Szanta zwyczajna

Szanta zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	szanta
Gatunek	szanta zwyczajna
	Nazwa systematyczna
	Marrubium vulgare L.; Sp. Pl. 2., 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Regionalnie zwany był jako: krzecina (lubelskie), krzeszyna (podlaskie), gojnik (podkarpackie).

Zasięg występowania

Rodzimy obszar występowania obejmuje Afrykę Północną (Algieria, Libia, Tunezja, Maroko, Madera, Wyspy Kanaryjskie), Europę bez Skandynawii i znaczną część Azji (Azja Zachodnia i Środkowa, Kaukaz, Chiny, Pakistan). Jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także na Azorach, przylądku Cape Verde, w Australii, Nowej Zelandii, w USA, na Hawajach oraz w Ameryce Środkowej i gdzieniegdzie w Południowej^[3]. W Polsce ma status zadomowionego antropofitu^[4]; jest archeofitem^[5].

Morfologia

Pokrój: Łodyga wzniesiona, gałęzista, w górnej części czterokanciasta. Cała kutnerowato owłosiona o włoskach gwiazdkowatych. Wysokość do 50 cm.
Łodyga: Czterokanciasta o długości do 50 cm i grubości do 7 mm. Młode łodygi są gęsto pokryte białawymi, puszystymi włoskami, starsze łodygi są zielonawoszare i mniej owłosione^[6].
Korzeń: Biały, prosty, drewniejący.
Liście: Dolne liście są szeroko jajowate do prawie okrągłych, górne mniej szeroko jajowate, wszystkie ogonkowe. Blaszka liściowa jest długości 1,5–4 cm i szerokości 1–3,5 cm. Szczyt blaszki lekko zaostrzony. Nasada zwężająca się lub nieco sercowata, brzeg ząbkowany do karbowanego, ogonek długości do 3 cm. Unerwienie pierzaste, uwypuklone na stronie dolnej, wyraźnie zagłębione na stronie górnej. Obie powierzchnie liścia są gęsto owłosione cienkimi białymi, wełnistymi włoskami, starsze liście mają mniej liczne włoski na ciemnoszarawozielonej powierzchni górnej^[6].
Kwiaty: Małe, siedzące, zebrane w gęste skupienia w kątach liści. Kielich do 5 mm długi, trwały, złożony z 5 długich i 5 krótkich naprzemianległych, haczykowato zakrzywionych, frędzlowatych, szydlastych działek. Gardziel kielicha z wewnętrznym pierścieniem długich, jedwabistych włosków. Korona 7 mm długości, matowo biała, czterowargowa. Warga górna jest: 2-łatkowa, dolna 3-łatkowa. Obecne są 4 krótkie pręciki i słupek z dwudzielnym znamieniem^[6].
Owoc: Podługowate rozłupki, odwrotnie jajowate, na szczycie ucięte, owłosione.

Biologia i ekologia

Bylina, chamefit, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Siedliska ruderalne, przydroża.

Zagrożenia

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w grupie gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych (kategoria zagrożenia E)^[7].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: Ziele szanty (Marrubii herba) – całe lub połamane, wysuszone, kwitnące nadziemne części o zawartości minimum 0,7% marubiny^[6]. Surowiec zawiera gorycz – marubinę (diterpen), śluzy, sterole, garbniki, cholinę, kwasy organiczne, trójterpeny.
Działanie: Wykrztuśne, uspokajające, moczopędne. Pobudza apetyt, wydzielanie soku żołądkowego, żółci oraz reguluje częstotliwość skurczów serca. Jest używana do leczenia nieżytów górnych dróg oddechowych, kataru, astmy, zaburzeń przewodu pokarmowego, chorób wątroby i woreczka żółciowego oraz przy zaburzeniach miesiączkowania. Bardzo gorzka w smaku.; Duże dawki przetworów z szanty powodują spadek ciśnienia krwi i zaburzenia rytmu serca^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 365. ISBN 83-202-0472-0.

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[FPX-6] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[7] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[8] Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 365. ISBN 83-202-0472-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]