Słonorośla Makgadikgadi
20°38′52″S 25°25′40″E/-20,647778 25,427778
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Powierzchnia |
30 303 km²[1] |
| Rodzaj obiektu | |
Położenie na mapie Botswany  | |
| 20°38′52″S 25°25′40″E/-20,647778 25,427778
| |
| |
Słonorośla Makgadikgadi (AT0908) – ekoregion wydzielony przez WWF w ramach biomu zalewowe formacje trawiaste i sawanny. Obejmuje jeden z największych na świecie kompleksów solnisk położony w północnej Botswanie. Ekoregion obejmuje również rozproszone łąki solniskowe wokół doliny Changane w południowym Mozambiku. W ekoregionie można znaleźć szeroką gamę dzikich zwierząt, a solniska są jedynym stałym lęgowiskiem flamingów w południowej Afryce.
Słonorośla Makgadikgadi to również ekoregion wyróżniony przez organizację One Earth w ramach bioregionu sawanny podrównikowe i lasy mieszane Afryki. W tym ujęciu ekoregion zajmuje powierzchnię 17 680 km²[2].
W 2010 roku solniska Makgadikgadi zostały wpisane jako dobro przyrodnicze oraz kulturowe na botswańską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Botswana zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO[3].
Położenie
Ekoregion Słonorośla Makgadikgadi obejmuje jeden z największych na świecie, zajmujący ponad 12 000 km², kompleks solnisk, położony w północno-wschodniej części Botswany, na południowy wschód od delty Okawango. Składa się z dwóch głównych solnisk: Ntwetwe (o wymiarach 106×96 km) i Sua (112×72 km), które otoczone są kilkoma mniejszymi solniskami, z których największe to Nxai, Kgama-Kgama, Nkokwane i Ntsokotsa. Ekoregion obejmuje też zbiorowiska halofitów na mokradłach słonych szeroko rozpowszechnionych w dolinie rzeki Changane w południowym Mozambiku[1].
Charakterystyka
Kompleks Makgadikgadi znajduje się w niecce, w której niegdyś znajdowało się ogromne jezioro Makgadikgadi, które obejmowało większą część północnej Botswany[1], osiągając w swoim największym zasięgu powierzchnię 120 000 km² i 50 metrów głębokości[4]. Jezioro zasilały rzeki Zambezi, Okawango i Kuando. Powstawanie uskoków na południowym krańcu Wielkich Rowów Afrykańskich odwróciło bieg tych rzek, powodując powolne wysychanie jeziora. W miarę parowania jego wód sole koncentrowały się na dawnym dnie, ostatecznie pozostawiając płaskie, nasycone solą, gliniane solniska. Jezioro było najgłębsze w rejonie Ntwetwe i Sua i tam najdłużej utrzymywały się zbiorniki, a współcześnie są to miejsca najbardziej zasolone. Wzdłuż brzegów dawnej misy jeziornej wznoszą się na wysokość 70–100 metrów strome skarpy z białego caliche, wyznaczające obwód dawnego jeziora. Jedynym zbiornikiem wodnym, który pozostał z jeziora Makgadikgadi, jest delta Okawango[1]. Tereny kompleksu były zamieszkiwane przez ludzi od wczesnej epoki kamienia. W jednej z prehistorycznych osad odkryto ślady ponad 500 kamiennych konstrukcji i 450 kamiennych kopców[3].
Kompleks Makgadikgadi znajduje się na półpustynnej równinie Kalahari, rozciągającej się przez większą część środkowej Afryki Południowej. Opady, które są bardzo zmienne, przypadają głównie w miesiącach letnich, między październikiem a marcem. W miesiącach zimowych (od maja do sierpnia) deszcze są niewielkie lub nie ma ich wcale. Średnie roczne opady w Makgadikgadi wynoszą od 450 do 500 mm[1]. Solnisko Ntwetwe zasilane jest okazjonalnie przez rzekę Boteti, która sporadycznie wypływa z delty Okawango, wpadając do niego od zachodu. Solnisko Sua zasilane jest przez rzekę Nata, której ujście znajduje się w jego północno-wschodniej, rzadko całkowicie wysychającej części, a także przez rzeki Tutume, Semowane i Mosetse[5]. W porze deszczowej solnisko Sua jest zalewane (zwykle do około 30 cm głębokości). Jedynie w niektórych latach nie dochodzi do przypływów z rzek, a solnisko wypełniane jest wodą pochodzącą z opadów deszczu[1].
Klimat solnisk jest surowy, z dużymi dobowymi i sezonowymi amplitudami temperatury. Średnie temperatury w południe latem wynoszą około 35 °C i osiągają maksymalnie 44 °C. Zima to długi, suchy okres słonecznych i bezchmurnych dni z temperaturami w południe dochodzącymi do 17 °C i spadającymi w nocy do –8 °C. Późną zimą nad solniskami wieją wiatry o dużej prędkości[1].
Dolina Changane w południowym Mozambiku jest również półpustynna, z rocznymi opadami w zakresie 400-600 mm, w większości przypadającymi między październikiem a kwietniem. Na przełomie XX i XXI wieku obszar ten nawiedziły poważne powodzie[1].
Flora
.jpg)
Solniska kompleksu Makgadikgadi są prawie pozbawione roślinności makrofitowej. W czasie pory deszczowej ich powierzchnię pokrywa cienka warstwa sinic[1]. Nieliczne obecne na solniskach wyspy porośnięte są gęstym lasem słonolubnych gatunków takich jak Acacia reficiens[6]. Na obrzeżach dominują słonolubne trawy z gatunków Sporobolus spicatus i Odyssea paucinervis[1]. Słone bagna, które znajdują się w pobliżu wilgotniejszych brzegów solnisk, zasiedlają portulaka pospolita, Sporobolus tenellus, Suaeda fruticosa i Vernonia fastigiata[6]. Izolowane bagniste łachy występujące wzdłuż brzegów solnisk, prawdopodobnie związane z występującymi tam źródłami, porasta trzcina pospolita, a w nielicznych wypełnionych wodą zagłębieniach terenu występuje Alternanthera nodiflora, Dichanthium papilosum, Lagarosiphon muscoides, jezierza morska, sitowiec nadmorski i rdestnica[6]. W wilgotnych szczelinach obecnych na obrzeżach solnisk występuje Amaranthus thunbergii, Cyperus aristatus, C. compressus, Glinus bainesii, Polygonum limbatum i Pentzia[6]. Dalej, na mniej słonawych glebach, obecna jest sawanna zdominowana przez trawy z gatunków Odyssea paucinervis i cynodon palczasty z Cenchrus ciliaris i Eriochloa meyeriana dominującymi na grzbietach wapiennych skarp[1]. W delcie rzeki Nata, wpadającej do solniska Sua, występują Sesbania mossambicensis i Sporobolus spicatus. Brzegi rzeki porastają Faidherbia albida, Acacia kirkii, Combretum imberbe i Lonchocarpus capassa[6]. Na północ i północny zachód od solniska Ntwetwe występują pojedyncze baobaby afrykańskie oraz akacje z gatunków Acacia kirkii i Acacia nigrescens. Z kolei na zachód występują widlice. Solniska Sua i Ntwetwe rozdziela zbiorowisko trawiaste, na którym znajduje się granitowa wychodnia o wysokości 20 metrów, znana jako wyspa Kubu, porośnięta gigantycznymi baobabami. Dalej na północ, wokół solniska Nxai, roślinność staje się typowa dla Kalahari i przechodzi w ekoregion Kalaharyjskie lasy akacjowe. Samo solnisko Nxai, a także solnisko Kgama-Kgama są słonymi łąkami porośniętymi akacjami. Solnisko Kudiakam, na południe od Nxai, jest pozbawione roślinności makrofitowej, a na jego brzegach rosną baobaby. Grupa baobabów z brzegu Kudiakam jest atrakcją turystyczną o nazwie Baobaby Bainesa (ang. Baines Baobabs), odnosząc się do Thomasa Bainesa, artysty, który w XIX wieku towarzyszył Davidowi Livingstonowi w badaniu Afryki i który w 1862 roku namalował jeden z nich na akwareli. Roślinność na południe od kompleksu Makgadikgadi przechodzi w ekoregion Zambezyjskie lasy mopane, zdominowane przez Colophospermum mopane ze zmiennymi proporcjami Acacia nigrescens, Terminalia prunioides i Combretum imberbe. W pobliżu południowo-wschodniego rogu Parku Narodowego Makgadikgadi znajduje się kilka podobnych do kaktusów roślin z gatunku Hoodia lugardii o ciernistych łodygach wysokości jednego metra i brązowych kwiatach w kształcie gwiazdy[1].
Na umiarkowanie zasolonych obszarach doliny Changane przeważają słone łąki z porozrzucanymi grupami drzew z gatunku Vachellia nilotica subsp. kraussiana. Tereny częściej zalewane, o wyższym zasoleniu, są zdominowane przez zbiorowiska traw poprzecinane płatami gołej ziemi. Dominującymi gatunkami traw na tych terenach są Eriochloa meyeriana, Sporobolus nitens i Aristida adscensionis. W pobliżu rzeki Changane zasolenie jest wyższe i tam przeważają gatunki z rodzajów: Arthrocnemum, soliród, łoboda i sodówka[1].
Fauna
,_salar_del_parque_nacional_Makgadikgadi_Pans,_Botsuana,_2018-07-30,_DD_51.jpg)
,_parque_nacional_Makgadikgadi_Pans,_Botsuana,_2018-07-30,_DD_15.jpg)
Ekstremalne temperatury, silne wiatry, uboga roślinność i – o ile obecna – słona woda czynią solniska kompleksu Makgadikgadi nieodpowiednim siedliskiem dla większości zwierząt. Zamieszkują je zwierzęta przystosowane do długich okresów suszy i szybkiego reagowania na opady deszczu, głównie skorupiaki z rodzaju artemia, które dominują w tym środowisku ze względu na krótkie cykle życia i odporne na wysychanie jaja. Jedynymi dużymi zwierzętami zamieszkującym teren solnisk są strusie, które gniazdują w tym miejscu, ponieważ zapewnia im ono ochronę przed zagrożeniami. Formacje trawiaste otaczające solniska zasiedlają roślinożercy: bawolec krowi, oryks południowy, skocznik antylopi, antylopik zwyczajny, żyrafa północna, zebra stepowa i gnu pręgowane, a wzdłuż rzeki Boteti również słoń afrykański, oraz drapieżniki: szakal czaprakowy, hiena brunatna, krokuta cętkowana, lew afrykański, gepard grzywiasty i likaon pstry. Na porośniętym trawami i akacjami solnisku Nxai żyje duża populacja skocznika antylopiego. Jest to jedno z niewielu miejsc na świecie, gdzie gatunek ten współegzystuje z impalą zwyczajną. Zwierzęta te mają odmienne preferencje siedliskowe, ale roślinność Nxai, łącząca półpustynną sawannę z sawanną drzewiastą, zapewnia odpowiednie warunki obu gatunkom. Podczas suchego sezonu zimowego duże ssaki gromadzą się wzdłuż rzeki Boteti[1].
Do solnisk, wraz z wodami powodziowymi, przybywają różne gatunki ryb, które wymierają wraz z osuszaniem terenu. Jedynie ryby z rodzaju Barbus potrafią przetrwać okres suszy zakopane w mule[6].
Formacje trawiaste otaczające solniska Makgadikgadi zasiedla żerujący na termitach mrównik afrykański[5] oraz 71 gatunków gadów[7], takich jak żółwie, warany skalne, węże i jaszczurki[1], a także 18 gatunków płazów[7]. Na brzegach solnisk występuje endemit tego miejsca, agama Agama makarikarica[1]. Występują tu również gryzonie, w tym świstaki, zęboszczur kolonijny, akacjoszczur czarnoogonowy, postrzałka kafryjska i myszoskocznik malutki[5]. Na akacjowej sawannie drzewiastej spotkać można galagowate, zająca zaroślowego i jeżozwierze[5].
Przez większą część roku na solniskach żyją jedynie strusie i gatunki takie jak sieweczka przylądkowa i sieweczka piaskowa. Niewielka populacja ptaków wodnych, takich jak perkozy, kormorany i kaczki, przebywa u ujścia rzeki Nata, gdzie dostępna jest stale słodka woda. Na formacjach trawiastych otaczających solniska występują strusie, sekretarze, dropy olbrzymie, dropiki (w tym dropik jasnoskrzydły)[5], stepówki i frankoliny[1], a także nocobieg dwuobrożny[5]. Na widlicach obecnych na zachód od kompleksu gnieżdżą się m.in. pustułka stepowa i palmojad[1], a na porastających obrzeża solnisk baobabach płomykówka zwyczajna, kraska liliowopierśna i kraska kreskowana[5]. Na samotnych, ciernistych drzewach gniazda zakładają sekretarze, sęp afrykański i sęp uszaty[5]. W lasach akacjowych występują szponiastonóg krasnodzioby, gwizdacz białobrewy i motylik fioletowouchy[5].
W porze deszczowej, po ulewnych opadach, do kompleksu Makgadikgadi migrują tysiące ptaków wodnych, z których większość przylatuje w celach rozrodczych. Należą one do takich gatunków jak: żuraw koralowy, koronnik szary, żabiru afrykański, marabut afrykański, kleszczak afrykański, bielik afrykański, rybitwa wielkodzioba, pelikan różowy, pelikan mały, szablodziób zwyczajny, szczudłak zwyczajny, a także gęsi, sieweczki, cyraneczki i kaczki[1].
Z Namibii i wschodniej Afryki na solniska migrują tysiące flamingów, aby żerować na świeżo wyklutych artemiach i sinicach oraz by złożyć jaja. Solnisko Sua jest największym w Afryce obszarem lęgowym flaminga różowego, a także jedynym stałym miejscem lęgowym flaminga małego w południowej Afryce. Wraz z wysychaniem solnisk pisklęta rozpoczynają migrację na północ w kierunku ujścia rzeki Nata[1].
Zagrożenie i ochrona
Słonorośla Makgadikgadi są stosunkowo nienaruszone. Obszar ten jest w większości niezamieszkały. Większość ekoregionu nie podlega jednak ochronie. Zachodnią część solniska Ntwetwe, a także solniska Kudiakam, Nxai i Kgama-Kgama obejmuje Park Narodowy Makgadikgadi i Nxai, który zajmuje powierzchnię ponad 5500 km². Większość terenu solniska Ntwetwe oraz solnisko Sua, będące lęgowiskiem flamingów, nie podlegają ochronie. Ekoregion zagrożony jest przez niekontrolowaną turystykę, zakłócającą lęgi ptaków, nielegalne polowania, a także wypas bydła. Potencjalnym zagrożeniem jest naruszenie dopływu wody do kompleksu solnisk.
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Southern Africa: Northern Botswana. World Wildlife Fund. [dostęp 2022-02-16]. (ang.).
- ↑ Etosha Pan Halophytics. One Earth. [dostęp 2022-02-15]. (ang.).
- ↑ a b Etosha Pan. UNESCO World Heritage Centre. [dostęp 2022-02-17]. (ang.).
- ↑ Andrew Goudie: Great Warm Deserts of the World: Landscapes and Evolution. Oxford University Press, 2002, s. 204. ISBN 978-0-19-924515-4.
- ↑ a b c d e f g h i Chris McIntyre: Botswana: Okavango Delta, Chobe, Northern Kalahari. Wyd. 3. Bradt, 2010. ISBN 978-1-84162-308-5.
- ↑ a b c d e f Ralph H. Hughes: A directory of African wetlands. Gland, Switzerland: IUCN, 1992, s. 620-622. ISBN 978-2-88032-949-5.
- ↑ a b Joyce Ann Quinn: Earth's landscape: an encyclopedia of the world's geographic features. Santa Barbara, California: 2015, s. 438-439. ISBN 978-1-61069-446-9.