Przejdź do zawartości

Graham Harman: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Uzupełnienie (7).
Układ.
Linia 32: Linia 32:
Główną, autorską ideą, którą rozwija Graham Harman jest filozofia zorientowana ku przedmiotom “''Object-Oriented Philosophy''”. Pojęcie to zostało wypracowane w 1999 przez Harmana. Opierając się na tej koncepcji w 2009 Levi Bryant zaproponował możliwość kształtowania ontologii zwróconej ku przedmiotom "O''bject-Oriented Ontology"'' (OOO)<ref>{{Cytuj |tytuł = brief SR/OOO tutorial |data = 2010-07-23 |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = Object-Oriented Philosophy |url = https://doctorzamalek2.wordpress.com/2010/07/23/brief-srooo-tutorial/ |język = en}}</ref>. Prócz Martina Heideggera wśród inspiracji do opracowania filozofii zorientowanej na przedmioty Harman wskazywał m.in. [[Alfred North Whitehead|Alfreda Whiteheada]] czy [[Bruno Latour|Bruno Latoura]]. Jednakże zarysowania koncepcja odróżnia się i dystansuje od płaskiej ontologii francuskiego filozofa, do której Harman odnosił się szerzej<ref>{{Cytuj |autor = Krzysztof Tarkowski |tytuł = Graham Harman, Książę sieci: Bruno Latour i metafizyka, przeł. Grzegorz Czemiel, Marcin Rychter, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2016, ss. 391 |czasopismo = Ruch Filozoficzny |data = 2017-06-16 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2545-3173 |wolumin = 73 |numer = 2 |s = 123–129 |doi = 10.12775/RF.2017.018 |url = https://apcz.umk.pl/RF/article/view/RF.2017.018}}</ref>. Filozofia ta w formie, na co wskazywał [[Alain Badiou]] dystansuje się od koncepcji teraźniejszości<ref>{{Cytuj |autor = Levi R. Bryant, Nick Srnicek, Graham Harman |tytuł = The speculative turn: continental materialism and realism |data = 2011 |data dostępu = 2024-12-21 |isbn = 978-0-9806683-4-6 |opis = Anamnesis |miejsce = Melbourne |wydawca = Re.press |s = 20}}</ref> ze względu na przyjęcie metody spekulatywnej.
Główną, autorską ideą, którą rozwija Graham Harman jest filozofia zorientowana ku przedmiotom “''Object-Oriented Philosophy''”. Pojęcie to zostało wypracowane w 1999 przez Harmana. Opierając się na tej koncepcji w 2009 Levi Bryant zaproponował możliwość kształtowania ontologii zwróconej ku przedmiotom "O''bject-Oriented Ontology"'' (OOO)<ref>{{Cytuj |tytuł = brief SR/OOO tutorial |data = 2010-07-23 |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = Object-Oriented Philosophy |url = https://doctorzamalek2.wordpress.com/2010/07/23/brief-srooo-tutorial/ |język = en}}</ref>. Prócz Martina Heideggera wśród inspiracji do opracowania filozofii zorientowanej na przedmioty Harman wskazywał m.in. [[Alfred North Whitehead|Alfreda Whiteheada]] czy [[Bruno Latour|Bruno Latoura]]. Jednakże zarysowania koncepcja odróżnia się i dystansuje od płaskiej ontologii francuskiego filozofa, do której Harman odnosił się szerzej<ref>{{Cytuj |autor = Krzysztof Tarkowski |tytuł = Graham Harman, Książę sieci: Bruno Latour i metafizyka, przeł. Grzegorz Czemiel, Marcin Rychter, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2016, ss. 391 |czasopismo = Ruch Filozoficzny |data = 2017-06-16 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2545-3173 |wolumin = 73 |numer = 2 |s = 123–129 |doi = 10.12775/RF.2017.018 |url = https://apcz.umk.pl/RF/article/view/RF.2017.018}}</ref>. Filozofia ta w formie, na co wskazywał [[Alain Badiou]] dystansuje się od koncepcji teraźniejszości<ref>{{Cytuj |autor = Levi R. Bryant, Nick Srnicek, Graham Harman |tytuł = The speculative turn: continental materialism and realism |data = 2011 |data dostępu = 2024-12-21 |isbn = 978-0-9806683-4-6 |opis = Anamnesis |miejsce = Melbourne |wydawca = Re.press |s = 20}}</ref> ze względu na przyjęcie metody spekulatywnej.


Jedną z istotnych zasad filozofii Harmana jest założenie o nieredukowalności obiektów, tzn., że nie powinno się poszczególnych złożoności sprowadzać do jednego, często uprzywilejowanego punktu odniesienia<ref>{{Cytuj |autor = Artur Żywiołek |tytuł = Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana |czasopismo = Przestrzenie Teorii |data = 2020-12-15 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2450-5765 |numer = 34 |s = 246-250 |doi = 10.14746/pt.2020.34.11 |url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pt/article/view/28089}}</ref>. W swoich koncepcjach Harman nie odrzuca dotychczasowej tradycji [[Historia filozofii|historyczno-filozoficznej]] i reinterpretując dorobek m.in. fenomenologii wskazuje na dwa rodzaje istnienia obiektów: zmysłowe i rzeczywiste. Przedmioty zmysłowe są dostępne poznaniu i wchodzą w interakcje natomiast rzeczywiste istnieją w ukryciu<ref>{{Cytuj |autor = Andrzej Marzec |tytuł = Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny |czasopismo = Teksty Drugie |data = 2022 |data dostępu = 2024-12-21 |wolumin = 3 |s = 74-75 |doi = 10.18318/td.2022.3.4 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/publication/273707/edition/237566}}</ref>, są nieprzetłumaczalne na język relacyjny i poznawać je można tylko pośrednio za pomocą np. [[Metafora|metafor]] czy [[Performance|praktyk performatywnych]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Object-Oriented Ontology i kapitał perfomatywny, czyli nowe spojrzenie na przedmioty w działaniu {{!}} Didaskalia 160 {{!}} Didaskalia. Gazeta Teatralna |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = didaskalia.pl |url = https://didaskalia.pl/pl/artykul/object-oriented-ontology-i-kapital-perfomatywny-czyli-nowe-spojrzenie-na-przedmioty-w}}</ref>. Obiektowo zorientowany filozof podkreśla jednak, że konieczność poznania pośredniego nie stanowi tylko czysto ludzkiego ograniczenia [[Epistemologia|epistemologicznego]], ale odnosi się do całego zbioru przedmiotów. Żadne relacje zachodzące między przedmiotami nie mogą być dla nich wyczerpujące, podtrzymując tym samym ich stałą obecność, która nie jest ograniczona czasowo. Istotnym czynnikiem wpływającym na sposób istnienia obiektów jest funkcjonowanie przestrzeni wzajemnych relacji i napięć pomiędzy obiektami, które to dopiero wywołują szereg interakcji<ref>{{Cytuj |autor = Rafal Ilnicki |tytuł = Graham Harman „Traktat o przedmiotach" - recenzja |data = 2015-06-13 |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = Machina Myśli |url = https://machinamysli.org/graham-harman-traktat-o-przedmiotach-recenzja/#easy-footnote-1-916}}</ref>.Wskazane napięcia Harman oparł na koncepcji przedmiotu poczwórnego, tzw. czwórni (das Geviert) Heideggera, wskazując na dziesięć dwuelementowych możliwości napięć<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 176-177}}</ref>, które zachodzą pomiędzy obiektami<ref>{{Cytuj |autor = Artur Żywiołek |tytuł = Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana |czasopismo = Przestrzenie Teorii |data = 2020-12-15 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2450-5765 |numer = 34 |s = s. 251-262 |doi = 10.14746/pt.2020.34.11 |url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pt/article/view/28089}}</ref>. Przedmioty bowiem oprócz dwoistości przedmiotowej, mają także dwa rodzaje własności (tak samo rzeczywiste oraz zmysłowe) i ich kombinacje z sferą przedmiotową tworzą poszczególne napięcia<ref>{{Cytuj |autor = Marcin Lubecki |tytuł = Grahama Harmana ontologia przedmiotu poczwórnego |czasopismo = Estetyka i Krytyka |issn = 1643-1243 |wolumin = 29 (2/2013) |s = 228-229}}</ref>. Problem dotyczący wzajemnego oddziaływania przedmiotów, Harman próbuje rozwiązać poprzez propozycję uznania przyczynowości zastępczej, która zakłada, że obiekty emanują względem siebie przez wewnętrzną intencję ujętą metaforycznie, która sama w sobie także jest obiektem. Koncepcje Harmana są przy tym na tyle posthumanistyczne, że nie zakładają funkcjonowania człowieka, jako wyróżnionego bytu<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 168-169}}</ref>, gdyż jego status ontologiczny nie różni się od statusu istnienia każdego innego przedmiotu<ref>{{Cytuj |autor = Patrycja Filarska |tytuł = Zmiany rozumienia pojęcia podmiotu i przedmiotu w ujęciu posthumanizmu, transhumanizmu oraz filozofii zorientowanej na przedmiot |czasopismo = Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ |data = 2018 |wolumin = Numer 21 (2/2018) |s = 14-18 |doi = 10.26361/ZNTDH.09.2018.21.01}}</ref>.Taka postawa ma stanowić podstawę do formułowania potencjalnej przyszłej metafizyki. Harman proponuje, by metodę poruszania się po punktach orientacyjnych, terminach i elementach napięć przedmiotów nazywać "ontografią"<ref name=":0" />. Amerykański badacz wskazuje, że w dotychczasowej filozofii stosowano najczęściej dwie strategie w odniesieniu do przedmiotów: podkopywanie (uznanie, że przedmioty są zbyt konkretne by stanowić podstawowy punkt odniesienia) oraz rozpraszanie (uznanie, że przedmioty mają znaczenie głównie w kontekście empirycznym)<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 13-20}}</ref>. Rozważając problem "przepaści" poznawczej pomiędzy człowiekiem a przedmiotami, Harman wskazuje na potrzebę uwzględnienia intuicji [[Panpsychizm|panpsychizmu]], który w atmosferze filozofii [[Kantyzm|postkantowskiej]] jawił się jako absurdalny. Ontologia zwrócona ku przedmiotom zbliża się jednak ku pojęciu polipsychizmu, ze względu na ograniczenia postrzegania wśród samych przedmiotów<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 167-175}}</ref>.
Jedną z istotnych zasad filozofii Harmana jest założenie o nieredukowalności obiektów, tzn., że nie powinno się poszczególnych złożoności sprowadzać do jednego, często uprzywilejowanego punktu odniesienia<ref>{{Cytuj |autor = Artur Żywiołek |tytuł = Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana |czasopismo = Przestrzenie Teorii |data = 2020-12-15 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2450-5765 |numer = 34 |s = 246-250 |doi = 10.14746/pt.2020.34.11 |url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pt/article/view/28089}}</ref>. W swoich koncepcjach Harman nie odrzuca dotychczasowej tradycji [[Historia filozofii|historyczno-filozoficznej]] i reinterpretując dorobek m.in. fenomenologii wskazuje na dwa rodzaje istnienia obiektów: zmysłowe i rzeczywiste. Przedmioty zmysłowe są dostępne poznaniu i wchodzą w interakcje natomiast rzeczywiste istnieją w ukryciu<ref>{{Cytuj |autor = Andrzej Marzec |tytuł = Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny |czasopismo = Teksty Drugie |data = 2022 |data dostępu = 2024-12-21 |wolumin = 3 |s = 74-75 |doi = 10.18318/td.2022.3.4 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/publication/273707/edition/237566}}</ref>, są nieprzetłumaczalne na język relacyjny i poznawać je można tylko pośrednio za pomocą np. [[Metafora|metafor]] czy [[Performance|praktyk performatywnych]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Object-Oriented Ontology i kapitał perfomatywny, czyli nowe spojrzenie na przedmioty w działaniu {{!}} Didaskalia 160 {{!}} Didaskalia. Gazeta Teatralna |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = didaskalia.pl |url = https://didaskalia.pl/pl/artykul/object-oriented-ontology-i-kapital-perfomatywny-czyli-nowe-spojrzenie-na-przedmioty-w}}</ref>. Obiektowo zorientowany filozof podkreśla jednak, że konieczność poznania pośredniego nie stanowi tylko czysto ludzkiego ograniczenia [[Epistemologia|epistemologicznego]], ale odnosi się do całego zbioru przedmiotów. Żadne relacje zachodzące między przedmiotami nie mogą być dla nich wyczerpujące, podtrzymując tym samym ich stałą obecność, która nie jest ograniczona czasowo. Istotnym czynnikiem wpływającym na sposób istnienia obiektów jest funkcjonowanie przestrzeni wzajemnych relacji i napięć pomiędzy obiektami, które to dopiero wywołują szereg interakcji<ref>{{Cytuj |autor = Rafal Ilnicki |tytuł = Graham Harman „Traktat o przedmiotach" - recenzja |data = 2015-06-13 |data dostępu = 2024-12-21 |opublikowany = Machina Myśli |url = https://machinamysli.org/graham-harman-traktat-o-przedmiotach-recenzja/#easy-footnote-1-916}}</ref>.Wskazane napięcia Harman oparł na koncepcji przedmiotu poczwórnego, tzw. czwórni (das Geviert) Heideggera, wskazując na dziesięć dwuelementowych możliwości napięć<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 176-177}}</ref>, które zachodzą pomiędzy obiektami<ref>{{Cytuj |autor = Artur Żywiołek |tytuł = Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana |czasopismo = Przestrzenie Teorii |data = 2020-12-15 |data dostępu = 2024-12-21 |issn = 2450-5765 |numer = 34 |s = s. 251-262 |doi = 10.14746/pt.2020.34.11 |url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pt/article/view/28089}}</ref>. Przedmioty bowiem oprócz dwoistości przedmiotowej, mają także dwa rodzaje własności (tak samo rzeczywiste oraz zmysłowe) i ich kombinacje z sferą przedmiotową tworzą poszczególne napięcia<ref>{{Cytuj |autor = Marcin Lubecki |tytuł = Grahama Harmana ontologia przedmiotu poczwórnego |czasopismo = Estetyka i Krytyka |issn = 1643-1243 |wolumin = 29 (2/2013) |s = 228-229}}</ref>. Problem dotyczący wzajemnego oddziaływania przedmiotów, Harman próbuje rozwiązać poprzez propozycję uznania przyczynowości zastępczej, która zakłada, że obiekty emanują względem siebie przez wewnętrzną intencję ujętą metaforycznie, która sama w sobie także jest obiektem. Koncepcje Harmana są przy tym na tyle posthumanistyczne, że nie zakładają funkcjonowania człowieka, jako wyróżnionego bytu<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 168-169}}</ref>, gdyż jego status ontologiczny nie różni się od statusu istnienia każdego innego przedmiotu<ref>{{Cytuj |autor = Patrycja Filarska |tytuł = Zmiany rozumienia pojęcia podmiotu i przedmiotu w ujęciu posthumanizmu, transhumanizmu oraz filozofii zorientowanej na przedmiot |czasopismo = Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ |data = 2018 |wolumin = Numer 21 (2/2018) |s = 14-18 |doi = 10.26361/ZNTDH.09.2018.21.01}}</ref>.Taka postawa ma stanowić podstawę do formułowania potencjalnej przyszłej metafizyki.
Harman proponuje, by metodę poruszania się po punktach orientacyjnych, terminach i elementach napięć przedmiotów nazywać "ontografią"<ref name=":0" />. Amerykański badacz podkreśla, że w dotychczasowej filozofii stosowano najczęściej dwie strategie w odniesieniu do przedmiotów: podkopywanie (uznanie, że przedmioty są zbyt konkretne by stanowić podstawowy punkt odniesienia) oraz rozpraszanie (uznanie, że przedmioty mają znaczenie głównie w kontekście empirycznym)<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 13-20}}</ref>. Rozważając problem "przepaści" poznawczej pomiędzy człowiekiem a przedmiotami, Harman sugeruje potrzebę uwzględnienia intuicji [[Panpsychizm|panpsychizmu]], który w atmosferze filozofii [[Kantyzm|postkantowskiej]] jawił się jako absurdalny. Ontologia zwrócona ku przedmiotom zbliża się jednak ku pojęciu polipsychizmu, ze względu na ograniczenia postrzegania wśród samych przedmiotów<ref>{{Cytuj |autor = Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel |tytuł = Traktat o przedmiotach |data = 2013 |data dostępu = 2024-12-22 |isbn = 978-83-01-17400-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 167-175}}</ref>.


Ontologia zwrócona ku przedmiotom rozwijana jest także m.in. przez Leviego Bryanta (ontykologia), Timothy'ego Mortona (teoria hiperobiektów, łączenie ontologii zwróconej ku przedmiotom z badaniami ekologicznymi) czy [[Ian Bogost|Iana Bogosta]] (fenomenologia obcych).
Ontologia zwrócona ku przedmiotom rozwijana jest także m.in. przez Leviego Bryanta (ontykologia), Timothy'ego Mortona (teoria hiperobiektów, łączenie ontologii zwróconej ku przedmiotom z badaniami ekologicznymi) czy [[Ian Bogost|Iana Bogosta]] (fenomenologia obcych).

Wersja z 09:48, 22 gru 2024

Graham Harman

Graham Harman
Ilustracja
Graham Harman (2012)
Data i miejsce urodzenia

9 maja 1968
Iowa City

Profesor
Specjalność: ontologia zorientowana ku przedmiotom, realizm spekulatywny
Alma Mater

DePaul University

Doktorat

1999
DePaul University
promotor: William McNeill

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Southern California Institute of Architecture

Graham Harman (ur. 9 maja 1968 w Iowa City) - amerykański filozof i nauczyciel akademicki. Twórca ontologii zwróconej ku przedmiotom oraz reprezentant realizmu spekulatywnego.

Biografia

Urodził się 9 maja 1968 w Iowa City w Stanach Zjednoczonych. Wychowywał się w Mount Vernon w stanie Iowa. W 1990 otrzymał tytuł licancjata na St. John's College w Annapolis. Studia magisterskie odbył na Uniwersytecie Stanu Pensylwania pod kierunkiem Alphonso Lingisa. Studia doktoranckie rozpoczął na DePaul University. W trakcie studiów doktoranckich pracował także jako dziennikarz sportowy[1]. Po obronie dysertacji "Tool-being: Elements in a theory of objects"[2] (1999) przygotowanej pod kierunkiem Williama McNeilla w 2000 został pracownikiem Wydziału Filozoficznego Amerykańskiego Uniwersytetu w Kairze, gdzie pracował do 2016, zdobył tam tytuł profesora uczelni. Często prowadzi wykłady jako profesor wizytujący m.in. na Uniwersytecie w Amsterdamie, Uniwersytecie w Innsbrucku, Uniwersytecie w Turynie czy Uniwersytecie Yale. Od 2013 jest wykładowcą European Graduate School[3]. Koordynuje także program studiów Liberal Arts na Southern California Institute of Architecture[4].Pełni funkcję redaktora serii Speculative Realism wydawanej przez Edinburgh University Press[5]. Redagował także z Bruno Latourem serię New Metaphysics w Open Humanities Press[6]. Znalazł się m.in. w 2015 na liście 100 najbardziej wpływowych osób w sztuce magazynu ArtReview[7]. Od co najmniej 2007 powadzi internetowy blog dotyczący filozofii zorientowanej ku przedmiotom[8].

Filozofia

Graham Harman swoją pracę filozoficzną rozpoczął od analizy koncepcji Martina Heideggera, w szczególności zawartości dzieła Bycie i czas. Harman sam wskazuje w swojej pracy doktorskiej, że analiza heideggerowskich "narzędzi" (das Zeug) oraz "poręczności" (Zuhandenheit) ma stanowić rozwinięcie dla ontologii obiektów[9]. Wczesne rozważania Harmana stanowią przestrzeń do traktowania przedmiotów jako obiektów istniejących autonomicznie, uderzając tym samym w fenomenologię, która obiekty podporządkowuje użytkowaniu i relacjom z ludźmi.

Realizm spekulatywny

Obok Raya Brassiera, Iana Granta, Quentina Meillassoux uważany jest za współtwórcę niesformalizowanego ruchu filozoficznego, który nazwany został realizmem spekulatywnym. Określenie to zostało zaproponowane przez Raya Brassiera[10] na potrzeby konferencji "Speculative Realism: A One-Day Workshop", zorganizowanej w Goldsmiths College na Uniwersytecie Londyńskim 27 kwietnia 2007[11]. Prelegenci przedstawiali różne spojrzenia dotyczące konkretnych rozwiązań w ramach podejmowanej tematyki, oscylującej wokół problematyki realizmu. Wspólny punkt różnorodnych wystąpień wygłoszonych przez filozofów stanowił sprzeciw wobec antropocentrycznych postaw w tradycji filozofii kontynentalnej oraz korelacjonizmu[12]. Quentin Meillassoux mianem korelacjonizmu określa "Ideę zgodnie, z którą mamy dostęp jedynie do korelacji myśli i bytu, nigdy do któregoś z tych członów wziętych osobno". Meillassoux nazywał tak każdą tradycję myślową obecną w filozofii post-kantowskiej, która opowiada się za nieprzekraczalnym charakterem wskazanej korelacji[13]. Rozwijana przez Harmana ontologia zwrócona ku przedmiotom stanowi próbę przezwyciężenia na płaszczyźnie metafizycznej właśnie m.in. antropocentryzmu i korelacjonizmu. Harman wskazuje sam, że realizm spekulatywny to pojęcie porządkujące ale przez wzgląd na rozbieżności jego potencjalnych przedstawicieli nie stanowi on określenia wymiennego dla ontologii zwróconej ku przedmiotom, a raczej stanowi unię wybranych intuicji filozoficznych[14].

Filozofia zorientowana ku przedmiotom

Główną, autorską ideą, którą rozwija Graham Harman jest filozofia zorientowana ku przedmiotom “Object-Oriented Philosophy”. Pojęcie to zostało wypracowane w 1999 przez Harmana. Opierając się na tej koncepcji w 2009 Levi Bryant zaproponował możliwość kształtowania ontologii zwróconej ku przedmiotom "Object-Oriented Ontology" (OOO)[15]. Prócz Martina Heideggera wśród inspiracji do opracowania filozofii zorientowanej na przedmioty Harman wskazywał m.in. Alfreda Whiteheada czy Bruno Latoura. Jednakże zarysowania koncepcja odróżnia się i dystansuje od płaskiej ontologii francuskiego filozofa, do której Harman odnosił się szerzej[16]. Filozofia ta w formie, na co wskazywał Alain Badiou dystansuje się od koncepcji teraźniejszości[17] ze względu na przyjęcie metody spekulatywnej.

Jedną z istotnych zasad filozofii Harmana jest założenie o nieredukowalności obiektów, tzn., że nie powinno się poszczególnych złożoności sprowadzać do jednego, często uprzywilejowanego punktu odniesienia[18]. W swoich koncepcjach Harman nie odrzuca dotychczasowej tradycji historyczno-filozoficznej i reinterpretując dorobek m.in. fenomenologii wskazuje na dwa rodzaje istnienia obiektów: zmysłowe i rzeczywiste. Przedmioty zmysłowe są dostępne poznaniu i wchodzą w interakcje natomiast rzeczywiste istnieją w ukryciu[19], są nieprzetłumaczalne na język relacyjny i poznawać je można tylko pośrednio za pomocą np. metafor czy praktyk performatywnych[20]. Obiektowo zorientowany filozof podkreśla jednak, że konieczność poznania pośredniego nie stanowi tylko czysto ludzkiego ograniczenia epistemologicznego, ale odnosi się do całego zbioru przedmiotów. Żadne relacje zachodzące między przedmiotami nie mogą być dla nich wyczerpujące, podtrzymując tym samym ich stałą obecność, która nie jest ograniczona czasowo. Istotnym czynnikiem wpływającym na sposób istnienia obiektów jest funkcjonowanie przestrzeni wzajemnych relacji i napięć pomiędzy obiektami, które to dopiero wywołują szereg interakcji[21].Wskazane napięcia Harman oparł na koncepcji przedmiotu poczwórnego, tzw. czwórni (das Geviert) Heideggera, wskazując na dziesięć dwuelementowych możliwości napięć[22], które zachodzą pomiędzy obiektami[23]. Przedmioty bowiem oprócz dwoistości przedmiotowej, mają także dwa rodzaje własności (tak samo rzeczywiste oraz zmysłowe) i ich kombinacje z sferą przedmiotową tworzą poszczególne napięcia[24]. Problem dotyczący wzajemnego oddziaływania przedmiotów, Harman próbuje rozwiązać poprzez propozycję uznania przyczynowości zastępczej, która zakłada, że obiekty emanują względem siebie przez wewnętrzną intencję ujętą metaforycznie, która sama w sobie także jest obiektem. Koncepcje Harmana są przy tym na tyle posthumanistyczne, że nie zakładają funkcjonowania człowieka, jako wyróżnionego bytu[25], gdyż jego status ontologiczny nie różni się od statusu istnienia każdego innego przedmiotu[26].Taka postawa ma stanowić podstawę do formułowania potencjalnej przyszłej metafizyki.

Harman proponuje, by metodę poruszania się po punktach orientacyjnych, terminach i elementach napięć przedmiotów nazywać "ontografią"[22]. Amerykański badacz podkreśla, że w dotychczasowej filozofii stosowano najczęściej dwie strategie w odniesieniu do przedmiotów: podkopywanie (uznanie, że przedmioty są zbyt konkretne by stanowić podstawowy punkt odniesienia) oraz rozpraszanie (uznanie, że przedmioty mają znaczenie głównie w kontekście empirycznym)[27]. Rozważając problem "przepaści" poznawczej pomiędzy człowiekiem a przedmiotami, Harman sugeruje potrzebę uwzględnienia intuicji panpsychizmu, który w atmosferze filozofii postkantowskiej jawił się jako absurdalny. Ontologia zwrócona ku przedmiotom zbliża się jednak ku pojęciu polipsychizmu, ze względu na ograniczenia postrzegania wśród samych przedmiotów[28].

Ontologia zwrócona ku przedmiotom rozwijana jest także m.in. przez Leviego Bryanta (ontykologia), Timothy'ego Mortona (teoria hiperobiektów, łączenie ontologii zwróconej ku przedmiotom z badaniami ekologicznymi) czy Iana Bogosta (fenomenologia obcych).

Najważniejsze publikacje

W języku angielskim:

  • Tool-Being: Heidegger and the Metaphysics of Objects, Chicago: Open Court Publishing, 2002, ISBN 0-8126-9444-9.
  • Guerrilla Metaphysics: Phenomenology and the Carpentry of Things, Chicago: Open Court Publishing, 2005, ISBN 0-8126-9456-2.
  • Heidegger Explained: From Phenomenon to Thing, Chicago: Open Court Publishing, 2007, ISBN 0-8126-9456-2.
  • Prince of Networks: Bruno Latour and Metaphysics, Melbourne: re.press, 2009, ISBN 0-9805440-6-8.
  • Towards Speculative Realism: Essays and Lectures, Winchester: Zero Books, 2010, ISBN 1-84694-394-9.
  • Quentin Meillassoux: Philosophy in the Making, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2011, ISBN 0-7486-4079-7.
  • Circus Philosophicus, Winchester: Zero Books, 2010, ISBN 1-84694-400-7.
  • The Quadruple Object, Winchester: Zero Books, 2011, ISBN 1-84694-700-6.
  • Weird Realism: Lovecraft and Philosophy, Winchester: Zero Books, 2012, ISBN 1-78099-252-1.
  • Bells and Whistles: More Speculative Realism, Winchester: Zero Books, 2012, ISBN 1-78279-038-1.
  • Bruno Latour: Reassembling the Political, Winchester: Zero Books, 2013 ISBN 0-7453-3400-8.
  • Immaterialism: Objects and Social Theory, Cambridge: Polity, 2016, ISBN 1-5095-0097-9.
  • Dante's Broken Hammer, London: Repeater Books, 2016, ISBN 1-910924-30-X.
  • Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything, London: Pelican, 2018, ISBN 0-241-26915-6.
  • Speculative Realism: An Introduction, Cambridge: Polity, 2018, ISBN 1-5095-1998-X.
  • Art and Objects, Cambridge: Polity, 2020, ISBN 978-1-5095-1268-3.
  • Skirmishes: With Friends, Enemies, and Neutrals, Brooklyn: punctum books, 2020, ISBN 1-953035-20-5.
  • Architecture and Objects, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2022, ISBN 1-5179-0853-1.
  • Objects Untimely: Object-Oriented Philosophy and Archaeology, z: Christopherem Witmorem, Cambridge: Polity, 2023, ISBN 1-5095-5655-9.

W języku polskim:

  • Traktat o przedmiotach, przeł. Marcin Rychter, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, ISBN 978-83-011-7400-2.
  • Książę sieci Bruno Latour i metafizyka, przeł. Grzegorz Czemiel, Marcin Rychter, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, 2016, ISBN 978-83-62609-18-5.

Przypisy

  1. ↑ On Landscape Ontology: An Interview with Graham Harman [online], landscape archipelago, 1 lipca 2012 [dostęp 2024-12-18] (ang.).
  2. ↑ Graham Harman, Tool-being: Elements in a theory of objects [online], 1999 [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  3. ↑ Graham Harman – EGS – Division of Philosophy, Art, and Critical Thought [online] [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  4. ↑ Graham Harman - SCI-Arc [online], www.sciarc.edu [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  5. ↑ Speculative Realism [online], edinburghuniversitypress.com [dostęp 2024-12-14].
  6. ↑ Open Humanities Press– New Metaphysics [online], www.openhumanitiespress.org [dostęp 2024-12-14].
  7. ↑ Power 100 [online], artreview.com [dostęp 2024-12-14] (ang.).
  8. ↑ Blog Grahama Harmana: "Object-Oriented Philosophy"
  9. ↑ Graham Harman, Tool-being: Elements in a theory of objects [online], 1999 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  10. ↑ brief SR/OOO tutorial [online], Object-Oriented Philosophy, 23 lipca 2010 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  11. ↑ Urbanomic Speculative Realism: A One Day Workshop [online], www.urbanomic.com [dostęp 2024-12-21].
  12. ↑ Urbanomic Collapse III: Ray Brassier, Iain Hamilton Grant, Graham Harman, Quentin Meillassoux, Speculative Realism [online], www.urbanomic.com [dostęp 2024-12-21].
  13. ↑ Meillassoux Q., Po skończoności: esej o koniecznej przygodności, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego, 2015 (Biblioteka Kwartalnika Kronos), s. 16, ISBN 978-83-62609-55-0.
  14. ↑ brief SR/OOO tutorial [online], Object-Oriented Philosophy, 23 lipca 2010 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  15. ↑ brief SR/OOO tutorial [online], Object-Oriented Philosophy, 23 lipca 2010 [dostęp 2024-12-21] (ang.).
  16. ↑ Krzysztof Tarkowski, Graham Harman, Książę sieci: Bruno Latour i metafizyka, przeł. Grzegorz Czemiel, Marcin Rychter, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2016, ss. 391, „Ruch Filozoficzny”, 73 (2), 2017, s. 123–129, DOI: 10.12775/RF.2017.018, ISSN 2545-3173 [dostęp 2024-12-21].
  17. ↑ Levi R. Bryant, Nick Srnicek, Graham Harman, The speculative turn: continental materialism and realism, Anamnesis, Melbourne: Re.press, 2011, s. 20, ISBN 978-0-9806683-4-6 [dostęp 2024-12-21].
  18. ↑ Artur Żywiołek, Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana, „Przestrzenie Teorii” (34), 2020, s. 246-250, DOI: 10.14746/pt.2020.34.11, ISSN 2450-5765 [dostęp 2024-12-21].
  19. ↑ Andrzej Marzec, Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny, „Teksty Drugie”, 3, 2022, s. 74-75, DOI: 10.18318/td.2022.3.4 [dostęp 2024-12-21].
  20. ↑ Object-Oriented Ontology i kapitał perfomatywny, czyli nowe spojrzenie na przedmioty w działaniu | Didaskalia 160 | Didaskalia. Gazeta Teatralna [online], didaskalia.pl [dostęp 2024-12-21].
  21. ↑ Rafal Ilnicki, Graham Harman „Traktat o przedmiotach" - recenzja [online], Machina Myśli, 13 czerwca 2015 [dostęp 2024-12-21].
  22. ↑ a b Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 176-177, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  23. ↑ Artur Żywiołek, Spekulatywny zwrot czy powrót do źródeł? O „kwartetach” Martina Heideggera i Grahama Harmana, „Przestrzenie Teorii” (34), 2020, s. 251-262, DOI: 10.14746/pt.2020.34.11, ISSN 2450-5765 [dostęp 2024-12-21].
  24. ↑ Marcin Lubecki, Grahama Harmana ontologia przedmiotu poczwórnego, „Estetyka i Krytyka”, 29 (2/2013), s. 228-229, ISSN 1643-1243.
  25. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 168-169, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  26. ↑ Patrycja Filarska, Zmiany rozumienia pojęcia podmiotu i przedmiotu w ujęciu posthumanizmu, transhumanizmu oraz filozofii zorientowanej na przedmiot, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ”, Numer 21 (2/2018), 2018, s. 14-18, DOI: 10.26361/ZNTDH.09.2018.21.01.
  27. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 13-20, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
  28. ↑ Graham Harman, Marcin Rychter, Szymon Wróbel, Traktat o przedmiotach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 167-175, ISBN 978-83-01-17400-2 [dostęp 2024-12-22].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Graham_Harman&oldid=75617650”