijskiej 1 Brygadą Wolnych Francuzów.

Dzięki wytrwałej obronie Francuzów niemiecka ofensywa została opóźniona, a brytyjska 8 Armia zyskała czas potrzebny na przegrupowanie, co pozwoliło jej zatrzymać siły Osi w pierwszej bitwie pod El Alamein.

Tło sytuacyjne

Na początku 1942 roku, po przegranej w Cyrenajce, brytyjska 8 Armia została zmuszona do odwrotu. Nie mogła stawić czoła wojskom Osi zdążającym w stronę ważnego taktycznie i strategicznie Tobruku.

Przygotowując uderzenie, gen. Erwin Rommel miał do dyspozycji kilka źródeł wywiadowczych. Abwehra zdołała złamać brytyjski szyfr dyplomatyczny i była zdolna odczytywać depesze do placówek amerykańskich w regionie. Udało się również umieścić w Kairze szpiega Johannesa Epplera oraz prowadzić nasłuch radiowy łączności armii brytyjskiej. Rommel miał 90 tys. ludzi i 575 czołgów, podczas gdy Brytyjczycy dysponowali 100 tys. żołnierzy i 994 czołgami, ale inicjatywa była w ręku tego pierwszego, a żołnierze Afrika Korps mieli doświadczenie w walkach pustynnych. Poza tym niemiecki sprzęt, choć w niewielkiej liczbie, był znacznie lepszy od brytyjskiego. Plan Rommla zakładał marsz na południe, obejście lewego skrzydła wojsk alianckich i po zawróceniu na tyłach wroga w kierunku północnym, uderzenie na 8 Armię gen. Neila Ritchiego z zamiarem przecięcia jej na pół. 26 maja Rommel zaatakował z nadzieją na szybkie dotarcie do stolicy Egiptu.

Lewe skrzydło wojsk Osi przypuściło frontalny atak na Gazalę, położoną na samym brzegu Morza Śródziemnego kilkadziesiąt kilometrów przed Tobrukiem, z zamiarem zepchnięcia w tył większości sił brytyjskich. W tym samym czasie na południe, wzdłuż linii frontu, ruszyło pięć najlepszych dywizji Rommla: niemiecka 15 Dywizja Pancerna, 21 Dywizja Pancerna i 90 Dywizja Piechoty Lekkiej oraz włoska 132 Dywizja Pancerna „Ariete” i 101 Dywizja Zmotoryzowana „Trieste”, z zamiarem obejścia linii frontu (której ostatnim bastionem na południu był fort Bir Hakeim) i wzięcia w kleszcze sił brytyjskich. Lis Pustyni miał nadzieję, że ten manewr pozwoli mu na szybkie zdobycie Tobruku i niepowstrzymany marsz na Egipt. Gen. Ritchie, dowódca 8 Armii brytyjskiej, był przekonany, że główny atak niemiecki pójdzie na Tobruk, w związku z czym rozmieścił przeważającą część swoich sił – cztery dywizje i dwie brygady – naprzeciw dwóch dywizji włoskich. W ten sposób tylko dwie dywizje i trzy brygady (w tym francuska w Bir Hakeim) osłaniały jego lewą flankę.

Bitwa

Rommel zdecydował się na zajęcie Bir Hakeim, którą Niemcy określali jako cierń w boku (niem. Dorn im Flaische). Informator Johannes Eppler działający na terenie Kairu przekazał Rommlowi, że do twierdzy dotarł brytyjski konwój 50 ciężarówek z zaopatrzeniem, które było bardzo potrzebne Niemcom i Włochom.

Szturm rozpoczął się 2 czerwca. Początkowo wysłano do walki dość silną niemiecką grupę szturmową Woltz z zachodu i włoską dywizję „Ariete” ze wschodu.

Dowódcy wojsk Osi uważali, że obrońcy Bir Hakeim poddadzą się w ciągu kilku dni. Okazało się jednak, że ich opór był wyjątkowo zaciekły. Z pomocą Francuzom przyszły samoloty RAF-u. Zostało zniszczonych 76 z nich, przy stratach 58 maszyn Luftwaffe. Bombowce nurkujące Ju 87 Stuka bombardowały twierdzę przez długi czas, ale ze znacznie mniejszymi sukcesami, niż to bywało w początkowym okresie wojny.

5 czerwca, po udanych szturmach na wschód od Bir Hakeim (m.in. zajęcie dwóch punktów oporu na linii Gazali - Knightsbridge i Sidi Muftag), Erwin Rommel chciał dać szansę obrońcom. Zaproponował Kœnigowi kapitulację i zapewnił dobre warunki niewoli. Francuzi odrzucili jednak propozycję. Rommel odebrał to jak obrazę. W bitwie wielokrotnie wyróżnił się batalion palestyńskich żydowskich saperów walczących w składzie francuskiej dywizji, którym Kœnig pozwolił używać własnej flagi z Gwiazdą Dawida, wbrew brytyjskim przepisom wojskowym.

8 czerwca do bitwy weszła Kamfgruppe Khiel. Jednego dnia straciła 6 z 11 swoich czołgów. Rankiem 10 czerwca przyłączył się do walki 115 Pułk grenadierów pancernych. W czasie nocnego wypadku za linie wroga wziął on do niewoli jeńca, który wyjawił, że obrońcy twierdzy chcą podjąć próbę wydostania się z okrążenia.

11 czerwca przesunięto większe siły do spodziewanego sektora przebicia się Francuzów. Znalazło się tam m.in. 6 nowych karabinów maszynowych MG 42. Francuzi przypuścili atak tak nagły i zaciekły, ze Niemcy nie zdołali wszystkich powstrzymać. Wydostali się, wraz z głównodowodzącym Kœnigiem.

Taktyka

Pozycje obronne Francuzów były skomplikowanym, wielokilometrowym systemem okopów, z ustawionymi w krytycznych punktach gniazdami karabinów maszynowych i broni przeciwpancernej. Został zbudowany na bazie pozostałości tureckiego fortu. Jego ruiny umiejętnie wykorzystano jako teren idealnie sprzyjający obronie. Bir Hakeiem był otoczony wysokimi zasiekami z drutu kolczastego i polami minowymi.

Największym problemem Francuzów w tej bitwie była zła sytuacja zaopatrzeniowa. Fort był okrążony, a więc amunicja, pokarm ani woda nie mogły doń dotrzeć. O ile z pierwszym z wymienionych czynników nie było większych problemów, o tyle pokarmu i wody było zbyt mało, aby fort mógł utrzymać się długo. Pod koniec bitwy kilku żołnierzy zmarło z pragnienia.

Niemcy i Włosi zajmowali znacznie gorsze pozycje. Stali na pustyni, na której znajdowało się niewiele wydm czy innych osłon. Mogli jedynie okopać się workami z piaskiem. Natomiast ich sytuacja zaopatrzeniowa po odbyciu Tobruku była znośna. Straty były stale nadrabiane regularnie nadchodzącymi posiłkami.

Następstwa

Bitwa o Bir Hakeim pokazała, że nawet znaczna przewaga atakujących sił nie może im zapewnić zwycięstwa w natarciu na dobrze ufortyfikowaną pozycję. Rommel zdobył twierdzę, lecz jego zwycięstwo było tylko cząstkowe. Stracił czas, poniósł ogromne straty i – co najważniejsze – nie zapobiegł przełamaniu okrążenia i nie wziął do niewoli Kœniga.

Niedługo po bitwie o Bir Hakeim cała Libia została zajęta przez państwa Osi. Także Tobruk znalazł się w rękach Rommla. Wkrótce stało się tak także z połową Egiptu. Utrata Kairu i Kanału Sueskiego przez Brytyjczyków była bardzo prawdopodobna. Jednak dzięki wytrwałości obrońców Bir Hakeim brytyjska 8 Armia zyskała czas na przegrupowanie i uzupełnienie strat. Jak się okazało pod El-Alamein, było to kluczem w pokonaniu Afrika Korps. Spektakularne i poniżające dla wojsk Osi brytyjskie zwycięstwo w II Bitwie pod El Alamein przysłoniło jednak zasługi Francuzów w Bir Hakeim.

Winston Churchill ocenił hańbiącą utratę Libii tymi słowami:

Utrata Libii to wielka kompromitacja dla Wielkiej Brytanii, ale dzięki bohaterom w Bir Hakeim 8 Armia dostała czas na przegrupowanie i kiedyś zniszczy agresorów

Natomiast Erwin Rommel opisywał w swoim pamiętniku bitwę o Bir Hakeim w następujący sposób:

Rzadko widziałem tak twardy opór na tym afrykańskim placu boju

Kultura masowa

Bitwa o Bir Hakeim została przedstawiona w grze komputerowej Codename: Panzers - Faza druga (w przedostatniej misji kampanii Osi), w której twierdza zostaje zdobyta przez fikcyjnych oficerów Hansa von Gröbla i Daria de Angelisa.

Bibliografia

• Jacek Solarz: Afryka 1942. Warszawa: Militaria, 2000. ISBN 83-7219-086-0. Brak numerów stron w książce
• Ken Ford, John White: Al-Ghazala 1942. Największe zwycięstwo Rommla. Poznań: Osprey Polska, 2012. ISBN 978-83-261-0299-8. Brak numerów stron w książce
• Simon Goodenough: War maps. New York: St. Martin’s Press, 1982. ISBN 0-312-85584-2. Brak numerów stron w książce