Lot kosmiczny: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:06, 13 kwi 2021

tak lepiej

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+tak lepiej
-[[Plik:ISS after STS-117 in June 2007.jpg|thumb|[[Międzynarodowa Stacja Kosmiczna]] na [[orbita|orbicie]] [[Ziemia|Ziemi]]]]
-'''Lot kosmiczny''' – zastosowanie [[technologia kosmiczna|technologii kosmicznej]], w celu wyniesienia [[statek kosmiczny|statku kosmicznego]] w i poprzez [[przestrzeń kosmiczna|przestrzeń kosmiczną]].
-Lot kosmiczny jest stosowany w [[eksploracja kosmosu|eksploracji kosmosu]], a także w celach komercyjnych, takich jak [[turystyka kosmiczna]] czy [[satelita telekomunikacyjny|komunikacja satelitarna]]. Inne niekomercyjne zastosowania lotów kosmicznych to [[Teleskop kosmiczny|obserwatoria kosmiczne]], [[satelita rozpoznawczy|satelity wywiadowcze]] i inne typy [[Sztuczny satelita|satelitów]] obserwacyjnych.
-[[Plik:Expedition 42 Soyuz TMA-14M Landing (201503120102HQ).jpg|mały|12 marca 2015 r., [[Sojuz TMA-14M]] na tle wschodu słońca nad Azją Środkową]]
-Lot typowo zaczyna się odpaleniem [[Rakieta nośna|rakiety nośnej]], która dostarcza wstępnego [[Siła ciągu|ciągu]] do pokonania [[Siła ciężkości|siły ciężkości]] i odrywa pojazd od powierzchni Ziemi. Ruch pojazdu w przestrzeni kosmicznej – zarówno bez zastosowania napędu jak i z nim – jest przedmiotem badań dyscypliny zwanej [[astrodynamika|astrodynamiką]]. Niektóre pojazdy pozostają w przestrzeni kosmicznej na zawsze, niektóre spalają się w czasie [[Wejście w atmosferę|ponownego wejścia w atmosferę]], a inne docierają na powierzchnie planetarne lub księżycowe poprzez lądowanie lub zderzenie.
 __TOC__
-== Historia lotów kosmicznych ==
-[[Plik:Konstantin Tsiolkovsky 1934.jpg|thumb|[[Konstantin Ciołkowski|Ciołkowski]], „ojciec ludzkich lotów kosmicznych”]]
-{{osobny artykuł|Chronologia lotów kosmicznych}}
-Pierwsze realne propozycje podróży kosmicznych przypisywane są [[Konstantin Ciołkowski|Konstantinowi Ciołkowskiemu]]. Jego najsłynniejsze dzieło, „Исследование мировых пространств реактивными приборами” (''Eksploracja przestrzeni kosmicznej dzięki urządzeniom odrzutowym''), została opublikowana w roku 1903, ale ta teoretyczna rozprawa nie była szeroko znana poza [[Rosja|Rosją]].
-Loty kosmiczne stały się możliwe z inżynierskiego punktu widzenia po publikacji [[Robert Goddard (1882-1945)|Roberta Goddarda]] ''Metoda osiągania ekstremalnych wysokości'', w której zaproponował szereg konkretnych rozwiązań pozwalających na zasadnicze ulepszenie rakiet, m.in. przez zastosowanie [[dysza de Lavala|dyszy de Lavala]] do [[silnik rakietowy|silników rakietowych]]. Dysza ta pozwala na osiągnięcie naddźwiękowego wypływu gazu. Co najważniejsze, R. Goddard zbudował rakiety na paliwo ciekłe i rozwiązał szereg związanych z nimi problemów (m.in. sterowanie rakietą). Prace jego miały wielki wpływ na [[Hermann Oberth|Hermanna Obertha]] i [[Wernher von Braun|Wernhera von Brauna]], później kluczowe postaci z dziedziny lotów kosmicznych.
-Pierwszą rakietą, która dotarła do przestrzeni kosmicznej była [[Niemcy|niemiecka]] rakieta [[V2 (pocisk rakietowy)|V2]] w czasie lotu testowego 3 października 1942. 4 października 1957 [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]] wystrzelił [[Sputnik 1|Sputnika 1]], który stał się pierwszym [[sztuczny satelita|sztucznym satelitą]] na [[orbita|orbicie]] [[Ziemia|Ziemi]]. Pierwszym [[załogowy lot kosmiczny|lotem załogowym]] była misja [[Wostok 1]] 12 kwietnia 1961 – na pokładzie pojazdu znajdował się [[kosmonauta]] [[Jurij Gagarin]], który dokonał jednego okrążenia wokół Ziemi.
-Rakiety pozostają jedynymi praktycznymi środkami dotarcia do przestrzeni kosmicznej. Inne technologie, takie jak [[scramjet]], w dalszym ciągu nie pozwalają na osiągnięcie prędkości orbitalnej.
-== Lot kosmiczny ze startem z Ziemi ==
-=== Osiąganie kosmosu ===
-[[Plik:Proton Zvezda crop.jpg|thumb|Rakieta [[Proton (rakieta)|Proton]] lecąca w kosmos]]
-Najpowszechniejszą definicją [[przestrzeń kosmiczna|przestrzeni kosmicznej]] jest wszystko powyżej [[linia Kármána|linii Kármána]], czyli 100 km nad powierzchnią Ziemi. W [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] czasem stosowana jest alternatywna definicja, określająca granicę przestrzeni kosmicznej na wysokości 50 [[Mila (jednostka długości)|mil]].
-Aby [[pocisk rakietowy]] mógł polecieć w kosmos, potrzebuje on minimalnego [[delta-v]]. Prędkość ta jest o wiele mniejsza niż [[prędkość ucieczki]], pozwalająca na wyrwanie się z zasięgu działania przyciągania Ziemi.
-Jest możliwe, aby pojazd kosmiczny opuścił ciało niebieskie bez osiągania prędkości ucieczkowej z powierzchni danego ciała poprzez wytwarzanie ciągu po wyniesieniu. Jest jednak bardziej wydajne paliwowo, aby pojazd spalił swoje paliwo tak blisko powierzchni jak to możliwe, zachowując możliwość osiągnięcia prędkości ucieczki w późniejszym czasie<ref>[http://van.physics.uiuc.edu/qa/listing.php?id=1053 Escape Velocity of Earth<!-- Bot generated title -->]</ref>
-; Suborbitalny lot kosmiczny
-{{osobny artykuł|Lot suborbitalny}}
-W czasie [[lot suborbitalny|lotu suborbitalnego]] pojazd dociera do przestrzeni kosmicznej, ale nie zostaje umieszczony na orbicie. Jego trajektoria prowadzi z powrotem na powierzchnię Ziemi. Loty suborbitalne mogą trwać wiele godzin. [[Pioneer 1]], pierwszy [[sztuczny satelita]] [[NASA]], na skutek usterki, zamiast polecieć w kierunku [[Księżyc]]a, znalazł się na trajektorii suborbitalnej o wysokości 113&nbsp;854 m, a w atmosferę Ziemi ponownie wszedł 43 godziny po starcie.
-maja 2004 [[Civilian Space eXploration Team]] wystrzeliła pojazd [[GoFast Rocket]] do lotu suborbitalnego – pierwszego w historii amatorskiego lotu kosmicznego. 21 czerwca 2004 [[SpaceShipOne]] został zastosowany do pierwszego finansowanego prywatnie [[załogowy lot kosmiczny|załogowego lotu kosmicznego]].
-; Orbitalny lot kosmiczny:
-{{Osobny artykuł | Lot orbitalny}}
-Minimalny [[lot orbitalny]] wymaga znacznie większych prędkości, niż minimalny lot suborbitalny, a więc jest on technologicznie trudniejszy do osiągnięcia. Dla uzyskania lotu orbitalnego, kątowa prędkość wokół Ziemi jest tak samo istotna jak pułap lotu. Aby możliwy był stabilny, długotrwały lot kosmiczny, pojazd musi osiągnąć minimalną [[prędkość orbitalna|prędkość orbitalną]] wymaganą dla [[orbita|zamkniętej orbity]].
-; Bezpośrednie wyniesienie:
-{{Osobny artykuł | Bezpośrednie wyniesienie}}
-Uzyskanie zamkniętej orbity nie jest konieczne do podróży międzyplanetarnych, dla których pojazd musi osiągnąć [[prędkość ucieczki]]. Wczesne [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckie]] pojazdy pomyślnie osiągały bardzo wysokie pułapy bez wchodzenia na orbitę. W czasie wstępnego planowania misji [[Program Apollo|Apollo]] [[NASA]] rozważała zastosowanie [[bezpośrednie wyniesienie|bezpośredniego wyniesienia]] na Księżyc, jednak pomysł ten został porzucony ze względu na masę pojazdu. Wiele automatycznych sond kosmicznych badających zewnętrzne planety [[Układ Słoneczny|Układu Słonecznego]] stosuje metodę bezpośredniego wyniesienia – nie orbitują one wokół Ziemi przed odlotem.
-Z drugiej strony, wiele planów przyszłych załogowych lotów kosmicznych, jak amerykański program [[Orion Multi-Purpose Crew Vehicle|Orion]] czy [[Rosja|rosyjski]] tandem [[Kliper (pojazd kosmiczny)|Kliper]]/[[Parom]].
-; Inne sposoby docierania do przestrzeni kosmicznej
-{{osobny artykuł|Nierakietowy start pojazdu kosmicznego}}
-Zostało zaproponowanych wiele sposobów docierania do przestrzeni kosmicznej, niewykorzystujących rakiet. Pomysły takie jak [[winda kosmiczna]], pomimo elegancji rozwiązania, nie są aktualnie wykonalne. Z kolei nie ma znanych problemów konstrukcyjnych blokujących wykonanie [[Proca elektromagnetyczna|procy elektromagnetycznej]] takiej jak [[pętla startowa]]. Inne pomysły wykorzystują wspomagane rakietowo odrzutowce jak [[Skylon (pojazd)|Skylon]] lub trudniejszy w realizacji silnik [[scramjet]]. Dla ładunków towarowych zaproponowano wystrzeliwanie pojazdu ze specjalnego działa.
-=== Platformy startowe i kosmodromy – start ===
-[[Plik:Apollo 4 Saturn V, s67-50531.jpg|thumb|Rakieta [[Saturn V]] na platformie startowej przed startem [[Apollo 4]]]]
-{{osobny artykuł|Platforma startowa}}
-Platforma startowa to stała instalacja zaprojektowana do wysyłania pojazdów powietrznych. W najprostszej wersji składa się ona z wieży startowej i tunelu odprowadzającego płomienie. Jest ona otoczona przez wyposażenie niezbędne do ustawienia pojazdu w pozycji startowej, zatankowania go i dokonywania innych operacji. [[Kosmodrom]] z kolei jest zaprojektowany także do obsługi pojazdów skrzydłowych, wymagających długiego pasa startowego. Zarówno platformy startowe jak i kosmodromy są sytuowane daleko od siedzib ludzkich ze względu na hałas oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa.
-Start jest często ograniczony do konkretnego [[okno startowe|okna startowego]]. Okna te zależą od położenia ciał niebieskich i orbit względem miejsca startu. Największy wpływ ma często sam ruch obrotowy Ziemi. Po wystrzeleniu pojazdu, orbity są położone na względnie stałych płaszczyznach, pod stałym kątem do osi Ziemi, a Ziemia obraca się w wewnątrz tej orbity.
-=== Powrotne wejście w atmosferę i lądowanie/wodowanie ===
-; Ponowne wejście przez atmosferę
-{{osobny artykuł|Ponowne wejście w atmosferę}}
-Pojazdy na orbicie mają bardzo dużą energię kinetyczną. Energia ta musi być wytracona, aby pojazd mógł wylądować bezpiecznie, bez wyparowania w atmosferze. Zazwyczaj ten proces wymaga specjalnych metod ochrony przed [[nagrzewanie aerodynamiczne|nagrzewaniem aerodynamicznym]]. Teoria powrotu do atmosfery została stworzona przez [[Harry Julian Allen|Harry'ego Allena]]. Na podstawie tej teorii, pojazdy powrotne mają kształty tępe. Zastosowanie tępych kształtów powoduje, że mniej niż 1% energii kinetycznej wraca do pojazdu w postaci energii cieplnej. Zamiast tego energia ta oddawana jest do atmosfery.
-; Lądowanie
-[[Plik:Keyhole capsule recovery.jpg|thumb|Odzyskanie kapsuły powrotnej satelity wojskowego [[Discoverer 14]]]]
-{{osobny artykuł|Wodowanie (lądowanie pojazdu kosmicznego)}}
-Kapsuły Mercury, Gemini i Apollo lądowały w morzu. Zostały zaprojektowane tak, aby zderzenie z powierzchnią morza następowało przy względnie niewielkich prędkościach. W rosyjskich kapsułach [[Sojuz (pojazd kosmiczny)|Sojuz]] stosuje się rakiety hamujące pozwalające na lądowanie na twardym gruncie. [[Space Transportation System|Promy kosmiczne]] szybują do pasa startowego, na którym lądują z dużą prędkością.
-; Odzyskanie kapsuły
-Po pomyślnym lądowaniu pojazdu, załoga i ładunek mogą zostać odzyskane. W niektórych przypadkach odzyskanie następuje przed lądowaniem – w czasie, kiedy pojazd opada na spadochronie, może być złapany przez specjalnie przystosowany samolot lub helikopter. Technika ta była stosowana do odzyskiwania zasobników z kliszami z satelitów szpiegowskich [[Projekt Corona|Corona]].
-=== Systemy startowe jednorazowego użytku ===
-{{osobny artykuł|System startowy jednorazowego użytku}}
-Wszystkie aktualne loty kosmiczne oprócz [[Wahadłowiec kosmiczny|promów kosmicznych]] [[NASA]] i pojazdów [[Falcon 9]] i [[Falcon Heavy]] firmy [[SpaceX]] do osiągnięcia przestrzeni kosmicznej stosują [[Rakieta wielostopniowa|wielostopniowe]] systemy startowe jednorazowego użytku.
-=== Systemy startowe wielorazowego użytku ===
-[[Plik:Space Shuttle Columbia launching.jpg|thumb|''Prom kosmiczny Columbia'' kilka sekund po zapłonie silników]]
-{{osobny artykuł|System startowy wielorazowego użytku}}
-Pierwszy pojazd, który mógł być używany wielokrotnie, [[North American X-15|X-15]], był wystrzeliwany z powietrza na trajektorię suborbitalną. Pierwszy lot odbył się 19 lipca 1963 r. Pierwszy pojazd orbitalny, który można było częściowo użyć ponownie, prom kosmiczny, został wystrzelony w 20. rocznicę lotu [[Jurij Gagarin|Jurija Gagarina]], 12 kwietnia 1981 r. W czasie trwania [[Space Transportation System|programu lotów wahadłowców]], zbudowano sześć orbiterów, z których wszystkie latały w atmosferze, a pięć znalazło się w kosmosie. Prom ''[[Enterprise (wahadłowiec)|Enterprise]]'' używany był tylko do testów podejścia i lądowania – pojazd startował z grzbietu samolotu [[Boeing 747]] i szybował do momentu lądowania w [[Edwards Air Force Base|bazie Edwards]] w [[Kalifornia|Kalifornii]]. Pierwszym wahadłowcem, który poleciał w kosmos, była ''[[Columbia (wahadłowiec)|Columbia]]'', później ''[[Challenger (wahadłowiec)|Challenger]]'', ''[[Discovery (wahadłowiec)|Discovery]]'', ''[[Atlantis (wahadłowiec)|Atlantis]]'' i ''[[Endeavour]]''. ''Endeavour'' został zbudowany z części zamiennych, aby zastąpić prom ''Challenger'' [[Katastrofa promu Challenger|stracony w katastrofie]] w styczniu 1986. Prom ''Columbia'' [[Katastrofa promu Columbia|rozpadł się]] w czasie powrotu z orbity w lutym 2003.
-Pierwszym i do tej pory jedynym automatycznym pojazdem wielokrotnego użytku był prom [[Buran (wahadłowiec)|Buran]] wystrzelony przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] 15 listopada 1988, jednakże wykonał on tylko jeden lot. Ten samolot kosmiczny był zaprojektowany do lotów załogowych i z wyglądu bardzo przypominał amerykańskie promy. Różnica polegała na tym, że był wynoszony na orbitę za pomocą rakiety nośnej [[Energia (rakieta)|Energia]], a nie przy użyciu własnych silników, jak w przypadku amerykańskich promów. Ze względu na brak funduszy i skomplikowaną sytuację po rozpadzie ZSRR, [[program Buran]] został anulowany.
-Amerykańskie promy kosmiczne zakończyły loty w roku 2011, głównie ze względu na zużycie sprzętu i wysoki koszt programu, osiągający miliard dolarów za lot. Rolę pojazdu transportującego załogi na [[Międzynarodowa Stacja Kosmiczna|Międzynarodową Stację Kosmiczną]] przejmą statki opracowywane przez firmy prywatne w ramach finansowanego przez NASA programu [[Commercial Crew Program]]. Loty poza orbitę Ziemi będą się odbywać budowanym przez NASA statkiem kosmicznym [[Orion Multi-Purpose Crew Vehicle|Orion]] (pierwotnie nosił nazwę Crew Exploration Vehicle (CEV)), którego pierwszy lot z załogą ma się odbyć w 2019. Do wynoszenia na orbitę ciężkich ładunków będą używane jednorazowe rakiety [[Space Launch System]] (SLS).
-Pojazd [[SpaceShipOne]] firmy [[Scaled Composites]] jest pierwszym suborbitalnym [[samolot kosmiczny|samolotem kosmicznym]], który wyniósł pilotów, [[Mike Melvill|Mike'a Melvilla]] i [[Brian Binnie|Briana Binnie]], w dwóch następujących po sobie lotach, czym w roku 2004 zdobył nagrodę [[Ansari X PRIZE]]. Scaled Composites testuje obecnie jego następcę, [[SpaceShipTwo]]. Dzięki flocie tych pojazdów, firma [[Virgin Galactic]] planuje od 2013 roku oferować loty kosmiczne osobom prywatnym.
-=== Katastrofy ===
-{{osobny artykuł|Katastrofy w lotach kosmicznych}}
-Wszystkie pojazdy startowe zawierają olbrzymie zasoby energii, która jest niezbędna, aby dotrzeć na orbitę. W związku z tym istnieje pewne ryzyko, że ta energia zostanie wyzwolona przedwcześnie i gwałtownie, z drastycznymi skutkami. Kiedy 17 stycznia 1997 eksplodowała w czasie startu rakieta [[Delta II]], szyby wypadały z okien nawet 16 km dalej<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.cnn.com/TECH/9701/17/rocket.explosion/index.html | tytuł = Unmanned rocket explodes after liftoff | opublikowany = [[CNN]]}}</ref>.
-Dodatkowo, kiedy pojazd znajdzie się już w kosmosie, pomimo że kosmos jest dosyć przewidywalnym środowiskiem, istnieje ryzyko przypadkowej utraty hermetyczności oraz potencjalne problemy z nowo stworzonym wyposażeniem.
-=== Pogoda kosmiczna ===
-{{osobny artykuł|Pogoda kosmiczna}}
-Pogoda kosmiczna to idea zmieniających się warunków środowiskowych w [[przestrzeń kosmiczna|przestrzeni kosmicznej]]. Jest to pojęcie różne od [[pogoda|pogody]] wewnątrz [[atmosfera|atmosfery planetarnej]]. Elementami pogody kosmicznej są takie zjawiska, jak [[plazma]], pola magnetyczne, [[promieniowanie]] i [[materia (fizyka)|materia]] kosmiczna (blisko Ziemi, ale też w przestrzeni między planetarnej, czasem też w przestrzeni międzygwiezdnej). „''Pogoda kosmiczna opisuje warunki w kosmosie, które wpływają na Ziemię i ziemskie systemy technologiczne. Nasza pogoda kosmiczna jest konsekwencją zachowania Słońca, natury ziemskiego pola magnetycznego, i naszego położenia w systemie słonecznym''”<ref>[http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12272&page=1 Space Weather: A Research Perspective, National Academy of Science, 1997]</ref>.
-Pogoda kosmiczna wywiera znaczny wpływ w wielu sferach związanych z eksploracją kosmosu i rozwojem technologii kosmicznych. Zmieniające się warunki geomagnetyczne mogą spowodować zmiany w gęstości atmosferycznej powodujące znaczną degradację orbity pojazdu kosmicznego poruszającego się po [[niska orbita okołoziemska|niskiej orbicie okołoziemskiej]]. [[Burza magnetyczna|Burze geomagnetyczne]], wywołane przez zwiększoną aktywność słoneczną, mogą potencjalnie "oślepić" czujniki pojazdu czy wpłynąć na działanie pokładowej elektroniki. Zrozumienie warunków środowiska kosmicznego jest także ważne przy projektowaniu osłon i systemów podtrzymywania życia na załogowych pojazdach kosmicznych.
-=== Środowisko ===
-Rakiety jako ogół nie dokonują znacznego zanieczyszczenia środowiska, jednak niektóre z nich są napędzane toksycznymi, a większość pojazdów używa paliwa, które nie jest węglowo neutralne (czyli bilans wydzielania [[dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]] nie jest równy zero). Wiele rakiet na paliwo stałe zawiera chlor w postaci [[Nadchlorany|nadchloranów]] lub innych chemikaliów, co może prowadzić do powstania miejscowych dziur ozonowych. Ponowne wejście w atmosferę pojazdu kosmicznego wydziela azotany, które także mogą miejscowo wpłynąć na powłokę ozonową. Większość rakiet jest wykonana z metali, które mogą mieć wpływ na środowisko w czasie ich konstrukcji.
-Oprócz wpływu na atmosferę, loty kosmiczne mogą mieć wpływ na środowisko okołoziemskie. Istnieje prawdopodobieństwo, że orbita może stać się niedostępna przez wiele pokoleń ze względu na wykładniczo rosnącą ilość [[Kosmiczne śmieci|kosmicznego złomu]] wytworzonego przez m.in. [[spalling]] rakiet i pojazdów ([[Syndrom Kesslera]]). W związku z tym wiele pojazdów jest projektowanych tak, aby wchodziły one w atmosferę po ich użyciu.
-== Statek kosmiczny ==
-[[Plik:Apollo 16 LM.jpg|thumb|Moduł Księżycowy Apollo na powierzchni Księżyca]]
-{{osobny artykuł|Statek kosmiczny}}
-Statki kosmiczne to pojazdy zdolne do kontrolowania swojej trajektorii w czasie lotu w przestrzeni kosmicznej.
-Czasem za pierwszy "prawdziwy" pojazd kosmiczny uznaje się [[Moduł księżycowy LM|moduł księżycowy Apollo]]<ref>[http://history.nasa.gov/SP-350/ch-10-3.html Apollo Expeditions to the Moon]</ref>, ponieważ był to jedyny pojazd załogowy, który został zaprojektowany i wykorzystany tylko i wyłącznie do lotów w przestrzeni kosmicznej, na co jasno wskazuje brak aerodynamicznego kształtu.
-== Załogowy lot kosmiczny ==
-{{osobny artykuł|Załogowy lot kosmiczny}}
-Pierwszym załogowym lotem kosmicznym był [[Wostok 1]] 12 kwietnia 1961, w czasie którego [[kosmonauta]] [[Jurij Gagarin]] z ZSRR dokonał pełnej orbity wokół Ziemi. W oficjalnej dokumentacji nie ma jednak wzmianki, że Gagarin ostatnie 7 km lotu opadał na spadochronie, poza pojazdem<ref>[http://www.astronautix.com/v/vostok1.html Vostok 1]</ref>. Międzynarodowe zasady dotyczące rekordów lotniczych jasno stanowią, że „pilot pozostaje w pojeździe od momentu startu do lądowania”. Zasada ta, zastosowana do lotu kosmicznego, „dyskwalifikuje” lot Gagarina.
-Obecnie, po wycofaniu z użytku floty [[Stany Zjednoczone|amerykańskich]] [[wahadłowiec kosmiczny|wahadłowców kosmicznych]], jedynymi pojazdami stosowanymi do załogowych lotów w kosmos są [[Rosja|rosyjskie]] [[Sojuz (pojazd kosmiczny)|pojazdy Sojuz]] i chińskie statki [[Shenzhou (pojazd kosmiczny)|Shenzhou]]. W 2004 pojazd [[SpaceShipOne]] dwukrotnie odbył załogowe [[Lot suborbitalny|loty suborbitalne]].
-=== Nieważkość ===
-[[Plik:Foale ZeroG.jpg|thumb|Astronauci na pokładzie [[Międzynarodowa Stacja Kosmiczna|ISS]] w warunkach nieważkości. Na pierwszym planie [[Michael Foale]] wykonuje ćwiczenia.]]
-{{osobny artykuł|Nieważkość}}
-Stan nieważkości nie polega na nieobecności przyciągania ziemskiego, ale na jego zrównoważeniu przez [[Siła odśrodkowa|siłę bezwładności (odśrodkową)]] w ruchu okrężnym dookoła Ziemi.
-Większość ludzi uważa brak ciążenia za przyjemne doświadczenie. Jednak długotrwałe przebywanie w stanie nieważkości powoduje wiele problemów ze zdrowiem, z których najistotniejszym jest utrata kośćca, w niektórych przypadkach trwała. Innym skutkiem, także bardzo istotnym, jest [[wygaszanie|odwarunkowanie]] tkanki mięśniowej i układu krwionośnego. Jest to spowodowane brakiem [[ciężar]]u ciała, który na powierzchni Ziemi musi być podtrzymywany przez układ kostny i mięśniowy, i brakiem konieczności pompowania krwi w krwiobiegu w górę ciała, przeciwko przyciąganiu ziemskiemu.
-Krótkotrwałym efektem nieważkości jest [[choroba kosmiczna]], mdłości spowodowane przez zaburzenia [[Błędnik (anatomia)|błędnika]] wywołane brakiem ciążenia. Stopień tej choroby to rzecz indywidualna. Najgorszą zaobserwowaną reakcją była choroba [[Senat Stanów Zjednoczonych|senatora]] [[Edwin Jacob Garn|Jake’a Garna]], przez co stworzona została ''Skala Garna'', stopniująca reakcje na chorobę kosmiczną.
-=== Promieniowanie ===
-Po znalezieniu się powyżej atmosfery, znacznie zwiększa się wpływ promieniowania na pojazdy i ludzi znajdujące się na orbicie, głównie ze względu na [[Pas Van Allena|pasy Van Allena]], [[promieniowanie słoneczne]] i [[promieniowanie kosmiczne]].
-=== Podtrzymywanie życia ===
-{{osobny artykuł|System podtrzymywania życia}}
-W [[załogowy lot kosmiczny|załogowych lotach kosmicznych]] ''system podtrzymywania życia'' to grupa urządzeń, która pozwala człowiekowi na przetrwanie w ciężkich warunkach przestrzeni kosmicznej. [[NASA]] często stosuje nazwę ''System Kontroli Środowiskowej i Podtrzymywania Życia'' ([[język angielski|ang.]] ''Environmental Control and Life Support System'' – '''ECLSS''') opisując te systemy w swoich misjach załogowych<ref> {{Cytuj stronę | url = http://science.nasa.gov/headlines/y2000/ast13nov_1.htm | tytuł = Breathing Easy on the Space Station | opublikowany = NASA}}</ref>.
-System podtrzymywania życia musi zapewniać powietrze, wodę i jedzenie. Musi także utrzymywać odpowiednią temperaturę, akceptowalne przez człowieka ciśnienie, a także zajmować się pozbywaniem się wydalin ciała. Jest też konieczne zapewnienie osłony przed szkodliwymi wpływami zewnętrznymi, takimi jak promieniowanie i [[Meteoroid|mikrometeoroidy]]. Komponenty systemu podtrzymywania życia są kluczowe dla życia, i są projektowane i konstruowane z zastosowaniem technik [[inżynieria bezpieczeństwa|inżynierii bezpieczeństwa]].
-== Międzyplanetarny lot kosmiczny ==
-[[Plik:Wormhole travel as envisioned by Les Bossinas for NASA.jpg|thumb|Wyobrażenie pojazdu wlatującego do [[tunel czasoprzestrzenny|tunelu czasoprzestrzennego]], pozwalającego na podróże międzygwiezdne]]
-{{Osobny artykuł | Sonda kosmiczna}}
-{{Zobacz też | Podróż międzyplanetarna}}
-Podróż międzyplanetarna to lot pomiędzy [[planeta]]mi wewnątrz jednego [[układ planetarny|układu planetarnego]]. W praktyce, termin ten stosuje się wyłącznie do lotów między planetami [[Układ Słoneczny|Układu Słonecznego]].
-== Lot międzygwiezdny ==
-{{osobny artykuł|Lot międzygwiezdny}}
-Na chwilę obecną pięć pojazdów jest na trajektorii ucieczkowej z [[Układ Słoneczny|Układu Słonecznego]]. Najdalej znajduje się sonda [[Voyager 1]], która jest w odległości 122,7 [[jednostka astronomiczna|AU]] (ponad 18 358 201 800 km) od [[Słońce|Słońca]] (12 grudnia 2012), i oddala się o 3,6 AU rocznie<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.heavens-above.com/SolarEscape.aspx?lat=0&lng=0&loc=Unspecified&alt=0&tz=CET | tytuł = Spacecraft escaping the Solar System | opublikowany = Heavens-Above GmbH}}</ref>. Dla porównania, [[Proxima Centauri]], gwiazda najbliższa Słońcu, znajduje się od niego w odległości 4,22 lat świetlnych, czyli około 270 tys. AU. Voyager 1 z prędkością 17 km/s pokonałby taką odległość w 74&nbsp;000 lat.
-== Lot międzygalaktyczny ==
-{{osobny artykuł|Lot międzygalaktyczny}}
-Podróż międzygalaktyczna dotyczy lotu kosmicznego pomiędzy [[galaktyka]]mi. Ze względu na bardzo duże odległości między nimi, np. [[Wielki Obłok Magellana]] znajduje się ok 160 tysięcy lat świetlnych od Ziemi, nawet lot z prędkością podświetlną byłby nadzwyczaj długi. Podróże międzygalaktyczne pojawiają się jednak w  [[Fantastyka naukowa|fantastyce naukowej]].
-== Astrodynamika ==
-{{osobny artykuł|Astrodynamika}}
-Astrodynamika to dziedzina zajmująca się trajektoriami pojazdów kosmicznych, a w szczególności ich związkami z efektami grawitacyjnymi i napędowymi. Dzięki astrodynamice pojazdy docierają do swoich miejsc docelowych w odpowiednim czasie i bez nadmiernego zużycia paliwa.
-== Napęd pojazdu kosmicznego ==
-{{osobny artykuł|Napęd pojazdu kosmicznego}}
-W pojazdach kosmicznych w dzisiejszych czasach jako [[napęd pojazdu kosmicznego|napęd]] stosuje się głównie [[rakieta|rakiety]], ale powszechne staje się stosowanie alternatywnych technik, głównie do pojazdów bezzałogowych. Napędy takie jak [[silnik jonowy]] pozwalają na znaczne zmniejszenie masy pojazdu i zwiększenie jego [[delta-v]].
-== Koszty, rynek i zastosowanie lotów kosmicznych ==
-Obecnie loty kosmiczne są często, ale nie wyłącznie, finansowane przez rządy państw. Istnieje jednak silny rynek startów w celach takich jak [[telewizja satelitarna]], który jest czysto komercyjny, jednak same starty są często przynajmniej częściowo sponsorowane przez rządy.
-Do zastosowań lotów kosmicznych należą:
-* [[Satelita obserwacji Ziemi|satelity obserwacji Ziemi]], takie jak [[satelita rozpoznawczy]] lub [[satelita meteorologiczny]],
-* [[eksploracja kosmosu]],
-* [[turystyka kosmiczna]], lecz to mały rynek,
-* [[Satelita telekomunikacyjny|satelity telekomunikacyjne]],
-* [[nawigacja satelitarna]].
-Powstaje coraz większe zainteresowanie kwestiami pojazdów kosmicznych i [[prywatne loty kosmiczne|lotami opłacanymi przez firmy lub nawet osoby prywatne]]. Panuje także opinia, że wysokie koszty dostępu do przestrzeni kosmicznej są spowodowane nieefektywnością instytucji rządowych – koszty biurokracji panującej w [[NASA]] są już legendarne. Jeśli firmy byłyby w stanie pracować z większą efektywnością, koszty lotów mogłyby zostać ograniczone. Pojazdy startowe opracowane całkowicie dzięki prywatnemu finansowaniu, takie jak [[Falcon 1]], posiadają znacznie mniejsze nominalne koszty startu.
-== Listy lotów kosmicznych ==
-{{Zobacz kategorię|Chronologia lotów kosmicznych}}
-{{Listy i chronologie eksploracji kosmosu}}
-== Zobacz też ==
-* [[rakieta]]
-* [[napęd pojazdu kosmicznego]]
-* [[eksploracja kosmosu]]
-* [[Pas Van Allena]]
-== Przypisy ==
-{{Przypisy}}
-{{Kontrola autorytatywna}}
-== Linki zewnętrzne ==
-* [http://www2.jpl.nasa.gov/basics/ Podstawy lotu kosmicznego] {{lang|en}}
-* [http://ismuseum.org/ Międzynarodowe muzeum lotów kosmicznych] {{lang|en}}
 [[Kategoria:Loty kosmiczne| ]]