Władysław Kotwicz

Fotografia portretowa

Władysław Kotwicz (ur. 20 marca 1872 w miejscowości Ossowo koło Lidy na Wileńszczyźnie, zm. 3 października 1944 w Czarnym Borze pod Wilnem) – polski językoznawca, orientalista. Specjalizował się przede wszystki w językach mongolskich na tle ałtajskim.

Życie i praca

W 1891 rozpoczął studia orientalistyczne w Petersburgu, specjalizując się w językach mongolskich, języku mandżurskim i chińskim. Po czterech latach studiów podjął pracę urzędnika w Kancelarii Ministra Finansów (1895). Pracę naukową na uniwersytecie dane mu było rozpocząć dopiero w 1900, ale aż do roku 1917 łączył ją z karierą urzędniczą, która dawała mu m.in. możliwość nawiązania znajomości z szeregiem osób ważnych dla życia naukowego, gospodarczego i politycznego Mongolii.

Podjęcie pracy na uniwersytecie w 1900 było możliwe dzięki uzyskaniu w tym roku przez Kotwicza habilitacji i stanowiska docenta prywatnego. Od razu w 1900 objął stanowisko kierownika filologii mongolskiej. Na stanowisko docenta etatowego czekał aż do 1917. Profesorem został w 1923.

Kotwicz wziął udział w kilku ekspedycjach do Kałmuków (1894, 1896, 1910, 1917), ale najbardziej znaną jego podróżą naukową była wyprawa do północnej Mongolii (1912), gdzie badał tureckie napisy orchońskie, a także klasztor w Erdeni Dzu (XVI w.), położony ok. 400 km na zachód od Urgi (dziś Ułan Bator).

Jednocześnie zaangażował się w tworzenie po Rewolucji Październikowej tzw. Piotrogrodzkiego Instytutu Żywych Języków Orientalnych - prace organizacyjne trwały do jesieni 1920 i wówczas mianowano go też kierownikiem Instytutu. Funkcję tę pełnił do wiosny 1922.

Właśnie w 1922 Kotwicz otrzymał równocześnie dwa zaproszenia do Polski: z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i z Uniwersytetu Jana Kazimierza (= UJK) we Lwowie. Oba te uniwersytety postanowiły bowiem zupełnie niezależnie od siebie zaprosić go do Polski. Kotwicz wybrał Lwów, przypuszczalnie dlatego, że władze rektorskie UJK nosiły się z zamiarem utworzenia dużego Instytutu Orientalistycznego, tak że ta propozycja wydawała się bardziej perspektywiczna.

Po załatwieniu wszystkich formalności Kotwicz przybył do Lwowa w 1924 i podjął tu od razu pracę jako kierownik utworzonej dlań Katedry Filologii Dalekiego Wschodu.

W tym samym czasie powstało Polskie Towarzystwo Orientalistyczne, a na jego przewodniczącego wybrano właśnie Kotwicza, który funkcję tę pełnił do śmierci. W 1927 został też redaktorem naczelnym Rocznika Orientalistycznego. W 1932 założył serię Collectanea Orientalia, którą sam finansował (do 1939 ukazało się 16 zeszytów; po wojnie nie było kontynuacji).

Przez wiele lat po wojnie Kotwicza uważano za wybitnego ałtaistę przekonanego o wspólnej genezie języków ałtajskich. Jest to jednak pogląd mylny, gdyż Kotwicz był w tej materii dość sceptyczny (przywiązywał do niej zresztą małą wagę) i jako pierwszy uczony w świecie sugerował raczej istnienie ongiś ścisłej ligi językowej obejmującej trzy rodziny: turecką, mongolską i tunguzo-mandżurską (o czym pisał expressis verbis na str. 313-314 w swoich "Studiach nad językami ałtajskimi", zob. niżej).

Stosunkowo mało znaną ciekawostką jest to, że Kotwicz wydał w 1940 w Wilnie również Gramatykę języka litewskiego w zarysie (137 str.).

Obecnie rękopisy i inne pozostałości po Kotwiczu przechowywane są w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie.

Najważniejsze prace Kotwicza (opublikował ogółem ok. 150 pozycji)

1915 Opyt grammatiki kalmyckago razgovornago jazyka, Petrograd (2. wydanie: Řevnice pod Pragą [Czechosłowacja] 1929);

1936 Les pronoms dans les langues altaїques, Kraków;

1939 La langue mongole, parlée par les Ouigours Jaunes près de Kan-tcheou, Wilno.

Ważniejsze publikacje pośmiertne

1948 Józef Kowalewski orientalista (1801-1878), Wrocław; 1951 "Studia nad językami ałtajskimi", Rocznik Orientalistyczny 16 [1951]: 1-317.

Bibliografia

• Lewicki, M.: Władysław Kotwicz (20.III 1872 - 3.X 1944)", w: „Rocznik Orientalistyczny” 16 (1953): XI-XXIX.
• Stachowski, K.: Władysława Kotwicza niepublikowany „Rzut oka na losy orjentalistyki w Polsce” (1938), w: „LingVaria” 7/2 (2012): 207-237.
• Stachowski, K.: W. Kotwicz's unpublished study "Les voyelles longues dans les langues altaiques" (1938), w: „Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” 129 (2012): 245-315.