Powiat sokólski (II Rzeczpospolita)

Powiat sokólski

powiat
Państwo	Polska
Województwo	białostockie
Siedziba	Sokółka
Powierzchnia	2333 km²
Populacja (1931) • liczba ludności	103 135
• gęstość	44 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 3 Liczba gmin wiejskich 12
Położenie na mapie województwa

Powiat sokólski – powiat w województwa białostockiego II Rzeczypospolitej. Jego siedzibą było miasto Sokółka.

Historia

W roku 1807 w ramach postanowień pokoju tylżyckiego Ziemia Sokólska przyłączona została do Rosji jako fragment Obwodu Białostockiego, a Sokółka stała się miastem powiatowym.

Podczas I wojny światowej Sokółszczyzna zajęta została przez wojska niemieckie, a miasto z okolicami znalazło się na terenie tzw. Ober-Ostu. Po zakończeniu wojny powiat znalazł się w granicach odrodzonej Polski. Niemcy opuścili Sokółkę 11, ale już 14 listopada 1918 roku wrócili. Całkowicie opuścili miejscowość dopiero 28 kwietnia 1919 roku i wtedy na te tereny wkroczyły polskie wojska.

W listopadzie 1918 podczas nieobecności niemieckiego wojska zaczęły powstawać zalążki polskiej administracji złożone głównie z członków POW. Niestety Niemcy po powrocie nie tylko rozbroili POW, ale również aresztowali niektórych członków i kilku skazali na śmierć ( wyrok wykonano)

18 grudnia 1918 roku powstała sokólska rada powiatowa. W jej skład rady weszło osiemnaście osób, w tym dwóch Żydów i dwóch Rosjan. Na jej czele stanął inżynier Marian Baehr z majątku Makowlany. Cała władza oprócz zarządu koleją znalazła się w polskich rękach, a rada potajemnie współpracowała z polskimi władzami.

Złączenie” ziemi sokólskiej z państwem polskim powodowało wejście w życie dotychczasowych przepisów regulujących różne aspekty jego funkcjonowania, w tym dotyczące administracji rządowej i administracji samorządowej; 30 czerwca i 1 lipca 1919 na odbytym zjeździe gospodarczo-oświatowym w Sokółce, zorganizowanym przez Straż Kresową, uczestnicy spotkania zwrócili się do Sejmu Ustawodawczego z prośbą o wprowadzenie na Sokólszczyźnie samorządu, gdyż brak jego wstrzymywał gospodarczy rozwój powiatu.

15 czerwca 1919 roku startujący z listy nr 1 (Stronnictwao Chrześcijańsko-Demokratyczne pow. sokólskiego) Nikodem Henryk Hryckiewicz (od 1918 r. w nowo powstałej Radzie Powiatowej w Sokółce był zastępcą naczelnika powiatu i objął dowództwo powiatowych sił zbrojnych, a od maja 1919 r. z ramienia Stronnictwa Narodowego był posłem na Sejm Rzeczypospolitej), Wacław Tomaszewski i Adolf Małyszko zostali wybrani do Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej, a przewodniczący rady – Marian Baehr został starostą powiatowym.

Na mocy uchwały Sejmu Ustawodawczego z dnia 22 lipca 1919 rozporządzeniem Ministtra Spraw Wewnętrznych w powiecie sokólskim było 5 miast: Sokółkę, Suchowolę, Dąbrowę (z włączeniem wsi Grabowo, Juryzdyka, Jesionówka, Małyszówka oraz Osmołowszczyzna, które wydzielono z gminy wiejskiej Dąbrowa) Nowy Dwór (z włączeniem wsi Ogrodniki, którą wydzielono z gminy wiejskiej Nowy Dwór) i Odelsk.

Po wojnie granice powiatu pozostały bez zmian, natomiast w roku 1927 z powiatu sokólskiego wyłączono gminę Czarna Wieś i przyłączono ją do powiatu białostockiego. Od tej pory powiat liczył dwanaście gmin i trzy miasta. Powierzchnia powiatu wynosiła 2333,4 km kwadratowe. Stanowiło to 0,6% powierzchni ówczesnej Polski i 8,96% powierzchni województwa białostockiego, a powiat był piątym pod względem powierzchni.

Powiat sokólski graniczył od północy i północnego zachodu z powiatem augustowskim, od południa i zachodu z powiatem białostockim. Granice między powiatami stanowiło naturalne ukształtowanie terenu w postaci rzek: Biebrzy, Brzozówki i Supraśli oraz rzeczek: Kamionki, Łosośny, Tatarki, Prypilii i Bobry Nurki. Powiat miał kształt trójkąta z wierzchołkiem ku dołowi. Największa rozpiętość równoleżnikowa wynosiła 72 km, południkowa 85 km.

Demografia

Według tezy Alfonsa Krysińskiego i Wiktora Ormickiego, terytorium powiatu wchodziło w skład tzw. zwartego obszaru białorusko-polskiego, to znaczy prawosławna ludność białoruska zamieszkiwała jedynie tereny wiejskie, zaś w większych miejscowościach dominowali Polacy.

Według spisu powszechnego z 1921 roku, powiat w ówczesnych granicach zamieszkiwały 90 264 osoby, w tym 78 889 (87,4%) Polaków, 6531 (7,2%) Białorusinów, 4522 (5,0%) Żydów, 225 (0,2%) Rosjan, 62 (0,1%) Tatarów, 9 Litwinów, 5 Niemców, 4 Łotyszy, 2 Estończyków i 1 Anglik.

W latach 1843–1857 gęstość zaludnienia wynosiła średnio 23,8 os./wiorstę kwadratową. W roku 1931 były to już 44 os./km². Było to jednak znacznie mniej niż średnia krajowa (83 os./km²) i nieznacznie mniej od średniej wojewódzkiej (51 os./km²).

Demografia powiatu:

• 30 grudnia 1921 – 89 308 mieszkańców
• 9 grudnia 1931 – 103 135 mieszkańców, w tym:
  • 49 687 mężczyzn
  • 53 448 kobiet
• 1 stycznia 1934 – 106 092

Ludność gmin powiatu sokólskiego na 1 stycznia 1934:

Miasta i gminy	Liczba mieszkańców
miasto Dąbrowa Białostocka	2580
miasto Nowy Dwór	1651
miasto Odelsk	1411
miasto Sokółka	6560
miasto Suchowola	2914
gmina Dąbrowa Białostocka	11 599
gmina Janów	7726
gmina Korycin	7638
gmina Kuźnica	10 665
gmina Nowy Dwór	5020
gmina Odelsk	6716
gmina Sidra	5374
gmina Sokółka	10339
gmina Sokolany	3896
gmina Suchowola	8477
gmina Szudziałowo	10 215
gmina Zalesie	2324
RAZEM	106 092

Urbanizacja i rolnictwo

Przed II wojną światową Ziemia Sokólska była słabo zurbanizowana. W gminach wiejskich mieszkało 13 054 osób tj. 12,3% powiatu. W powiecie były wówczas trzy miasta: Sokółka, Dąbrowa i Suchowola oraz kilka dużych wsi: Nowy Dwór, Odelsk i Kuźnica. W powiecie przeważało rolnictwo. Najwięcej było małych i średnich gospodarstw rolnych. Uprawiano głównie zboża: żyto, pszenicę, owies, jęczmień i grykę, rośliny strączkowe: groch, łubin, wykę oraz rośliny przemysłowe (len, konopie, rzepak) i okopowe (buraki pastewne, ziemniaki).

W roku 1938 działało w powiecie 38 młynów (w tym 8 motorowych i 21 wodnych) oraz 58 wiatraków, w każdym mieście były olejarnie ręczne, w Sokółce motorowa. Również w Sokółce działały garbarnie. Pomimo że w powiecie znajdują się znaczne ilości piasku, gliny, żwiru i kamienia, to przed wojną była tylko jedna mała cegielnia z piecem hofmanowskim w Szudziałowie, oraz kilka polowych, oraz trzech kaflarni. W Sokółce i okolicach rozwijał się też przemysł tkacki.

Rzemiosło w powiecie miało związek z rolnictwem i wyróżnić można głównie: krawiectwo i szewstwo, poza tym byli kamasznicy, blacharze, dekarze, czapnicy, szklarze, kuśnierze, fotografowie, i introligatorzy oraz cieśle, murarze, kamieniarze, kowale, kołodzieje i ślusarze.

Religia

Według spisu powszechnego z 1921 roku, 72225 (80,2%) mieszkańców powiatu w ówczesnych granicach wyznawało rzymski katolicyzm, 9357 (10,4%) prawosławie, 8413 (9,3%) judaizm, 212 (0,2%) islam, 26 greko-katolicyzm.

W roku 1936 większość mieszkańców – około 85 tysięcy (78%) – stanowili katolicy i byli to głównie Polacy. Podporządkowani byli oni siedemnastu parafiom, w których było 21 kościołów. Wyznawcy judaizmu to niecałe 10 tysięcy osób (9%), prawosławni, którzy uważali się za Białorusinów, około 6 tysięcy wyznawców (7%), muzułmanie – 200 osób (0,2%).

Lasy

Główny masyw leśny obejmujący ówczesne sosnowo-świerkowe lasy państwowe przebiegał z północnego zachodu ku południowemu wschodowi. Dalej łączyły się z lasami powiatu białostockiego (Puszcza Knyszyńsko-Białostocka). Tereny leśne stanowiły 17,8% powiatu (średnia krajowa 22%).