Gay village

Stacja metra Beaudry w gay village w Montrealu

Jedna z ulic dzielnicy Church and Wellesley w Toronto

Liverpool Gay Quarter, ulica Stanleya

Gay village (ang. gay „gej”, village „wioska”) – części miast w USA i Kanadzie o dużej koncentracji osób LGBT i firm określających się jako gay-friendly.
Gay village daje osobom LGBT możliwość zamieszkania w przyjaznym środowisku i życia bez strachu. Na terenie gay village znajdują się gejowskie bary, nocne kluby gejowskie oraz przyjazne osobom LGBT sale treningowe, restauracje, księgarnie itp. Gay village propagując wartości środowiska LGBT poszerzają spektrum kulturowe miasta. W miastach niechętnych mniejszościom seksualnym obszary te stanowią enklawy przyjazne osobom LGBT.

Semantyka i geneza nazwy

W języku angielskim gay village oznacza dosłownie gejowską wioskę, przy czym słowo gay ma tu również konotację ze słowem wesoły i określa w tym języku homoseksualnych mężczyzn i kobiety. W tym kontekście używa się również określeń gay neighborhood lub slangowego gayborhood, czyli dosł. gejowskie sąsiedztwo. Inne stosowane określenia to: gaytown, gayville, queer quarter, gay-to lub gay ghetto, przy czym te ostatnie bywają czasem odbierane pejoratywnie. Nazwa gay village jest stosowana najczęściej i przyjęła się jako międzynarodowe określenie.

Określenie gay village wzięło się od nazwy Greenwich Village, jednej z dzielnic Nowego Jorku, będącej w 1969 roku tłem zamieszek nazwanych Stonewall riots, które wybuchły na tle prześladowań mniejszości seksualnych. Green Village uznawana jest za pierwszą otwarcie gejowską dzielnicę.

Historia amerykańskich dzielnic

Miejskie getta lat 60. i 70. XX wieku

Tęczowa flaga na ulicy dzielnicy Castro w San Francisco

W historii XX wieku terminem getto określano zamknięte obszary miast zamieszkane przez różne grupy uważane za wyjęte z głównego nurtu społecznego lub żyjące poza normą takie jak biedota, geje i lesbijki, mniejszości rasowe, włóczędzy, prostytutki lub Cyganie. Ze względu na zatłoczenie i zagęszczenie zabudowy pewne dzielnice oceniane jako gorsze bywały miejscami, które skupiały również mniejszości seksualne. Z jednego punktu widzenia, obszary te były miejscami marginalizowanymi i często tworzonymi przez homofobiczne heteroseksualne społeczności, zaś z innej perspektywy miejscami schronienia, gdzie członkowie mniejszości seksualnych mogli korzystać z bezpiecznej koncentracji oraz niedyskryminujących ich zasobów i usług (podobnie jak robiły to inne mniejszości).

W niektórych miastach, geje i lesbijki gromadzili się otwarcie w miejscach, z którymi ich identyfikowano, w innych pozostawali rozproszeni w okolicach, z którymi nie kojarzono ich tak wyraźnie ze względu na powszechną obecność liberalnych i kontrkulturowych postaw. Przykładowo gejów i lesbijki w San Francisco gromadziła gay friendly okolica Castro, w Seattle koncentrowali się w starych cygańskich rejonach Capitol Hill, w Montrealu w miejscu określanym administracyjnie jako Centrum-Sud lub popularnie „Le Village”, a w Vancouverze zachodnia część centrum miasta, tzw. „West End” w trójkącie ulic Denman, Davie i Thurlow. Okolice te miały wyższą koncentrację gejowskich mieszkańców i firm niż otaczające je sąsiedzkie dzielnice. Warto przy tym zauważyć, że współczesna gay village w większości zupełnie nie przypomina getta z lat 70. XX wieku.

Nowojorska dzielnica i zamieszki 1969 roku

W roku 1965 w USA zostały zalegalizowano lokale gejowskie, choć początkowo nie przyznawano im koncesji na sprzedaż alkoholu. Lokale takie powstawały zazwyczaj tam, gdzie istniały już zawiązki gejowskiej infrastruktury, np. w pobliżu popularnego zakładu fryzjerskiego prowadzonego przez gejów. Ci, by nie marnować czasu na dojazdy, mieszkali w pobliżu. Wkrótce obok otwierały się inne punkty usługowe nastawione na tych samych klientów, przy nich wkrótce również gastronomia, najpierw mała, potem większa. Istotnym czynnikiem były pewne trudności komunikacyjne wielkich metropolii oraz fakt, że duże skupiska miejskie zapewniają na tyle odpowiedni poziom anonimowości i różnorodności, by możliwe stało się w nich budowanie społeczności nie bazującej na tradycyjnych modelach rodzinnych.

Taką dzielnicą stało się nowojorskie Greenwich Village. Wspomniane zamieszki pod pubem Stonewall 28 czerwca 1969 roku zastały dzielnicę już na tyle zintegrowaną, by trzydniowa bitwa z policją mogła zostać wygrana. Wydarzenie to zwróciło uwagę gejom i lesbijkom na możliwości, jakie stwarza istnienie ich zwartych dzielnic. W Nowym Jorku po raz pierwszy realnie wywalczono sobie fragment przestrzeni publicznej, a przykład zaraził wkrótce kilkanaście wielkich miast w Stanach Zjednoczonych. Geje zaczęli organizować się w ruch społeczny – „przyjęto strategię: z barów na ulice, z zakamarków życia nocnego na światło dzienne, od dewiacji seksualnej ku alternatywnemu stylowi życia”, co stanowiło kluczowy moment dla powstawania gay villages, od którego w Ameryce datuje się ich powstawanie.

LGBT w procesie gentryfikacji

Boystown w Chicago

Socjologia i urbanistyka zauważają znaczący wpływ gejów na proces zmian w dużych metropoliach, przypisując środowiskom LGBT cechę gentryfikacji terenów miejskich przejętych przez nich zarówno na etapie pewnego rozwoju, z już istniejącą zabudową i infrastrukturą, jak i tych zasiedlanych w początkowym stadium urbanizacji.

Powstawaniu gay villages w miastach USA i Kanady sprzyjały pewne procesy ekonomiczne zaobserwowane w latach 70. XX wieku. Przemysł ciężki tych miast restrukturyzował się: częściowo odpływał do krajów Trzeciego Świata z powodu znacznie tańszej siły roboczej, częściowo przenosił się na przedmieścia, gdzie tańsze było utrzymanie fabryk ze względu na ceny gruntu, niższe podatki i koszty pracy. Robotnicy przemysłowi wraz z rodzinami znaleźli się również na obrzeżach miast, w pobliżu swoich fabryk.

Zjawiskiem masowym stała się społeczna polaryzacja struktury ludnościowej, gdyż równolegle z tym procesem rozwijał się sektor usługowy i wdrażano wysokie technologie (hi-tech), a rozwój elektroniki usprawniał łączność i możliwości zarządzania. W takiej sytuacji biura wielkich firm i zakładów produkcyjnych nadal znajdowały się w centrach wielkich miast. Dla redukcji kosztów zatrudniano w nich często pracowników na niepełne etaty lub korzystano z outsourcingu. Taki system pracy okazał się dobrą propozycją dla młodych, mobilnych ludzi z prowincji, którym odpowiadały nawet nisko płatne stanowiska, aby tylko „zaczepić się” w wielkim mieście. Okazało się też, że w tej grupie spory odsetek stanowią geje i lesbijki, którym bardziej odpowiadały stwarzające się w centrach warunki pracy i rozrywki. Za tą falą emigracyjną napłynęli ci o specjalistycznym wykształceniu oraz ludzie wolnych zawodów, którym bardziej odpowiadało mieszkanie wśród innych gejów. Bliżej tu było do gejowskiego lokalu, do popularnych gejowskich miejsc spotkań i tak otwierały się w okolicy gabinety gejów-lekarzy, terapeutów, biura gejów-prawników. Druga gejowska grupa emigracyjna była już bardziej zamożna i mogła wiele więcej wydać, w związku z czym odegrała dużą rolę w gentryfikacji obszarów śródmiejskich. Za najbardziej spektakularną uchodzi rola gejów w odbudowie i rozwoju San Francisco, które tylko dzięki temu rozrosło się w latach 70. XX w. do obecnych rozmiarów.

Współczesne dzielnice w metropoliach

Gayborhood w Filadelfii

O lokalizacji gay villages współdecydowało wiele czynników, wśród których ważnym było otwarcie miejscowych przedsiębiorców oraz zwykłych mieszkańców na kulturę różnorodności. Taka postawa obok akceptacji dla LGBT często idzie w parze z ogólnym potencjałem i przedsiębiorczością społeczeństw. Wydaje się, że stabilności starych dużych dzielnic gejowskich powstałych w latach 70. i 80. XX wieku nic nie jest w stanie zachwiać, a na prowincji, w mniejszych miastach takie organizmy nigdy nie powstaną. Można więc uznać, że obecna liczba ok. 50 wielkich skupisk gejów na świecie jest ostateczną reprezentacją. Od początków powstania obserwuje się przy tym ich umacnianie i rozrost.

Współczesne dzielnice gejowskie to często propozycje dla zamożnych gejów. Taki profil mieszkańców nie odzwierciedla jednakże całościowo struktury majątkowej LGBT, również w Ameryce. Krytycy w samym środowisku gejowskim podkreślają, że różowym dzielnicom pozwala się istnieć o tyle, o ile wypracowują one odpowiednio wysokie zyski, a gay village to wynalazek służący bogatemu gejowi rasy białej. Tak przedstawiany wizerunek gay village fałszuje obraz całości społeczności LGBT, kamuflując istnienie gejów dalekich od zamożności, podobnie jak kolorowych, biseksualistów i transseksualistów. Zauważa się przy tym, że często w miarę postępu procesu gentryfikacji stara gay village robi się coraz bardziej ekskluzywna. Dla niektórych jej mieszkańców staje się zbyt droga, więc wyprowadzają się w tańsze rejony, które z czasem przekształcają się w następną, satelicką dzielnicę gejowską. To dlatego w niektórych metropoliach istnieje kilka gay villages (w Los Angeles jest ich pięć).

Konsumeryzacja

Społeczności gejowskie mają znacznie większy wpływ na gentryfikację danej przestrzeni miejskiej niż np. mężczyźni heteroseksualni – bo zarabiają równie dobrze, a często nawet więcej. Nie mają obciążeń rodzinnych, więcej wydają, także na dobra luksusowe, wspierając tym samym infrastrukturę. Wydatki tradycyjnych rodzin i par heteroseksualnych skupiają się na gospodarstwie domowym i na dobrach niedrogich i powszechnych, często z pominięciem sektora turystyki, kultury itp. Z tych powodów dzielnice zamieszkane przez LGBT są terenami wzmożonej konsumpcji, rynkami sui generis. Konsumpcja ta dodatkowo znacznie wzrasta podczas organizowanych tam masowych imprez środowiskowych – różnego rodzaju parad, outgames i gay games – które przyciągają turystów. Rosnące uznanie wartości ekonomicznej społeczności homoseksualnych jest nie tylko związane z ich siłą nabywczą, ale także z rolą, jaką lesbijki i geje odegrali (i odgrywają nadal) w rewitalizacji obszarów miejskich.

W przypadku gay villages szybko nastąpił efekt konsumeryzacji. Dla pragmatycznych władz miejskich dzielnice te stały się pożądanym elementem przynoszącym do budżetu poważny dochód. Postrzeganie miasta jako gay friendly bywa istotnym elementem turystycznego marketingu, jak w przypadku norweskiej stolicy Oslo czy Le Mans we Francji, Berlina czy Nova Iguaçu w Brazylii. W niektórych próbowano nawet podjąć się sztucznego tworzenia dzielnicy gejowskiej dla przyciągnięcia pink dolarów. W roku 2004 władze Oakland w północnej Kalifornii starały się stworzyć gay village w zdewastowanej części miasta, próbując odciągnąć zyski z rozrywki i handlu z sąsiadującego z nim San Francisco. Projekt osiągnął umiarkowany sukces. Niektórzy krytycy twierdzą, że poziom akceptacji dla LGBT w Oakland jest wyższy niż w innych miastach, co zanegowało potrzebę istnienia scentralizowanej gay village.

Gay villages w Europie

Litera C na tabliczce z nazwą ulicy Canal Street bywa dla żartu zasłaniana, przez co napis głosi Anal Street

Idea gay village jest typowo amerykańska. W Europie przyjęła się w dość ograniczonym zakresie – w przeciwieństwie od Amerykanów, wydaje się, że Europejczycy raczej tylko odwiedzają dzielnice gejowskie w celach rozrywkowych, a mieszkać wolą z dala od nich, w spokojniejszym otoczeniu. W wydaniu europejskim dzielnica gejowska to raczej tylko skupisko lokali i sex shopów, niż miejsca do zamieszkania. Na starym kontynencie gejowska gentryfikacja nigdy nie zaistniała w takiej skali jak w Ameryce.

Po jednej takiej dzielnicy posiadają niektóre stolice europejskie: Londyn, Berlin, Amsterdam. Ponadto dzielnice te to wciąż bardziej skupiska gejowskich lokali, niż miejsca zamieszkania gejów. W niektórych miastach, takich jak Sztokholm czy Kopenhaga, nie istnieją żadne ustalone dzielnice gejowskie, częściowo ze względu na różną dynamikę społeczną tych miast (mniej segregacji społecznej w mieście), ale także ze względu na wcześniejszą dużą społeczną akceptację dla homoseksualistów. Niemniej jednak istnieją w europejskich miastach miejsca, które były historycznie znane jako miejsca spotkań gejów, takie jak Södermalm w Sztokholmie, których charakter jest nieco kontrkulturowy, mimo że wśród mieszkańców nie przeważają osoby LGBT.

W Europie natomiast częstym zjawiskiem jest funkcjonowanie miejscowości wypoczynkowych, które zdobywają sobie uznanie w środowisku LGBT jako przyjazne gejom. Dzięki turystyce gejowskiej kurorty te bogacą się zdobywając międzynarodową klientelę. Należą do nich m.in. wyspa Mykonos w Grecji czy Gran Canaria i Sitges w Hiszpanii. O klientów LGBT dba również Manchester mający skupisko lokali rozrywkowych w okolicy ulicy Canal Street.

Polskie dzielnice gejowskie

W polskich realiach nie istnieją dzielnice gejowskie, nawet tak skromne, jak te w innych europejskich miastach. Powodem może być choćby to, że w Polsce lokale gejowskie powstają dopiero od początku lat 90. XX w. i tylko nielicznym z nich udało się przetrwać dłużej niż 3-4 lata. Mimo to jeszcze w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niektóre dzielnice kilku dużych miast uchodziły za bardziej gejowskie. Za takie uważano osiedle Za Żelazną Bramą w Warszawie czy osiedle Teatralne w Nowej Hucie, trudno jednak wskazać źródła takich opinii.

Gay village w filmie

Dzielnice typowo gejowskie pojawiły się w kilku filmach na początku XXI wieku. Gay village stanowi wyraźne tło w serialach Queer as Folk – w brytyjskiej wersji jest nim Manchester, zaś w amerykańskiej miasto Pittsburgh w stanie Pensylwania. W melodramatycznym Latter Days bohaterowie mieszkają w dzielnicy Los Angeles, w którym możesz być nieszczęśliwy tylko, gdy się spieczesz za mocno. W nowojorskiej dzielnicy w okolicy Christopher Street rozgrywają się perypetie bohaterów romansowego filmu Trick.

Zobacz też

• gay pride
• pink dollar
• gay-friendly

Bibliografia

• Richard C. Cante: Gay Men and the Forms of Contemporary US Culture, wyd. Ashgate Publishing, Londyn 2008, ISBN 0-7546-7230-1.
• Manuel Castells: The City and the Grassroots: A Cross-Cultural Theory of Urban Social Movements, University of California Press, Berkeley, Los Angeles 1983, ISBN 0-520-04756-7.
• John D’Emilio: Making Trouble: Essays on Gay History, Politics, and the University, Routledge, Nowy Jork, Londyn 1992, ISBN 0-415-90509-5.
• Jeffrey Escoffier: American Homo: Community and Perversity, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Londyn 1998, ISBN 0-520-20632-0.
• Richard Florida: The Rise of the Creative Class: And How It’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life, Perseus Books Group, Nowy Jork 2002, ISBN 0-465-02476-9.
• Benjamin Forest: West Hollywood as Symbol: The Significance of Place in the Construction of a Gay Identity, Environment and Planning D: Society and Space 13, 1995, s. 133-157.
• Moira Rachel Kenney: Remember, Stonewall was a Riot: Understanding Gay and Lesbian Experience in the City, t. 5, s. 120-132 [w:] Leoni Sandercock (red.) Making the Invisible Visible, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Londyn 1998, ISBN 0-520-20734-3.
• Mickey Lauria, Lawrence Knopp: Toward an Analysis of the Role of Gay Communities in the Urban Renaissance, „Urban Geography” 6(2) 1985, s. 152-169.
• Martin P. Levine: Gay Ghetto, s. 182-204 [w:] Martin Levine (red.) Gay Men: The Sociology of Male Homosexuality, Harper & Row, Nowy Jork, Hagerstown, San Francisco, Londyn 1979, ISBN 0-06-012586-1.
• Brian Ray, Damaris Rose: Cities of the Everyday: Socio-Spatial Perspectives on Gender, Difference, and Diversity, s. 507-512 [w:] Trudi Bunting, Pierre Filion (red.) Canadian Cities in Transition: The Twenty-First Century, Oxford University Press, wyd. II, Oxford 2000, ISBN 0-19-541288-5.
• Sławomir Lachtera: 27 najbardziej gejowskich miast, serwis „Gejowo.pl”, 2007-03-29. polgej.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)]., dostęp 2008-10-22