U.S. Air Force Thunderbirds
| |
 Thunderbirds w formacji Diament | |
| Państwo | Stany Zjednoczone |
|---|---|
| Samoloty | |
| Sponsor | |
| Baza macierzysta | |
| Barwy |
czerwony, biały i niebieski |
| Data utworzenia | |
| Strona internetowa | |
Thunderbirds (U.S. Air Force Air Demonstration Squadron) – zespół akrobacyjny sił powietrznych Stanów Zjednoczonych latający na myśliwcach F-16 Fighting Falcon, istniejący od 1953 roku. Zespół stacjonuje w bazie lotniczej Nellis w stanie Nevada.
Historia
Początki
Zespół utworzono 25 maja 1953 roku w bazie Luke w Arizonie jako 3600. Zespół Akrobacyjny (3600th Air Demonstration Team)[1]. Debiutancki pokaz odbył się 8 lipca, a pierwszy występ dla publiczności – 23 lipca[2]. Pierwszym dowódcą zespołu był major Dick Catledge (późniejszy generał), a pierwszymi samolotami używanymi przez zespół – myśliwskie F-84G Thunderjety (zespół dysponował też dwumiejscowym T-33 Shooting Starem, który służył jako samolot narratora i w którym urządzano przejażdżki dla VIP-ów i dziennikarzy)[2]. Do końca roku 1953 zespół dał pięćdziesiąt pokazów[2]. W pierwszych tygodniach następnego roku Thunderbirds wystąpili w zagranicznych pokazach podczas tournée po Ameryce Południowej; wystąpili między innymi przed trzystutysięczną publicznością w mieście Meksyk[2].
W 1955 roku zespół zmienił samoloty na F-84F Thunderstreaki, na których wystąpili podczas 91 pokazów lotniczych[1]. W czerwcu 1956 roku zespół przesiadł się na myśliwce North American F-100 Super Sabre, które dały mu – jako pierwszemu na świecie – możliwość lotów z prędkością naddźwiękową[1]. Zmianie samolotu towarzyszyła zmiana miejsca stacjonowania na bazę Nellis w Nevadzie[2]. Pierwszy z 630 występów na Super Sabre’ach odbył się 19 maja 1956 roku; grom dźwiękowy był stałym elementem pokazów Thunderbirds do czasu, gdy FAA zabroniła lotów naddźwiękowych[2]. W 1963 roku Thunderbirds po raz pierwszy wystąpili w Europie[2].
W 1964 roku zespół na krótko przesiadł się na F-105 Thunderchiefy[1]. Karierę tych maszyn w barwach Thunderbirds zakończyła tragiczna śmierć kapitana Eugene’a J. Devlina, którego samolot rozpadł się w powietrzu podczas manewru z dużym przeciążeniem[3]. Zespół powrócił na Super Sabre’y (w wersji D). W 1967 roku Thunderbirds pokazali się w swoim 1000. show[2].
Thunderbirds na Phantomach i Talonach
W 1969 nastąpiła kolejna zmiana samolotu. Nową maszyną Thunderbirds został F-4E Phantom II[1]. W tym samym okresie na Phantomach latał również zespół pokazowy amerykańskiej marynarki – Blue Angels[4]. Ostatni pokaz na Phantomach odbył się 10 listopada 1973 roku[1]. W następnym roku kryzys paliwowy wymusił zmianę samolotu na bardziej ekonomiczny. Wybrano Northropa T-38 Talona, naddźwiękowy samolot szkolno-treningowy oparty na konstrukcji myśliwca F-5. Pięć T-38 Talonów zużywało w czasie występu tyle samo paliwa, ile jeden Phantom II[1].
18 stycznia 1982 roku w Indian Springs w stanie Nevada nastąpiła najgorsza katastrofa w historii zespołu: rozbiły się cztery Talony wykonujące pętlę w formacji[1]. Piloci – major Norm Lowry oraz kapitanowie Willie Mays, Pete Peterson i Mark Malancon – zginęli na miejscu[5]. W następstwie katastrofy zespół poświęcił cały sezon pokazowy 1982 na odbudowę składu praktycznie od zera (w tym celu do zespołu przywrócono kilku jego byłych pilotów wciąż pozostających w służbie czynnej); podjęto również decyzję o wymianie maszyn na nowe myśliwce F-16A Fighting Falcon[5].
Thunderbirds na Fighting Falconach
Pierwsze loty ćwiczebne na F-16A zespół odbył w sierpniu 1982 roku[5]. We wrześniu 1987 roku, podczas tournée na Dalekim Wschodzie Thunderbirds dali pokaz w Pekinie – był to pierwszy występ amerykańskiego zespołu akrobacyjnego w kraju komunistycznym[1]. 22 kwietnia 1990 roku w Norfolk Naval Air Station odbył się 3000. występ Thunderbirds[6].
W 1992 roku Thunderbirds zamienili F-16A na F-16C[1]. Początkowo były to maszyny w wersji Block 32, w 2008 roku zamieniono je na nowocześniejsze F-16C Block 52[7]. W listopadzie 2005 roku zespół przyjął w swoje szeregi kapitan Nicole Malachowski jako pierwszą kobietę w historii latającą w Thunderbirds[1]. W 2006 roku zespół pokazał się na swoim 4000. show[6]. W tamtym okresie Thunderbirds dawali około siedemdziesięciu pokazów rocznie[6]. Wiosną 2013 roku działalność zespołu zawieszono na rok ze względu na cięcia budżetowe (podobny los spotkał Blue Angels)[1].
Wszystkie samoloty latające w Thunderbirds są maszynami bojowymi, jedynie tymczasowo rozbrojonymi i przystosowanymi do lotów pokazowych. Przywrócenie gotowości bojowej jest możliwe w ciągu 72 godzin[8].
Samoloty
- F-84G Thunderjet: 1953–1955
- F-84F Thunderstreak: 1955–1956
- F-100C Super Sabre: 1956–1964
- F-105B Thunderchief: 1964
- F-100D Super Sabre: 1964–1969
- F-4E Phantom II: 1969–1973
- T-38 Talon: 1974–1982
- F-16A Fighting Falcon: 1983–1992
- F-16C Fighting Falcon: od 1992
Skład Thunderbirds
Skład Thunderbirds na rok 2016[9]:
- podpułkownik Christopher Hammond (dowódca/prowadzący)
- kapitan Ryan Bodenheimer (lewy prowadzony)
- major Alexander Goldfein (prawy prowadzony)
- major Nick Krajicek (zamykający)
- kapitan Nicholas Eberling (pierwszy solista)
- major Alex Turner (drugi solista)
- major Kevin Walsh (oficer operacyjny)
- major Scott Petz (narrator)
- major Christopher Scheibler (chirurg)
- kapitan Angelina Urbina (oficer zarządzający)
- kapitan Warren Smith (oficer ds. technicznych)
- kapitan Sara Harper (oficer ds. public relations)
Program (Demo)
Przygotowanie do lotu, wsiadanie do samolotu oraz kołowanie jest integralną częścią pokazu. Piloci i technicy mają ustaloną choreografię, więc całość wygląda jak przedstawienie.
Z końca pasa startowego 4 samoloty przygotowują się do startu. Właściwa część pokazu rozpoczyna się słowami transmitowanymi z kabiny lidera formacji: "Thunderbirds run em up!"
Diament: Kiedy cała czwórka poderwie się, zamykający natychmiast umiejscawia się tuż za prowadzącym i formacja dalej wspina się przelatując nad tłumem i oddala się od lotniska przygotowując się do kolejnego manewru.
Soliści: Thunderbird 5 startuje i wykonuje czystą, niską beczkę. Następnie tuż za nim startuje Thunderbird 6, który wykonuje przewrót. Pierwszą akrobacją wykonywaną przez Thunderbird 5 jest przelot na plecach, tuż za nim przelatuje Thunderbird 6, który lecąc na plecach wykonuje beczkę, tak że wraca do lotu odwróconego.
Większość pokazu podzielona jest na przeplatające się występy diamentu i występy solistów. Diament pokazuje ciasne formacje wykonujące beczki, pętle i przejścia z formacji do formacji. Soliści ukazują indywidualne zdolności samolotów F-16 w szybkich i wolnych przelotach, szybkich i wolnych beczkach i ciasnych zakrętach. Niektóre z manewrów to mijanki, które lecą na siebie i mijają się z dużą prędkością, a niektóre tworzą wrażenie odbicia lustrzanego, gdy samoloty lecą do siebie plecami (przelot Calypso) lub brzuchem. Samolotem, który jest odwrócony jest zawsze Thunderbird 5, jego numer na kadłubie jest namalowany odwrotnie, a więc podczas tych przelotów jest ukazany dobrą stroną. Pod koniec pokazu wszystkie 6 samolotów łączą się w formację klin i wykonują już swoje ostatnie figury po czym podchodzą do lądowania. Ciekawostką jest, że tak samo jak numer na samolocie 5 jest odwrócony, tak samo numer przy nazwisku na kombinezonie pilota naszyty jest do góry nogami.
Wypadki
Thunderbirds wystąpili w ponad 4000 air show na całym świecie, przelecieli miliony kilometrów, w setkach różnych samolotów w ciągu ponad 53 lat służby.
Latanie wysokowydajnymi myśliwcami odrzutowymi jest bardzo niebezpieczne, a tym bardziej latanie w ciasnej formacji i wykonywanie figur akrobatycznych. Zważając na to ryzyko, ponad 4000 air show, niezliczone godziny treningów, zespół radzi sobie bardzo dobrze - podczas air show wydarzyły się tylko dwa wypadki ze skutkiem śmiertelnym.
Pierwszym wypadkiem była śmierć majora Joe Howarda latającego Thunderbird 3, 4 czerwca 1972 roku na lotnisku Dulles podczas Transpo 72. Kiedy jego F-4E Phantom utracił moc podczas pionowego manewru, major Howard katapultował się, a samolot spadł na ziemię z wysokości około 450 metrów. Na początku pilot opadał bezpiecznie, ale wiatr zdmuchnął go w stronę płonącego miejsca katastrofy.
Drugi wypadek miał miejsce 9 maja 1981 roku w bazie Hill, Utah. Kapitan Davin "Nick" Hauck latający Thunderbird 6 rozbił się podczas próby lądowania uszkodzonym T-38. Silnik samolotu uległ uszkodzeniu i zapalił się. Kapitan Hauck nie katapultował się w obawie o bezpieczeństwo obserwatorów. Samolot przeleciał jeszcze 800 metrów, uderzył w duży dąb, stodołę i ślizgając się po polu wybuchnął. Nikomu na ziemi nic się nie stało.
9 października 1958 r. 14 ludzi na pokładzie C-123, pomocniczego samolotu Thunderbirds, zginęło w katastrofie około 80 kilometrów na północny-zachód od Boise w Idaho.
24 września 1961 r. Starszy sierżant John Less z załogi Thunderbirds C-123 zginął, gdy C-123 Sił Powietrznych, zabierający Golden Knights, rozbił się podczas startu. Sierżant Less był na pokładzie jako obserwator.
18 pilotów Thunderbirds zginęło w wypadkach odrzutowców.
- 13 grudnia 1954 — Kapitan Gerorge Kevil zginął podczas indywidualnego treningu w Nellis.
- 26 września 1957 — Porucznik Bob Rutte zginął podczas indywidualnego treningu w Nellis.
- 12 marca 1959 — Kapitan C.D. Salmon zginął podczas indywidualnego treningu w Nellis.
- 27 lipca 1960 — Kapitan J.R. Crane, doświadczony pilot i narrator drużyny, zginął podczas indywidualnego treningu w Nellis.
- 6 kwietnia 1961 — Major Robert Fitzgerald, dowódca i prowadzący i Kapitan George Nial, narrator, zginęli podczas treningu w Nellis.
- 9 maja 1964 — Kapitan Eugene J. Devlin zginął gdy jego F-105 rozpadł się na dwie części w bazie Hamilton w Kalifornii.
- 12 października 1966 — Major Frank Leithen i Kapitan Robert Morgan zostali zabici podczas lotu do pomocniczego lotniska w Indian Spring, Nevada.
- 9 stycznia 1966 — Kapitan Jack Thurman zginął podczas indywidualnego treningu w Nellis.
- 21 grudnia 1972 — Kapitan Jerry Bolt i Starszy Sierżant Chuck Lyn, zginęli podczas lotu testowego w Nellis.
- 25 lipca 1977 — Kapitan Charlie Carter, pilot i narrator, zginął podczas manewrów w bazie F.E. Warren w Wyoming.
- 8 września 1981 — Podpułkownik D.L Smith, dowódca Thunderbirds, zginął kiedy we wloty powietrza jego samolotu wpadły mewy i maszyna spadła do jeziora Erie, Smith nie próbował się katapultować.
- 18 stycznia 1982 — "Wypadek Diamentu" stał się najgorszym wypadkiem w historii Thunderbirds. Major Norm Lowry, Kapitan Willie Mays, Kapitan Pete Peterson i Kapitan Mark Malancon zginęli podczas treningu w Indian Springs. Oficjalnie, przyczyną wypadku było niewystarczające ciśnienie na drążku sterowym w maszynie T-38 Talon podczas pętli. Wypadek ten doprowadził do zmiany samolotu z T-38 na F-16 Fighting Falcon.
Podczas służby w Thunderbirds samolotu F-16 doszło tylko do dwóch wypadków.
- 14 lutego 1994 podczas treningu na lotnisku pomocniczym w Indian Springs wydarzył się pierwszy wypadek. Podczas manewru spiralnego schodzenia pilot popełnił błąd - samolot rozbił się, a pilot przeżył.
- Drugi wypadek wydarzył się 14 września 2003 roku, w bazie Mountain Home, Idaho. Kapitan Christopher Stricklin, latający Thunderbird 6 (drugi solista), katapultował się na wysokości 40 metrów z nurkującego samolotu, około sekundy przed uderzeniem. Maszyna uderzyła w ziemię i wybuchła. Przyczyną wypadku był błąd pilota, który podczas wykonywania przewrotu źle ocenił wysokość potrzebną do wykonania manewru. Wskazania przyrządów były dobre dla bazy w Nellis, położonej 340 metrów niżej od bazy w Idaho. Strat, poza odrzutowcem wartym 20 milionów dolarów, nie było. Nikomu na ziemi nic się nie stało, a pilot odniósł tylko lekkie obrażenia.
Zobacz też
- ↑ a b c d e f g h i j k l Łukasz Golowanow: Thunderbirds. Konflikty.pl, 2 marca 2013. [dostęp 29 marca 2016].
- ↑ a b c d e f g h Thunderbirds History. [dostęp 29 marca 2016]. (ang.).
- ↑ The Crash of the Thunderbirds' F-105B. Check-Six.com. [dostęp 29 marca 2016]. (ang.).
- ↑ Blue Angels: Historical Aircraft - 60+ Years of Aviation Excellence. blueangels.navy.mil. [dostęp 1 kwietnia 2016]. (ang.).
- ↑ a b c The Thunderbirds' "Diamond Crash". check-six.com. [dostęp 1 kwietnia 2016]. (ang.).
- ↑ a b c Staff Sgt. Josh Clendenen: Thunderbirds perform 4,000th show. af.mil, 15 maja 2006. [dostęp 1 kwietnia 2016]. (ang.).
- ↑ Asif Shamim: Thunderbirds receive final 2 Block 52 F-16s. F-16.net, 18 listopada 2008. [dostęp 1 kwietnia 2016]. (ang.).
- ↑ Tyler Rogoway: The One USAF Thunderbird Demo Plane That Suited Up For Combat. foxtrotalpha.jalopnik.com, 14 sierpnia 2014. [dostęp 1 kwietnia 2016]. (ang.).
- ↑ Team Members: Officers. [dostęp 29 marca 2016]. (ang.).
