5-Fluorouracyl
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C4H3FN2O2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
130,08 g/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
biały lub prawie biały, krystaliczny proszek[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS |
51-21-8 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stosowanie w ciąży |
kategoria D | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5-Fluorouracyl, 5-FU (łac. Fluorouracilum) – organiczny związek chemiczny z grupy zasad pirymidynowych; fluorowa pochodna uracylu. Jest cytostatykiem należącym do antymetabolitów pirymidyn i jest stosowany jako przeciwnowotworowy lek fazowo-specyficzny (faza S). Światowa Organizacja Zdrowia uznaje 5-fluorouracyl za jeden z najważniejszych leków używanych w medycynie[5][6].
Zastosowania leku
- nowotwory w obrębie głowy i szyi,
- nowotwory przewodu pokarmowego,
- rak sutka,
- leczenie brodawek.
Działanie leku
Działanie 5-fluorouracylu jest kilkukierunkowe, głównie jako inhibitor syntazy tymidylanowej odpowiedzialnej za biosyntezę monofosforanu tymidyny (TMP) poprzez metylację monofosforanu deoksyurydyny (dUMP)[7]. Niski poziom TMP prowadzi do zakłócenia replikacji DNA i do zahamowania proliferacji komórek nowotworowych. Innym mechanizmem działania 5-fluorouracylu jest wbudowywanie się w strukturę DNA i RNA co zaburza ich strukturę[8].
Działania niepożądane leku
- supresja szpiku,
- nudności i wymioty (dające się łatwo opanować),
- biegunki,
- zapalenie błon śluzowych
- dusznica bolesna,
- neurotoksyczność (ataksja móżdżkowa, „rozmyta mowa”, niezborność),
- wyłysienie.
Drogi podania i dawkowanie leku
Fluorouracyl podaje się dożylnie w 15-minutowym wlewie kroplowym lub w postaci jednorazowego wstrzyknięcia, czasem dotętniczo lub miejscowo (np. dootrzewnowo). Zgodnie z wytycznymi WHO[6] stosuje się zastrzyk 50 mg/mL w 5 mL objętości.
Budowa i właściwości chemiczne
5-Fluorouracyl został po raz pierwszy zsyntetyzowany w 1957 roku przez R. Duschinsky’ego i jego zespół. Opracowali oni metody syntezy nowej klasy związków chemicznych – fluorowanych pochodnych pirymidyn, znanych jako inhibitory syntazy tymidylanowej[9]. Pierwsze badania strukturalne w fazie stałej z zastosowaniem rentgenografii strukturalnej przeprowadzono w 1973 r. Ustalono, że 5-fluorouracyl krystalizuje w układzie trójskośnym (P1), w którym cztery cząsteczki 5-fluorouracylu stabilizowane są przez wiązania wodorowe[10]. Z uwagi na charakterystyczną strukturę chemiczną 5-fluorouracylu, występuje on w różnych formach tautomerycznych w roztworach wodnych, przy czym forma dominująca to diokso, z dwiema grupami C=O[9][11][12].
Przypisy
- ↑ a b Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
- ↑ a b c d e 5-Fluorouracyl (nr F6627) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski.
- ↑ a b Fluorouracil, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00544 (ang.).
- ↑ a b Fluorouracil, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-08-23] (ang.).
- ↑ WHO Model List of Essential Medicines [online], 18th edition Essential Medicines, 2013.
- ↑ a b Report of the WHO Expert Committee, The Selection and Use of Essential Medicines [online], 2017.
- ↑ C.W. Carreras, D.V. Santi, The catalytic mechanism and structure of thymidylate synthase, „Annual Review of Biochemistry”, 64, 1995, s. 721–762, DOI: 10.1146/annurev.bi.64.070195.003445, PMID: 7574499 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ Daniel B. Longley, D. Paul Harkin, Patrick G. Johnston, 5-fluorouracil: mechanisms of action and clinical strategies, „Nature Reviews. Cancer”, 3 (5), 2003, s. 330–338, DOI: 10.1038/nrc1074, PMID: 12724731 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ a b Tomasz Płowucha, Małgorzata Broda, Tworzenie kompleksów inkluzyjnych pomiędzy 5-fluorouracylem a β-cyklodekstrynami, [w:] Mirosław Szala, Kamil Maciąg (red.), Najnowsze doniesienia z zakresu nauk ścisłych, Lublin: Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, 2017, ISBN 978-83-65598-79-0.
- ↑ V.A. Naumov, S.A. Shlykov, A.V. Potanin, 5-fluorouracyl. Molecular structure in the gas phase, „Russian Journal of General Chemistry”, 79 (3), 2009, s. 475–481, DOI: 10.1134/S1070363209030220 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ V.K. Rastogi, M. Alcolea Palafox, Vibrational spectra, tautomerism and thermodynamics of anticarcinogenic drug: 5-fluorouracil, „Spectrochimica Acta. Part A, Molecular and Biomolecular Spectroscopy”, 79 (5), 2011, s. 970–977, DOI: 10.1016/j.saa.2011.04.008, PMID: 21664177 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ Nadezhda Markova, Venelin Enchev, Galya Ivanova, Tautomeric equilibria of 5-fluorouracil anionic species in water, „The Journal of Physical Chemistry. A”, 114 (50), 2010, s. 13154–13162, DOI: 10.1021/jp1063879, PMID: 21090740 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
