Calek Perechodnik
 Calek Perechodnik, pierwsza połowa lat 30. | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
październik 1944 |
| Zawód, zajęcie |
przedsiębiorca, policjant |
Calek Perechodnik, właśc. Calel Perechodnik[a] (ur. 8 sierpnia 1916 w Warszawie, zm. w październiku 1944 tamże)[1] – polski inżynier agronom pochodzenia żydowskiego, funkcjonariusz Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie w Otwocku, uczestnik powstania warszawskiego.
Autor książki Spowiedź będącej ważnym świadectwem relacji polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej oraz zbrodni niemieckich podczas Holocaustu.
Życiorys
Był synem Sary i Oszera Perechodników[2]. Wychował się w Otwocku. Wraz z bratem należał do prawicowo-syjonistycznej organizacji Bejtar[3].
Z powodu ograniczenia liczby studentów pochodzenia żydowskiego na Uniwersytecie Warszawskim (numerus clausus), studiował w Tuluzie we Francji, gdzie w roku 1937 uzyskał dyplom inżyniera agronoma[4]. Po powrocie do kraju, w sierpniu 1938 ożenił się z Anną Nusfeld, współwłaścicielką kina „Oaza” w Otwocku[5]. Razem z wujem prowadził w mieście skład materiałów budowlanych[5].
7 września 1939, po radiowym apelu Romana Umiastowskiego, wraz z bratem, ojcem i wujem opuścił miasto i dotarł do Słonimia[6]. Wrócił do Otwocka w październiku 1939[7]. W sierpniu 1940 urodziło się jego jedyne dziecko − córka Athalie[8].
Jesienią 1940 Niemcy utworzyli w Otwocku getto dla ludności żydowskiej[9], stanowiącej ponad połowę mieszkańców miasta[10]. W lutym 1941 Perechodnik wstąpił do miejscowej policji żydowskiej[11]. Wraz z innymi Żydami z Otwocka trafił także do obozu pracy w Piekiełku (obecnie część warszawskiej dzielnicy Białołęka)[12]. Podczas likwidacji otwockiego getta, 19 sierpnia 1942, jako policjant uczestniczył w załadowaniu Żydów do wagonów[13]. Tego dnia do obozu zagłady w Treblince zostały również wywiezione i tam zamordowane jego żona i dwuletnia córka[14]. Później zaczął się ukrywać, początkowo w Otwocku, a od grudnia 1942 w Warszawie[2].
Od 6 grudnia 1942 ukrywał się w mieszkaniu przy ul. Pańskiej 104, które opuścił kilka dni po wybuchu powstania warszawskiego[15]. 17 sierpnia 1944 wstąpił do Armii Krajowej, do 2. kompanii (I batalionu) zgrupowania „Chrobry II”[15]. 5 września został przeniesiony do kompanii rezerwowej, a później zwolniony ze służby z powodu zachorowania na tyfus[15]. Zginął po kapitulacji powstania pod koniec października 1944[2]. Został zabity przez Niemców, którzy odnaleźli bunkier, w którym się ukrywał[15] (według innego źródła został odkryty w bunkrze przez szabrowników)[16].
Ukrywając się przy ul. Pańskiej, od 7 maja do 19 października 1943 pisał po polsku wspomnienia[17][13]. Nazwał je „spowiedzią”, kierując je przede wszystkim do żony, której nie zdołał ocalić[13]. Opisał w nich m.in. stosunki między ludnością polską i żydowską w Otwocku, obozy pracy przymusowej dla Żydów znajdujące się pod Warszawą, przykłady pomocy udzielanej Żydom przez Polaków, losy i stan psychiczny Żydów ukrywających się po stronie aryjskiej oraz przypadki szantaży i denuncjacji[18]. Rękopis przekazał swemu znajomemu Władysławowi Błażewskiemu[18]. Po wojnie dokument trafił do jego starszego brata, Pejsacha, który przepisał go na maszynie i przekazał Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej w Łodzi[19]. Wspomnienia Perechodnika zostały wydane po raz pierwszy w Polsce w 1993 przez Ośrodek Karta pt. Czy ja jestem mordercą? Pełne wydanie, opracowane na podstawie zachowanego oryginalnego rękopisu Perechodnika, ukazało się w 2004 pt. Spowiedź[16]. Autor dedykował je „sadyzmowi niemieckiemu, podłości polskiej i tchórzostwu żydowskiemu”[20].
Uwagi
- ↑ Według rodziny używał wyłącznie zdrobnienia swego imienia. Zob. Zbigniew Gluza. Zemsta Perechodnika. „Polityka”, s. 61, 11 kwietnia 2018.
Przypisy
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 9, 319.
- ↑ a b c Michał Grynberg (oprac.): Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 348. ISBN 83-01-08364-6.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 10.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 11–12.
- ↑ a b Perechodnik 2016 ↓, s. 14.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 16.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 19.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 27.
- ↑ Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 377. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Krystyna Kubiak: Zarys dziejów Otwocka w latach 1407–1944, [w:] Otwock 1407–1967. Warszawa: Książka i Wiedza, 1972, s. 46, 70.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 29.
- ↑ Dzielnica upamiętniła obóz pracy przymusowej „Piekiełko”. [w:] Urząd Dzielnicy Białołęka m.st. Warszawy [on-line]. bialoleka.waw.pl, 27 listopada 2019. [dostęp 2020-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-21)].
- ↑ a b c Zbigniew Gluza. Zemsta Perechodnika. „Polityka”, s. 60, 11 kwietnia 2018.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 60, 76.
- ↑ a b c d Barbara Engelking, Dariusz Libionka: Żydzi w powstańczej Warszawie. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2009, s. 79. ISBN 978-83-926831-1-7.
- ↑ a b Zbigniew Gluza: Od wydawcy, [w:] Calek Perechodnik, Spowiedź. Warszawa: Ośrodek Karta i Żydowski Instytut Historyczny, 2016, s. 6. ISBN 978-83-64476-55-6.
- ↑ Perechodnik 2016 ↓, s. 7.
- ↑ a b Michał Grynberg (oprac.): Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 349. ISBN 83-01-08364-6.
- ↑ David Engel: Posłowie, [w:] Calek Perechodnik, Spowiedź. Warszawa: Ośrodek Karta i Żydowski Instytut Historyczny, 2016, s. 321–322. ISBN 978-83-64476-55-6.
- ↑ Zbigniew Gluza: Od wydawcy, [w:] Calek Perechodnik, Spowiedź. Warszawa: Ośrodek Karta i Żydowski Instytut Historyczny, 2016, s. 5, 7. ISBN 978-83-64476-55-6.
Bibliografia
- Calek Perechodnik: Spowiedź. Warszawa: Ośrodek Karta i Żydowski Instytut Historyczny, 2016. ISBN 978-83-64476-55-6.