Przejdź do zawartości

Zamek w Kowalewie Pomorskim: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Bonhoczys (dyskusja | edycje)
30 005 edycji
m Dodano kategorię "Zabytki nieruchome w Kowalewie Pomorskim" za pomocą HotCat
m poprawa martwych linków, szablon, drobne merytoryczne za źródłem, WP:SK+mSI.v2.1+mSK+Bn
 
Linia 34: Linia 34:
'''Zamek w Kowalewie Pomorskim''' – [[zamek]] znajdujący się w [[Kowalewo Pomorskie|Kowalewie Pomorskim]], w [[powiat golubsko-dobrzyński|powiecie golubsko-dobrzyńskim]], w [[województwo kujawsko-pomorskie|województwie kujawsko-pomorskim]]. Obecnie w stanie ruiny.
'''Zamek w Kowalewie Pomorskim''' – [[zamek]] znajdujący się w [[Kowalewo Pomorskie|Kowalewie Pomorskim]], w [[powiat golubsko-dobrzyński|powiecie golubsko-dobrzyńskim]], w [[województwo kujawsko-pomorskie|województwie kujawsko-pomorskim]]. Obecnie w stanie ruiny.


Po raz pierwszy Kowalewo było wzmiankowane w 1222 roku jako ''"quondam castrum Kovalewo"''<ref name=":0">Tomasz Torbus, ''Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog'', Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7, s.206-217</ref>. Budowę zamku rozpoczęto w okolicy starszego grodu mazowieckiego, który został nadany w 1222 r. przez księcia [[Konrad I Mazowiecki|Konrada I]] biskupowi misyjnemu [[Christian z Oliwy|Chrystianowi]]. W [[1231]] r. biskup Chrystian przekazał drewnianą warownię zakonowi krzyżackiemu<ref>D. Poliński, ''„Chełmińskie” warownie Zakonu na pograniczu krzyżacko-pruskim i krzyżacko-polskim'', [w:] ''Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie'', t. 2, red. K. Grążawski, Włocławek–Brodnica 2007, s. 155–178.</ref> Gród ten chronił skutecznie Krzyżaków przed najazdami Litwinów, [[Barcja|Bartów]] i [[Jaćwingowie|Jaćwingów]] w latach [[1262]], 1269–1273<ref name=":0" />. Informacje na temat walk krzyżackiej obsady pierwszej warowni z Bartami podaje [[Piotr z Dusburga]]. Istnieje pogląd, że gród ten mógł istnieć nie w miejscu późniejszego zamku, lecz w miejscu mazowieckiego grodu w [[Żygląd|Żyglądzie]] (Segenande) lub na grodzisku w [[Napole (powiat golubsko-dobrzyński)|Napolu]]<ref name=":0" />.
Po raz pierwszy Kowalewo było wzmiankowane w 1222 roku jako „quondam castrum Kovalewo”<ref name=":0">Tomasz Torbus, ''Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog'', Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN 978-83-7453-216-7, s. 206-217.</ref>. Budowę zamku rozpoczęto w okolicy starszego grodu mazowieckiego, który został nadany w 1222 r. przez księcia [[Konrad I Mazowiecki|Konrada I]] biskupowi misyjnemu [[Christian z Oliwy|Chrystianowi]]. W [[1231]] r. biskup Chrystian przekazał drewnianą warownię zakonowi krzyżackiemu<ref>D. Poliński, ''„Chełmińskie” warownie Zakonu na pograniczu krzyżacko-pruskim i krzyżacko-polskim'', [w:] ''Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie'', t. 2, red. K. Grążawski, Włocławek–Brodnica 2007, s. 155–178.</ref> Gród ten chronił skutecznie Krzyżaków przed najazdami Litwinów, [[Barcja|Bartów]] i [[Jaćwingowie|Jaćwingów]] w latach [[1262]], 1269–1273<ref name=":0" />. Informacje na temat walk krzyżackiej obsady pierwszej warowni z Bartami podaje [[Piotr z Dusburga]]. Istnieje pogląd, że gród ten mógł istnieć nie w miejscu późniejszego zamku, lecz w miejscu mazowieckiego grodu w [[Żygląd]]zie (Segenande) lub na grodzisku w [[Napole (powiat golubsko-dobrzyński)|Napolu]]<ref name=":0" />.


Zamek został zbudowany przypuszczalnie między latami 1300–1330<ref>http://www.skz.pl/sites/default/files/wiadomosci_konserwatorskie/wk_45_ver_15.pdf.</ref> przez [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]] w zachodniej części miasta pomiędzy dwoma jeziorami, dziś już nieistniejącymi, w sąsiedztwie przesmyku, przez który prowadził szlak komunikacyjny. Zamek znajdował się na zachód od kościoła, na wzgórzu, na którym od 1911 r. znajduje się wieża ciśnień. Zamek był siedzibą komturii kowalewskiej, a po raz pierwszy komtur (''bruder Rudulphus czu Schoneze kompthur'') został wymieniony w 1278 roku<ref name=":0" />. We wrześniu 1330 roku zamek był przez kilka dni bezskutecznie oblegany przez wojska [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]]<ref>{{SgKP|IV|509}} s. 509-511.</ref>.
Zamek został wybudowany przypuszczalnie w roku 1290 lub 1303<ref name="wk45">{{Cytuj |autor = Bogusz Wasik, Marcin Wiewióra |tytuł = Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych |czasopismo = Wiadomości Konserwatorskie |data = 2016 |issn = 0860-2395 |wolumin = 45 |miejsce = Warszawa |wydawca = Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków |s = 55 |odpowiedzialność = Kazimierz Kuśnierz |url = http://www.skz.pl/skz_files/WK/WK/Wiadomosci_Konserwatorskie_nr_45.pdf |język = pl}}</ref> przez [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]] w zachodniej części miasta pomiędzy dwoma jeziorami, dziś już nieistniejącymi, w sąsiedztwie przesmyku, przez który prowadził szlak komunikacyjny. Zamek znajdował się na zachód od kościoła, na wzgórzu, na którym od 1911 r. znajduje się wieża ciśnień. Zamek był siedzibą komturii kowalewskiej, a po raz pierwszy komtur (''bruder Rudulphus czu Schoneze kompthur'') został wymieniony w 1278 roku<ref name=":0" />. We wrześniu 1330 roku zamek był przez kilka dni bezskutecznie oblegany przez wojska [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]]<ref>{{SgKP|IV|509}} s. 509–511.</ref>.


W 1410 r. w [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] poległ komtur kowalewski Nicolaus von Vitz, dlatego też zamek w sierpniu został opanowany przez sprzyjających Polakom rycerzy Mikołaja (I) von Pfeilsdorfa (z Pilewic) i Hansa Polcke (z Pułkowa)<ref name=":0" />. Po objęciu zamku przez wojska polskie, król oddał zamek w zarząd podkanclerzemu koronnemu [[Mikołaj Trąba|Mikołajowi Trąbie]]. Po kilkunastu miesiącach Krzyżacy przy wsparciu oddziałów inflanckich Berna von Hevelmanna odzyskali zamek. W 1414 komturstwo zostało spustoszone podczas [[Wojna głodowa|wojny głodowej]]<ref name=":0" />. Podczas [[Wojna golubska|wojny golubskiej]] w 1422 r., gdy w okolicy pojawiły się wojska [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]], Krzyżacy sami spalili miasto, natomiast zamek wytrzymał polskie oblężenie rozpoczęte 28 sierpnia. Zamek został zdobyty przez propolski [[Związek Pruski]] w lutym 1454 roku, jednak w trakcie walk spłonęło jedno skrzydło zamku. W 1466 r. w wyniku [[Pokój toruński (1466)|pokoju toruńskiego]] Kowalewo powróciło do Polski, stając się siedzibą starostwa grodowego i miejscem sądów grodzkich [[Województwo chełmińskie|województwa chełmińskiego]].
W 1410 r. w [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] poległ komtur kowalewski Nicolaus von Vitz, dlatego też zamek w sierpniu został opanowany przez sprzyjających Polakom rycerzy Mikołaja (I) von Pfeilsdorfa (z Pilewic) i Hansa Polcke (z Pułkowa)<ref name=":0" />. Po objęciu zamku przez wojska polskie, król oddał zamek w zarząd podkanclerzemu koronnemu [[Mikołaj Trąba|Mikołajowi Trąbie]]. Po kilkunastu miesiącach Krzyżacy przy wsparciu oddziałów inflanckich Berna von Hevelmanna odzyskali zamek. W 1414 komturstwo zostało spustoszone podczas [[Wojna głodowa|wojny głodowej]]<ref name=":0" />. Podczas [[Wojna golubska|wojny golubskiej]] w 1422 r., gdy w okolicy pojawiły się wojska [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]], Krzyżacy sami spalili miasto, natomiast zamek wytrzymał polskie oblężenie rozpoczęte 28 sierpnia. Zamek został zdobyty przez propolski [[Związek Pruski]] w lutym 1454 roku, jednak w trakcie walk spłonęło jedno skrzydło zamku. W 1466 r. w wyniku [[Pokój toruński (1466)|pokoju toruńskiego]] Kowalewo powróciło do Polski, stając się siedzibą starostwa grodowego i miejscem sądów grodzkich [[Województwo chełmińskie|województwa chełmińskiego]].


Zamek został uszkodzony w czasie wojny ze Szwecją w latach 1655-1660, tak, że w lustracji z 1664 roku opisano, że jedna z wież zamkowych popada w ruinę<ref name=":0" />. Należał do starostwa kowalewskiego w 1662 roku<ref>Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wydał Józef Paczkowski, Toruń 1938, s. 3.</ref>. W 1670 roku wizytator Strzesz opisał "odznaczający się świetnością" kościół zamkowy, który opisał jako będący w dobrym stanie<ref name=":0" />.
Zamek został uszkodzony w czasie wojny ze Szwecją w latach 1655–1660, tak, że w lustracji z 1664 roku opisano, że jedna z wież zamkowych popada w ruinę<ref name=":0" />. Należał do starostwa kowalewskiego w 1662 roku<ref>Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wydał Józef Paczkowski, Toruń 1938, s. 3.</ref>. W 1670 roku wizytator Strzesz opisał „odznaczający się świetnością” kościół zamkowy, który opisał jako będący w dobrym stanie<ref name=":0" />.


Zamek ostatecznie rozebrany przez władze pruskie około 1830 roku jako budulec na drogę i około 1857 na budowę kościoła ewangelickiego i domu parafialnego<ref name=":0" />. W 1911 roku na dziedzińcu dawnego zamku wysokiego zbudowano wieżę wodociągową.
Zamek ostatecznie rozebrany przez władze pruskie około 1830 roku jako budulec na drogę i około 1857 na budowę kościoła ewangelickiego i domu parafialnego<ref name=":0" />. W 1911 roku na dziedzińcu dawnego zamku wysokiego zbudowano wieżę wodociągową.


Nieznany jest wygląd zamku, nie zachowały się źródła ikonograficzne, a funkcjonujący w literaturze szkic Conrada Steinbrechta może być uznany jedynie za jego ogólną wizję i dokładniejsze dane na temat formy zamku ustalono dopiero na podstawie badań archeologicznych zakończonych w 2016 roku. W wyniku badań ustalono, że zespół obronny składał się z zamku właściwego (zamku wysokiego) na planie [[czworokąt|czworoboku]] o boku 45 metrów i trzech przedzamczy, otoczonych [[fosa|fosą]]. Zamek przypuszczalnie nie miał wieży głównej<ref>{{Cytuj |autor = Bogusz Wasik |tytuł = Zamek w Kowalewie Pomorskim. Dzieje warowni w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych |czasopismo = Acta Universitatis Nicolai Copernici: Archeologia |data dostępu = 2018-10-05 |url = https://www.academia.edu/37490185/Zamek_w_Kowalewie_Pomorskim._Dzieje_warowni_w_%C5%9Bwietle_wynik%C3%B3w_bada%C5%84_archeologiczno-architektonicznych?auto=download&campaign=weekly_digest |język = en}}</ref>. Gdanisko było usytuowane od północy (zachował się filar). Na południe od zamku właściwego znajdowały się dwa dodatkowe duże przedzamcza otoczone odrębnymi obwodami murów. Warownia otoczona była dodatkowym pierścieniem murów, które stworzyły obszar parchamu – międzymurza.
Nieznany jest wygląd zamku, nie zachowały się źródła ikonograficzne, a funkcjonujący w literaturze szkic Conrada Steinbrechta może być uznany jedynie za jego ogólną wizję i dokładniejsze dane na temat formy zamku ustalono dopiero na podstawie badań archeologicznych zakończonych w 2016 roku. W wyniku badań ustalono, że zespół obronny składał się z zamku właściwego (zamku wysokiego) na planie [[czworokąt|czworoboku]] o boku 45 metrów i trzech przedzamczy, otoczonych [[fosa|fosą]]. Zamek przypuszczalnie nie miał wieży głównej<ref>{{Cytuj |autor = Bogusz Wasik |tytuł = Zamek w Kowalewie Pomorskim. Dzieje warowni w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych |czasopismo = Acta Universitatis Nicolai Copernici: Archeologia |data dostępu = 2018-10-05 |url = https://www.academia.edu/37490185/Zamek_w_Kowalewie_Pomorskim._Dzieje_warowni_w_%C5%9Bwietle_wynik%C3%B3w_bada%C5%84_archeologiczno-architektonicznych?auto=download&campaign=weekly_digest |język = en}}</ref>. Gdanisko było usytuowane od północy (zachował się filar). Na południe od zamku właściwego znajdowały się dwa dodatkowe duże przedzamcza otoczone odrębnymi obwodami murów. Warownia otoczona była dodatkowym pierścieniem murów, które stworzyły obszar parchamu – międzymurza.


Zachowały się fragmenty murów przyziemia i filar arkady, po której prowadził drewniany ganek do gdaniska<ref>Rogalski B., ''Dzieje miasta do XVIII w. oraz rozwój przestrzenny'', [w:] ''Dzieje Kowalewa Pomorskiego'', red. J. Danielewicz, Bydgoszcz, s. 57–95.</ref>. Na przedzamczu zachowała się mała baszta południowo-wschodnia na rzucie ośmiokąta.
Zachowały się fragmenty murów przyziemia i filar arkady, po której prowadził drewniany ganek do gdaniska<ref>Rogalski B., ''Dzieje miasta do XVIII w. oraz rozwój przestrzenny'', [w:] ''Dzieje Kowalewa Pomorskiego'', red. J. Danielewicz, Bydgoszcz, s. 57–95.</ref>. Na przedzamczu zachowała się mała baszta południowo-wschodnia na rzucie ośmiokąta.
Linia 66: Linia 66:
[[Kategoria:Zamki ziemi chełmińskiej]]
[[Kategoria:Zamki ziemi chełmińskiej]]
[[Kategoria:Obiekty budowlane w Kowalewie Pomorskim]]
[[Kategoria:Obiekty budowlane w Kowalewie Pomorskim]]
[[kategoria:Historia Kowalewa Pomorskiego]]
[[Kategoria:Historia Kowalewa Pomorskiego]]
[[Kategoria:Zabytki nieruchome w Kowalewie Pomorskim]]
[[Kategoria:Zabytki nieruchome w Kowalewie Pomorskim]]

Aktualna wersja na dzień 14:44, 5 sty 2025

Zamek w Kowalewie Pomorskim
Zabytek: nr rej. A/150/66 z 18.10.1934
Ilustracja
Zachowany filar danskeru
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kowalewo Pomorskie

Styl architektoniczny

gotyk

Rozpoczęcie budowy

1. ćwierć XIV w.

Ukończenie budowy

około 1330

Zniszczono

XIX wiek

Położenie na mapie Kowalewa Pomorskiego
Mapa konturowa Kowalewa Pomorskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Kowalewie Pomorskim”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek w Kowalewie Pomorskim”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Zamek w Kowalewie Pomorskim”
Położenie na mapie powiatu golubsko-dobrzyńskiego
Mapa konturowa powiatu golubsko-dobrzyńskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek w Kowalewie Pomorskim”
Położenie na mapie gminy Kowalewo Pomorskie
Mapa konturowa gminy Kowalewo Pomorskie, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zamek w Kowalewie Pomorskim”
Ziemia53°09′20″N 18°53′50″E/53,155556 18,897222
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Kowalewie Pomorskim – zamek znajdujący się w Kowalewie Pomorskim, w powiecie golubsko-dobrzyńskim, w województwie kujawsko-pomorskim. Obecnie w stanie ruiny.

Po raz pierwszy Kowalewo było wzmiankowane w 1222 roku jako „quondam castrum Kovalewo”[1]. Budowę zamku rozpoczęto w okolicy starszego grodu mazowieckiego, który został nadany w 1222 r. przez księcia Konrada I biskupowi misyjnemu Chrystianowi. W 1231 r. biskup Chrystian przekazał drewnianą warownię zakonowi krzyżackiemu[2] Gród ten chronił skutecznie Krzyżaków przed najazdami Litwinów, Bartów i Jaćwingów w latach 1262, 1269–1273[1]. Informacje na temat walk krzyżackiej obsady pierwszej warowni z Bartami podaje Piotr z Dusburga. Istnieje pogląd, że gród ten mógł istnieć nie w miejscu późniejszego zamku, lecz w miejscu mazowieckiego grodu w Żyglądzie (Segenande) lub na grodzisku w Napolu[1].

Zamek został wybudowany przypuszczalnie w roku 1290 lub 1303[3] przez Krzyżaków w zachodniej części miasta pomiędzy dwoma jeziorami, dziś już nieistniejącymi, w sąsiedztwie przesmyku, przez który prowadził szlak komunikacyjny. Zamek znajdował się na zachód od kościoła, na wzgórzu, na którym od 1911 r. znajduje się wieża ciśnień. Zamek był siedzibą komturii kowalewskiej, a po raz pierwszy komtur (bruder Rudulphus czu Schoneze kompthur) został wymieniony w 1278 roku[1]. We wrześniu 1330 roku zamek był przez kilka dni bezskutecznie oblegany przez wojska Władysława Łokietka[4].

W 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem poległ komtur kowalewski Nicolaus von Vitz, dlatego też zamek w sierpniu został opanowany przez sprzyjających Polakom rycerzy Mikołaja (I) von Pfeilsdorfa (z Pilewic) i Hansa Polcke (z Pułkowa)[1]. Po objęciu zamku przez wojska polskie, król oddał zamek w zarząd podkanclerzemu koronnemu Mikołajowi Trąbie. Po kilkunastu miesiącach Krzyżacy przy wsparciu oddziałów inflanckich Berna von Hevelmanna odzyskali zamek. W 1414 komturstwo zostało spustoszone podczas wojny głodowej[1]. Podczas wojny golubskiej w 1422 r., gdy w okolicy pojawiły się wojska Jagiełły, Krzyżacy sami spalili miasto, natomiast zamek wytrzymał polskie oblężenie rozpoczęte 28 sierpnia. Zamek został zdobyty przez propolski Związek Pruski w lutym 1454 roku, jednak w trakcie walk spłonęło jedno skrzydło zamku. W 1466 r. w wyniku pokoju toruńskiego Kowalewo powróciło do Polski, stając się siedzibą starostwa grodowego i miejscem sądów grodzkich województwa chełmińskiego.

Zamek został uszkodzony w czasie wojny ze Szwecją w latach 1655–1660, tak, że w lustracji z 1664 roku opisano, że jedna z wież zamkowych popada w ruinę[1]. Należał do starostwa kowalewskiego w 1662 roku[5]. W 1670 roku wizytator Strzesz opisał „odznaczający się świetnością” kościół zamkowy, który opisał jako będący w dobrym stanie[1].

Zamek ostatecznie rozebrany przez władze pruskie około 1830 roku jako budulec na drogę i około 1857 na budowę kościoła ewangelickiego i domu parafialnego[1]. W 1911 roku na dziedzińcu dawnego zamku wysokiego zbudowano wieżę wodociągową.

Nieznany jest wygląd zamku, nie zachowały się źródła ikonograficzne, a funkcjonujący w literaturze szkic Conrada Steinbrechta może być uznany jedynie za jego ogólną wizję i dokładniejsze dane na temat formy zamku ustalono dopiero na podstawie badań archeologicznych zakończonych w 2016 roku. W wyniku badań ustalono, że zespół obronny składał się z zamku właściwego (zamku wysokiego) na planie czworoboku o boku 45 metrów i trzech przedzamczy, otoczonych fosą. Zamek przypuszczalnie nie miał wieży głównej[6]. Gdanisko było usytuowane od północy (zachował się filar). Na południe od zamku właściwego znajdowały się dwa dodatkowe duże przedzamcza otoczone odrębnymi obwodami murów. Warownia otoczona była dodatkowym pierścieniem murów, które stworzyły obszar parchamu – międzymurza.

Zachowały się fragmenty murów przyziemia i filar arkady, po której prowadził drewniany ganek do gdaniska[7]. Na przedzamczu zachowała się mała baszta południowo-wschodnia na rzucie ośmiokąta.

Badania archeologiczne

[edytuj | edytuj kod]
  • W 2013, 2014, 2015 i 2016 roku wykopaliska archeologiczne na terenie zamku i przedzamcza prowadził zespół z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN 978-83-7453-216-7, s. 206-217.
  2. ↑ D. Poliński, „Chełmińskie” warownie Zakonu na pograniczu krzyżacko-pruskim i krzyżacko-polskim, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, t. 2, red. K. Grążawski, Włocławek–Brodnica 2007, s. 155–178.
  3. ↑ Bogusz Wasik, Marcin Wiewióra, Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Wiadomości Konserwatorskie”, Kazimierz Kuśnierz, 45, Warszawa: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, 2016, s. 55, ISSN 0860-2395 (pol.).
  4. ↑ Zamek w Kowalewie Pomorskim, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 509. s. 509–511.
  5. ↑ Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wydał Józef Paczkowski, Toruń 1938, s. 3.
  6. ↑ Bogusz Wasik, Zamek w Kowalewie Pomorskim. Dzieje warowni w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici: Archeologia” [dostęp 2018-10-05] (ang.).
  7. ↑ Rogalski B., Dzieje miasta do XVIII w. oraz rozwój przestrzenny, [w:] Dzieje Kowalewa Pomorskiego, red. J. Danielewicz, Bydgoszcz, s. 57–95.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Kowalewie_Pomorskim&oldid=75725637”