Przejdź do zawartości

Graham Harman: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
red.
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z aplikacji mobilnej Z aplikacji Android App section source
Linia 38: Linia 38:
# połączenie podkopywania i rozpraszania (duomining) - przejawia się w materializmie, w którym wskazuje się na to, że przedmioty są zbudowane ze zbioru ostatecznych elementów, które jednocześnie stanowią wiązanie określonych cech<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 21-25}}</ref>.
# połączenie podkopywania i rozpraszania (duomining) - przejawia się w materializmie, w którym wskazuje się na to, że przedmioty są zbudowane ze zbioru ostatecznych elementów, które jednocześnie stanowią wiązanie określonych cech<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 21-25}}</ref>.


Z potrzeby wyjścia poza te strategie, jedną z istotnych zasad filozofii Harmana jest założenie o nieredukowalności obiektów, tzn., że nie powinno się poszczególnych złożoności sprowadzać do jednego, często uprzywilejowanego punktu odniesienia<ref>{{Cytuj |autor = Artur Żywiołek |tytuł = Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana |czasopismo = Przestrzenie Teorii |data = 2020-12-15 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2450-5765 |numer = 34 |s = 246-250 |doi = 10.14746/pt.2020.34.11 |url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pt/article/view/28089}}</ref>, tak samo jak żadne pojedyncze przedstawienie nie może wyczerpywać przedmiotu. W swoich koncepcjach Harman nie odrzuca dotychczasowej tradycji [[Historia filozofii|historyczno-filozoficznej]] i reinterpretując dorobek m.in. fenomenologii wskazuje na dwa rodzaje istnienia obiektów: zmysłowe i rzeczywiste. Przedmioty zmysłowe są dostępne poznaniu i wchodzą w interakcje natomiast rzeczywiste są wycofane<ref>{{Cytuj |autor r = Graham Harman |rozdział = O przyczynowości zastępczej |tytuł = Kronos: metafizyka, kultura, religia |issn = 1897-1555 |wolumin = nr 1(20)/2012 |s = 32-35}}</ref>, istnieją w ukryciu<ref>{{Cytuj |autor = Andrzej Marzec |tytuł = Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny |czasopismo = Teksty Drugie |data = 2022 |data dostępu = 2024-12-21 |wolumin = 3 |s = 74-75 |doi = 10.18318/td.2022.3.4 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/publication/273707/edition/237566}}</ref>, są nieprzetłumaczalne na język relacyjny i poznawać je można tylko pośrednio. Przedmioty oprócz dwoistości przedmiotowej, mają także dwa rodzaje własności (tak samo rzeczywiste oraz zmysłowe) i ich kombinacje z sferą przedmiotową tworzą różnorodne napięcia<ref>{{Cytuj |autor = Marcin Lubecki |tytuł = Grahama Harmana ontologia przedmiotu poczwórnego |czasopismo = Estetyka i Krytyka |issn = 1643-1243 |wolumin = 29 (2/2013) |s = 228-229}}</ref>. Zatem istotnym czynnikiem wpływającym na sposób istnienia przedmiotów jest funkcjonowanie przestrzeni wzajemnych relacji i napięć pomiędzy obiektami, które to dopiero wywołują szereg interakcji<ref>{{Cytuj |autor = Rafal Ilnicki |tytuł = Graham Harman „Traktat o przedmiotach" - recenzja |data = 2015-06-13 |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = Machina Myśli |url = https://machinamysli.org/graham-harman-traktat-o-przedmiotach-recenzja/#easy-footnote-1-916}}</ref>.
Z potrzeby wyjścia poza te strategie, jedną z istotnych zasad filozofii Harmana jest założenie o nieredukowalności obiektów, tzn., że nie powinno się poszczególnych złożoności sprowadzać do jednego, często uprzywilejowanego punktu odniesienia<ref>{{Cytuj |autor = Artur Żywiołek |tytuł = Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana |czasopismo = Przestrzenie Teorii |data = 2020-12-15 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2450-5765 |numer = 34 |s = 246-250 |doi = 10.14746/pt.2020.34.11 |url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pt/article/view/28089}}</ref>, tak samo jak żadne pojedyncze przedstawienie nie może wyczerpywać przedmiotu. W swoich koncepcjach Harman nie odrzuca dotychczasowej tradycji [[Historia filozofii|historyczno-filozoficznej]] i reinterpretując dorobek m.in. fenomenologii wskazuje na dwa rodzaje istnienia obiektów: zmysłowe i rzeczywiste. Przedmioty zmysłowe są dostępne poznaniu i wchodzą w interakcje natomiast rzeczywiste są wycofane<ref>{{Cytuj |autor r = Graham Harman |rozdział = O przyczynowości zastępczej |tytuł = Kronos: metafizyka, kultura, religia |issn = 1897-1555 |wolumin = nr 1(20)/2012 |s = 32-35}}</ref>, istnieją w ukryciu<ref>{{Cytuj |autor = Andrzej Marzec |tytuł = Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny |czasopismo = Teksty Drugie |data = 2022 |data dostępu = 2024-12-21 |wolumin = 3 |s = 74-75 |doi = 10.18318/td.2022.3.4 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/publication/273707/edition/237566}}</ref>, są nieprzetłumaczalne na język relacyjny i poznawać je można tylko pośrednio. Przedmioty oprócz dwoistości przedmiotowej, mają także dwa rodzaje własności (tak samo rzeczywiste oraz zmysłowe) i ich kombinacje z sferą przedmiotową tworzą różnorodne napięcia<ref>{{Cytuj |autor = Marcin Lubecki |tytuł = Grahama Harmana ontologia przedmiotu poczwórnego |czasopismo = Estetyka i Krytyka |issn = 1643-1243 |wolumin = 29 (2/2013) |s = 228-229}}</ref>. Zatem istotnym czynnikiem wpływającym na sposób istnienia przedmiotów jest funkcjonowanie pomiędzy nimi przestrzeni wzajemnych relacji i napięć, które to dopiero wywołują szereg potencjalnych interakcji<ref>{{Cytuj |autor = Rafal Ilnicki |tytuł = Graham Harman „Traktat o przedmiotach" - recenzja |data = 2015-06-13 |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = Machina Myśli |url = https://machinamysli.org/graham-harman-traktat-o-przedmiotach-recenzja/#easy-footnote-1-916}}</ref>.


Realizm proponowany w ramach ontologii zwróconej ku przedmiotom zakłada zatem, że przedmioty nie mogą nawiązywać ze sobą kontaktów innych niż pośrednie ze względu na brak bezpośredniego dostępu jednego do cech tego drugiego<ref name=":12">{{Cytuj |autor = Simon Weir |tytuł = Architecture and Object-Oriented Ontology: Simon Weir in Conversation with Graham Harman |czasopismo = Architecture Philosophy |data = 2021 |issn = 2372-0883 |wolumin = Vol. 5 No. 2 |s = 66-72}}</ref>.
Realizm proponowany w ramach ontologii zwróconej ku przedmiotom zakłada zatem, że przedmioty nie mogą nawiązywać ze sobą kontaktów innych niż pośrednie ze względu na brak bezpośredniego dostępu jednego do cech tego drugiego<ref name=":12">{{Cytuj |autor = Simon Weir |tytuł = Architecture and Object-Oriented Ontology: Simon Weir in Conversation with Graham Harman |czasopismo = Architecture Philosophy |data = 2021 |issn = 2372-0883 |wolumin = Vol. 5 No. 2 |s = 66-72}}</ref>.
Linia 44: Linia 44:
Harman krytycznie reinterpretuje fenomenologię Husserla oraz koncepcję przedmiotu poczwórnego, tzw. czwórni (das Geviert) Heideggera. Harman zarzucał niemieckiemu myślicielowi, że jego koncepcja czwórni jest statyczna<ref name=":22" />, stąd zwrot ku przedmiotom zakłada uwzględnienie dynamizmu wszechświata. Harman zaproponował własną wizję czwórni (Quadruple Object), w której określa cztery wyróżniki: czas, przestrzeń, istota, eidos<ref name=":22" />. Przedmiot poczwórny ma zatem cztery bieguny: przedmiot rzeczywisty, własności rzeczywiste, przedmioty zmysłowe i własności zmysłowe, które zsynchronizowane z wskazanymi wyróżnikami stanowią oparcie dla możliwości wskazania poszczególnych napięć. Harman wskazuje na tej podstawie na dziesięć dwuelementowych możliwości napięć, które zachodzą pomiędzy obiektami<ref name=":02">{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 176-177}}</ref>.
Harman krytycznie reinterpretuje fenomenologię Husserla oraz koncepcję przedmiotu poczwórnego, tzw. czwórni (das Geviert) Heideggera. Harman zarzucał niemieckiemu myślicielowi, że jego koncepcja czwórni jest statyczna<ref name=":22" />, stąd zwrot ku przedmiotom zakłada uwzględnienie dynamizmu wszechświata. Harman zaproponował własną wizję czwórni (Quadruple Object), w której określa cztery wyróżniki: czas, przestrzeń, istota, eidos<ref name=":22" />. Przedmiot poczwórny ma zatem cztery bieguny: przedmiot rzeczywisty, własności rzeczywiste, przedmioty zmysłowe i własności zmysłowe, które zsynchronizowane z wskazanymi wyróżnikami stanowią oparcie dla możliwości wskazania poszczególnych napięć. Harman wskazuje na tej podstawie na dziesięć dwuelementowych możliwości napięć, które zachodzą pomiędzy obiektami<ref name=":02">{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 176-177}}</ref>.


Obiektowo zorientowany filozof podkreśla w swoich pracach, że konieczność poznania pośredniego nie jest tylko ujęciem czysto ludzkiego ograniczenia [[Epistemologia|epistemologicznego]], ale dotyczy każdego przedmiotu realnego, ze względu na jego wycofanie<ref name=":3">{{Cytuj |autor r = Graham Harman |rozdział = O przyczynowości zastępczej |tytuł = Kronos: metafizyka, kultura, religia |data = |issn = 1897-1555 |wolumin = nr 1 (20)/2012 |s = 37}}</ref>. Stąd teś zauważa, że przedmioty realne potrzebują narzędzi pośrednich. By rozpoznać złożony charakter współistnienia przedmiotów Harman wprowadza termin przyczynowości zastępczej<ref>{{Cytuj |autor r = Graham Harman |rozdział = O przyczynowości zastępczej |tytuł = Kronos: metafizyka, kultura, religia |issn = 1897-1555 |wolumin = nr 1(20)/2012 |s = 31-33}}</ref>. Harman pokazuje, że rozpoznanie i wchodzenie w relację odbywa się wstępnie na płaszczyźnie przedmiot realny - przedmiot zmysłowy (realność drugiego przedmiotu jest ukryta). Każda relacja między przedmiotami ma charakter<ref name=":3" />:
Obiektowo zorientowany filozof podkreśla w swoich pracach, że konieczność poznania pośredniego nie jest tylko ujęciem czysto ludzkiego ograniczenia [[Epistemologia|epistemologicznego]], ale dotyczy każdego przedmiotu realnego, ze względu na jego wycofanie<ref name=":3">{{Cytuj |autor r = Graham Harman |rozdział = O przyczynowości zastępczej |tytuł = Kronos: metafizyka, kultura, religia |data = |issn = 1897-1555 |wolumin = nr 1 (20)/2012 |s = 37}}</ref>. Stąd też zauważa, że przedmioty realne potrzebują narzędzi pośrednich. By rozpoznać złożony charakter współistnienia przedmiotów Harman wprowadza termin przyczynowości zastępczej<ref>{{Cytuj |autor r = Graham Harman |rozdział = O przyczynowości zastępczej |tytuł = Kronos: metafizyka, kultura, religia |issn = 1897-1555 |wolumin = nr 1(20)/2012 |s = 31-33}}</ref>. Harman pokazuje, że rozpoznanie i wchodzenie w relację odbywa się wstępnie na płaszczyźnie przedmiot realny - przedmiot zmysłowy (realność drugiego przedmiotu jest ukryta). Każda relacja między przedmiotami ma charakter<ref name=":3" />:


* zastępczy: zachodzi pomiędzy pośrednikami jakimi są wizerunki występujące we wnętrzu innego przedmiotu.
* zastępczy: zachodzi pomiędzy pośrednikami jakimi są wizerunki występujące we wnętrzu innego przedmiotu.
Linia 54: Linia 54:
Rozważając problem "przepaści" poznawczej pomiędzy człowiekiem a przedmiotami, Harman sugeruje potrzebę uwzględnienia intuicji [[Panpsychizm|panpsychizmu]], który w atmosferze filozofii [[Kantyzm|postkantowskiej]] jawił się jako absurdalny. Ontologia zwrócona ku przedmiotom zbliża się jednak ku pojęciu polipsychizmu, ze względu na ograniczenia postrzegania wśród samych przedmiotów<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 167-175}}</ref>. Koncepcje Harmana są przy tym posthumanistyczne<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 216-218}}</ref>, tzn. że nie zakładają funkcjonowania człowieka, jako wyróżnionego bytu<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 168-169}}</ref>, gdyż jego status ontologiczny nie różni się od statusu istnienia każdego innego przedmiotu<ref>{{Cytuj |autor = Patrycja Filarska |tytuł = Zmiany rozumienia pojęcia podmiotu i przedmiotu w ujęciu posthumanizmu, transhumanizmu oraz filozofii zorientowanej na przedmiot |czasopismo = Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ |data = 2018 |wolumin = Numer 21 (2/2018) |s = 14-18 |doi = 10.26361/ZNTDH.09.2018.21.01}}</ref>.
Rozważając problem "przepaści" poznawczej pomiędzy człowiekiem a przedmiotami, Harman sugeruje potrzebę uwzględnienia intuicji [[Panpsychizm|panpsychizmu]], który w atmosferze filozofii [[Kantyzm|postkantowskiej]] jawił się jako absurdalny. Ontologia zwrócona ku przedmiotom zbliża się jednak ku pojęciu polipsychizmu, ze względu na ograniczenia postrzegania wśród samych przedmiotów<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 167-175}}</ref>. Koncepcje Harmana są przy tym posthumanistyczne<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 216-218}}</ref>, tzn. że nie zakładają funkcjonowania człowieka, jako wyróżnionego bytu<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 168-169}}</ref>, gdyż jego status ontologiczny nie różni się od statusu istnienia każdego innego przedmiotu<ref>{{Cytuj |autor = Patrycja Filarska |tytuł = Zmiany rozumienia pojęcia podmiotu i przedmiotu w ujęciu posthumanizmu, transhumanizmu oraz filozofii zorientowanej na przedmiot |czasopismo = Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ |data = 2018 |wolumin = Numer 21 (2/2018) |s = 14-18 |doi = 10.26361/ZNTDH.09.2018.21.01}}</ref>.


Ontologia zwrócona ku przedmiotom rozwijana jest także m.in. przez Leviego Bryanta (ontykologia), Timothy'ego Mortona (teoria hiperobiektów, łączenie ontologii zwróconej ku przedmiotom z badaniami ekologicznymi) czy [[Ian Bogost|Iana Bogosta]] (fenomenologia obcych). Recepcja ontologii zwróconej ku przedmiotom praktyczne zastosowanie znalazła szczególnie w sztuce<ref>{{Cytuj |tytuł = What Is Object-Oriented Ontology? A Quick-and-Dirty Guide to the Philosophical Movement Sweeping the Art World |data dostępu = 2024-12-23 |opublikowany = Artspace |url = https://www.artspace.com/magazine/interviews_features/the_big_idea/a-guide-to-object-oriented-ontology-art-53690 |język = en}}</ref> i architekturze<ref name=":12" />.   
Ontologia zwrócona ku przedmiotom rozwijana jest także m.in. przez Leviego Bryanta (ontykologia), Timothy'ego Mortona (teoria hiperobiektów, łączenie ontologii zwróconej ku przedmiotom z badaniami ekologicznymi) czy [[Ian Bogost|Iana Bogosta]] (fenomenologia obcych). Recepcja ontologii zwróconej ku przedmiotom praktyczne zastosowanie znalazła szczególnie w sztuce<ref>{{Cytuj |tytuł = What Is Object-Oriented Ontology? A Quick-and-Dirty Guide to the Philosophical Movement Sweeping the Art World |data dostępu = 2024-12-23 |opublikowany = Artspace |url = https://www.artspace.com/magazine/interviews_features/the_big_idea/a-guide-to-object-oriented-ontology-art-53690 |język = en}}</ref> i architekturze<ref name=":12" />.   


== Najważniejsze publikacje ==
== Najważniejsze publikacje ==

Wersja z 16:03, 26 gru 2024

Graham Harman

Graham Harman
Ilustracja
Graham Harman (2012)
Data i miejsce urodzenia

9 maja 1968
Iowa City

Profesor
Specjalność: ontologia zwrócona ku przedmiotom, realizm spekulatywny
Alma Mater

DePaul University

Doktorat

1999
DePaul University
promotor: William McNeill

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Southern California Institute of Architecture

Graham Harman (ur. 9 maja 1968 w Iowa City) - amerykański filozof i nauczyciel akademicki. Twórca filozofii zwróconej ku przedmiotom oraz reprezentant realizmu spekulatywnego.

Biografia

Urodził się 9 maja 1968 w Iowa City w Stanach Zjednoczonych. Wychowywał się w Mount Vernon w stanie Iowa. W 1990 otrzymał tytuł licancjata na St. John's College w Annapolis. Studia magisterskie odbył na Uniwersytecie Stanu Pensylwania pod kierunkiem Alphonso Lingisa. Studia doktoranckie rozpoczął na DePaul University. W trakcie studiów doktoranckich pracował także jako dziennikarz sportowy[1]. Po obronie dysertacji "Tool-being: Elements in a theory of objects"[2] (1999) przygotowanej pod kierunkiem Williama McNeilla w 2000 został pracownikiem Wydziału Filozoficznego Amerykańskiego Uniwersytetu w Kairze, gdzie pracował do 2016, zdobył tam tytuł profesora uczelni. Często prowadzi wykłady jako profesor wizytujący m.in. na Uniwersytecie w Amsterdamie, Uniwersytecie w Innsbrucku, Uniwersytecie w Turynie czy Uniwersytecie Yale. Od 2013 jest wykładowcą European Graduate School[3]. Koordynuje także program studiów Liberal Arts na Southern California Institute of Architecture[4].Pełni funkcję redaktora serii Speculative Realism wydawanej przez Edinburgh University Press[5]. Redagował także z Bruno Latourem serię New Metaphysics w Open Humanities Press[6]. Znalazł się m.in. w 2015 na liście 100 najbardziej wpływowych osób w sztuce magazynu ArtReview[7]. Od co najmniej 2007 powadzi internetowy blog dotyczący filozofii zorientowanej ku przedmiotom[8].

Filozofia

Graham Harman swoją pracę filozoficzną rozpoczął od analizy koncepcji Martina Heideggera, w szczególności zawartości dzieła Bycie i czas. Harman sam wskazuje w swojej pracy doktorskiej, że analiza opisywanych przez Heideggera "narzędzi" (das Zeug) oraz "poręczności" (Zuhandenheit) ma stanowić rozwinięcie dla ontologii obiektów[9]. Wczesne rozważania Harmana stanowią przestrzeń do traktowania przedmiotów jako obiektów istniejących autonomicznie, uderzając tym samym w fenomenologię, która obiekty podporządkowuje użytkowaniu i relacjom z ludźmi.

Realizm spekulatywny

Obok Raya Brassiera, Iana Hamiltona Granta oraz Quentina Meillassoux uważany jest za współtwórcę niesformalizowanego ruchu filozoficznego, który nazwany został realizmem spekulatywnym. Określenie to zostało zaproponowane przez Raya Brassiera[10] na potrzeby konferencji "Speculative Realism: A One-Day Workshop", zorganizowanej w Goldsmiths College na Uniwersytecie Londyńskim 27 kwietnia 2007[11]. Prelegenci przedstawiali różne spojrzenia dotyczące konkretnych rozwiązań w ramach podejmowanej tematyki, oscylującej wokół problematyki realizmu, pozycjonowanego w kontrze do nurtów transcendentalnych. Wspólny punkt różnorodnych wystąpień wygłoszonych przez filozofów stanowił sprzeciw wobec antropocentrycznych postaw w tradycji filozofii kontynentalnej oraz korelacjonizmu[12]. Quentin Meillassoux mianem korelacjonizmu określa "Ideę zgodnie, z którą mamy dostęp jedynie do korelacji myśli i bytu, nigdy do któregoś z tych członów wziętych osobno". Meillassoux nazywał tak każdą tradycję myślową obecną w filozofii post-kantowskiej, która opowiada się za nieprzekraczalnym charakterem wskazanej korelacji[13]. Meillassoux i Brassier opowiadali się za rozwiązaniem racjonalistycznym, sugerując dojście do rzeczywistości poza korelacjonizmem przez matematykę i nauki przyrodnicze natomiast Harman wraz Grantem optowali za rozwiązaniami nieracjonalistycznymi. Rozwijana przez Harmana ontologia zwrócona ku przedmiotom stanowi próbę przezwyciężenia na płaszczyźnie metafizycznej właśnie m.in. antropocentryzmu i korelacjonizmu. Harman wskazuje sam, że realizm spekulatywny to pojęcie porządkujące ale przez wzgląd na rozbieżności jego potencjalnych przedstawicieli nie stanowi on określenia wymiennego dla ontologii zwróconej ku przedmiotom, a raczej stanowi unię wybranych intuicji filozoficznych[14].

Filozofia zorientowana ku przedmiotom

Główną, autorską teorią, którą rozwija Graham Harman jest filozofia zwrócona ku przedmiotom “Object-Oriented Philosophy”. Pojęcie to zostało wypracowane w 1999 przez Harmana. Opierając się na tej koncepcji w 2009 Levi Bryant zaproponował możliwość kształtowania ontologii zwróconej ku przedmiotom "Object-Oriented Ontology" (OOO)[15]. Prócz Martina Heideggera i Edmunda Husserla wśród inspiracji[16] do opracowania filozofii zorientowanej na przedmioty Harman wskazywał m.in. Kazimierza Twardowskiego, Williama Jamesa, Franza Brentano, Alfreda Whiteheada czy Bruno Latoura. Zarysowania koncepcja odróżnia się i dystansuje od płaskiej ontologii Bruno Latoura, do której Harman odnosił się szerzej[17]. Filozofia ta w formie, na co wskazywał Alain Badiou odsuwa się od koncepcji teraźniejszości[18] ze względu na przyjęcie metody spekulatywnej i ujęcie przedmiotów niezależnie od paradygmatu historycznego[19]. Przedmioty" Harman rozumie jako autonomiczne byty wszelkiego rodzaju, niezależnie od tego jak opisywana byłaby ich substancja[20].

Amerykański badacz podkreśla, że w dotychczasowej filozofii stosowano najczęściej trzy strategie w odniesieniu do przedmiotów:

  1. podkopywanie (undermining) - sprowadzanie przedmiotu do tego, z czego się składa. W dziejach filozofii przejawiało się to w poszukiwaniach zasady pierwszej. Prowadzi do uznania, że przedmioty są zbyt konkretne by stanowić podstawową jednostkę, a za nimi muszą stać jakieś głębsze podstawy (Harman mówi o tym jako o ruchu podkopywania "od dołu")[21].
  2. rozpraszanie (overmining) - sprowadzanie przedmiotu do funkcji jaką pełni w danym układzie. W dziejach filozofii przejawiało się to w poszukiwaniach ich właściwości i skutków oddziaływania (Harman mówi o tym jako o ruchu rozpraszania "od góry")[22].
  3. połączenie podkopywania i rozpraszania (duomining) - przejawia się w materializmie, w którym wskazuje się na to, że przedmioty są zbudowane ze zbioru ostatecznych elementów, które jednocześnie stanowią wiązanie określonych cech[23].

Z potrzeby wyjścia poza te strategie, jedną z istotnych zasad filozofii Harmana jest założenie o nieredukowalności obiektów, tzn., że nie powinno się poszczególnych złożoności sprowadzać do jednego, często uprzywilejowanego punktu odniesienia[24], tak samo jak żadne pojedyncze przedstawienie nie może wyczerpywać przedmiotu. W swoich koncepcjach Harman nie odrzuca dotychczasowej tradycji historyczno-filozoficznej i reinterpretując dorobek m.in. fenomenologii wskazuje na dwa rodzaje istnienia obiektów: zmysłowe i rzeczywiste. Przedmioty zmysłowe są dostępne poznaniu i wchodzą w interakcje natomiast rzeczywiste są wycofane[25], istnieją w ukryciu[26], są nieprzetłumaczalne na język relacyjny i poznawać je można tylko pośrednio. Przedmioty oprócz dwoistości przedmiotowej, mają także dwa rodzaje własności (tak samo rzeczywiste oraz zmysłowe) i ich kombinacje z sferą przedmiotową tworzą różnorodne napięcia[27]. Zatem istotnym czynnikiem wpływającym na sposób istnienia przedmiotów jest funkcjonowanie pomiędzy nimi przestrzeni wzajemnych relacji i napięć, które to dopiero wywołują szereg potencjalnych interakcji[28].

Realizm proponowany w ramach ontologii zwróconej ku przedmiotom zakłada zatem, że przedmioty nie mogą nawiązywać ze sobą kontaktów innych niż pośrednie ze względu na brak bezpośredniego dostępu jednego do cech tego drugiego[29].

Harman krytycznie reinterpretuje fenomenologię Husserla oraz koncepcję przedmiotu poczwórnego, tzw. czwórni (das Geviert) Heideggera. Harman zarzucał niemieckiemu myślicielowi, że jego koncepcja czwórni jest statyczna[19], stąd zwrot ku przedmiotom zakłada uwzględnienie dynamizmu wszechświata. Harman zaproponował własną wizję czwórni (Quadruple Object), w której określa cztery wyróżniki: czas, przestrzeń, istota, eidos[19]. Przedmiot poczwórny ma zatem cztery bieguny: przedmiot rzeczywisty, własności rzeczywiste, przedmioty zmysłowe i własności zmysłowe, które zsynchronizowane z wskazanymi wyróżnikami stanowią oparcie dla możliwości wskazania poszczególnych napięć. Harman wskazuje na tej podstawie na dziesięć dwuelementowych możliwości napięć, które zachodzą pomiędzy obiektami[30].

Obiektowo zorientowany filozof podkreśla w swoich pracach, że konieczność poznania pośredniego nie jest tylko ujęciem czysto ludzkiego ograniczenia epistemologicznego, ale dotyczy każdego przedmiotu realnego, ze względu na jego wycofanie[31]. Stąd też zauważa, że przedmioty realne potrzebują narzędzi pośrednich. By rozpoznać złożony charakter współistnienia przedmiotów Harman wprowadza termin przyczynowości zastępczej[32]. Harman pokazuje, że rozpoznanie i wchodzenie w relację odbywa się wstępnie na płaszczyźnie przedmiot realny - przedmiot zmysłowy (realność drugiego przedmiotu jest ukryta). Każda relacja między przedmiotami ma charakter[31]:

  • zastępczy: zachodzi pomiędzy pośrednikami jakimi są wizerunki występujące we wnętrzu innego przedmiotu.
  • asymetryczny: pierwotna konfrontacja zachodzi pomiędzy przedmiotem realnym a zmysłowym.
  • zbuforowany: żaden z przedmiotów nie zlewa się z drugim lub otoczeniem zmysłowym ze względu na rozdzielenie generowane przez pośrednie zapory.

Cały ruch wchodzenia w relację wyłania się z powiązań zastępczych, które są okazjonalne. Powołują one do życia kolejne, nowe przedmioty, które mają własne wewnętrza[33], poniważ każda relacja sama w sobie też jest przedmiotem. Dostępu do przedmiotów można poszukiwać za pośrednictwem np. metafor czy praktyk performatywnych[34].

Rozważając problem "przepaści" poznawczej pomiędzy człowiekiem a przedmiotami, Harman sugeruje potrzebę uwzględnienia intuicji panpsychizmu, który w atmosferze filozofii postkantowskiej jawił się jako absurdalny. Ontologia zwrócona ku przedmiotom zbliża się jednak ku pojęciu polipsychizmu, ze względu na ograniczenia postrzegania wśród samych przedmiotów[35]. Koncepcje Harmana są przy tym posthumanistyczne[36], tzn. że nie zakładają funkcjonowania człowieka, jako wyróżnionego bytu[37], gdyż jego status ontologiczny nie różni się od statusu istnienia każdego innego przedmiotu[38].

Ontologia zwrócona ku przedmiotom rozwijana jest także m.in. przez Leviego Bryanta (ontykologia), Timothy'ego Mortona (teoria hiperobiektów, łączenie ontologii zwróconej ku przedmiotom z badaniami ekologicznymi) czy Iana Bogosta (fenomenologia obcych). Recepcja ontologii zwróconej ku przedmiotom praktyczne zastosowanie znalazła szczególnie w sztuce[39] i architekturze[29].   

Najważniejsze publikacje

W języku angielskim:

  • Tool-Being: Heidegger and the Metaphysics of Objects, Chicago: Open Court Publishing, 2002, ISBN 0-8126-9444-9.
  • Guerrilla Metaphysics: Phenomenology and the Carpentry of Things, Chicago: Open Court Publishing, 2005, ISBN 0-8126-9456-2.
  • Heidegger Explained: From Phenomenon to Thing, Chicago: Open Court Publishing, 2007, ISBN 0-8126-9456-2.
  • Prince of Networks: Bruno Latour and Metaphysics, Melbourne: re.press, 2009, ISBN 0-9805440-6-8.
  • Towards Speculative Realism: Essays and Lectures, Winchester: Zero Books, 2010, ISBN 1-84694-394-9.
  • Quentin Meillassoux: Philosophy in the Making, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2011, ISBN 0-7486-4079-7.
  • Circus Philosophicus, Winchester: Zero Books, 2010, ISBN 1-84694-400-7.
  • The Quadruple Object, Winchester: Zero Books, 2011, ISBN 1-84694-700-6.
  • Weird Realism: Lovecraft and Philosophy, Winchester: Zero Books, 2012, ISBN 1-78099-252-1.
  • Bells and Whistles: More Speculative Realism, Winchester: Zero Books, 2012, ISBN 1-78279-038-1.
  • Bruno Latour: Reassembling the Political, Winchester: Zero Books, 2013 ISBN 0-7453-3400-8.
  • Immaterialism: Objects and Social Theory, Cambridge: Polity, 2016, ISBN 1-5095-0097-9.
  • Dante's Broken Hammer, London: Repeater Books, 2016, ISBN 1-910924-30-X.
  • Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything, London: Pelican, 2018, ISBN 0-241-26915-6.
  • Speculative Realism: An Introduction, Cambridge: Polity, 2018, ISBN 1-5095-1998-X.
  • Art and Objects, Cambridge: Polity, 2020, ISBN 978-1-5095-1268-3.
  • Skirmishes: With Friends, Enemies, and Neutrals, Brooklyn: punctum books, 2020, ISBN 1-953035-20-5.
  • Architecture and Objects, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2022, ISBN 1-5179-0853-1.
  • Objects Untimely: Object-Oriented Philosophy and Archaeology, z: Christopherem Witmorem, Cambridge: Polity, 2023, ISBN 1-5095-5655-9.

W języku polskim:

  • Traktat o przedmiotach, przeł. Marcin Rychter, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, ISBN 978-83-011-7400-2.
  • Książę sieci Bruno Latour i metafizyka, przeł. Grzegorz Czemiel, Marcin Rychter, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, 2016, ISBN 978-83-62609-18-5.

Przypisy

  1. ↑ On Landscape Ontology: An Interview with Graham Harman [online], landscape archipelago, 1 lipca 2012 [dostęp 2024-12-18] (ang.).
  2. ↑ Graham Harman, Tool-being: Elements in a theory of objects [online], 1999 [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  3. ↑ Graham Harman – EGS – Division of Philosophy, Art, and Critical Thought [online] [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  4. ↑ Graham Harman - SCI-Arc [online], www.sciarc.edu [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  5. ↑ Speculative Realism [online], edinburghuniversitypress.com [dostęp 2024-12-14].
  6. ↑ Open Humanities Press– New Metaphysics [online], www.openhumanitiespress.org [dostęp 2024-12-14].
  7. ↑ Power 100 [online], artreview.com [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  8. ↑ Blog Grahama Harmana: "Object-Oriented Philosophy"
  9. ↑ Graham Harman, Tool-being: Elements in a theory of objects [online], 1999 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  10. ↑ brief SR/OOO tutorial [online], Object-Oriented Philosophy, 23 lipca 2010 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  11. ↑ Urbanomic Speculative Realism: A One Day Workshop [online], www.urbanomic.com [dostęp 2024-12-21].
  12. ↑ Urbanomic Collapse III: Ray Brassier, Iain Hamilton Grant, Graham Harman, Quentin Meillassoux, Speculative Realism [online], www.urbanomic.com [dostęp 2024-12-21].
  13. ↑ Meillassoux Q., Po skończoności: esej o koniecznej przygodności, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego, 2015 (Biblioteka Kwartalnika Kronos), s. 16, ISBN 978-83-62609-55-0.
  14. ↑ brief SR/OOO tutorial [online], Object-Oriented Philosophy, 23 lipca 2010 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  15. ↑ brief SR/OOO tutorial [online], Object-Oriented Philosophy, 23 lipca 2010 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  16. ↑ Artur Żywiołek, Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana, „Przestrzenie Teorii” (34), 2020, s. 252-254, DOI: 10.14746/pt.2020.34.11, ISSN 2450-5765 [dostęp 2024-12-23].
  17. ↑ Krzysztof Tarkowski, Graham Harman, Książę sieci: Bruno Latour i metafizyka, przeł. Grzegorz Czemiel, Marcin Rychter, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2016, ss. 391, „Ruch Filozoficzny”, 73 (2), 2017, s. 123–129, DOI: 10.12775/RF.2017.018, ISSN 2545-3173 [dostęp 2024-12-21].
  18. ↑ Levi R. Bryant, Nick Srnicek, Graham Harman, The speculative turn: continental materialism and realism, Anamnesis, Melbourne: Re.press, 2011, s. 20, ISBN 978-0-9806683-4-6 [dostęp 2024-12-21].
  19. ↑ a b c Szymon Wróbel, Otchłań przedmiotu. O filozofii, która nie jest już strażniczką bytu, [w:] Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 44-45, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-23].
  20. ↑ Graham Harman, O przyczynowości zastępczej, [w:] Kronos: metafizyka, kultura, religia, t. nr 1(20)/2012, s. 32, ISSN 1897-1555.
  21. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 12-16, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  22. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 17-20, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  23. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 21-25, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  24. ↑ Artur Żywiołek, Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana, „Przestrzenie Teorii” (34), 2020, s. 246-250, DOI: 10.14746/pt.2020.34.11, ISSN 2450-5765 [dostęp 2024-12-21].
  25. ↑ Graham Harman, O przyczynowości zastępczej, [w:] Kronos: metafizyka, kultura, religia, t. nr 1(20)/2012, s. 32-35, ISSN 1897-1555.
  26. ↑ Andrzej Marzec, Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny, „Teksty Drugie”, 3, 2022, s. 74-75, DOI: 10.18318/td.2022.3.4 [dostęp 2024-12-21].
  27. ↑ Marcin Lubecki, Grahama Harmana ontologia przedmiotu poczwórnego, „Estetyka i Krytyka”, 29 (2/2013), s. 228-229, ISSN 1643-1243.
  28. ↑ Rafal Ilnicki, Graham Harman „Traktat o przedmiotach" - recenzja [online], Machina Myśli, 13 czerwca 2015 [dostęp 2024-12-21].
  29. ↑ a b Simon Weir, Architecture and Object-Oriented Ontology: Simon Weir in Conversation with Graham Harman, „Architecture Philosophy”, Vol. 5 No. 2, 2021, s. 66-72, ISSN 2372-0883.
  30. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 176-177, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  31. ↑ a b Graham Harman, O przyczynowości zastępczej, [w:] Kronos: metafizyka, kultura, religia, t. nr 1 (20)/2012, s. 37, ISSN 1897-1555.
  32. ↑ Graham Harman, O przyczynowości zastępczej, [w:] Kronos: metafizyka, kultura, religia, t. nr 1(20)/2012, s. 31-33, ISSN 1897-1555.
  33. ↑ Graham Harman, O przyczynowości zastępczej, [w:] Kronos: metafizyka, kultura, religia, t. nr 1(20)/2012, s. 36-38, ISSN 1897-1555.
  34. ↑ Object-Oriented Ontology i kapitał perfomatywny, czyli nowe spojrzenie na przedmioty w działaniu | Didaskalia 160 | Didaskalia. Gazeta Teatralna [online], didaskalia.pl [dostęp 2024-12-21].
  35. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 167-175, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  36. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 216-218, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  37. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 168-169, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  38. ↑ Patrycja Filarska, Zmiany rozumienia pojęcia podmiotu i przedmiotu w ujęciu posthumanizmu, transhumanizmu oraz filozofii zorientowanej na przedmiot, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ”, Numer 21 (2/2018), 2018, s. 14-18, DOI: 10.26361/ZNTDH.09.2018.21.01.
  39. ↑ What Is Object-Oriented Ontology? A Quick-and-Dirty Guide to the Philosophical Movement Sweeping the Art World [online], Artspace [dostęp 2024-12-23] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Graham_Harman&oldid=75651085”