Układ pozapiramidowy
Układ pozapiramidowy (układ podkorowy, układ ruchowy prążkowiowy, łac. systema extrapyramidale) wraz z układem piramidowym bierze udział w wykonywaniu przez organizm czynności ruchowej. Jeśli jednak układ piramidowy zajmuje się czynnościami, które wymagają od nas skupienia (np. nauka jazdy na rowerze, nauka pisania), to układ pozapiramidowy powoli przejmuje i automatyzuje czynności, które wcześniej były pod kontrol układu piramidowego. Układ pozapiramidowy jest więc układem wspomagającym, odciążającym nas od skupiania się nad codziennymi czynnościami, umożliwiający nam pewną automatyzację. Współdziała w wyzwalaniu ruchów dowolnych i regulowaniu napięcia mięśni szkieletowych.
Anatomia
W układzie pozapiramidowym wyróżnia się następujące składowe anatomiczne:
- prążkowie (jądro ogoniaste + skorupa)
- gałkę bladą
- jądro niskowzgórzowe
- jądra wzgórza: brzuszne przednie, brzuszne boczne i środkowo-pośrodkowe
- istotę czarną
- jądro konarowo-mostowe
- połączenia tych struktur:
- między korą nową a prążkowiem
- między jądrem środkowo-pośrodkowym wzgórza a prążkowiem
- między istotą czarną a prążkowiem
- między prążkowiem a gałką bladą i częścią siatkowatą istoty czarnej
- między jądrem niskowzgórzowym a gałką bladą i zwrotnie, między gałką bladą a jądrem niskowzgórzowym
- między gałką bladą a jądrami wzgórza
- między gałką bladą a jądrem konarowo-mostowym (informacje GABA-ergiczne)
- między istotą czarną (częścią siatkowatą) a jądrami brzusznym bocznym i przyśrodkowym grzbietowym wzgórza
- między jądrami wzgórza brzusznym bocznym i środkowo-pośrodkowym a korą ruchową (pole 4)
- między jądrami wzgórza brzusznym przednim i brzusznym bocznym a korą przedruchową (pole 6)
- między jądrami wzgórza brzusznym bocznym i brzusznym przednim a korą przedruchową (pole 6)
- między jądrem konarowo-mostowym a gałką bladą i istotą czarną.
Patologia
Z dysfunkcją układu pozapiramidowego wiążą się następujące patologie:
- choroba Parkinsona
- parkinsonizm
- choroba Huntingtona
- inne dyskinezy pląsawiczopodobne
- balizm i hemibalizm
- zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe.
Najważniejsze ruchy mimowolne w uszkodzeniu układu pozapiramidowego:
| Nazwa | Opis |
|---|---|
| Ruchy pląsawicze (choreatyczne) | szybkie, obszerne ruchy kończyn, grymasy twarzy, karykaturalnie naśladujące ruchy dowolne |
| Ruchy atetotyczne | powolne ruchy palców rąk lub stóp, doprowadzające do niezwykłych ułożeń |
| Ruchy torsyjne | powolne, skręcające ruchy szyi lub tułowia |
| Ruchy baliczne | obszerne, gwałtowne ruchy kończyn, zwykle połowicze (hemibalizm), o charakterze wyrzucania |
| Mioklonie (zrywania mięśniowe) | krótkie, szybkie skurcze pojedynczych mięśni z niewielkim efektem ruchowym, przypominające efekt po podrażnieniu prądem elektrycznym |
| Drżenie (tremor) | rytmiczne ruchy naprzemienne o niewielkiej zazwyczaj amplitudzie |
| Tiki | stereotypowe, krótkie ruchy określonej części ciała, np. wzruszanie ramieniem, mrużenie oka itp. |
Bibliografia
- Jądra podstawy i układ pozapiramidowy. W: James D. Fix: Neuroanatomia. Wrocław: Urban & Partner, 1997, s. 337-347. ISBN 83-85842-81-0.
- Antoni Prusiński: Podstawy neurologii klinicznej. Warszawa: PZWL, 1977, s. 43.
