Martynia
 Martynia annua | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
martynia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Martynia L. Sp. Pl.: 618 (1753)[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
M. annua Linnaeus[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Martynia[5][6][7], wibudłak[7] (Martynia L.) – rodzaj roślin z rodziny martyniowatych (Martyniaceae). Należy tu jeden[8] lub dwa[3] gatunki. Zasięg rodzaju obejmuje Meksyk, Amerykę Centralną i Antyle. Gatunek M. annua został szeroko rozprzestrzeniony w strefie międzyzwrotnikowej[3]. Rośliny występują na siedliskach zaburzonych, mniej lub bardziej suchych[8], na przydrożach i w lasach[9].
Do flory Polski zaliczono martynię trąbkowatą M. proboscidea[5], przy czym ta nazwa naukowa stanowi synonim taksonu z innego rodzaju z tej samej rodziny – Proboscidea louisianica subsp. louisianica[10].
Owoce M. annua bywają spożywane po marynowaniu. Lepkie liście bywają wykorzystywane do usuwania pasożytów zewnętrznych z drobiu[11].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny roczne gruczołowato, lepko owłosione[12] osiągające do 1 m wysokości, o łodygach u nasady drewniejących i osiągających do 2 cm średnicy[9].
- Liście
- Naprzeciwległe, bez przylistków, pojedyncze, z blaszką liściową szerokojajowatą, użyłkowaną dłoniasto[12].
- Kwiaty
- Obupłciowe, grzbieciste, zebrane są w grona w górnej części pędu. Pod kwiatami znajdują się dwa błoniaste podkwiatki. Działki kielicha, w liczbie 5, są wolne, bardzo nierównej wielkości. Korona w dole jest zwężona, wyżej dzwonkowato rozszerzona i 5-łatkowa, biała do różowej. Łatki na końcach korony są nierównej wielkości i zaokrąglone. Pręciki są dwa płodne oraz dwa zredukowane do prątniczków[12][8][13]. Zalążnia jest górna, powstaje z dwóch owocolistków i u nasady otoczona dyskiem miodnikowym. Szyjka słupka jest cienka, na szczycie rozwidlona[13].
- Owoce
- Torebki z krótkimi kolcami. Zewnętrzna warstwa owocu (egzokarp) szybko odpada, odsłaniając włóknistą, drewniejącą i urzeźbioną warstwę wewnętrzną (endokarp)[13]. Owoc zawiera 4 nasiona[12][8].
Systematyka
Rodzaj z rodziny martyniowatych Martyniaceae[14][2], dla której stanowi typ nomenklatoryczny[15].
W obrębie rodziny tworzy klad wraz z siostrzanym rodzajem Proboscidea[2].
- Wykaz gatunków[3]
- Martynia annua L.
- Martynia palmeri S.Watson
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-10-29] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-10-29] (ang.).
- ↑ a b c d e Martynia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-29].
- ↑ Martynia Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-29].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
- ↑ a b c d Joachim W. Kadereit (red.), Flowering Plants · Dicotyledons: Lamiales (except Acanthaceae including Avicenniaceae), Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 2004, s. 287-288, ISBN 978-3-642-18617-2, OCLC 851823246.
- ↑ a b Martynia annua Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-29].
- ↑ Proboscidea louisianica subsp. louisianica. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-29].
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 567. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d Martynia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-29].
- ↑ a b c Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 203-204. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Genus Martynia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-29].
- ↑ Family: Martyniaceae Horan., nom. cons.. [w:] National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2016-01-02].